масжид ва хонадонларда ўқиладиган кундалик дарслар www.muttaqin.org

1. Масжид ва хонадонларда
ўқиладиган
кундалик дарслар.
(бир йилга мўлжалланган)
] Ўзекча [
‫الدروس‬‫اليومية‬‫من‬‫السنن‬‫والكحكام‬‫الشرعية‬
[ ‫باللغة‬‫الوزبكية‬ ]
:‫تأليف‬‫راشد‬ .‫د‬‫بن‬‫حسين‬‫العبد‬‫الكريم‬
Муаллиф: Рошид ибн Ҳусайн Абдулкарим
Таржима : Ислом Нури
:‫ترجمة‬‫اللسلم‬ ‫نور‬ ‫موقع‬
Таҳрир: Шамсуддин Дарғомий
:‫مراجعة‬‫درغامي‬ ‫الدين‬ ‫شمس‬
Риёз шаҳри, Рабва диний тарғибот идораси
‫الرياض‬ ‫بمدينة‬ ‫بالربوة‬ ‫الجاليات‬ ‫وتوعية‬ ‫للدعوة‬ ‫التعاوني‬ ‫المكتب‬
http://www.uzgen.jimdo.com

2. I(1-50 дарслар)
«Ислом Нури»
2

3. Бисмилла ир ро манир ро иймҳ ҳ ҳ
Барча ма товлар Алло га хосдир. Биз Унга амд ва исти форлар айтиб, ундан нафсимизнингқ ҳ ҳ ғ
шумлиги ва амалларимизнинг ёмонлигидан пано сўраймиз. Алло идоят илган кимсаниҳ ҳ ҳ қ
адаштирувчи, адаштирган кимсани тў ри йўлга солувчи зот йў дир. Мен «Ягона, шериксиз Алло данғ қ ҳ
бош а ило йў ва Му аммад Унинг бандаси ва расулидир» деб гуво лик бераман.қ ҳ қ ҳ ҳ
          
 
«Эй мўминлар, Алло дан а -рост ўр иш билан ўр инглар ва фа ат мусулмон бўлганҳ ҳ қ қ қ қ қ қ
олларингда дунёдан ўтинглар!»ҳ (Оли Имрон: 102).
         
          
         
«Эй инсонлар! Сизларни бир жондан (Одамдан) яратган ва ундан жуфтини вужудга келтирган
амда у икковидан кўп эркак ва аёлларни тар атган Роббингиздан ўр ингиз! Янаҳ қ қ қ
ораларингиздаги савол-жавобларда ўртага номи солинадиган Алло дан ўр ингиз ва ариндош-ҳ қ қ қ
уру ларингизғ (билан ажралиб кетишдан ўр ингиз)қ қ ! Албатта Алло устингизда кузатувчи бўлганҳ
зотдир» (Нисо: 1).
         
           
  
«Эй мўминлар, Алло дан ўр инглар, тў ри сўзни сўзланглар!ҳ қ қ ғ (Шунда Алло )ҳ ишларингизни
ўнглар ва гуно ларингизни ма фират илар. Ким Алло га ва Унинг пай амбарига итоат этса, бас уҳ ғ қ ҳ ғ
улу бахтга эришибдиғ » (А зоб: 70, 71).ҳ
Сўнг...
Дар а и ат, сўзларнинг рости – Алло нинг Каломи, йўлларнинг яхшиси – Му аммад соллалло уҳ қ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва салламнинг йўли, ишларнинг ёмони – (динда) янги пайдо илинганлари, (динда) янги пайдоҳ қ
илинган барча нарса бидъат, барча бидъат – залолат, барча залолат эса жа аннамга элтувчидир.қ ҳ
3

4. 1 – дарс
Ихлос ва ният
Алло таоло уд сурасининг 15 ва 16-оятларида шундай дейди:ҳ Ҳ
         
           
          
"Ким (фа ат)қ шу аёти дунёни ва унинг зебу зийнатларини истайдиган бўлса, уларга илганҳ қ
амалларини(нг ажр-мукофотини) шу дунёда комил илиб берурмиз ва улар бу дунёда зиёнқ
кўрмайдилар. Ундай кимсалар учун охиратда дўзах ўтидан ўзга еч кандай насиба йў дир.ҳ қ
Уларнинг бу дунёда илган барча яхшиликлари бе уда кетур ва илиб ўтган амаллариқ ҳ қ
бефойдадир."
Умар ибн Хаттоб розиялло у ан у ривоят илган, муттафа ун алай адисда Расулуллоҳ ҳ қ қ ҳ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам: "Албатта амаллар ниятга араб бўлади ва ар бир киши нимани ниятҳ ҳ қ ҳ
илса шуни олади. Ким Алло ва Расули учун ижрат илса унинг ижрати Алло ва Расули учундир.қ ҳ ҳ қ ҳ ҳ
Кимнинг ижрати дунё учун бўлса, дунёдан улушини олади ёки аёл киши учун бўлса, унга уйланади.ҳ
Ким андай ният билан ижрат илса,қ ҳ қ унинг ижрати ниятига яраша бўлади.",ҳ деганларини эшитдим
дейди.
Имом Муслим ва Термизий Абу урайра розиялло у ан удан ривоят илган адисда РасулуллоҲ ҳ ҳ қ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам шундай дедилар: " иёмат куни одамлар ичида энг аввал укмҳ ҳ Қ ҳ
илинадиган кишиларнинг биринчиси ша ид бўлган киши бўлади. Уни олиб келинади ва Алло унгақ ҳ ҳ
ўз неъматларини эслатади, у уларни тан олади. Сўнг Алло : "Уларнинг шукронасига нима амалҳ
илдинг?"-деб сўрайди. У банда : "То ша ид бўлгунимга адар Сен учун жанг килдим,"- деб жавобқ ҳ қ
беради. Шунда Алло : "Ёл он айтаяпсан, зеро сен одамлар сени жасур- ўр мас дейишлари учунҳ ғ қ қ
урушдинг ва дар а и ат, шундай дейилди," - дейди. Сўнг буйру берилади, уни юзтубан ерга судрабҳ қ қ қ
олиб кетилади ва дўзахга ташланади.
Кейин илм ўрганган ва уни ўргатган, амда уръон ў иган кишини олиб келинади. Алло унга амҳ Қ қ ҳ ҳ
ўз неъматларини эслатади. У банда уларни тан олади. Сўнг Алло :ҳ
— Буларнинг шукронасига нима амал илдинг? - деб сўрайди. Банда:қ
— Илм ўргандим, уни бош аларга ўргатдим ва Сен учун уръон ў идим, деб жавоб беради.қ Қ қ
— Ёлгон гапирдинг, сен илмни “олим” дейилиши учун ўргандинг, уръонни эса “ ори” дейилишиҚ қ
учун ў идинг, дар а и ат, шундай дейилди,- дейди Алло . Сўнгра буйру берилади, уни юзтубан ергақ ҳ қ қ ҳ қ
судраб, олиб кетилади ва дўзахга ташланади.
Кейин Алло унга риз ни кенг илиб берган, бойликнинг амма туридан инъом илган кишиниҳ қ қ ҳ қ
олиб келинади. Алло унга Ўз неъматларини танитади. У уларни тан олади. Сўнг Алло :ҳ ҳ
— Буларни шукронасига сен нима амал илдинг? – деб сўрайди.қ
— Сен хуш кўрган бирон йўлни олдирмай, аммасида Сен учун сарф илдим, -дейди.қ ҳ қ
— Ёл он сўзладинг, зеро, сен бу ишларни “сахий” дейилиши учун илдинг, дар а и ат шундайғ қ ҳ қ қ
дейилди,- дейди Алло .ҳ
Сўнгра буйру берилади, уни юзтубан ерга судраб, олиб кетиладиқ ва дўзахга ташланади".
Шарҳ:
Дар а и ат, ният амалнинг асосидирки, ар бир яхши амал унинг устига барпо бўлади. Одамҳ қ қ ҳ
алай ис саломдан тортиб, то иёматгача келадиган барча одамзод сўз ва амалда ихлос илишгаҳ қ қ
буюрилган. Ким ихлосни ма кам ушласа – нажот топади. Ким уни зое илса алокатга юз тутади. Зероҳ қ ҳ
амалнинг абул бўлиши ёки бўлмаслиги, унга мукофот ёки жазо берилиши ўша амалда ихлоснингқ
мавжуд ёки мавжуд эмаслиги эътибори билан бўлади.
Демак, бир амалнинг бош а амалдан афзаллиги унинг катта ёки кичиклигига араб эмас, балки шуқ қ
амал со ибининг албида са ладиган иймон ихлоснинг ай даражада эканига араб белгиланар экан.ҳ қ қ қ қ
Зеро амал суратдир, ихлос эса унинг ру идир. Шайх Дувайш айтадилар: “Агар амалларда ихлосҳ
илмасанг, ўзингни чарчатиб ўтирма. Ихлос дарахтининг илдизи муста камдир, риё дарахтинингқ ҳ
4

