programmaboek voor concertserie Steve Reich in Concert- en congresgebouw de Doelen, Rotterdam, seizoen 2008-09

1. REICH
PROGRAMMABOEK
SEIZOEN 2008 – 2009
1

2. 2

3. STEVE REICH RETROSPECTIEF
VAN EEN HEDENDAAGSE MEESTER
INHOUDSOPGAVE
3 STEVE REICH COMPONIST VAN DE GELEIDELIJKE VERANDERING?
door Huib Ramaer
5 TIME TABLE
8 CONCERT 1 WOENSDAG 24 SEPTEMBER 2008, GROTE ZAAL 20.15 UUR · DE ESSENTIE VAN REICH
Steve Reich · slagwerk
DoelenEnsemble, DoelenKwartet, Slagwerkgroep Den Haag en VocaalLAB Nederland o.l.v. Arie van Beek
Reich • Clapping Music · Different Trains · Music for Pieces of Wood · Tehillim
16 CONCERT 2 ZONDAG 23 NOVEMBER 2008, JURRIAANSE ZAAL 20.15 UUR · THE ONLY MOVING THING
eighth blackbird
Reich • Double Sextet (Nederlandse première)
Lang, Gordon en Wolfe • singing in the dead of night (Nederlandse première)
24 CONCERT 3 WOENSDAG 4 MAART 2009, GROTE ZAAL 20.15 UUR · REICH EN MACMILLAN
The Hilliard Ensemble
James MacMillan · dirigent
m.m.v. Codarts Symphony Orchestra, Symfonieorkest van het Koninklijk Conservatorium,
Gemengd koor van Codarts en het Koninklijk Conservatorium, Nationaal Kinderkoor o.l.v. Wilma ten Wolde
Reich • The Desert Music
MacMillan • Quickening, voor solisten, kinderkoor, gemengd koor en orkest (Nederlandse première)
32 CONCERT 4 ZATERDAG 14 MAART 2009, KUNSTHAL · AUDITORIUM 20.30 UUR · HALLUCINEREND REPETEREND
Asko | Schönberg o.l.v. Reinbert de Leeuw
Reich • Drumming · Music for 18 Musicians
1
36 CONCERT 5 VRIJDAG 3 APRIL 2009, JURRIAANSE ZAAL 19.00 UUR · HYPNOTISERENDE TOETSEN
Studenten van de pianoafdeling van Codarts o.l.v. Maarten van Veen piano
Reich • Six Pianos
Ten Holt • Canto ostinato
40 CONCERT 6 ZATERDAG 4 APRIL 2009, JURRIAANSE ZAAL 19.00 UUR · BIJBEL VAN HET MINIMALISME
Orkest De Volharding o.l.v. Jussi Jaatinen
Riley • In C
Reich • City Life (bewerking Anthony Fiumara)

4. 2
Steve Reich © Alice Arnold

5. STEVE REICH
componist van de geleidelijke verandering?
Zijn ouders gingen vroeg uit elkaar. Onder de hoede van Maar Reich opent je ook de oren voor het mysterie
een gouvernante pendelde hij als kleuter heen en weer tussen de noten. Harmonieën drijven traag voorbij, hij
tussen zijn moeder in Los Angeles en zijn vader in New herhaalt dingen, geeft je de tijd om de schoonheid ervan
York. In zijn tienertijd verhuisde pa naar Larchmont, te ervaren. Muzikale weefsels worden onder de loep
een buitenwijk ten noorden van New York. Ineens was gelegd en als luisteraar raak je geboeid door verrassende
Steve zijn maatjes uit de Upper West Side kwijt. In akoestische randverschijnselen. Of zoals hij het zelf zegt:
Larchmont trof hij een jongen die jazzpiano speelde. ‘Focusing in on the musical process makes possible
Steve begon hem te begeleiden op drumstel en kreeg that shift of attention away from he and she and you
de smaak te pakken. Hij bezocht de ‘smoky’ jazzkroeg and me toward it.’
Birdland, hoorde er Miles Davis, de pianist Bud Powell Toch komen ook he en she wel degelijk aan het woord
en de befaamde bebop drummer Kenny Clarke. Later in zijn muziek. Hij houdt van stemmen die kloppen met
zei Reich over Music for 18 Musicians uit 1976 dat hij wat je in onze tijd om je heen hoort. Uit de radio, in de
hierin had getracht de vloeiende ‘flow’ in de timing popmuziek, of uit de telefoon. Van hoe ver ze soms ook
van Clarke te imiteren. tot ons komen, ze klinken intiem en dichtbij dankzij de
techniek.
Verlaat Reich nu zijn studio met dubbelglas ramen voor Bijklussend als taxichauffeur monteerde Reich begin
de rumoerige straten nabij Brooklyn Bridge, dan gaan jaren zestig een microfoon onder het kapje waar de
zo nodig de oordopjes in. Hij is zuinig op zijn trommel- binnenverlichting zit ‘so I could bug the cab’. Zijn manier 3
vliezen. Lawaai genoeg in de Triangle Below Canal Street, van veldwerk doen. Tien uur bandmateriaal verzamelen
zijn buurt in downtown Manhattan (kortweg ‘Tribeca’). en dan als een gek afluisteren, knippen, plakken en
Het is een beetje zijn orkest geworden, dat grootsteedse weer luisteren tot er drie minuten overblijven. De collage
gegons, getoeter en geraas en al die totaal verschillen- Livelihood vol open- en dichtslaande portieren, sirenes,
de mensen die door elkaar heen schreeuwen, praten, namen van bestemmingen, dank- en afscheidswoorden
communiceren of protesteren. Die hectische wirwar van verschillende personen op allerlei tijdstippen.
van geluiden waarbinnen de moderne mens zijn rust Was Reich aanvankelijk aangewezen op tape, een
moet zien te bewaren. statisch medium dat je alleen maar kunt afdraaien, in

6. City Life uit 1995 kon hij hetzelfde gemep met portieren tiging daarvan vooraf. Hij is een man van ‘ik heb vast
live en veel soepeler getimed tevoorschijn laten komen wel gelijk, maar laat ik het achteraf voor de zekerheid
vanonder een toets van een keyboard, dankzij de digitale toch maar even checken’. Zo gezegd zo gedaan in de
sampling-techniek. Een klap van een heipaal, een woord zomer van 1970. ‘I decided it was important to go to
van een brandweerman in actie bij het rokende World Africa myself and learn some drumming by drumming.’
Trade Center na de bomaanslag in 1993 als ‘muziek- Meesterdrummers in Accra (hoofdstad van Ghana)
noot’ met één druk op de toets? Het kan allemaal, geen lieten hem ook Afrikaanse liederen horen. Vooral de
probleem. begeleidingsfiguren interesseerde Reich: ‘unique,
Schubert verklankte het spinnewiel in de pianobegelei- beautiful, and quite different from anything in Western
ding van het lied Gretchen am Spinnrade. Prokofjev music’. Het Afrikaanse equivalent van Gretchen am
motoren in zijn Zevende Pianosonate, Mossolov de Spinnrade.
‘OM GEDETAILLEERD LUISTEREN TE BEVORDEREN MOET EEN MUZIKAAL
PROCES EXTREEM GELEIDELIJK VERLOPEN.’ STEVE REICH
stampende machines van de Sovjetindustrie in zijn IJzer- Al die oeroude, mondeling overgeleverde tradities, ze
gieterij. George Antheil liet in de New Yorkse Carnegie spraken Reich bijzonder aan, maar hoe zat het eigenlijk
Hall in 1927 drie vliegtuigpropellers razen in zijn Ballet met hemzelf? Wat wist hij nou van zijn eigen joodse roots?
mécanique. Het lukte Antheil nog niet zijn muziek te Hij kon niet eens Hebreeuws lezen!
synchroniseren met de film van beeldend kunstenaar Reich stapt Lincoln Square Synagoge binnen in New
Fernand Léger. York en meldt zich aan voor een inhaalactie. Hij volgt
Beryl Korot, video kunstenares, begon begin jaren lessen in het Hebreeuws en de Torah, oefent met
zeventig te werken met ‘multiple channels’. In een cantors, bezoekt deskundigen in Jeruzalem met Beryl
interview met David Allenby zegt Korot daar iets opmer- Korot (vanaf 1976 zijn vrouw) en leert steeds meer over
kelijks over. Ze keek naar de oude techniek van het de typische, ritmische aanduidingen in de geschriften.
weefraam, zei ze, om ideeën op te doen over het pro- De accentuering van lettergrepen, de verfijnde inter-
grammeren van meerdere videokanalen tegelijk. ‘Het punctie, aangegeven met 28 verschillende ‘ta’amim’,
weefraam’, zegt ze, ‘is tenslotte het oudste werktuig waaruit je kunt aflezen hoe je woorden van de Torah
voor programmeren.’ als het ware moet ‘proeven’ als je ze voordraagt. Hij zet
Eind jaren vijftig hoorde Reich voor het eerst Afrikaanse Hebreeuwse psalmteksten op zijn piano en gaat er zing-
muziek op grammofoonplaten. Hij had geen idee hoe het zeggend bij improviseren, zichzelf begeleidend op een
in elkaar stak, tot hij de componist Gunther Schuller in trommeltje. Een melodie komt op in zijn hoofd, terwijl
4 1963 hoorde spreken over de Afrikaanse roots van de hij woorden zegt. Eerst tekst, dan muziek. Het is een
jazz. Schuller noemde een boek waarin de Engelse oeroud principe. ‘Good new ideas generally turn out to
onderzoeker A.M. Jones West-Afrikaanse muziek had be old’, zegt Reich.
genoteerd. Reich kocht het meteen en wat zag hij?
Korte repetitieve patronen van 2, 3, 4, 6 of 12 tellen, zo Reich drukt zich kernachtig uit in rake oneliners. Op
gestapeld, dat de eerste tellen van die groepjes, de Cornell University werd hem de filosofie van Ludwig
‘downbeats’, nooit samenvielen. Het frappeerde hem Wittgenstein bijgebracht, een man van koppige uitspraken
als een radicaal andere organisatie van muziek. als: ‘Een beeld stemt met de werkelijkheid overeen of
Bij Reich gaat de muzikale intuïtie telkens aan de beves- niet; het is juist of onjuist, waar of onwaar’. In de zomer

