4. Жайсаңбай ауылы
Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданына қарасты ауылдық округ.
Ауыл ертеректе «Шүңкей» деп аталған. Себебі, Ырғыз, Торғай
өзендерінің ауылдың үстінен ирелеңдей, төмен қарай ағуына
байланысты қойылған.
Кеңес Одағы кезінде «Тәуіп» кеңшарының №2 бөлімшесі болған.
2008 жылы Тәуіп ауылдық округі құрамы аумағынан
шығарылды.
Жер көлемі 208780 гектар. Оның ішінде:
селолық елді мекен жері 8474 га;
орман қорының жер көлемі 883 га;
«Ырғыз-Торғай» табиғи мемлекеттік резерватының
оңтүстік аймақтық бөлімнің қорғау аймағының 1773,0 га.
5. Ауылдың «Жайсаңбай» аталуы
Ертеректе осы жерде елге сыйлы, заманында қажылыққа
барған, мешіт ұстап бала оқытқан, әулие кісі болған
Жайсаңбай атаның есімімен байланысты.
Жайсаңбай атаның руы - Шөмекей, Тоқа тайпасы, Айбас.
Жайсаңбай атаның қыстауының орны қазіргі ауылдың
іргесінде болған.
Ертеректе кіші қажылық үшін қазіргі Түркістан қаласына
баратын болған, ол кісі қажылыққа бара жатқан жолда
Арал ауданы Қарақұм елді мекені жерінде қайтыс болған
деседі. Жерленген жері нақты емес.
6. Тарихи тұлғалардан қалған ескерткіштер
1909-1913 жж салынған ауылдың солтүстік
батысында 7 км жерде Дүйсенбі аһун мешіті;
1907-1910 жж салынған ауылдың оңтүстік
шығысында 4 км жерде Исатай мешіті;
ХІХ ғ. салынған ауылдан шығысқа қарай 7 км
жерде Жапақ мазары;
25-30 км жерде, «Атығай» қыстағынан 4-5 км
жерде Дәгір мазары;
«Көксай» қыстағынан 1-2 км төбенің басында
Қуанышбай мешіті орналасқан.
8. Ауылдың көрікті табиғат нысандары
Сұңқарқия тауы - биіктігі 191,5 м. Ауыл
аумағындағы биік тау. Аңыз желісі бойынша Абат
батыр таудың басынан көтерілген қыранды дәлдеп
атып түсіреді. Сонан бері бұл тау - Сұңқарқия деп
аталады.
Қосбүйрек тауы - биіктігі 158,8 м. Ертеректе
бүтін тау болған деседі. Абат батыр қалмақтарға 10
мың қолмен аттанып, осы таудың үстімен жүріп
өткен кезде қалың аттың тұяғы бүтін тауды екіге
бөліп жібереді. Сонан бері тау алыстан қосбүйрек
тәрізді көрінетіндіктен «Қосбүйрек тауы» деп
аталған.
9. «Ырғыз-Торғай» табиғи мемлекеттік
резерваты
Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 29.11. 1967 ж. №
808 қаулысымен ұйымдастырылған.
1976 ж. Қазақстандағы екі дүниежүзілік маңызы бар
сулы-батпақты өлкенің бірі болды және Ырғыз-
Торғай көлдер жүйесі Рамсар Конвенциясы тізіміне
енгізіледі.
2011 ж. қыркүйекте Рамсар Конвенциясы тізіміне
қайта тіркеледі.
2007 жылы Үкіметтің арнаулы қаулысымен қайта
құрылды, жалпы жер көлемі 763549 гектарды құрайды.
14. Өтебай Қанахин
Ауыл тұрғындары өз жерлестері,
белгілі жазушы Өтебай Қанахинді
мақтан етеді. Жазушы «Екі кездесу»
(1947), «Ауыр күндер», «Мұрагер»
(1958), «Көл жағасында» (1960),
«Маздақ» (1964), «Тұңғыш
махаббат» (1966), «Жас дәурен»
(1966), «Жер басып жүрсем» (1968),
«Дәмелі» (1962), «Жүрек қалауы»
(1974), «Бақыт бәйшешегі» (1976),
«Құдірет» (1979), «Қарт сарбаз
хикаясы» (1986), «Ата қоныс»
(1990), т.б. кітаптарының авторы.
Ауылдағы орта мектепке
жазушының есімі берілген.
15. Қазіргі Жайсаңбай
Жайсаңбай ауылдық округінде 500-ден астам
халық тұрады. Ауылда «Ырғыз-Торғай
мемлекеттік табиғи резерваты» бөлімшесі,
«Жұлдыз балабақшасы», медпункт, белгілі
жазушы Ө.Қанахин атындағы орта мектеп, пошта
байланыс бөлімшесі, Шалқар обаға қарсы күрес
стансасының филиалы, ауылдық кітапхана
халыққа қызмет етеді. Бірнеше жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктер мен шаруа қожалықтары
жұмыс жасайды.
20. Туған жерге тағзым
(үзінді)
Туған жерім – тұрағым, тал бесігім,
Жүрегіме сақтадым мәңгі есімін.
Атқанынша асығып ақ таңына,
Қызығына құмарттым бал кешінің.
Жұртымды ата-бабам мұра қылды,
Сыр тұнды көкіректе жыр ағылды.
Бұлақтан кем көрмеймін көлдерімді,
Жұмақтан кем көрмеймін тұрағымды.
Сағынтай Аңсаған