5. илдизи эса ўпориб ташлангандир”. Дар а и ат агар дарахтнинг илдизи муста кам бўлса, унингқ ҳ қ қ ҳ
танаси анчалик кесилиб- ир илиб ташланмасин, барибир ўсишда, ривожланишда давом этаверади,қ қ қ
аммо унинг илдизи ўпориб ташланган бўлса, унинг тезда уришини кутавер. Алло таолоқ қ ҳ
аммамизни сўз ва амалда ихлос илишимизга муваффа илсин.ҳ қ қ қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- илинаётган амал абул бўлиши учун иккита шарт топилиши керак. Улар ихлос ва амалнингҚ қ
суннатга мувофи бўлиши.қ
2- Ихлос ар бир амалда буюк а амиятга эга, чунки ихлоссиз амал эгасига бало бўлади.ҳ ҳ
3- Амалнинг зо ири чиройли бўлмо и унинг абул бўлишига кифоя илмайди, удди амалда ихлосҳ ғ қ қ ҳ
топилиб суннатга мувофи бўлмаганига ўхшаш. Демак, ар бир амалда ихлос ва суннатга мувофи ликқ ҳ қ
топилиши шарт.
4- ар амал олдида ниятни тў ирлаш ва суннатга мувофи ми ёки мувофи эмаслигини текширишҲ ғ қ қ
вожибдир.
2 – дарс
Расулулло соллалло у алай и ва салламнинг суннатларига эргашишҳ ҳ ҳ
Алло таоло Нисо сурасининг 65-оятида шундай дейди:ҳ
           
       
"Йў , Парвардигорингизга асамки, то улар ўз ўрталарида чи ан келишмовчиликларда сизниқ қ ққ
акам илмагунларича ва кейин сиз чи арган укмдан дилларида еч андай танглик топмай,ҳ қ қ ҳ ҳ қ
тўла таслим бўлмагунларича-бўйсунмагунларича зин ор мўъмин бўла олмайдилар"ҳ
           
            

"Алло ва унинг Пай амбари бир ишни хукм илган-буюрган ва тида бирон мўъмин ваҳ ғ қ қ
мўъмина учун (Алло нинг укмини ўйиб)ҳ ҳ қ ўзлари хо лаган ишларини ихтиёр илишлари жоизҳ қ
эмасдир. Ким Алло ва Унинг Пай амбарига осий бўлса, бас, у очи йўлдан озиш билан йўлданҳ ғ қ
озибди." (Ахзоб: 36).
Нур сурасининг 51 ва 63-оятларида эса шундай дейди:
         
         
"Алло ва Унинг Пай амбарига ўрталарида укм чи ариш учун чорланган ва тларидаҳ ғ ҳ қ қ
мўъминларнинг сўзи “эшитдик ва бўйсундик”, демо дир. Ана ўшаларгина нажот топгучилардир".қ
         
  
...."(Пай амбарнинг)ғ амрига хилоф иш иладиган кимсалар ўзларига бирон фитна-кулфат етибқ
олишдан ёки аламли азоб етиб олишидан азир бўлсинлар".қ қ ҳ
Имом Бухорий Абу урайра розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҲ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам дедилар:ҳ
— Жаннатга Умматимдан бош тортмаганларидан бош а аммалари киради дедилар –Са обаларқ ҳ ҳ
ажабланишиб:
— Ё Расулулло , ким ам бош тортарди?! деб сўрашди.ҳ ҳ
— Ким менга итоат илса жаннатга киради, ким менга осий бўлса, (жаннатга киришдан) бошқ
тортибди, дедилар.
Шар :ҳ
5

6. Расулулло соллалло у алай и ва салламга итоат илиш, эргашиш У кишининг гапларини олибҳ ҳ ҳ қ
бош аларнинг гапларини ўйишлик динимиз барпо бўлган иккинчи устундир. Яъни, “Мухаммад-ур-қ қ
Расулулло ” деб берган ша одатимизнинг маъноси ва амаллар абул бўлишининг иккинчи шартидир.ҳ ҳ қ
Динимиз икки устун узра барпо бўлган; Алло таолонинг ўзигагина ибодат илиш ва аммаҳ қ ҳ
амалларни Расулулло соллалло у алай и ва салламнинг суннатларига мувофи илиш.ҳ ҳ ҳ қ қ Дунё ва
охират саодати, фитналардан саломат олиш ва жаннатга киришнинг ягона йўли Пай амбаримизқ ғ
соллалло у алай и ва салламга эргашишдир. аранг, имоми Абу анифа – Нўъмон ибн Собит –ҳ ҳ Қ Ҳ
ра матулло и алай бу бобда нима деганлар: "Агар айси бир адис саҳ ҳ ҳ қ ҳ иҳ ҳ (у кишининг назарида заиф
бўлгану кейинчалик унинг са иҳ ҳлиги ани ) бўлса у менинг маз абимдир". Яъни Пай амбар алай исқ ҳ ғ ҳ
саломга тўли эргашиш менинг маз абим демо чилар. Бу ривоятни Ибни Обидийн “Хошияда” на лқ ҳ қ қ
илган. Ал-Фалланий “Ал-Ий оз” китобида у кишидан на л илган ривоятда: "Агар гапим уръон вақ қ қ қ Қ
адисга хилоф бўлса гапимни деворга урибҳ , уръон ва адисни олинглар",- деганлар. Имомдан бундайҚ ҳ
таълим-тарбияни олган шогирдлари Абу Юсуф ра има улло Мадинага сафар илиб, Мадинадаҳ ҳ ҳ қ
Имом Молик билан учрашиб илмий мунозаралар олиб боради. Мунозаралар мобайнида ўзининг
са иҳ ҳ адисларга хилоф бўлган бир нечта фатволари борлигини билиб дар ол фатволаридан айтади.ҳ ҳ қ
Абу Юсуф ра има улло нинг суннатга бунчалик атти туриб амал илишиҳ ҳ ҳ қ қ қ ҳозиргача илмий китоб ва
мажлисларда тасаннолар билан зикр илинади. Улар а ида бундай ривоятлар жуда кўп. арангқ ҳ қ Қ
бизнинг имомларимиз Умматга ўрнак бўлиш учун суннатни андай ма кам ушлаганлар. Уларқ ҳ
суннатни шундай ма кам ушлаганларидан кейингина имомлик даражасига етганлар. Алло таолоҳ ҳ
аммамизни уръон ва Суннатга амал илишга муваффа илсин.ҳ Қ қ қ қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- илинаётган амал абул бўлиши учун иккита асосий шарт топилиши керак. Улар: Ихлос ваҚ қ
Суннатга мувофи бўлишдир.қ
2- Расулулло соллалло у алай и ва салламга итоат илишнинг яна бир маъноси У кишинингҳ ҳ ҳ қ
каломини - ким бўлишидан атъий назар - ар андай одамнинг гапидан устун ўйиш демакдир.қ ҳ қ қ
3- Расулулло соллалло у алай и ва салламга итоат илиш жаннатга киришга сабаб бўлади.ҳ ҳ ҳ қ
4- Расулулло соллалло у алай и ва салламга осий бўлиш, амрига хилоф иҳ ҳ ҳ қ лиш дунёда фитнага ва
амалларнинг абата бўлишига, охиратда эса жа аннамга киришга сабаб бўлади.ҳ ҳ
3 – дарс
Илмнинг фазли
Алло таоло Зумар сурасининг 9-оятида шундай дейди:ҳ
         