7. van 1968 stelde Reich eenzaam en alleen zijn eigen In zijn strijkkwartet Different Trains is het muzikale
ideeën op schrift in New Mexico ‘trying to clarify for materiaal afgeleid van de spraakmelodieën van de
myself what I was doing’. De beeldhouwster Nancy geïnterviewden op tape. ‘Using the voice of individual
Graves (zelf de vrouw van minimalist in de beeldhouw- speakers is not like setting a text – it’s setting a human
kunst Richard Serra) had hem ertoe aangespoord. James being’, zegt Reich en dat sprak hem wél aan. Nu kon hij
Tenney was de enige die hem die zomer kwam opzoeken. ja zeggen tegen opera. Met zijn vrouw Beryl Korot maakte
De pianist, componist en schrijver gaf Reich zinnig hij video-opera’s als The Cave (première, tijdens de Wie-
commentaar op zijn teksten. Resultaat was het essay ner Festwoche 1993) en Three Tales, over de ramp met
Music as a gradual Process. het luchtschip de Hindenburg (1937), de atoomproeven
Sinds dat invloedrijke essay over muziek als een proces op het eiland Bikini (1946-54) en het gekloonde schaap
van geleidelijke verandering, is Reich zeven stappen Dolly (1997). Three Tales ging in première in 2002 in
verder en zijn er naast veel nieuwe muziek ook veel Wenen en kwam daarna naar het Holland Festival.
teksten en interviews bijgekomen, verzameld door Paul
Hillier in Writings on Music 1965-2000 - Steve Reich De serieuze muziek slingerde lang heen en weer tussen
(Oxford University Press 2002). Bovendien heeft het het strenge serialisme van Pierre Boulez en Karlheinz
label Nonesuch in 2006 een belangwekkend retrospec- Stockhausen en het onbeteugelde loslaten van John
tief uitgeven met vijf cd’s vol Reich voor nog geen dertig Cage. De serialisten brachten hun muzikale materiaal
euro. op orde met getallenreeksen. John Cage, van wiens werk
Reich in 1958 een retrospectief hoorde in de New Yorkse
OPERA? Town Hall, liet muzikale gebeurtenissen afhangen van
Wil je een opera voor ons componeren, vroeg het Holland het kop of munt van de I Ching (het Chinese ‘Boek der
Festival hem in de jaren tachtig. ‘No’, luidde zijn ant- Veranderingen’). In beide gevallen had het compositie-
woord. Zolang met opera werd bedoeld de oude vorm proces geen hoorbare relatie met het klinkende resultaat.
van een orkest in de bak, klassiek geschoolde zangers Reich wilde een ‘perceptible process’. Hij wilde zijn kaar-
op het podium, zolang had opera voor hem geen zin. ten juist open op tafel leggen: ‘The use of hidden struc-
De cultuur van het lettergrepen plooien naar muziek- tural devices in music never appealed to me’.
noten kon hem niet bekoren. Tot hij ontdekte dat je het Misschien wel zijn meest naakte werk is Pendulum
kon omkeren. Music. Vier microfoons hangen aan hun snoer, elk boven
TIME TABLE 5
Reichs grootvader van vaders kant kwam in 1890 uit Krakow (Polen) naar Amerika en trouwde in New York een Hongaarse. De familie
Sillman, van moeders kant, was veel eerder uit Duitsland geëmigreerd. Ze vestigden zich in Detroit en trokken in de jaren dertig naar Los
Angeles. Reichs moeder, June Caroll, werd bekend als zangeres op Broadway met liedjes als Love is a Simple Thing en Penny Candy
(1952, musical review New Faces). Vader Leonard Reich studeerde rechten en werd advocaat.
1935 Huwelijk van Leonard en June.
1936, 3 oktober. Hun zoon Steve wordt geboren in New York.
Steve’s ouders gaan kort daarna uit elkaar. Ze besluiten zich
elk de helft van het jaar over hun zoon te ontfermen.
Zijn moeder gaat terug naar haar familie in LA.
1935 1936 1937

8. hun eigen speaker, verbonden met een versterker. Vier Center. Can you imagine? Een speciale plek voor con-
performers pakken elk een mike, trekken die naar zich certen met muziek op tape? Het was het epicentrum
toe en laten tegelijk los. In full swing pendelen de micro- van de experimentele muziek aan de West Coast.
foons over de speakers. Voorzichtig draaien de perfor- Synthesizers en tape loops kwamen er samen met licht
mers de versterkers op tot er nagalm is (feedback) en shows en lsd. Vaders van het minimalisme mengden
gaan tussen het publiek zitten. What you see is what zich er met de Merry Pranksters, de rebelse groep
‘MINIMALISM IS A USEFUL TERM FOR MUSICOLOGISTS, MUSIC HISTORIANS,
IT MIGHT HAVE BEEN SLIGHTLY DESCRIPTIVE IN THE MIDDLE 1960’S WITH
PHASE, EVEN TO DRUMMING. NO CHANGES OF HARMONY AND CONSTANT
INSTRUMENTS, VOICES AND ORGAN, DEFINITELY WITH MUSIC FOR 18
STEVE REICH
you hear. Slingerende microfoons en het gewoe-woe psychedelische drugs gebruikende hippies rond de
van hun rondzingen bij elke passage van de speakers. schrijver Ken Kesey met hun bont beschilderde school-
Het ritueel eindigt als ze stilhangen met het uit de ver- bus ‘Furthur’ (‘Caution: Weird Load!’ stond er achterop).
sterkers trekken van de stekkers. Reich noemt het een Reich hielp Terry Riley met het samenstellen van een
‘audible sculpture’. ensemble voor de première in het Tape Center van Rileys
De sculpturen van de minimalist Richard Serra (vaak minimal stuk In C. Lekker hallucineren in C-groot tot je
van metalen platen of lood) gaan meer over materialen ervan in trance raakt. Hoe leuk het daar ook geweest
en processen dan over psychologie. Reich heeft er een moet zijn, Reich begon de freelance pool van hardwer-
klik mee. Op 27 mei 1969 werden de microfoons aan kende musici op Manhattan te missen en keerde in
het slingeren gebracht in het Whitney Museum door september 1965 naar New York terug. Ondertussen had
Serra, Tenney, Michael Snow en Bruce Nauman. hij wel een gouden vondst gedaan.
Snows film Wavelength uit 1967 geldt nog steeds als
de Citizen Kane van de experimentele cinema. Van AN INTERESTING TAPE
Snow leerde Reich dat je gradaties kunt onderscheiden ‘A tape is interesting, when it’s an interesting tape’,
tussen de stugge puls van een metronoom, de soepeler merkte Reich ooit Cruijff-achtig op. ‘De’ tape van zijn
puls van het menselijk hart en het nog lossere heen en leven was een opname op Union Square in San Fran-
weer van golven die op het strand aanspoelen. cisco. Geklapwiek van een opvliegende duif leverde een
6 percussief element (kwestie van herhalen). Verkeers-
TUSSEN DE HIPPIES gedruis zorgde voor sfeer. Er bovenuit troonde de stem
In Californië werd in januari 1965 de collage Livelihood van een zwarte priester van de Pinkstergemeente. Vlak
aan het publiek voorgesteld in het San Francisco Tape na de Cubacrisis stond deze Brother Walter op het plein
1938-42 Onder de hoede van Virginia Mitchell, de kinderoppas, pendelt Steve regelmatig per trein heen en weer
tussen zijn moeder in LA en zijn vader in NY. Virginia blijft op hem passen tot hij tien jaar oud is.
1938 1939 1940

9. te galmen over de zondvloed: ‘It’s gonna rain!’ Met een ‘I had to like open the bruise up and let some of the
richtmicrofoon hengelde Reich de apocalyptische bruise blood come out to show them’. Reich liet Hamms
woorden uit de lucht. woorden op twee sporen geleidelijk uit fase lopen. Het
Weken later, het is januari 1965, stopt Reich twee akoestische effect in Come out is eerst een toenemende
identieke tape loops in twee tapedecks. De linker plug nagalm. Dan ontstaat een canon, uitdijend van twee- tot
van zijn koptelefoon gaat in de ene, het rechterkanaal achtstemmigheid.
MUSIC CRITICS. YOU CAN REFER TO A GROUP OF COMPOSERS THAT WAY.
MY FIRST WORKS IT’S GONNA RAIN, COME OUT, PIANO PHASE, VIOLIN
INSTRUMENTATION. BUT STARTING IN 1973 WITH MUSIC FOR MALLET
MUSICIANS IN 1976 IT BECOMES INCREASINGLY NON-DESCRIPTIVE.’
in de andere. Start! En toen vond hij goud. Zijn linker- Reich ontdekt dat je geleidelijke faseverschuivingen ook
oor kreeg precies hetzelfde te horen als zijn rechteroor: kunt realiseren op twee piano’s, veel levendiger, met
‘It’s gonna rain!’. Alleen, door een klein verschil in af- mensen van vlees en bloed. Tape loops was toch meer
speelsnelheid treinde de tekst in zijn ene oor langzaam iets voor machines. Hij begon op te treden met drie
maar zeker aan de woorden in zijn andere oor voorbij. vrienden, dan vijf, het groeit. ‘In 1972 bleek tot mijn
De geleidelijke verschuiving had een opwindend effect, grote verrassing dat ik kon leven van het spelen van
alsof het geluid via de linkerkant van zijn lijf de grond in mijn eigen muziek met mijn eigen ensemble. Ik kon de
ging en door zijn rechterkant weer omhoog kroop naar huur betalen.’ Ontmoet Reich, laat je louteren of raak
het centrum van zijn hoofd. Phase shifting ! in trance en ontdek ‘it’.
Een nieuwe dimensie van het oude principe van de
muzikale canon, constateerde Reich. Het verschil? De Huib Ramaer
ritmische afstand tussen de stemmen is flexibel. Door
de geleidelijke verschuiving doorliepen de twee tekst-
fragmenten alle mogelijke canonische relaties die ze
met elkaar konden aangaan. Terug in New York verfijnt
hij de toepassing van het principe in Come Out. Een
tapestuk met de onthutsende werking van een spraak-
makende documentaire. 7
Daniel Hamm was bont en blauw gemept door agenten
op een politiebureau in Harlem. Hij vertelt hoe hij een
wond forceerde om ziekenhuisopname af te dwingen:
1943-1950 Reich leeft vooral bij zijn vader
1941 1942 1943
vervolg op pagina 10

10. concert 1 | 24 september 2008
WOENSDAG 24 SEPTEMBER 2008, GROTE ZAAL 20.15 UUR
CONCERT 1 DE ESSENTIE VAN REICH
STEVE REICH SLAGWERK
DOELENENSEMBLE, DOELENKWARTET
SLAGWERKGROEP DEN HAAG
VOCAALLAB NEDERLAND
ARIE VAN BEEK · DIRIGENT
Steve Reich 1936 Clapping Music 1972
Different Trains 1988, voor strijkkwartet en tape
• America - Before the War (movement 1)
• Europe - During the War (movement 2)
• After the War (movement 3)
pauze
Music for Pieces of Wood 1973
8 Tehillim 1981
op Hebreeuwse psalmteksten, voor stemmen en ensemble
• Part I: Fast
• Part II: Fast
• Part III: Slow
• Part IV: Fast
Om 19.30 uur inleiding door Peter-Jan Wagemans.
Dit concert maakt ook deel uit van de serie DoelenEnsemble/DoelenKwartet.

11. DOELENENSEMBLE Adriaansz, Robin de Raaff en van oprichter Peter-Jan
Paula van Delden en Jurgen van Hattum fluit Wagemans. Het ensemble heeft zijn eigen concertserie
Arco van Zon hobo Marjolein Koning (alt)hobo) in de Doelen. Daarnaast is het geregeld te beluisteren
Angela Kreeftmeijer en Jan Jansen klarinet op de belangrijkste podia voor nieuwe muziek in binnen-
Hans Wisse fagot Wilbert Grootenboer slagwerk en buitenland. Peter-Jan Wagemans is artistiek leider
Harke Wiersma contrabas van het ensemble.
Maarten van Veen en Gerard Bouwhuis keyboard
DOELENKWARTET
Het DoelenEnsemble, in 1993 opgericht door violist Frank de Groot viool Maartje Kraan viool
Frank de Groot en componist Peter-Jan Wagemans, Karin Dolman altviool Hans Woudenberg cello
heeft als uitgangspunt het publiek vertrouwd te maken
met de belangrijkste stromingen uit het repertoire van Het DoelenKwartet neemt in het Nederlandse
de twintigste en de eenentwintigste eeuw. In het muziekleven een eigen plaats in. De brede ontwikke-
veelkleurige labyrint van de moderne muziek stelt het ling van het repertoire, van Purcell tot Birtwistle,
ensemble zich ten doel te fungeren als medium tussen Sweelinck tot Top, Beethoven tot Rihm, zorgt ervoor
componist en luisteraar. Werken van erkende meesters dat in de programmering verbanden tussen verschil-
worden gecombineerd met die van minder bekende en lende muzikale tijdperken gelegd kunnen worden. Het
veelal jonge collega’s. In nauwe samenwerking met de hart van het repertoire ligt echter in de twintigste eeuw.
betreffende componisten wordt de nieuwste muziek in Binnen het labyrint van stijlen dat die eeuw heeft
een – in tijd en plaats – breder kader geplaatst, voortgebracht, zoekt het DoelenKwartet op open wijze
waardoor boeiende en afwisselende programma’s tot zijn weg. Een van de pijlers is de muziek van jonge
stand komen. Zo bracht het DoelenEnsemble, naast de landgenoten zoals Top, Van Deurzen, Kruisselbrink,
klassiekers uit het moderne repertoire, composities in Vleggaar, Matamala en Lann. Het DoelenKwartet trad
première van onder anderen Klaas de Vries, Peter op tijdens belangrijke Nederlandse festivals, zoals het
9
DoelenEnsemble © Louis Haagman

12. concert 1 | 24 september 2008
Gergiev Festival, het Gaudeamus Festival en het Prime en produceert nieuwe vocale muziek in combinatie
Festival in Groningen. Met regelmaat is het kwartet met toneel, dans, film, beeldende kunst en andere
buiten de landsgrenzen te horen. Tot de opgenomen kunstvormen.
cd’s behoren de internationaal hoog geprezen cd met Binnen de werkplaats van VocaalLAB werken zangers
strijkkwartetten van Wolfgang Rihm, de 3-cd box met samen met componisten, vocale masters, dirigenten,
louter live-opnamen en het album met strijkkwartetten regisseurs, acteurs en choreografen.
uit de ‘Rotterdamse School’. In haar zesjarig bestaan bouwde VocaalLAB aan een
solistennetwerk, waaruit orkesten, theatergezelschap-
SLAGWERKGROEP DEN HAAG pen, festivals en operahuizen geregeld putten.
Fedor Teunise, Marcel Andriessen, Niels Meliefste, Gelauwerde en beginnende, talentvolle componisten
Frank Wienk en Diego Espinosa schrijven nieuw werk voor VocaalLAB, werken samen
met de jonge professionele zangers en doen onderzoek
Slagwerkgroep Den Haag is een ensemble dat is naar de weidse mogelijkheden van de stem.
gespecialiseerd in de ontwikkeling en vernieuwing van VocaalLAB produceert jaarlijks voorstellingen en con-
eigentijdse slagwerkmuziek. Het ensemble bestaat certen voor binnen- en buitenlandse, vooraanstaande
inmiddels 28 jaar, speelde over de hele wereld en heeft podia en festivals zoals Festival Wien Modern, de
een internationale reputatie opgebouwd. Als slag- Donaueschinger Musiktage en de Internationale Gau-
werksextet heeft Slagwerkgroep Den Haag in de loop deamus Muziekweek, maar ook voor het Oerol Festival,
der jaren met veel beroemde componisten gewerkt, Festival Karavaan en Theaterfestival Boulevard.
zoals Mauricio Kagel, John Cage, Karlheinz Stockhau- VocaalLAB was in 2007 te gast in het Arnold Schön-
sen en Steve Reich. Ook ontwikkelt Slagwerkgroep berg Center in Wenen, op het Festival Musica in
Den Haag veel nieuw repertoire, waartoe het jaarlijks Alicante en dit seizoen op het Cankarjev Dom Festival
diverse compositieopdrachten uitbrengt aan zowel in Ljubljana, het Festival Music of our Age in Boe-
bekende als jonge componisten. Regelmatig wordt ook dapest en het CDMC in Madrid. Volgend seizoen zal
nieuw instrumentarium door het ensemble ontwikkeld. VocaalLAB optreden tijdens de Dresdner Tage für
Verder speelt Slagwerkgroep Den Haag geregeld met Zeitgenössische Musik met een nieuwe opera van
andere musici of ensembles (zoals Champ d’Action), Maria de Alvear, en tijdens November Music en op het
maar ook met dans- of theatergezelschappen. festival Ultraschall in Berlijn.
Zijn specialisatie in eigentijdse muziek weerhoudt Slag-
werkgroep Den Haag er niet van om ook toegankelijker ARIE VAN BEEK · DIRIGENT
programma’s te presenteren, waaronder specifieke Arie van Beek studeerde slagwerk en werkte vier jaar als
projecten voor een jeugdig publiek. slagwerker bij de orkesten van de NOS. Tevens
studeerde hij orkestdirectie. Sinds 1994 is hij chef-
10 VOCAALLAB NEDERLAND dirigent van het Orchestre d’Auvergne. Met dit orkest
Kaoli Isshiki en Francine Vis sopraan geeft hij in heel Frankrijk ongeveer zestig concerten per
Els Mondelaers mezzo José Kamminga alt jaar en maakt hij tournees. Verder is Arie van Beek al
Henry Kelder instudering bijna dertig jaar verbonden aan het Rotter-
dams Conservatorium, waar hij werkt met het Rot-
VocaalLAB Nederland is een internationale werk- terdam Young Philharmonic en diverse instrumentale
plaats voor zangers en componisten. Het ontwikkelt ensembles. Tevens is hij vaste dirigent van het
in Upper West Side van New York City. Reich maakt ‘cowboy-liedjes’ en experimenteert aan de piano met kwinten en kwarten.
1944 1945 1946

13. een peulenschil zijn, maar er komt wel een hoop logistiek
bij kijken. Op de eerste Europese tournee van Steve
Reich and Musicians in 1971 ging er naar schatting
zo’n tweeduizend pond mee aan luidsprekers, verster-
kers, drums, marimba’s, glockenspiels, elektrische
orgels, microfoons en toebehoren. Niets van dit al bij
Clapping Music. Het enige waar het werk om vraagt
zijn twee mensen en vier handen. De holenmens had
er achteraf een goede warming up aan kunnen hebben
in ijzige tijden.
Reich zette bij aanvang in op het door hem vanaf 1965
ontwikkelde proces van ‘gradual phase shifting’, maar liep
spaak op het eerste woord: ‘geleidelijk’. Geleidelijk uit
fase lopen bleek met handgeklap niet realiseerbaar. En
juist omdat Clapping Music om een andere oplossing
vroeg, werd het een sleutelmoment in Reichs oeuvre.
Clapping Music leidde een nieuwe fase in.
Arie van Beek Van de twee musici blijft er één hetzelfde ritmische
patroon herhalen. Het is bij aanvang te horen dat de
DoelenEnsemble. Als gastdirigent heeft hij wereldwijd vele tweede unisono met de ander klapt. Voor even is er één
orkesten geleid. In 2003 ontving Van Beek de Elly en dezelfde downbeat. Na een aantal keer verspringt de
Ameling Prijs van het Prins Bernhard Cultuur- tweede partij een tel. Ineens loopt de tweede partij dus
fonds Rotterdam. Deze prijs is voor musici die wer- een tel op de ander vooruit. Dit gebeurt niet geleidelijk,
ken en/of wonen in of nauwe banden hebben met maar plotseling en daarin ligt het voornaamste verschil
Rotterdam. Het juryrapport meldt dat Arie van Beek al met de eerdere graduele fase-techniek.
drie decennia lang een inspirerende en gezichts-
bepalende rol in het Rotterdamse muziekleven speelt. ‘CLAPPING IS A RHYTHMIC ETUDE,
CLAPPING MUSIC
THE REASON IT WORKS IS THAT
Steve Reich houdt van een helder gedefinieerd geluid. IT’S VERY SHORT.’ STEVE REICH
Het ritme moet precies blijven, per partij is één speler
dan het beste. Componeren voor het dichtgesmeerde Er volgen meer inhaalsprongen. De downbeats van de
geluid van een groep violen in een orkest laat hij liever spelers lopen steeds verder uit elkaar, tot uiteindelijk
aan zijn collega John Adams over. Een machtig volume de tweede partij zover is verschoven ten opzichte van 11
staat het geenszins in de weg. Reich integreert en de ander dat ze weer samenvallen. Net als bij eerdere
accepteert de mogelijkheden van elektrische verster- werken levert de som der delen ook hier weer meer op
king en zet er de klankbalans mee naar zijn hand. Een dan het geheel. Je vermoedt als luisteraar namelijk een
stem kan boven de musici uitkomen zonder dat de reeks variaties van twee verschillende patronen
spelers zich in hoeven te houden. waarvan de downbeats samenvallen, terwijl de muziek
Vergeleken met The Rolling Stones mag het misschien op papier niet zo in elkaar steekt.
Vanaf zijn achtste of negende krijgt hij pianoles.
1947 1948 1949