«Айтинг биладиган зотлар билан билмайдиган зотлар баробар бўладими?»
Мужодала сурасининг 11-оятида эса
         
«Алло таоло сизлардан иймон келтирган ва илм ато этган зотларниҳ (баланд) даража-
мартабаларга кўтарур» дейди.
То а сурасининг 114-оятида эсаҳ
   
«Роббим илмимни зиёда ил-деб айтинг»қ дейди.
Муовия розиялло у ан у ривоят илган, муттафа ун алай адисда Расулулло соллалло у алай иҳ ҳ қ қ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
ва саллам: "Алло таоло кимга яхшиликни хо ласа уни динда фа и -олим илиб ўяди", дедилар.ҳ ҳ қ ҳ қ қ
Имом Абу Довуд (3641) ва Термизий (2682) Абу Дардо розиялло у ан удан ривоят илган адисдаҳ ҳ қ ҳ
Расулулло соллалло у алай и ва саллам шундай дедилар: "Ким илм талаб илиб, йўл юрса, Аллоҳ ҳ ҳ қ ҳ
таоло унга жаннатга борадиган йўлини енгил илиб ўяди. Фаришталар толиби илмнинг илаётганқ қ қ
амалидан рози бўлиб, анотларини ўйиб туришади. Олим кишига амма нарса, аттоки сувдагиқ қ ҳ ҳ
бали лар ам исти фор айтиб туради. Олим кишинин обид — яъни илми йў у, лекин доимийқ ҳ ғ ғ
ибодатдаги — одамдан фазли, Ойнинг бош а юлдузлардан орти лигига ўхшайди. Албатта олимларқ қ
пай амбарларнинг меросхўридир, пай амбарлар дийнор, дир амларни мерос илиб ташлаб кетмаган,ғ ғ ҳ қ
балки илмни олдирганлар, кимики уни олган бўлса насибасини тўли олибди".қ қ
Имом Муслим (1631) Абу урайра розиялло у ан удан ривоят илган адисда РасулуллоҲ ҳ ҳ қ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам: "Агар инсон боласи ўлса унинг учта амалидан бош а амма амалиҳ ҳ қ ҳ
6

7. тўхтайди. Улар: сада аи жория, фойдаланиб турилган илм ва унга дуо иладиган соли фарзанд -қ қ ҳ
дедилар.
Шар :ҳ
Ислом дини илм-маърифат, тара иёт ва инсонларни илм билан зулумотдан нурга олиб чи увчиққ қ
диндир. Чунки бу дин чексиз илмли бўлган Алло таоло томонидан ва ий илингандир. Шунга кўраҳ ҳ қ
динимизда шаръий илмнинг манзилати жуда улу дир. Алло таоло бандаларини шаръий илмларниғ ҳ
ўрганишга буюрганидек дунёвий илмларни ам таълим олишга тар иб илди ва шаръий илм эгасиниҳ ғ қ
бош алардан афзалро илди. Илм талаб илиш ибодатларнинг энг афзалларидан бўлиб, жаннатгақ қ қ қ
кириш сабабларининг энг катталаридан исобланади. Чунки инсон илм билан Алло ни, Унингҳ ҳ
буйру ларини, айтарган нарсаларини ва диннинг асосларини ўрганиб боради. Шунинг учун амқ қ ҳ
уламолар пай амбарларнинг меросхўрларидир. Пай амбарлар инсонларга шаръий илмни меросғ ғ
илиб ташлаб кетдилар. Ким илм талаб илиб, илмига амал илса, у албатта уларга меросхўр бўлади.қ қ қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Динимизда илм ва олимларнинг фазли улу дир, чунки улар пай амбарларнинг меросхўларидир.ғ ғ
2- Бирон кишининг динда фа и бўлиши Алло таолонинг унга яхшиликни ирода илганликқ ҳ ҳ қ
аломатидир.
3- Шаръий илмни талаб илиш ва унга амал илиш жаннатга киришга сабаб бўлади.қ қ
4- Инсоннинг энг яхши мерос илиб ташлаб кетадиган азинаси фойдали илмдир, чунки унингқ ҳ
савоби ўлимидан кейин ам давом этиб туради.ҳ
4–дарс
Одамларга таълим бериш ва яхшиликга ча иришнинг фазлиқ
Алло таоло Жумъа сурасининг 2-оятида шундай дейди:ҳ
         
        
  
«У (Алло )ҳ омийлар (яъни а ли китоб бўлмаган илмсиз кишилар)ҳ орасига ўзларида бўлган, уларга
( уръон)Қ оятларини тиловат иладиган, уларниқ (ширк ва жа олатдан)ҳ поклайдиган амда уларгаҳ
Китоб — уръон ва икматҚ ҳ — адисни ўргатадиган бир пай амбарниҳ ғ (яъни Му аммад алай ис-ҳ ҳ
саломни) юборган зотдир. Шак-шуб асиз уларҳ (ўзларига пай амбар келишданғ ) илгари очиқ
залолатда эдилар» дейди.
Оли-Имрон сурасининг 110-оятида эса:
        
 
«(Эй уммати Мухаммад алай ис салом)ҳ , одамлар учун чи арилган миллатнинг энг яхшисиқ
бўлдингиз. Зеро яхши амалларга буюрасиз ва ёмон амаллардан айтарасизлар»,қ дейди.
Имом Муслим Абу Масъуд У ба ибн Омир ал-Ансорий розиялло у ан удан ривоят илган адисдақ ҳ ҳ қ ҳ
Расуллулло соллалло у алай и васаллам шундай дедилар: "Ким бирон яхшиликка бирор кишиниҳ ҳ ҳ
йўллаб ўйса, у кишига шу — яхшиликни илган — кишичалик савоб ёзилади".қ қ
Имом Муслим ривоят илган бош а адисда Абу Хурайра розиялло у ан у Расулулло соллалло уқ қ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
алай и васаллам: Ким одамларни яхшиликка ча ирса, бу кишига ам шу яхшиликни илганҳ қ ҳ қ
одамларнинг ажричалик — уларнинг бирон ажри но ис бўлмасдан — ажр ёзилади. Ким одамларниқ
залолат-ёмонликка ча ирса, бу кишига ам шу ёмонликни илган одамлар атори —уларнинг биронқ ҳ қ қ
гуно и но ис бўлмасдан тўли — гуно ёзилади, дедилар.ҳ қ қ ҳ
Имом Термизий Абу Умома ал-Ба алий розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулуллоҳ ҳ ҳ қ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам шундай дедилар: Албатта Алло таоло, Фаришталар, Еру-осмон а ли ваҳ ҳ ҳ ҳ
7