14. concert 1 | 24 september 2008
begeleid door Virginia Mitchell. De trip duurde vier
dagen met overstap in Chicago.
Als jongetje vond hij het een opwindende ervaring.
Romantisch noemt Reich het nu zelfs. Terugkijkend
besefte hij hoe anders het had kunnen zijn. Stel hij was
opgegroeid in Europa. Leeftijdgenoten van hem werden
daar op hele andere treinen gezet. De gelijktijdigheid
intrigeerde hem. ‘I wanted to make a piece’, legt Reich
uit, ‘that would accurately reflect the whole situation.’
Begon Steven Spielberg aan zijn tienduizenden
interviews tellende Visual History Archive in 1994 (na
de filmopnames voor Schindler’s List), zes jaar eerder
Clapping Music uitgevoerd in 1974 door Russell Hartenberger en Steve Reich ondernam Reich al een bescheiden Oral History-pro-
(still uit video van Steve Reich) ject. Hij verzamelde opnamen van mensen die nog
konden vertellen over die andere treinen: Rachella,
DIFFERENT TRAINS Paul en Rachel. Alledrie zijn ongeveer van zijn leeftijd
De kiem voor Different Trains ligt in Reichs vroege en emigreerden ze na 1945 naar Amerika. Rachella
tapestukken It’s gonna rain en Come Out, waarmee de werd gedeporteerd vanuit Holland en is van de drie het
‘Gradual Phase Shifting’ begon. Weer gebruikt Reich meest aan het woord. De interviews met zijn gouver-
op het oor gekozen spraakfragmenten. Nieuw is, dat nante (inmiddels in de zeventig) en de gepensioneerde
de spraak nu muzikale motieven genereert voor live
strijkers. Het muzikale motief dat is afgeleid van enkele ‘DIFFERENT TRAINS IS GROUNDED IN
woorden, hoor je in het stuk vaak eerder dan die
woorden zelf.
DOCUMENTARY REALITY. ACTUALLY
Nieuw is ook het autobiografische element. Reich trekt ONE OF THE PEOPLE IN DIFFERENT
geen klaagmuren op van overmatige secundes. Het werk
emotioneert als een documentaire en die laat niet na
TRAINS WAS BORN IN ROTTERDAM.’
indruk te maken. Zijn ouders trouwden in 1935. Steve STEVE REICH
was pas een jaar oud of ze gingen alweer uit elkaar. De
zorg voor hun kind werd gedeeld: zes maanden elk. Lawrence Davis van de firma Pullman heeft Reich zelf
Vanaf zijn tweede jaar kwamen er treinen aan te pas: opgenomen. Davis reed als jongeman mee op de
moeder keerde terug naar het Californië van haar jeugd. Amerikaanse lijn om koffers in en uit te laden.
Tijdens de tocht heen en weer (tot in 1942) tussen zijn Het clickety-clack en tsjakedaboem van de wielen over
12 ma in Los Angeles en pa in New York werd Steve het spoor zou Steve nooit meer verlaten en wordt
1950 Vader en zoon verhuizen naar Larchmont, een buitenwijk ten noorden van de stad. Reich verliest zijn maatjes uit de Upper West
Side, is aangewezen op zichzelf en moet nieuwe vrienden maken. Eén ervan speelt piano. De twee raken geïnteresseerd in jazz en
Reich begint te drummen.
Reich leert op zijn veertiende voor het eerste klassieke muziek en eigentijds jazz kennen, dankzij platen van een vriend. Lievelingsplaten
zijn het Brandenburgs Concert nr.5 van Bach, Le sacre du printemps van Stravinsky en bebop-opnamen van Charlie Parker, Miles Davis
en Kenny Clarke. Hij begint de filosoof Plato te lezen (De Republiek) en begint slagwerk te studeren bij Roland Kohloff (later eerste
paukenist van het New York Philharmonic Orchestra).
1950-53 Reich ontvlucht het saaie Larchmont regelmatig in jazzclubs op Manhattan, zoals Birdland: ‘dark and smoky and romantic’.
Hij maakt er optredens mee van Bud Powell, Miles Davis en Kenny Clarke. In Carnegie Hall hoort hij Stravinsky als dirigent van eigen werk.
1950 1951 1952

15. duidelijk herkenbaar door de strijkers opgeroepen. De de achtergrond af en toe New Yorkse taxi’s voorbij
fluit (op tape) is van een echte Amerikaanse trein uit razen, een poëtische tegenstem. Steve Reich &
de jaren dertig en veertig. Juist als je Virginia (de Musicians treden op in The Kitchen, een spraakma-
gouvernante) ‘one of the fastest trains’ hoort zeggen, is kend podium in New York voor videokunst en
het tempo trager, rijdt de trein rustiger. Maatgevend experimentele muziek. Vier avonden lang, van 16 tot
zijn telkens het tempo en de melodie waarmee en met 19 mei 1977, lieten ze zich er toen horen.
woorden worden uitgesproken. Een strakker ritme is bijna niet voorstelbaar en toch
In deel twee klinken de fluiten, nu van treinen uit hoor je juist in Music for Pieces of Wood glashelder wat
Europa, als angstaanjagende sirenes, het tempo sleept Reich bedoelt met de ‘tiny microvariations’ in een door
meer en de sprekers krijgen de tijd hun verhaal te mensen gemaakte puls. Het zijn de minuscule, maar
vertellen. Na de versnelling bij ‘into those cattle onmisbare afwijkingen daarin, die een muziekuitvoe-
wagons’ vertelt Rachella dat ook zij vier dagen en vier ring het broodnodige leven geven. Machines, zoals
nachten onderweg was, maar dan naar Polen. Tot slot taperecorders, zijn te rigide. Reich doelde daarop toen
wekt het gefluit de suggestie van rook uit de Poolse hij de elektronische muziek omschreef als ‘a kind of
moordfabrieken. interlude filled with new ideas for the ongoing history of
In het slotdeel ‘After the War’ krijgt lyriek een kans. Uit instrumental and vocal music’.
‘And the war is over’ is een optimistisch motief ‘Starting with Clapping Music’, legt Reich uit, ‘I felt the
afgeleid, uit ‘going to America’ een energiek ritme. need to find new techniques.’ Nieuw was onder meer
Virginia en Mr. Davis met zijn relaxte stem keren terug. het proces van wat hij noemt ritmische constructie, of
Reich houdt ervan om woorden in een nieuwe context substitutie van tellen voor rusten. Voor het eerst
te plaatsen, zodanig dat ze een dubbelzinnige toegepast in Drumming uit 1971 leidde het in 1973 tot
betekenis krijgen. Met ‘they’re all gone’ doelt Mr. Davis Six Pianos, Music for Mallet Instruments, Voices and
natuurlijk op de Amerikaanse treinen uit de jaren dertig Organ en Music for Pieces of Wood. Het uitgangspunt
en veertig. In de nieuwe context staat ‘they’re all gone’ van de techniek zou je voor het gemak kunnen
ook voor alle mensen die in Europa verdwenen. omschrijven als een ‘excelsheet’, waarin de rijen
Reich was blij met de nieuwe richting die hij vond in partijen zijn en de kolommen voor het tijdsverloop
Different Trains. Het werk opende voor hem de weg staan. De essentie ligt in de keuze tussen een vakje
naar ‘documentary music video theater’, het eigen- vullen of leeglaten, een tel of een rust, een klap of een
tijdse alternatief voor opera, dat hij zou uitwerken met stilte, een één of een nul, om het even bij computerter-
zijn vrouw Beryl Korot. men te houden.
Music for Pieces of Wood begint vrij open, met veel
MUSIC FOR PIECES OF WOOD rusten. Gestaag hoor je het aantal gespeelde tikken per
Een van zijn meest oorverdovende stukken noemt persoon toenemen. In drie secties klinken patronen
Reich het zelf en toch komt er geen speaker of van afnemende lengte (6/4, 4/4, 3/4). De al in Clapping 13
versterker aan te pas. Ontelbare explosief tongklak- Music gevonden truc van de plotselinge verandering
kende tikken en klopjes op hardhout roepen concen- wordt hier verder uitgewerkt: Een ontwikkeling die even
tratie en stilte op in een live opname van Music for tot stilstand komt. De introductie van een nieuw
Pieces of Wood uit mei 1977. Buiten de zaal hoor je op gegeven. Het maakt dat deze houtjesmuziek nooit
1953 Reich studeert vanaf zijn zestiende aan Cornell University, waar hij een graad behaalt in de filosofie. Hij krijgt college over onder
meer het late werk van Ludwig Wittgenstein. Zijn pa betaalt het collegegeld. Om den brode speelt Reich in het weekend in jazz- en
dansbandjes. Reich volgt ook muzieklessen aan Cornell bij William Austin. Austin moedigt hem aan door te gaan in de muziek.
Reich hakt de knoop door. Tegen de zin van zijn vader verkiest hij de muziek boven een vervolgstudie in de filosofie op Harvard.
1953 1954 1955