8. аттоки чумолилар уясида туриб одамларга яхшиликни ўргатувчи кишига дуо-исти фор айтибҳ ғ
туришади.
Шар :ҳ
Алло таоло пай амбарларни жўнатишидан ма сад инсонларга динларидаги амалларни ўргатишҳ ғ қ
ва хайрли амалларга ча иришдир, шунинг учун ам бу амал улу вазифа исобланади. Кимни Аллоқ ҳ ғ ҳ ҳ
таоло инсонларга дин ишларидан таълим беришга ва яхшиликга йўллашга муваффа илиб ўйсақ қ қ
дар а и ат пай амбарларга меросхўр бўлибди, чунки бу амал сабабли илм тар алади, ер юзида амруҳ қ қ ғ қ
маъруф, на ий мункар бўлиб, одамлар устига Алло таолонинг ужжати барпо бўлади.ҳ ҳ ҳ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Одамларга хайрли амаллардан таълим бериш пай амбарларнинг амалидандир.ғ
2- Одамларга дин ишларидан таълим беришнинг фазли улу , чунки бундай кишилар одамларнингғ
илган амалларининг савобида шерик бўладилар.қ
3- Одамларга яхшилик ўргатувчи кишининг ажри бе исоб бўлади, чунки бундай кишини Аллоҳ ҳ
таоло ма таган ва Еру-осмон а ли унинг хаккига дуо-исти фор айтиб туради.қ ҳ ғ
4- Одамларни Алло га ча ириш, амру-маъруф ва на ий-мункар илишнинг фазли буюк, бунга Олиҳ қ ҳ қ
Имрон сурасидан келтирилган оят далолат илмо да.қ қ
5 – дарс
Аллоҳ таолонинг номи ёдга олинмайдиган мажлислардан узоқ бўлиш
Алло таоло оф сурасининг 18-оятида шундай дейди:ҳ Қ
        
«У бирон сўзни талаффуз илса унинг олдида озиру нозир бўлган бир кузатувчиқ ҳ (фаришта у
сўзни ёзиб олур)».
Имом Абу Довуд Абу урайра розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҲ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам шундай дедилар: «Ким бирон мажлисга ўтирса ва – шу ўтирган ўрнида – Алло ниҳ ҳ
зикр илмаса унга Алло дан “тира” – яъни но ислик ёки асос бўлади. Ким бирон ўринга ёнбошласа-қ ҳ қ қ
ю, Алло таолони ёдга олмаса унга Алло таолодан “тира” – яъни но ислик ёки асос бўлади».ҳ ҳ қ қ
Имом Термизий Абу урайра розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҲ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам: « айси авм бирон мажлисда ўтирсалару – мажлисларида – Алло таолони ёдгаҳ Қ қ ҳ
олмасалар, Пай амбарларига салавот айтмасалар уларга Алло дан “тира” яъни, асос бўлади. Хо ласағ ҳ қ ҳ
уларни азоблайди ва хо ласа уларни кечиради», дедилар.ҳ
Имом Термизий Ибн Умар розиялло у ан умодан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам шундай дедилар: «Алло нинг зикри бўлмаган гапларни кўпайтирманглар, чункиҳ ҳ
Алло нинг зикри бўлмаган гапларни кўпайтириш албни орайтиради. Одамларнинг Алло таолоданҳ қ қ ҳ
энг узо бўлгани алби орайган кишидир».қ қ қ
Шар :ҳ
Одамлар жамланадиган ва су бат урадиган мажлисларнинг бўлиши табиий. Бундайҳ қ
мажлисларнинг энг яхшиси Алло нинг номи ёдга олинадиган, оят ва адис ў илиб, дарс илинадиганҳ ҳ қ қ
мажлисдир. Аммо Алло нинг номи зикр илинмайдиган ва Пай амбар соллалло у алай и ва салламгаҳ қ ғ ҳ ҳ
салавот айтилмайдиган мажлислар ораланган, Расулулло соллалло у алай и ва саллам унинг ёмонқ ҳ ҳ ҳ
о ибатидан ого лантирган мажлисдир. Расулулло саллоло у алай и ва саллам бундай мажлисқ ҳ ҳ ҳ ҳ
эгаларининг ажрлари иёматда но ис бўлиши ёки уларда Алло нинг асоси бўлиши а ида хабарҚ қ ҳ қ ҳ қ
бердилар. Бундай мажлисларда ва тлар бефойда ўтказилади, алблар эса мавъизаларга эримайдиган,қ қ
эслатмаларни абул илмайдиган атти аро албга айланади.қ қ қ қ қ қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Алло нинг зикри; Исти фор, илм ўрганиш, амру маъруф ва на йи мункар кабилардир. Шуларҳ ғ ҳ
бўлмаган гапни кўпайтиришдан са ланмо .қ қ
8

9. 2- Алло нинг зикри бўлмаган мажлислардан очиш ва Алло ёд илинадиган мажлисларга харисҳ қ ҳ қ
бўлиш.
3- Алло нинг зикри бўлмаган, бекорчи кўп гаплар дийданинг отишига сабаб эканҳ қ .
6 – дарс
Ва тдан унумли фойдаланиш ва умрни афлатда бефойда ўтказмасликқ ғ
Имом Бухорий Ибн Аббос розиялло у ан умодан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам: «Кўп одамлар алданиб, ундан унумли фойдалана олмайдиган икки неъмат бор –ҳ
со лик ва бўш ва т», дедилар.ғ қ
Муттафа ун алай бўлган адисда Оиша розиялло у ан о шундай дейди: «Агар рамазон ойинингқ ҳ ҳ ҳ ҳ
охирги ўн кунлиги кирса, Расулулло соллалло у алай и ва саллам кечаларини – ибодат билан – бедорҳ ҳ ҳ
ўтказар, а ли-оиласини ам уй отар, ибодатда атти тиришар ва аёлларига я инлик илмасдилар».ҳ ҳ ғ қ қ қ қ
Имом Термизий Ибн Масъуд розиялло у ан удан ривоят илган адисда Пай амбаримизҳ ҳ қ ҳ ғ
соллалло у алай и ва саллам шундай дедилар: «Одам боласи иёмат куни беш нарсаданҳ ҳ қ
сўралмагунича Роббиси олдидан унинг адами жилмайди: Умрини андай кечирди, йигитлик давриниқ қ
нима билан ўтказди, молини аердан топдию, аерга сарфлади ва билган нарсаларига андай амалқ қ қ
илди».қ
Имом Термизий Абу урайра розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҲ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам шундай дедилар: «Ким ўр са, тунда юради, ким тунда юрса манзилга етади. Огоҳ қ қ ҳ
бўлинг! Алло нинг матоси имматдир. Ого бўлинг! Алло нинг матоси жаннатдир.ҳ қ ҳ ҳ
Шар :ҳ
аёт ва тлардан иборат, ким ва тини бекор ўтказса аётини бекор ўтказибди. Салафлардан бири:Ҳ қ қ ҳ
"Эй Одам фарзанди, сен ва тлардан иборатсан, агар бир кунинг ўтса сенинг бир исминг кетибди",қ қ
деган эканлар. Айтишларича, иёмат куни аётини ибодат билан ўтказган инсон тасбе айтмаганҚ ҳ ҳ
баъзи нафасларига афсусланар экан. У Кунда бутун умрини бефойда ўтказган кишининг оли нимаҳ
бўлар экан-а?! Дарво е, жуда кўп одамлар бўш ва тларидан унумли фойдаланишмайди. Баъзиқ қ одамлар
бекор ва тини ўтказадиган нарса (бозор айланиш, кино кўриш, интернетда чатлашиш кабилар)ниқ
топганидан хурсанд бўлса, бош алари ва тини гуно -маъсиятда ўтказиб ро атланишади.қ қ ҳ ҳ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Ва тларни унумли ўтказиш ва анимат билиш вожибдир.қ ғ
2- Одамлар охиратда ва тларини андай ўтказганлари а ида сўралади.қ қ ҳ қ
3- Одамларнинг кўпчилиги ва тларидан офил ва бепарводирлар.қ ғ
7 – дарс
Тилнинг офати
Алло таоло оф сурасининг 1ҳ Қ 8-оятида шундай дейди:
        