16. concert 1 | 24 september 2008
verslapt. De houtjes zijn op toonhoogte geselecteerd: kelijk is opgebouwd uit combinaties van twee en drie
A, B, Cis, Dis en nog eens Dis (een octaaf hoger). pulsen, waardoor een continu verschuivend metrum
Repetitieve herhaling, het blijft spannend bij Reich. ontstaat. Bovendien heb ik geprobeerd om de
betekenis van de Hebreeuwse tekst zo getrouw
toelichting • Huib Ramaer mogelijk te volgen. Een voorbeeld van tekstuitbeelding
is te horen in Psalm 34 op de woorden ‘Súr may-ráh
TEHILLIM va-ah-say-tóv’ (‘Mijd het kwade, handel ten goede’).
Eind jaren zeventig bestudeerde Steve Reich de Hier wordt een dalende melodische lijn (Mijd het
Hebreeuwse taal, de Thora en de joodse synagogale kwade) gevolgd door een sterk stijgend motief op
zang. Kort daarvoor was hij zich opnieuw bewust (‘handel ten goede’), eindigend op een helder
geworden van zijn joodse erfgoed. Resultaat van deze As-majeur op ‘tóv’ (goede) met de terts van het
studie vormt de compositie Tehillim (1981), waarmee akkoord als hoge C in de sopraan.’
Reich een nieuwe weg insloeg, een weg met verbindin-
gen naar eerdere werken van Reich. ‘Tehillim’ is het originele Hebreeuwse woord voor
Steve Reich: ‘In tegenstelling tot de meeste van mijn ‘psalmen’, letterlijk vertaald betekent het ‘lofprijzingen’.
eerdere werken is Tehillim niet gecomponeerd op basis Het komt voort uit de Hebreeuwse woorden ‘hey - la-
van korte, repeterende patronen. Wel kan een gehele med - lamed’ (hll) waarvan ook het woord ‘Halleluja’ is
melodie worden herhaald als deel van een canon of afgeleid. Door zijn keuze voor Hebreeuwse psalmtek-
een variatie. Deze vorm staat dichter bij de westerse sten bewaart Reich zowel linguïstisch als historisch een
muziekhistorie. Hoewel de vierstemmige canons in het zekere afstand. Toch heeft de inhoud van de tekst wel
eerste en laatste deel wellicht herinneren aan mijn degelijk invloed op zijn componeren. Reich verklaart
vroege bandcomposities It’s gonna rain en Come out, het gebruik van bepaalde instrumenten als volgt: ‘De
zal Tehillim een geheel andere indruk maken. In tamboerijnen zonder schellen zijn wellicht identiek aan
tegenstelling tot mijn vroegere werken is er nu geen de kleine trommels die onder de Hebreeuwse naam
gefixeerde puls of metrisch patroon. Het ritme van de ‘tof’ worden genoemd in Psalm 150 en op andere
muziek is direct ontleend aan het ritme van de plaatsen in de bijbel. Ook het klappen in de handen,
Hebreeuwse tekst, waardoor het metrum zich het gebruik van ratels en gestemde cimbalen komen
voortdurend wijzigt. Het is de eerste keer sinds mijn we veelvuldig tegen in de bijbelse periode in het
studietijd dat ik een tekst op muziek heb gezet. Midden-Oosten.’
Resultaat is een compositie gebaseerd op melodie. Het
gebruik van melodieën, imitatief contrapunt, functio- De keuze van Hebreeuwse psalmteksten geeft Steve
nele harmonie en volle orkestratie lijkt te wijzen op een Reich grote muzikale vrijheden. ‘Voor het melodisch
hernieuwde belangstelling voor de barokmuziek. Ook materiaal zijn geen joodse thema’s gebruikt. Een van
14 het non-vibrato, niet-theatrale stemgebruik zal de redenen voor mij om psalmteksten te toonzetten is
luisteraars doen denken aan muziek van voor 1750. het feit dat de mondelinge traditie van het ‘psalmzin-
[…] De psalmteksten bepalen het ritme, dat hoofdza- gen’ onder westerse joden verloren is gegaan (Yemeni-
1957-59 Reich neemt privélessen in New York bij Hall Overton, een componist
en jazzmusicus. Overton studeerde bij Vincent Persichetti en was bevriend met
Thelonious Monk. Hij werkt met Reich onder meer aan Mikrokosmos van Bartók.
Reich: ‘The milieu around Overton was very lively. Thelonious Monk was there;
Jimmy Raney and Jim Hall, the two jazz guitarists; Mal Waldron, the piano player.
All these people were coming in and out of the studio and you’d see them.’
1956 1957 1958
vervolg op pagina 17

17. tische joden kennen nog wel een dergelijke traditie). Tehillim was een opdrachtwerk van de SRD Stuttgart,
Zodoende was ik vrij om melodieën voor Tehillim te de WDR Köln en de Rothko Chapel in Houston.
componeren, zonder daarmee een bestaande traditie
te imiteren of te negeren.’ toelichting • Philip Leussink
TEHILLIM
Psalm 19:2-5
Ha-sha-my´-im meh-sa-peh-rím ka-vóhd Káil, De hemel verhaalt van Gods majesteit,
U-mah-ah-sáy ya díve mah-gíd ha-ra-kí-ah. het uitspansel roemt het werk van zijn handen,
Yóm-le-yóm ya-bée-ah óh-mer, de dag zegt het voort aan de dag die komt,
Va-ly´-la le-ly´-la ya-chah-véy dá-aht. de nacht vertelt het door aan de volgende nacht.
Ain-óh-mer va-áin deh-va-rím, Toch wordt er niets gezegd, geen woord
Beh-lí nish-máh ko-láhm. gehoord, het is een spraak zonder klank.
Beh-kawl-ha-áh-retz ya-tzáh ka-váhm, Over heel de aarde gaat hun stem,
U-vik-tzáy tay-váil me-lay-hém. tot aan het einde van de wereld hun taal.
Psalm 34:13-15
Mi-ha-ísh hey-chah-fáytz chah-yím, Hebben jullie het leven lief,
Oh-háyv yah-mím li-róte tov? wil je goede jaren genieten?
Neh-tzór le-shon-cháh may-ráh, Behoed dan je tong voor het kwaad,
Uus-fah-táy-chah mi-dah-báyr mir-máh. je lippen voor woorden van bedrog.
Súr may-ráh va-ah-say-tóv, Mijd het kwade, doe wat goed is,
Ba-káysh sha-lóm va-rad-fáy-hu. streef naar vrede, jaag die na.
Psalm 18:26-27
Im-chah-síd, tit-chah-sáhd, U bent trouw voor de trouwe,
Im-ga-vár ta-mím, ti-ta-máhm. volmaakt voor de volmaakte,
Im-na-vár, tit-bah-rár, zuiver voor de zuivere,
Va-im-ee-káysh, tit-pah-tál. maar voor de sluwe ongrijpbaar.
Psalm 150:4-6
Ha-le-lú-hu ba-tóf u-mah-chól, Loof hem met dans en tamboerijn,
Ha-le-lú-hu ba-mi-ním va-u-gáv. loof hem met snaren en fluit. 15
Ha-le-lú-hu ba-tzil-tz-láy sha-máh, Loof hem met klinkende bekkens,
ha-le-lú-hu ba-tzil-tz-láy ta-ru-áh. loof hem met slaande cimbalen.
Kol han-sha-má ta-ha-láil Yah, Alles wat adem heeft, loof de Heer.
Ha-le-yu-yáh. Halleluja.
Nieuwe Bijbelvertaling

18. concert 2 | 23 november 2008
ZONDAG 23 NOVEMBER 2008, JURRIAANSE ZAAL 20.15 UUR
CONCERT 2 THE ONLY MOVING THING
EIGHTH BLACKBIRD
Tim Munro fluit Michael J. Maccaferri klarinet Matt Albert viool en altviool
Nicholas Photinos cello Matthew Duvall percussie Lisa Kaplan piano
‘singing in the dead of night’
Susan Marshall enscenering Mark DeChiazza assistant enscenering Ryan Ingebritsen geluid en techniek
Matthew Land lichtontwerp Mary Kokie McNaugher kostuumontwerp Barbara Whitney productie
THE ONLY MOVING THING
Steve Reich Double Sextet 2007, Nederlandse première
pauze
singing in the dead of night 2007, Nederl. première
David Lang 1957 • Proloog: these broken wings, one
Michael Gordon 1956 • Episode 1: the light of the dark
David Lang • Episode 2: these broken wings, two (passacaille)
Julia Wolfe 1958 • Episode 3: singing in the dead of night
David Lang • Epiloog: these broken wings, three
16
Vanaf ca. 22.15 uur nabespreking op de Red Sofa met Neil Wallace.

19. EIGHTH BLACKBIRD Sinds de oprichting in 1996 heeft eighth blackbird
eighth blackbird staat bekend om een zeer eigen stijl compositie-opdrachten verstrekt aan onder anderen
van uitvoeren. Het ensemble speelt vaak uit het hoofd, George Perle, Frederic Rzewski, Joseph Schwantner,
ademt een virtuoze en theatrale flair en probeert zo Paul Moravec, Stephen Hartke, Jennifer Higdon, Derek
nieuwe muziek aan een breed publiek te presenteren. Bermel, David Schober, Daniel Kellogg, Carlos Sanchez-
In 2008 kreeg hun cd strange imaginary animals de Gutierrez en aan het Minimum Security Composers
‘Grammy Award for Best Chamber Music Performance’. Collective. Het ensemble is met diverse prijzen onder-
Het ensemble is ‘in residence’ bij de University of Rich-
mond in Virginia en bij de University of Chicago.
Het programma The Only Moving Thing stond afgelopen
seizoen centraal in de programmering van eighth black-
bird. The Only Moving Thing omvat opdrachtwerken van
Steve Reich en van de componisten David Lang, Michael
Gordon en Julia Wolfe. Daarnaast bracht de groep Mirrors
in première, een werk voor nieuwe media van componist
Tamar Muskal en van Danny Rozin, een artiest in inter-
actieve digitale media. Een nieuw werk van Stephen
Hartke voegde het ensemble toe aan hun programma
Sound Mirror.
In de afgelopen seizoenen heeft het sextet opgetreden
in Zuid-Korea, Mexico, Canada, in Amsterdam en door
geheel Noord-Amerika, met concerten in onder meer
Carnegie Hall, het Metropolitan Museum, het Kennedy
Center, de Library of Congress en het Cleveland Museum
of Art. Solistisch trad de groep op met het Utah Sym-
phony Orchestra en het American Composers Orchestra.
In de afgelopen zomers was eighth blackbird te gast bij
eighth blackbird © Luke Ratray
diverse festivals.
1959, lente. Reich wordt aangenomen aan de Juilliard School of Music in New York.
Bij Persichetti analyseert hij de boogvormige structuur in Bartóks Vierde en Vijfde Strijkkwartet. Fünf Orchesterstücke opus 16 van
Schönberg en zijn Sechs kleine Klavierstücke opus 19. En van Webern de Fünf Stücke für Streichquartett opus 5.
Elke maand schrijft Reich een stuk dat direct door studenten wordt uitgevoerd.
Reich: ‘I learned most of my craft there by writing music, having it played, correcting mistakes, taking suggestions from players.’
17
New York-scene eind jaren vijftig:
In de Cedar Bar ziet Reich de schilder Willem de Kooning en de componist Morton Feldman. In de Town Hall maakt hij het retrospectief
mee van het werk van John Cage (15 mei 1958). Ook de verrichtingen van Boulez, Stockhausen en Berio werden door de Juilliard-
studenten op de voet gevolgd. Reich was ook geïnteresseerd in de metrische modulaties van de componist Elliott Carter, door sommige
docenten op Juilliard versleten voor een idioot [‘part of the lunatic fringe’].
Eind jaren vijftig hoort Reich ook al opnamen van Afrikaanse muziek.
1961, mei. Reich voltooit het korte seriële
werk Music for String Orchestra, het laatste
werk dat hij op Juilliard schreef. Reich wil
weg uit New York, weg van het muzikale
establishment en zijn familie en verhuisd
naar het noorden van Californië.
1959 1960 1961