«Бирон сўзни талаффуз илса унинг олдида озиру нозир бўлган бир кузатувчиқ ҳ (фаришта у
сўзни ёзиб олур)».
Имом Бухорий Са л ибн Саъд розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҳ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам: «Ким Менга икки жа и орасидаги нарсани – яъни тилини – ва икки оё и орасидагиҳ ғ ғ
нарсани – яъни фаржини – са лашга кафил бўлса, мен уни жаннатга киришига кафил бўламан»,қ
дедилар.
Имом Термизий ривоят илган адисда Муоз ибн Жабал розиялло у ан у шундай дейди: Менқ ҳ ҳ ҳ
Пай амбар соллалло у алай и ва салламга араб:ғ ҳ ҳ қ
- Ё Расулулло , менга мени жаннатга киргизадиган ва жа аннамдан узо лаштирадиган амалниҳ ҳ қ
билдиринг дедим. Расулулло соллалло у алай и ва саллам:ҳ ҳ ҳ
- «Дар а и ат, жуда улу нарса а ида сўрадинг, лекин Алло кимга бу амалларни енгил илса,ҳ қ қ ғ ҳ қ ҳ қ
албатта улар жуда енгилдир. «Алло нинг Ўзигагина ибодат иласан ва унга бирон нарсани шерикҳ қ
илмайсан, намозни барпо иласан, закотни ўтайсан, рамазонда рўза тутасан ва одир бўлсанг ажқ қ қ ҳ
иласан», дедилар. «Сени яхшилик йўлларига йўллаб ўяйми?», дедилар. «Рўза ал ондир, сув ўтниқ қ қ қ
9

10. ўчиргани каби сада а гуно ларни ўчиради ва кишининг кечаси туриб ў иган намози», дедилар, кейинқ ҳ қ
Сажда сурасининг 16 ва 17-оятларини ў идилар:қ
        
           
    
«Уларнинг ёнбошлари ўрин-жойларидан йиро бўлурқ (яъни тунларни ибодат билан ўтказиб оз
ухлайдилар). Улар Парвардигорларига ўр ув ва умидворлик билан дуо-илтижо иладилар ва Бизқ қ қ
уларга риз илиб берган нарсалардан инфо э сон илурлар. Бас уларнинг илиб ўтганқ қ қ ҳ қ қ
амалларига мукофот илиб улар учун беркитиб ўйилган кўз увончиниқ қ қ (яъни охират
неъматларини) бирон жон билмас».
Кейин айтдилар: «Сенга ишнинг боши, устуни ва энг чў иси а ида хабар берайми?»ққ ҳ қ
- Орий, ё Расулулло , дедим.ҳ
- «Ишнинг боши Исломдир — яъни, калимайи ша одат —, устуни намоздир ва энг баландҳ
чў иси жи оддир», дедилар. Сўнгра, «бу амалларнинг аммасини ма кам иладиган нарсаниққ ҳ ҳ ҳ қ
айтайми?», дедилар.
- Бале, ё Расулулло , дедим. Па амбар соллалло у алай и ва саллам тилларини ушлаб:ҳ ғ ҳ ҳ
- «Мана буни тийгин», дедилар. Мен – ажабланиб:
- Ё Расулулло , биз гапираётган нарсаларимиз а ида ам сўраламизми?! дедим.ҳ ҳ қ ҳ
- Сени арая, эй, Муъоз! Одамларни жа аннамга юзлари биланқ ҳ а дарғ адиган нарса тилларининг
осиллари-да», дедилар.ҳ
Шар :ҳ
Тилнинг офати жуда хатарли бўлгани учун жуда кўп оят ва адисларда тилнинг жиловини ма камҳ ҳ
ушлаш, унга эрк бериб юбормасликка буюрилган. Тил офатларига тушиб олиш жуда осонқ
бўлганидан Пай амбаримиз соллалло у алай и ва саллам дўзахга энг кўп киришга сабаб бўладиганғ ҳ ҳ
нарса тил эканининг хабарини бердилар. Алло таоло аммамизнинг тилимизни ўзи рози бўладиганҳ ҳ
сўзларни гапиришга муваффа илсин.қ қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Тилнинг офати жуда хатарли бўлиб ундан са ланиш вожиб.қ
2- Инсон эътибор бермай айтиб кўйган бир калима сабабли бутун амаллари абата бўлиб,ҳ
жа аннам а лидан бўлиб олиши мумкин.ҳ ҳ қ
3- Гуно сўзларда тилга эрк бериш дўзахга кириш сабабларидан бири, улардан тилни са лаш эсаҳ қ
жаннатга кириш сабабларидандир.
4- Аксар одамларнинг бефойда сўзлар билан ва тларини ўтказишлари катта хатодир.қ
8 – дарс
Тилни са лашқ
Алло таоло Исро сурасининг 36-оятида шундай дейди:ҳ
            
    
«(Эй инсон), ўзинг ани билмаган нарсани гапирма, чунки уло , кўз, алб – буларнинг барчасиқ қ қ қ
тў рисидағ ( ар бир инсон)ҳ масъул бўлур (яъни, эшитган, кўрган ва ишонган ар бир нарсаси учунҳ
киши иёматда жавоб берур)қ ».
Муттафа ун алай бўлган адисда Абу Муса ал-Ашъарий розиялло у ан у айтадилар мен:қ ҳ ҳ ҳ ҳ
- Ё Расулулло , мусулмонлар ичида энг афзали ким? дедим.ҳ
- «Ким мусулмонларга тили ва ўли билан озор бермаса ўша киши афзалидир» деб жавобқ
бердилар.
Муттафа ун алай бўлган бош а адисда Абу урайра розиялло у ан у мен Расулулло соллалло уқ ҳ қ ҳ Ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
алай и ва салламнинг: «Банда (ўйланмасдан) бир калима гапириб юборади натижада – шу калимаҳ
сабабли – жа аннамга машри билан ма риб орасидан ам узо ро масофага тойиб тушади»,ҳ қ ғ ҳ қ қ
деганларини эшитдим дейди.
Имом Термизий ривоят илган адисда Суфён ибн Абдулло розиялло у ан у:қ ҳ ҳ ҳ ҳ
10