20. concert 2 | 23 november 2008
scheiden, waaronder de BMI/Boudleaux-Bryant Fund Thirteen Ways of Looking at a Blackbird van Wallace
Commission en de American Music Center Trailblazer Stevens. Het achtste vers daaruit luidt:
Award 2007.
De eerste cd van eighth blackbird, thirteen ways, werd I know noble accents
in 2003 geselecteerd als een ‘Top 10 cd’ in Billboard And lucid, inescapable rhythms;
Magazine. Ook hun daaropvolgende cd’s, beginnings, But I know, too,
fred – met muziek van Frederic Rzewski – en strange That the blackbird is involved
imaginary animals werden zeer goed ontvangen. In 2006 In what I know
debuteerde de groep op het label Naxos met The Time
Gallery, in opdracht van eighth blackbird geschreven Zie voor meer informatie www.eighthblackbird.com.
door Paul Moravec, winnaar van de Pulitzer Prize 2004.
eighth blackbird ontleend zijn naam aan het gedicht
1961-62 Overdag beleeft Reich inspirerende uren tijdens de lessen van Luciano Berio, de voorman van de Europese avantgarde,
op Mills College (San Francisco). Reich: ‘being able to analyse Webern with him was very appropriate’.
’s Nachts bezoekt Reich de Jazz Workshop waar John Coltrane modale jazz speelt: veel noten, weinig wisselingen van harmonie.
Reich: ‘by day I was learning about what I did not want to do, but by night I was learning about something that I did want somehow to
work into my life’.
Reich ziet hoe studenten op Mills complexe muziek op papier zetten die nooit wordt gespeeld, vergelijkt het met Coltrane (‘he just gets
up and plays’) en komt tot een inzicht: ‘I must play in my own pieces – whatever my limitations, I must become a part of the ensemble’.
Reich stelt een eigen ensemble samen op Mills met drums, sax, trompet, bassisten en hemzelf aan de piano en speelt er eigen werk
mee, dat hij later omschrijft als: ‘some terrible 12-tone jazz pieces’.
Tijdens zijn studie op Mills College klust Reich bij door rock-’n-roll-lessen te geven aan kinderen van het ghetto in Hunter’s Point.
1962 Reich laat aan Berio zijn Music for String Orchestra zien uit 1961 (New York).
Berio’s conclusie luidt: ‘If you want to write tonal music, why don’t you?’
Reich belooft Berio dat hij het zal doen. In de bibliotheek van Mills vindt hij 78-toeren platen van Afrikaanse muziek waar hij nu met
grote interesse naar gaat luisteren. Berio neemt zijn klas mee naar Ojai, waar Gunther Schuller een lezing houdt over de oorsprong
van de jazz. Schuller noemt een boek: Studies in African Music van A.M. Jones. Reich snort het op en krijgt inzicht in de repetitieve
structuur van West-Afrikaanse muziek. Reich: ‘It was like looking at the blueprint for something completely unknown. Here was a music
with repeating patterns (similar to the tape loop material I was beginning to fool around with), which were superimposed so that the
downbeats did not coincide.’
1963, januari. Voor de San Francisco Mime Troupe schrijft Reich zijn eerste tapestuk als
begeleiding van de film The Plastic Haircut, een collage van ‘an old talkie LP’, hem bekend
uit zijn jeugd: ‘The Greates Moments in Sport’. Vanaf dat moment tot 2 ½ jaar later (Come
Out uit 1965) zou ‘tape’ Reichs obsessie blijven. Reich is inmiddels getrouwd. Er moet
brood op de plank. Hij klust bij met parttime baantjes, onder meer als taxichauffeur en
op het postkantoor. Reich vormt een ensemble voor nieuwe, geïmproviseerde muziek en
componeert hiervoor het grafische Pitch Charts.
18
1964, februari. Reich componeert Music
for Two or More Pianos or Piano & Tape. De
invloed van Morton Feldman vermengt zich
hierin met die van jazzpianist Bill Evans.
In het najaar maakt Reich een tape-opname
van Brother Walter, een priester van de
Pinkstergemeente, op Union Square in San
Francisco.
In november 1964 werkt Reich mee aan de
première van In C van Terry Riley, waarmee
volgens sommigen de geboorte van de
minimal music werd ingeluid.
1962 1963 1964

21. REICH · DOUBLE SEXTET instrumenten, om één breed weefsel van strijkers voort
‘Double Sextet is geschreven voor twee identieke te brengen. In Double Sextet is de variatie in klankkleur
sextetten. Elk sextet bestaat uit fluit, klarinet, viool, groter, door het in elkaar grijpen van zes verschillende
cello, vibrafoon en piano. De instrumentatie is verdub- slagwerkparen, strijk- en blaasinstrumenten.
beld om, zoals in veel van mijn oudere werken, twee Het stuk bestaat uit drie delen: snel, langzaam, snel.
dezelfde instrumenten in elkaar te kunnen laten grijpen Elk deel bestaat uit vier harmonische secties, opge-
en samen één patroon voort te laten brengen. In dit bouwd rond de toonsoorten D-groot, F-groot, As-groot
stuk is bijvoorbeeld goed hoorbaar hoe de piano’s en en B-groot, dan wel hun mineur-parallellen b-klein,
de vibrafoons uiterst ritmisch op elkaar aansluiten, om d-klein, f-klein en gis-klein. Zoals in bijna al mijn muziek
de rest van het ensemble op te zwepen. vinden modulaties van de ene toonsoort naar de andere
Het stuk kan op twee manieren gespeeld worden: met plotseling plaats, hetgeen elke nieuwe sectie duidelijk
twaalf musici, of met zes musici die het tegen zichzelf doet uitkomen.
op tape opnemen. In deze première-uitvoeringen speelt Double Sextet duurt ongeveer 22 minuten en werd vol-
het sextet eighth blackbird, dat het werk in opdracht tooid in oktober 2007. Het werd in opdracht gegeven
gaf, tegen een opname van zichzelf. door eighth blackbird en beleefde zijn wereldpremière
‘DOUBLE SEXTET IS A VERY ROCK-’N-ROLL FEELING PIECE.’ STEVE REICH
Het idee om één enkele speler te laten aantreden tegen door hetzelfde ensemble op 26 maart 2008, aan de
een tape van zichzelf dateert uit de tijd van Violin Phase Universiteit van Richmond in Virginia. In New York
(1967) en werd uitgediept in Vermont Counterpoint werd het voor het eerst uitgevoerd op 17 april 2008,
(1982), New York Counterpoint (1985), Electric Counter- in Carnegie’s Zankel Hall.’
point (1987) en Cello Counterpoint (2003). Het verbre-
den van dit idee naar een volledig kamerensemble dat Steve Reich
het opneemt tegen opgenomen tapes van zichzelf,
begon met Different Trains (1988), werd voortgezet in SINGING IN THE DEAD OF NIGHT
Triple Quartet (1999) en nu dus in Double Sextet. Het Michael Gordon, David Lang en Julia Wolfe zijn de
verdubbelen van een compleet kamerensemble biedt gezamenlijke oprichters en artistiek leiders van de
de mogelijkheid simultaan veelsoortige contrapuntische muzikale organisatie ‘Bang on a Can’. Zij schrijven:
weefsels van identieke instrumenten te creëren. In ‘Toen we met zijn drieën bij elkaar kwamen om te
Different Trains en Triple Quartet spelen alleen strijk- bekijken hoe we dit samenwerkingsproject zouden
1965, januari. Keerpunt. Stoeiend met de tape van Brother Walter ontdekt Reich proefondervindelijk het principe van ‘phase shifting’.
Nog dezelfde maand wordt het resultaat, It’s gonna rain, uitgevoerd in het San Francisco Tape Center met het tapestuk Livelihood en de 19
Music for Two or More Pianos or Piano & Tape. Later in het jaar blijkt het reservoir aan musici met wie hij kan werken geslonken.
Reich: ‘It seemed a good time to move on.’
1965, september: Reich keert naar New York terug en vindt een woning aan Duane Street in Tribeca (Downtown Manhattan).
1966 In New York maakt hij het politiek geladen tapestuk Come Out.
Het is voorlopig zijn laatste tapestuk:
Reich: ‘I began to feel like a mad scientist trapped in a lab’.
1966 Keerpunt. Reich begint live te musiceren met vrienden en gaat weer componeren
voor live bespeelde muziekinstrumenten.
1967 Reich ontdekt een manier om Phase
shifting toe te passen op live instrumenten in
de werken Piano Phase en Violin Phase.
1965 1966 1967