11. - Ё Расулулло , мен уни ма кам тутишим керак бўлган бир ишни айтинг дедим.ҳ ҳ
- Алло га иймон келтирдим денг, сўнгра тў ри бўлинг» (яъни, Алло буюрган ва айтарганҳ ғ ҳ қ
амалларни бажаришда ажалингиз келгунча муста кам туринг), дедилар. Мен яна:ҳ
- Ё Расулулло менинг а имда энг ўр адиган нарсангиз нима? дедим. Ўз тилларини ушладилар,ҳ ҳ қ қ қ
кейин:
- «Мана шу», дедилар.
Имом Термизий ривоят илган яна бир адисда У ба ибн Амир розиялло у ан у Ё Расулуллоқ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
"Нажотга андай эришилади?" деб сўрадим, дейди.қ
«Тилингизни тийинг, уйингизга си инғ г ва гуно ингизга йи ланг», дедилар.ҳ ғ
Шар :ҳ
Тилни бе уда ва шариат аром илган ёл он сўзлаш, ийбат, ча имчилик ва бў тон илиш кабиҳ ҳ қ ғ ғ қ ҳ қ
амаллардан са лаш дунё саодати ва охират нажотига сабаб бўлади. Салафлардан бири шундай деганқ
экан: Мўъмин киши кам гапириб, кўп амал илади. Кофир эса кўп гапириб, кам амал илади.қ қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Мусулмонни дини тилини мусулмонлардан тийиш билан комил бўлади.
2- Тилни тийишнинг о ибати нажот.қ
3- Эътиборсизлик билан айтилган бир калима жа аннамга киришга сабаб бўлиши мумкин.ҳ
9 – дарс
Ошуро куни рўза тутишнинг фазилати
Имом Муслим Абу урайра розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҲ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам: «Рамазондан кейинги энг афзал рўза Алло нинг ойи Му аррамдаги рўзадир ва фарзҳ ҳ ҳ
намозларидан кейинги энг афзал намоз кечаси ў илган – та ажжуд - намоздир», дедилар.қ ҳ
Муттафа ун алай бўлган адисда Ибн Аббос розиялло у ан умо шундай дейди: Расулуллоқ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам Мадинага – ижрат илиб – келганида я удларни Ошуро куни рўзаҳ ҳ ҳ қ ҳ
тутаётган олда топдилар. Расулулло соллалло у алай и ва саллам улардан:ҳ ҳ ҳ ҳ
- Нима учун бу кунда рўза тутяпсизлар? деб сўрадилар. Улар:
- Бу кунда Алло таоло Мусо алай ис-салом ва унинг авмига нажот берган, Фиръавн ва унингҳ ҳ қ
авмини ар илган, Мусо алай ис-салом шукр илиб, рўза тутган улу кун, биз ам – бу кунда – рўзақ ғ қ қ ҳ қ ғ ҳ
тутамиз деб жавоб беришди. Расулулло соллалло у алай и ва саллам:ҳ ҳ ҳ
- Биз Мусо алай ис-саломга сизлардан кўра а лиро миз», дедилар. Ва – шу кунда – рўза тутдилар,ҳ ҳ қ қ
умматини рўза тутишга буюрдилар.
Имом Муслим Абу атода розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулулло соллалло уҚ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
алай и ва салламдан Ошуро куни тутиладиган рўзанинг савоби а ида сўрашди: «Ўтган бир йилликҳ ҳ қ
гуно ларга кҳ аффорот бўлади», дедилар.
Имом Муслим Абдулло ибн Аббос розиялло у ан умодан ривоят илган адисда, Расулуллоҳ ҳ ҳ қ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам дедилар: «Келаси йилга аёт бўлсам, 9-кунни ам тутаман». Абу Бакрнингҳ ҳ ҳ ҳ
ривоятида, «яъни, Ошуро кунини», деган зиёдаси бор.
Абдулло ибн Аббос розиялло у ан умо ривоят иладилар: «Расулулло соллалло у алай и ваҳ ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
саллам Ошуро кунида рўза тутиб ва бунга буюрганларида са обаларҳ айтдилар: Бу я уд ва насороларҳ
улу лайдиган кун. Расулулло соллалло у алай и ва саллам «Иншаалло келаси йил бўлса тў изинчиғ ҳ ҳ ҳ ҳ ққ
кунни хам тутамиз» дедилар. Келаси йил келмасдан туриб Расулулло саллалло у алай и ва салламҳ ҳ ҳ
вафот этдилар» (Имом Муслим ривояти).
Шар :ҳ
Ошуро кунидаги рўза дейилганда му аррам ойининг ўнинчи куни тутиладиган рўзаниҳ
тушунамиз. Бу кунда Алло таоло Мусо алай ис-саломни авми билан нажот топтириб, Фиръавнниҳ ҳ қ
ар илган кун. Расулулло соллалло у алай и ва саллам бу кунда рўза тутмо ни суннат илдилар вағ қ қ ҳ ҳ ҳ қ қ
ўтган бир йиллик гуно ларга каффорот бўлишининг хабарини бердилар. Расулулло соллалло уҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам илаётган амалларида а ли китобларга ўхшашлик бўлса, уларга хилоф иш тутишниҳ қ ҳ
севардилар. Шунинг учун ам келаси йилгача олсалар 9-кунни ам ўшиб тутишларини эълонҳ қ ҳ қ
илдилар. Ул зотга Алло таоло келаси Ошурога етишни насиб этмади. Биро суннатларига амалқ ҳ қ
илишқ бо ийдир, умматнинг соли кишилари 9 ва 10-му аррамда Ошуро рўзасини тутиб келмо далар.қ ҳ ҳ қ
11

12. Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Нафл рўзаларнинг афзали му аррам ойида тутилган рўза.ҳ
2- Му аррамнинг тў изинчи ва ўнинчи кунлари рўза тутиш суннат.ҳ ққ
3- Тў изинчи кун я удққ ҳ ва насоролардан ажралиб туриш учун ўшилган.қ
4- Бу кунда тутилган рўза ўтган бир йиллик кичкина гуно ларни кечирилишига сабаб бўлади.ҳ
10 – дарс
Нафл рўза тутишнинг фазилати
Абу Саъид ал-Худрий розиялло у ан у ривоят илган муттафа ун алай адисда Расулуллоҳ ҳ қ қ ҳ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам: « айси банда Алло йўлида бир кун рўза тутса, Алло таоло унингҳ ҳ Қ ҳ ҳ
юзини тутган бир кунлик рўзаси сабабли жа аннамдан етмиш йил узо лаштиради», дедилар.ҳ қ
Абу урайра розиялло у ан у ривоят илган муттафа ун алай адисда Расулулло соллалло уҲ ҳ ҳ қ қ ҳ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам шундай дедилар: «Алло таоло айтадики: Одам боласининг амма амали ўзи учунҳ ҳ ҳ
фа атгина рўза мен учун ва мен унинг мукофотини бераман. Рўза ал ондир агар биронтангизқ қ қ
рўзадор бўлса ёмон гапларни гапирмасин ва – бош аларни – сўкмасин. Агар биронтаси сўкса ёкиқ
урушмо чи бўлса мен рўзадорман десин. Жоним ўлида бўлган зотга асамки рўзадорнинг – рўзасиқ қ қ
сабабли о зидан келадиган – бўй Алло нинг олдида мискдан ам ушбўйро дир. Рўзадорнинг иккитағ ҳ ҳ ҳ қ
хурсандчилиги бор: Ифтор илганда хурсанд бўлади ва Роббисига йўли анда рўзаси борлигиданқ ққ
хурсанд бўлади», дедилар.
Шар :ҳ
Рўза энг улу ибодатларнинг биридир, шунинг учун ам Алло таоло рўзани Ўзига хослаб олди вағ ҳ ҳ
рўзадорга катта савобларни ваъда илди. Рўза инсонни гуно лардан ва жа аннамдан са лайдиганқ ҳ ҳ қ
ал ондир. Алло йўлида тутилган иёмaт кунида рўза со ибининг жа аннамдан узо бўлишга сабабқ қ ҳ Қ ҳ ҳ қ
бўлади. Мўъмин киши фурсатдан фойдаланиб, бундай савобли амаллар имкониятини бой бериб
ўймаслиги керак.қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Рўза савобли ва ўта фазилатли амалдир. Чунки, Алло талонинг Ўзи унинг ажрини беради.ҳ
2- Рўза маъсият ва жа аннамдан ал ондир.ҳ қ қ
3- Рўза иёмат куни бандани жа аннамдан узо бўлишига сабабҚ ҳ қ бўлади.
11 – дарс
Тавба илишнинг вожиблиги ва унинг фазлиқ
Алло таоло Нур сурасинг 31-оятида шундай дейди:ҳ
        
«Барчангиз Алло га тавба илинглар, эй мўъминлар! Шоядкиҳ қ (шунда) нажот топсангизлар».
Та рим сурасининг 8-оятидаҳ
       
«Эй мўъминлар, Алло га холис тавба илинглар»ҳ қ дейди.
Имом Муслим А ар ибн Ясор ал-Музаний розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расулуллоғ ҳ ҳ қ ҳ ҳ
соллалло у алай и ва саллам: «Эй инсонлар, Алло га тавба илинглар ва ундан ма фират талабҳ ҳ ҳ қ ғ
илинглар. Мен бир кунда юз марта тавба-исти фор иламан», дедилар.қ ғ қ
Анас розиялло у ан у ривоят илган муттафа ун алай адисда Расулулло соллалло у алай и ваҳ ҳ қ қ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
саллам: «Алло бандасининг тавбасидан сизларнинг биронтангиз бепоён – кимсасиз чўлда туясиниҳ
йў отиб кейин топиб олгандан кўра ам кўпро хурсанд бўлади», дедилар.қ ҳ қ
Абу Саид ал-Худрий розиялло у ан у ривоят илган муттафа ун алай бўлган адисда Пай амбарҳ ҳ қ қ ҳ ҳ ғ
соллалло у алай и ва саллам дедилар:ҳ ҳ
Сизлардан аввалги умматларнинг бирида тў сон тў иста одам ўлдирган бир киши бор эди. У ерқ ққ
юзидаги энг катта олим а ида сўради. Уни (Бану Исроил обидларидан бўлган) бир ро ибгаҳ қ ҳ
йўллашди. Унинг олдига бориб:
- Мен тў сон тў из одамни ўлдирдим, тавба илсам бўладими? деб сўради. Ро иб:қ ққ қ ҳ
12

13. - Йў , деди. Уни ам ўлдирди. Шу билан ўлдирган одамларининг сони юзтага етди. Сўнгра ерқ ҳ
юзидаги энг катта олим а ида сўради. Бир олим кишига йўллаб ўйилди. Унга юз одам ўлдирганиниҳ қ қ
айтди ва ўзи учун тавба илиш мумкинми ёки йў эканлиги а ида сўради. Олим:қ қ ҳ қ
- а тавба илсанг бўлади, ким ам банда билан тавба орасини тўса олади, деди. Фалон юртгаҲ қ ҳ
боргин, у ерда ёл из Алло гагина ибодат иладиган одамлар бор, сен ам улар билан бирга ибодат ил,ғ ҳ қ ҳ қ
ша арингга айтмагин, у ёмон ер. У олим айтган юртга йўл олди. Ярим йўлга етганда вафотҳ қ этди.
Ра мат фаришталари ва азоб фаришталари - бу кишининг жонини ким олиб кетишида - тортишибҳ
олишди. Ра мат фаришталари:қ ҳ
- Бу киши, тавба илиб, Алло га и бол илиб айтди, дейишди.қ ҳ қ қ қ
Азоб фаришталари эса:
- Бу бирон яхши амал илган эмас, дейишди. Шу ва т уларнинг олдларига бир фаришта одамқ қ
шаклида келди, уни ўз ўрталарида акам илишди. акам:ҳ қ Ҳ
- Бу икки ернинг орасини ўлчанглар, айси бирига я ин бўлса, у ўшаники бўлади, деди. Ўлчадиларқ қ
ва асд илиб кетаётган ерга я ин топдилар, бас, уни ра мат фаришталари олиб кетдилар.қ қ қ ҳ
Яна бир са и ривоятда эса Алло таоло нариги ерга узо лаш, бунисига эса я инлаш, деб, буюрди.ҳ ҳ ҳ қ қ
Шар :ҳ
Тавба Алло таолога энг суюкли ва дунё ва охират саодатига сабаб бўладиган амаллардандир.ҳ
Алло таоло фазли кенглиги, алим ва Ме рли бўлгани учун мўъминларни тавба илишга буюрди ваҳ Ҳ ҳ қ
унга тар иб илди. Алло таоло бандасининг тавбасига му тож бўлмаса ам унинг илган тавбасиданғ қ ҳ ҳ ҳ қ
хурсанд бўлади ва катта бўлишига арамай ар андай гунохдан тавба илса, тавбасини абул илади.қ ҳ қ қ қ қ
Кўп гуно илган киши Алло нинг ра матидан ноумид бўлмасин, Алло барибир мени кечирмайди,ҳ қ ҳ ҳ ҳ
демасин. Алло га айтиб астойдил тавба илсин, албатта тавбаси абул бўлади. Шунингдек тинимсизҳ қ қ қ
гуно иладиганлар шайтоннинг – хотиржам бўл Алло кечирувчи, тавбаларни абул илувчи зотҳ қ ҳ қ қ
деяётган - васвасасига алданиб олмасинлар, чунки ўлим улардан изн сўраб келмайди. Тавба илмайқ қ
туриб ўлиб олишдан э тиёт бўлсинлар!қ ҳ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- амма ва т Алло таолога тавба илиш вожибдир. Чунки, инсон гуно дан холи эмас.Ҳ қ ҳ қ ҳ
2- Тавбанинг фазли улу , чунки тавба Алло нинг хурсандлиги ва дунё ва охират саодатига сабабғ ҳ
бўлади.
3- Тавбани ар анча катта бўлмасин гуно ларнинг аммасига илса бўлади.ҳ қ ҳ ҳ қ
4- Алло нинг ра мати, фазли кенгдир, чунки у тавба илувчиларнинг амма тавбаларини, агарчиҳ ҳ қ ҳ
гуно лари катта бўлса ам абул илади.ҳ ҳ қ қ
12 – дарс
Тавбанинг абул бўлиш шартлари ва баъзи а комлариқ ҳ
Алло таоло Анъом сурасининг 158-оятида шундай дейди:ҳ
            
       
«Парвардигорингизнинг айрим оятлари келадиган кунда эса илгари иймон келтирмаган ёки
иймонида яхшилик касб илмаган бирон жонгақ (энди келтирган) иймони фойда келтирмас»
Нисо сурасининг 17, 18-оятларида эса:
          
           
         
          
   
«Албатта Алло нинг тавбаларни абул илиши фа ат биронта гуно ни нодонлик билан илибҳ қ қ қ ҳ қ
ўйиб, сўнгра дар ол тавба илган кишилар учундир. Алло ана шундай кишиларнинг тавбасиниқ ҳ қ ҳ
абул илур. Алло илм ва икмат эгаси бўлган Зотдир. На гуно ишларни мудом илиб юриб,қ қ ҳ ҳ ҳ қ
ачонки бировларга ўлим келганда “энди тавба илдим” дейдиган ва на кофир олда ўлибқ қ ҳ
13

14. кетадиган кимсаларнинг тавбалари абул бўлмас, улар учун аламли азобни тайёрлаб ўйганмиз»қ қ
дейди.
Имом Муслим Абу Мусо розиялло у ан удан ривоят илган адисда Пай амбар соллалло у алай иҳ ҳ қ ҳ ғ ҳ ҳ
ва саллам: «Алло таоло тунда ўлини чўзади кундуздаги гуно кор тавба илиши учун ва кундузиҳ қ ҳ қ
ўлини чўзади кечасидаги гуно кор тавба илиши учун - шу ол давом этаверади - то уёш ма рибиданқ ҳ қ ҳ қ ғ
(ботадиган томонидан) чи магунича», дедилар.қ
Имом Термизий Абдулло ибн Умар ибн Хаттоб розиялло у ан умодан ривоят илган адисдаҳ ҳ ҳ қ ҳ
Расуллулло соллалло у алай и ва саллам: «Алло азза ва жалла банданинг тавбасини модомики унингҳ ҳ ҳ ҳ
жони хал умига келмаган экан абул илаверади», дедилар.қ қ қ
Шар :ҳ
Тавбанинг шартлари бор, агар тавба илувчи бу шартларни бажарса, тавбаси Алло нинг изниқ ҳ
билан абул бўлади. Ру ал умга келмагунча, шунингдек уёш ма рибдан чи магунча тавба абулқ ҳ ҳ қ қ ғ қ қ
бўлади. ачонки ру и ал умига келиб, ўлиши ани бўлиб олса, шунингдек уёш ботадиганҚ ҳ ҳ қ қ қ қ
томонидан чи иб, одамлар иёмат ойим бўлишини ани билиб олсалар, энди уларнинг илганқ қ қ қ қ қ
тавбалари абул бўлмас. Уламолар тавба а и ий бўлиши учун 4 та шарт ўйганлар:қ ҳ қ қ қ
1) Гуно дан дар ол тийилиш.ҳ ҳ
2) Аввалда илиб ўйгани учун атти надомат илиш.қ қ қ қ қ
3) Гуно га айтмасликка азму арор илиш. Агар гуно бош аларнинг а ига тааллу ли бўлсаҳ қ қ қ ҳ қ ҳ ққ қ
4) шарт вожиб бўлади, у а ни ўз эгасига айтариш. а мол бўлса, айнан айтаради, ийбат бўлсаҳ қ қ Ҳ қ қ ғ
кечирим сўрайди ва ийбат илинган мажлисдагилар олдида уни о лайди ва оказо.ғ қ қ ҳ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Тавбанинг шартларидан бири тавба ўлим келишидан, ру ал умга етишидан аввал бўлишиҳ ҳ қ
керак.
2- Тавбанинг шартларидан бири тавба уёш ма рибдан чи ишдан аввал бўлиши керак, чунки буқ ғ қ
кунда амалларга му р урилади, тавба абул илинмайди.ҳ қ қ
3- Ким а и ий тавба илса, сўнгра яна гуно ига айтса, аввалги тавбаси абул бўлади, лекинҳ қ қ қ ҳ қ қ
кейинги гуно и учун айтадан тавба илиши керак бўлади.ҳ қ қ
4- Тавба эшиги кечаю кундуз очиқ.
13 – дарс
Тавба илганларнинг иссаларидан намунақ қ
Алло таоло Зумар сурасининг 53-оятида шундай дейди:ҳ
            