22. concert 2 | 23 november 2008
gaan vormgeven, lieten we onze gedachten eerst over musici ertoe zou aanmoedigen hetzelfde te doen.’
eighth blackbird gaan. Het beviel ons dat ze zo goed In the light of the dark van Michael Gordon loopt een
spelen, dat ze zo toegewijd zijn, zo muzikaal, zo vrien- snelle, wilde, nachtelijke, dronken jamsessie spiraal-
delijk – maar bovenal beviel ons dat ze zich bewegen. vormig uit de hand. Een ‘funky’ cellosolo in het begin
Ze stralen lichamelijkheid uit; ze bewegen zich door de glijdt en schuift rond het instrument, botsend met hoge,
ruimte. Op het podium maken ze van hun lichaam luchtige figuurtjes in de blazers, wervelende, virtuoze
gebruik om dingen in de muziek te laten zien, die de wijsjes en onvoorspelbaar, metalig gedaver. In de chaos
noten alleen niet kunnen laten zien. Dat vonden we grijpen de spelers naar elk instrument in hun buurt om
spannend, en we vroegen ons af hoe het zou zijn om op te spelen, inclusief mondharmonica, accordeon en
de choreografe Susan Marshall, een vriendin, uit te gitaar. Op een gegeven moment verzamelt zich een
nodigen de bewegingen van de spelers vorm te geven. luidruchtig Mariachi-orkest rond de piano.
Vervolgens hebben we losstaande en heel verschillende
muziekstukken geschreven, die in combinatie gespeeld Julia Wolfe schrijft: ‘De titel singing in the dead of night
kunnen worden of ieder voor zich, mét of zonder fysieke roept de stille en onwerkelijke nachtelijke ervaring voor
bewegingen. Wat de werken met elkaar verbindt, is dat de geest, als enige wakker te zijn. Uit de stilte ontstaat
ieder van ons in de partituur ruimte gelaten heeft voor dikwijls inspiratie – op weg om een menselijk lied te
Susan, om haar en de ‘blackbirds’ de mogelijkheid te vinden, symfonie van geluid. singing in the dead of night
bieden al die dingen te doen die ze zo goed kunnen.’ is zijn eigen metafoor – aangezien een begin altijd begint
in ‘the dead of night’ (het holst van de nacht) – in de
David Lang schrijft: ‘De drie delen van these broken leegte waarin schepping plaatsvindt. De virtuositeit en
wings gaan over drie verschillende lichamelijke en de intensiteit van de muziek werden geïnspireerd door
muzikale uitdagingen. De muziek van het eerste deel de ‘hoogspannings-performers’ van eighth blackbird.
vereist een ongelooflijk uithoudingsvermogen en De stiltes, het zand en de dichtheid zijn te danken aan
opperste concentratie. Treurende, vallende gebaren de nadenkende en voortreffelijke Susan Marshall.’
beheersen het langzame tweede deel, en ik heb de
vage, maar hopelijk inspirerende aanwijzing gegeven Susan Marshall, die tekent voor de enscenering van
dat de spelers dingen moeten laten vallen, wanneer ze singing in the dead of night, zegt hierover: ‘De compo-
niet spelen. In het laatste deel wilde ik muziek maken nisten en ik hadden sterk het gevoel dat de beweging
die danst en voorwaarts stuwt, in de hoop dat dit de direct uit het muziek maken zelf moest voortkomen; dat
1968, een zomer van bezinning.
Constatering: ‘Phase shifting’ is meer een proces dan een compositie.
Reich is uitgekeken op processen en schrijft in New Mexico zijn invloedrijke essay Music as a gradual process.
20 Reich: ‘Trying to clarify for myself what I was doing’.
1968/69 Reich probeert het nog één keer zonder musici en ontwikkelt de ‘Phase Shifting Pulse Gate’.
1970 Four Organs.
‘What system did you use?’ Reich: ‘My ears’
Van 1968 tot 1972 lag de focus op het hoorbaar maken van muzikale processen. ‘I wanted the process to be perceptible.’
Reich kan zijn muziek vooral tot klinken brengen in musea als het Whitney Museum, het Guggenheim en The Kitchen.
1970, zomer. ‘I went to Ghana to study
drumming. […] I traveled to Accra, the
capital of Ghana, where I studied with a
master drummer of the Ewe tribe.’
1968 1969 1970

23. ze geen ornament, geen niet-essentiële extra laag mocht MusikFabrik, samen met de componisten Michael Gordon
zijn. Dit bracht David, Michael en Julia ertoe een aantal en Julia Wolfe; en loud love songs, een concert voor de
ongebruikelijke muzikale keuzes te maken, waaronder percussioniste Evelyn Glennie en orkest. Gepland is een
het gebruik van zand en van metalen voorwerpen om op samenwerkingsproject met visueel kunstenaar Mark Dion
te slaan of te laten vallen. De uitdaging was een expres- en de Ridge Theater Company voor een opera, getiteld
sieve beeldentaal te vinden, die verbonden was met het Anatomy Theater; verder een compleet nieuwe versie van
voortbrengen van de klank zelf, maar die tevens in meta- Beethovens opera Fidelio, die in mei 2009 in muziek-
forische zin beladen was. Ik wilde me verre houden van centrum Sage Gateshead in Groot-Brittannië in première
al het letterlijke, van het ‘acteren’ of van het maken van zal gaan.
een ‘verhaal’. In veel opzichten verschilde het werken
met eighth blackbird niet zo sterk van het werken met MICHAEL GORDON
dansers, behalve dan dat we soms wat beperkt werden Michael Gordons werken voor muziektheater en opera
door het feit dat de musici in staat moesten zijn de omvatten What To Wear – zijn recente samenwerkings-
muziek uit te voeren. Ik merkte dat eighth blackbird project met de regisseur Richard Foreman, die onlangs
voor al mijn suggesties openstond – soms zelfs opener in première ging aan het RedCat Theater in Los Angeles.
dan ik, als het erom ging hoe ver we konden gaan.’ Verder schreef hij onder meer Aquanetta, over een
B-film-sterretje uit de jaren 1940, voor de opera in Aken;
DAVID LANG Decasia, een multimedia-compositie voor orkest, met
Het internationale publiek hoort steeds meer van het films van Bill Morrison en een enscenering door het
werk van David Lang, die in 2008 de Pulitzer Prize voor Ridge Theater; Dystopia, een recent werk voor het Los
muziek gewonnen heeft. Recente projecten omvatten Angeles Philharmonic, met een film van Bill Morrison;
The Little Match Girl Passion, een opdracht van Carnegie en Van Gogh, vocale muziek gebaseerd op de brieven
Hall voor Paul Hillier en het Theatre of Voices; Writing van Vincent van Gogh, op de plaat gezet door Alarm
on Water voor London Sinfonietta, met beelden van de Will Sound en binnenkort uitgebracht door Cantaloupe
Engelse cineast Peter Greenaway; The Difficulty of Music. Gepland staan een muziektheaterproductie in
Crossing a Field, een volledig geënsceneerde opera voor samenwerking met het Ridge Theater, gebaseerd op
het Kronos Quartet; Shelter voor het Trio Mediaeval en de woorden van Emily Dickinson (Brookly Academy of
1971, herfst. Reich voltooit Drumming, ‘het langste stuk’ van zijn hele oeuvre.
Dit is het laatste jaar waarin muziek van de geleidelijke verandering de boventoon voert in zijn oeuvre. Reich ontvangt vanaf 1971
(tot 1989) bescheiden subsidies, om bijvoorbeeld de reis- en verblijfkosten te betalen van zijn tournees.
1972 Een flamenco-avond in Brussel brengt Reich op het idee voor Clapping Music. Hij
ontdekt ‘sudden change’, de plotselinge introductie van nieuw materiaal als een belangrijk
stijlmiddel om zijn muziek interessant te houden. Mede dankzij uitnodigingen voor Europese 21
tournees kan Reich tot zijn verbazing voor het eerst leven van het spelen van zijn eigen
muziek met zijn eigen ensemble, zonder bijbaantjes!
1973 Keerpunt. Reich:
‘I felt a need to find new techniques.’
1973 Reich componeert Six Pianos, Music
for Mallet Instruments, Voices and Organ,
Music for Pieces of Wood. Mede op instigatie
van de dirigent Michael Tilson Thomas wordt
Reichs muziek voorgesteld aan een publiek
van reguliere klassieke liefhebbers.
1971 1972 1973

24. concert 2 | 23 november 2008
Music, Next Wave-festival, 9-13 december 2008) en Ballet, het Boston Ballet en voor Montreal Danse. Haar
popopera, in samenwerking met de in Nederland ge- karakteristieke, gewichtloze duet Kiss maakt deel uit
vestigde danscompagnie Emio Greco/PC. van het actuele repertoire van Hubbard Street Dance
Chicago en van het Pacific Northwest Ballet. Recentelijk
JULIA WOLFE verzorgde Marshall de regie van Book of Longing, een
De muziek van Julia Wolfe wordt over de hele wereld nieuw werk van Philip Glass, gebaseerd op poëzie van
uitgevoerd, onder meer bij het Next Wave-festival aan Leonard Cohen. In haar eerste samenwerkingsproject
de BAM, Settembre Musica (Italië), het Holland Festival, met Philip Glass regisseerde en choreografeerde Marshall
bij het Théâtre de la Ville (Parijs), het Orchestre Nationale Les Enfants Terribles, een dans/opera. Verder regisseerde
de France en The Brooklyn Philharmonic. Tot haar zij een film-musical voor RIPFest en leverde zij choreo-
recente werken behoren My Beautiful Scream voor het grafieën voor operaproducties van het Los Angeles Music
Kronos Quartet en orkest, FUEL voor Ensemble Center en van de New York City Opera. In 2000 ontving
Resonanz, met een film van Bill Morrison, Cruel Sister Marshall een MacArthur Fellowship; daarnaast won zij
voor strijkorkest, Impatience voor het Asko Ensemble, drie New York Dance and Performance Awards (BESSIES)
op de gelijknamige film van de vroege experimentalist for Outstanding Choreographic Achievement.
Charles Dekeukeleire uit België en een accordeonconcert
in opdracht van het Miller Theater. In november 2008 toelichting • eighth blackbird
zal Julia Wolfe als componiste centraal staan tijdens vertaling • Hella Melkert
het PRO ARTE-festival in Sint-Petersburg. Julia Wolfe’s
avondvullende ballade STEEL HAMMER voor de Bang MET DANK AAN
De composities Double Sextet en singing in the dead of night zijn
on a Can All-Stars en het Trio Mediaeval gaat in geschreven in opdracht van eighth blackbird en tot stand gekomen
november 2009 in Carnegie’s Zankel Hall in première. met steun van (voor Double Sextet) The Carnegie Hall Corporation,
The Abe Fortas Memorial Fund of the John F. Kennedy Center for
the Performing Arts, Liverpool Cultural Company - European Capital
SUSAN MARSHALL of Culture 2008, The Modlin Center for the Arts at the University of
De choreografe Susan Marshall is artistiek leider en Richmond*, Orange County Performing Arts Center, The University
choreograaf van Susan Marshall & Company, dat sinds of Cincinnati College-Conservatory of Music - Music 08 Festival*;
(voor singing in the dead of night) The Joan W. and Irving B. Harris
1982 meer dan dertig dansproducties van haar uit- Theater for Music and Dance, Millennium Park, Chicago; Jebediah
voerde, zoals Cloudless, The Most Dangerous Room in Foundation; Frederica en James R. Rosenfield (met name het werk
the House, Spectators at an Event, Arms en Interior with van David Lang); San Francisco Performances; University Musical
Society/University of Michigan.
Seven Figures. Marshall heeft daarnaast dansen gemaakt * Deze instellingen ondersteunden de totstandkoming
voor het Ballet van de Opera van Lyon, voor het Frankfurt van beide composities.
22 1974 Reich ontmoet Beryl Korot en gaat zich interesseren voor zijn joodse roots. Korot houdt zich zowel bezig met de oude kunst van
het weven als geavanceerde multiple channel video art.
1975 Reich begint lessen te nemen in het Hebreeuws, de Torah en synagogale gezangen
aan de Lincoln Square Synagogue op Manhattan.
1976 Reich trouwt met Beryl Korot.
1976 Keerpunt. Reich bevrijdt zichzelf
van strenge structuren.
Hij past het toe in Music for 18 Musicians:
‘composed with a feeling of liberating myself
from strict structures. […] Each section was
in a sense an invention’.
1974 1975 1976

25. 23
Steve Reich © Alice Arnold
1977 Reich en Beryl Korot brengen een bezoek aan Israël.
1978 Hun zoon Ezra wordt geboren.
1979 Reich componeert Octet, waarin
de melodievorming is afgeleid van joodse
synagogale gezangen.
1977 1978 1979
vervolg op pagina 33

26. concert 3 | 4 maart 2009
WOENSDAG 4 MAART 2009, GROTE ZAAL 20.15 UUR
CONCERT 3 REICH EN MACMILLAN
THE HILLIARD ENSEMBLE
DAVID JAMES · COUNTERTENOR, ROGERS COVEY-CRUMP · TENOR
STEVEN HARROLD · TENOR, GORDON JONES · BARITON
JAMES MACMILLAN · DIRIGENT
CODARTS SYMPHONY ORCHESTRA Hogeschool voor de Kunsten, Rotterdam
SYMFONIEORKEST VAN HET KONINKLIJK CONSERVATORIUM
GEMENGD KOOR VAN CODARTS EN HET KONINKLIJK CONSERVATORIUM
NATIONAAL KINDERKOOR O.L.V. WILMA TEN WOLDE
Steve Reich The Desert Music 1984
voor koor en orkest
I. Fast
II. Moderate
IIIa. Slow - IIIb. Moderate - IIIc. Slow
IV. Moderate
V. Fast
pauze
James MacMillan 1959 Quickening (1998) voor solisten, kinderkoor,
gemengd koor en orkest (Nederlandse première)
24 I. Incarnadine
II. Midwife
III. Poppies
IV. Living Water
Vanaf ca. 22.15 uur nabespreking op de Red Sofa met Neil Wallace.
Dit concert maakt ook deel uit van de serie James MacMillan.

27. THE HILLIARD ENSEMBLE september 2003 klonk de wereldpremière van de Derde
The Hilliard Ensemble wordt gerekend tot een van Symfonie van Stephen Hartke met het New York Phil-
’s werelds beste vocale ensembles en heeft een vrijwel harmonic Orchestra onder leiding van Lorin Maazel. Het
onovertroffen reputatie op het vlak van zowel de oude theaterproject I went to the house but did not enter met
als van de hedendaagse muziek. Met hun opname van de Duitse componist Heiner Goebbels ging in augustus
de Johannes-Passie van Arvo Pärt in 1988 begon een 2008 in première tijdens het Edinburgh Festival en maakt
vruchtbare samenwerking met Arvo Pärt én met het dit seizoen tournees door Europa en de Verenigde
cd-label ECM. Er volgden opnamen van Pärts Litany Staten.
(1996) en van de cd Officium (1994), een samenwer- Naast de vele samenwerkingsprojecten blijft The Hilliard
king met de Noorse saxofonist Jan Garbarek. Recente Ensemble wereldwijd te beluisteren in a cappella-reper-
opnamen betreffen cd’s met motetten van Guillaume de toire van Middeleeuwen tot heden.
Machaut, Nicolas Gombert en de volledige Bach-motetten
in solistische bezetting. JAMES MACMILLAN · DIRIGENT
Ter herdenking van de vijfhonderdste sterfdag van James MacMillan is een van de succesvolste Engelse
Johannes Ockeghem (ca.1410-1497) presenteerde het componisten van deze tijd. Kenmerkend voor zijn
ensemble een aantal speciale programma’s. Ook werd muziek is de grote directheid, energie en emotionele
toen een eigen label gelanceerd: hilliard LIVE. Inmiddels kracht. Als dirigent is MacMillan internationaal actief.
verschenen daarop cd’s met werken van Perotinus & Ars Hij heeft daarbij vele eigen composities geleid. Een
Antiqua, Ockeghem, Brumel en Dufay. groot aantal speciale projecten met vooraanstaande
The Hilliard Ensemble verstrekt geregeld compositie- symfonieorkesten kwam onder zijn leiding tot stand.
opdrachten en heeft vele premières verzorgd. In 2002 Tot zijn belangrijkste composities behoren The
Confession of Isobel Gowdie (première in 1990), het
slagwerkconcert Veni, Veni, Emmanuel (internationaal
honderden uitvoeringen), het Celloconcert voor
Mstislav Rostropovitsj, Quickening en drie symfonieën.
Zijn muzikale taal refereert aan zijn Schotse roots, zijn
katholieke geloof en zijn interesse in Keltische
volksmuziek. Daarnaast verweeft hij in zijn muziek
invloeden van Oosterse, Scandinavische en Oost-Euro-
pese muziek.
James MacMillen deed internationaal van zich spreken
met het aangrijpende orkestwerk The Confession of
Isobel Gowdie, dat in 1990 op de BBC Proms zeer
enthousiast onthaald werd. Sindsdien worden zijn com- 25
posities wereldwijd uitgevoerd, wat hem tot een van de
The Hilliard Ensemble © Friedrun Reinhold
meest gespeelde hedendaagse componisten maakt.
gaf het ensemble in Finland de wereldpremière van Belangwekkende composities zijn onder meer het slag-
The Pear Tree of Nicostratus van Piers Hellawell, in werkconcert Veni, Veni, Emmanuel, een Celloconcert
samenwerking met het Ostrobothnian Chamber (geschreven voor Mstislav Rostropovitsj) en Quickening
Orchestra. In datzelfde jaar vond de Amerikaanse en drie symfonieën.
première plaats van Quickening van MacMillan, in In 1990 werd MacMillan aangesteld als Affiliate Composer
samenwerking met het Philadelphia Orchestra. In van het Scottish Chamber Orchestra, en van 1992 tot

28. concert 3 | 4 maart 2009
2002 was hij artistiek directeur van het de Philharmonia Het Nationaal Kinderkoor werkt mee aan uitvoeringen,
Orchestra’s Music of Today Series. In 2005 was MacMillan cd- en radio-opnamen van orkesten zoals het Koninklijk
de centrale componist op het BBC Symphony’s Annual Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch
Composer Weekend in het Londense Barbican Centre, Orkest en de Berliner Philharmoniker. Daarbij heeft het
waar hij orkesten als het BBC Philharmonic dirigeerde. koor gezongen onder leiding van dirigenten als Sir Simon
James MacMillan is inmiddels een veelgevraagd gast- Rattle, Bernhard Haitink, Riccardo Chailly, Valery Gergiev
dirigent, en werkte in het verleden samen met orkesten en Nikolaus Harnoncourt. Het koor heeft diverse buiten-
en ensembles als het City of Birmingham Symphony landse tournees gemaakt.
Orchestra, het Toronto Symphony Orchestra, het NHK
Symphony Orchestra, het Los Angeles Philharmonic WILMA TEN WOLDE · DIRIGENT
Orchestra en de Melbourne Symphony. Als artistiek Wilma ten Wolde geldt nationaal en internationaal als
adviseur verleende hij zijn medewerking aan instellingen een vooraanstaand deskundige op het gebied van de
en festivals als Bridgewater Hall, BBC Proms, het Con- training van jonge zangers. Zij specialiseerde zich in
certgebouw Amsterdam, de Megaron van Athene, het het bijzonder in de methodiek en didactiek van het
Huddersfield Contemporary Music Festival. solfège- en vocaal-onderwijs. Als artistiek leider van het
In september 2007 dirigeerde MacMillan de wereld- Nationaal Jeugdkoor en van het Nationaal Kinderkoor
première van zijn opera The sacrifice op een libretto van is zij verbonden aan Vocaal Talent Nederland. Zij geeft
de dichter Michael Symmons Roberts (van wie ook de masterclasses in binnen- en buitenland en is een veel-
teksten van Quickening afkomstig zijn). gevraagd jurylid bij diverse nationale en internationale
James MacMillan dirigeerde eigen werk voor opnamen festivals. Eerder was zij docent aan het Koninklijk Con-
voor de labels Chandos, BIS en BMG. Tot zijn recente servatorium in Den Haag op de vakgebieden solfège en
opnamen behoort een cd met zijn orgelconcert A scotch ensemblezang. Wilma ten Wolde bereidde koorproducties
bestiary en zijn Pianoconcert. voor met Vocaal Talent Nederland voor dirigenten als Sir
Simon Rattle, Mstislav Rostropovitsj, Sir Roger Norring-
ton, Bernhard Haitink, Jukka-Pekka Saraste, Hartmut
Haenchen, Jaap van Zweden en Ed Spanjaard.
REICH · THE DESERT MUSIC
Teksten en titel voor The Desert Music ontleende Steve
Reich aan de Amerikaanse dichter William Carlos
Williams (1883-1963). Reich bewonderde Williams’
ongekunstelde taalgebruik en werd bovendien gefasci-
James MacMillan
26 neerd door diens symmetrische naam. The Desert Music
NATIONAAL KINDERKOOR is dan ook symmetrisch van opbouw. De delen I en V
In het Nationaal Kinderkoor zingen jongens en meisjes evenals II en IV corresponderen met elkaar in tempo
van tien tot zestien jaar, afkomstig uit het hele land. Plezier en harmonie. Het centrale, derde deel wordt zodoende
in zingen gaat samen met het ontwikkelen van muzikale boogvormig op- en weer afgebouwd.
vaardigheden zoals van blad zingen, stemvorming en De woestijn in The Desert Music heeft vooral symbolische
koorzang. Voor kinderen vanaf zes jaar zijn er diverse betekenis, al heeft Reich ook de woestijn in New Mexico
zangklassen die opleiden tot het Nationaal Kinderkoor. voor ogen, waar de Verenigde Staten de geavanceerde
Het koor zingt voornamelijk klassieke muziek. wapens testen waarnaar Williams in deel III impliciet