          
«(Эй Мухаммад) Менинг (турли гуно -маъсиятлар илиш билан)ҳ қ ўз жонларига жиноят илганқ
бандаларимга айтинг: "Алло нинг ра матидан ноумид бўлмангиз, албатта Аллоҳ ҳ ҳ (Ўзи хо лаганҳ
бандаларининг) барча гуно ларини ма фират илур, албатта Унинг Ўзигина Ма фиратлиҳ ғ қ ғ
Ме рибондир»ҳ .
Имом Муслим ва Термизий Бурайда розиялло у ан удан ривоят илган адисда Моиз ибн Моликҳ ҳ қ ҳ
ал-Асламий розиялло у ан у Расулулло соллалло у алай и ва салламга келиб:ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
- Ё Расуллулло , мен ўзимга зулм илиб ўйдим... зино илдим. Мени поклашингизни хо лайманҳ қ қ қ ҳ
деди.
Расулулло соллалло у алай и ва саллам уни айтариб юборди. Эртасига яна келиб:ҳ ҳ ҳ қ
- Ё Расуллулло , мен зино илдим, деди. Иккинчи марта ам айтарди ва авмига одам жўнатибҳ қ ҳ қ қ
сўратди: унинг а л уши жойидами? Ундан бирон ножўя аракатни сездингларми?қ ҳ ҳ авми эса: биз униҚ
а лли, ушли, яхши одам деб биламиз деб жавоб илишди. У учинчи марта келди ва яна авмига одамқ ҳ қ қ
юбориб унинг оли а ида сўратди. авми: унинг ўзи ам а ли ам яхши деб, хабар берди. Тўртинчиҳ ҳ қ Қ ҳ қ ҳ
марта келганида Расулулло соллалло у алай и ва саллам амр этдилар ва у тош бўрон илинди.ҳ ҳ ҳ қ
Бурайда розиялло у ан у айтади: кейин – омидийя келиб:ҳ ҳ Ғ
- Ё Расулулло , мен зино илиб ўйдим, мени покланг, деди -Пай амбар соллалло у алай и ваҳ қ қ ғ ҳ ҳ
саллам эса - уни айтарди. Эртасига яна келиб:қ
14

15. - Ё Расулулло , нимага мени айтарасиз? Моизни айтаргандай мени ам айтармо чимисиз,ҳ қ қ ҳ қ қ
Алло га асам ичиб айтаманки мен хомиладорман деди. Расуллулло соллалло у алай и ва саллам:ҳ қ ҳ ҳ ҳ
- Ундай бўлса жазоламаймиз ту гинигга адар кетавер, деди. Ту анидан кейин гўдакни бир парчағ қ ққ
матога ўраб олиб келиб:
- Мана, мен буни ту дим, деди. Расулулло соллалло у алай и ва саллам:ғ ҳ ҳ ҳ
- Бор, болани сутдан чи арадиган бўлгунча эмдир, деди. Болани сутдан чи аргач, Росулуллоқ қ ҳ
соллалло у алай и ва саллам узурига болани кўтариб келди, бола ўлида бир бўлак нон бор эди.ҳ ҳ ҳ қ
- Ё Расуллулло , мана, мен уни сутдан чи ардим, у энди ўзи ов ат ейдиган бўлди, деди. Боланиҳ қ қ
мусулмонлардан бир кишига топширди. Кейин одамларга буюрдилар, улар уни тошбўрон илишди.қ
Холид ибн Валийд бир тош билан келди ва унинг бошига отди, Холиднинг юзига он сачради. Шундақ
Холид уни сўкди. Расулулло соллалло у алай и ва саллам унинг сўкканини эшитди ва деди:ҳ ҳ ҳ
- Шошма, эй Холид, жоним ўлида бўлган зотга асамкиқ қ бу аёл шундай атти тавба илдикиқ қ қ
соли чи – налогчи – шундай тавба илганида уни кечирилган бўларди. Сўнгра – аёлни тайёрлашгақ қ
буюрди, тайёр бўлгач – унга жаноза ў иди кейин дафн илинди.қ қ
Шар :ҳ
Сахобалар Алло улардан рози бўлсин иймонда жуда буюк камолот даражасига етган эдилар,ҳ
лекин шу билан бирга улар ам инсон эдилар, баъзи гуно лардан оли эмасдилар. Агар уларданҳ ҳ ҳ
бирортаси айсидир гуно ни илиб ўйса, дар ол Алло га айтиб тавба иларди. Гуно лариданқ ҳ қ қ ҳ ҳ қ қ ҳ
покланишлари учун ад-жазо талаб илар эдилар. Ислом укми жорий бўлиб турган юртда гуно корҳ қ ҳ ҳ
тавбасига таяниб, жазо талаб илса, бу ўта олий имматлилик. Агар Алло уни сатр илган бўлса, ўзи вақ ҳ ҳ қ
Парвардигори ўртасида астойдил тавба илгани маъ ул. Чунки Ислом катта гуно ларни исботлашқ қ ҳ
учун атти шартларни ўйди. Бундан ма сад эса маъсиятларнинг очи ланмаслиги, натижада заифқ қ қ қ қ
имймонлилар ундан таъсирланиб, илмасликларидир. Ёмон ишнинг пардаланиши унинг тар алишқ қ
олдини олади. Алло укмлари жорий бўлмаётган бўлса, гуно кор киши ўтган дарсимиздаги тавбаҳ ҳ ҳ
шартларини атъий бажаради ва илган гуно ини еч кимга ошкор илмайди.қ қ ҳ ҳ қ
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Са обалар Алло улардан рози бўлсин иймонда ба увват ва тавбаларида соди эдилар.ҳ ҳ қ қ
2- Алло таоло тавбаларни абул иладиган кенг ра мат ва ма фират со ибидир.ҳ қ қ ҳ ғ ҳ
3- ар андай гуно эгаси Алло нинг ра матидан ноумид бўлмай, зудлик билан тавба илишгаҲ қ ҳ ҳ ҳ қ
шошилсин.
14 – дарс
Иймон асослари
Алло таоло Ба ара сурасинг 177-оятида шундай дейди:ҳ қ
         
       
 
«Юзларингизни машри ва ма риб томонларига буришингиз яхшилик эмас, балки Алло га,қ ғ ҳ
Охират кунига, Фаришталарга, Китобларга, Пай амбарларга иймон келтиришғ (яхшиликдир)».
Имом Муслим ривоят илган адисда Умар розиялло у ан у шундай дейди:қ ҳ ҳ ҳ
«Биз Росулулло саллалло у алай и ва салламнинг узурида ўтирган эдик, тўсатдан кийимлариҳ ҳ ҳ ҳ
оппо , сочи тим ора, афтидан мусофирга ўхшамайдиган ва бизга номаълум бўлган бир киши кирибқ қ
келди. Юриб келиб Росулулло саллалло у алай и ва салламнинг олдиларига чўккалаб ўтирди. Иккиҳ ҳ ҳ
тиззасини У зотнинг тиззаларига жипслаштирди ва икки кафтини сонлари устига кўйди. Ва деди: Эй
Му аммад, менга ислом а ида хабар беринг. Росулулло саллалло у алай и ва саллам дедилар:ҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ
Алло дан ўзга ха худо йў лигига ва Му аммад Алло нинг расули эканлигига гуво лик бермо инг.ҳ қ қ ҳ ҳ ҳ ғ
Намозни тўла барпо илмо инг. Закотни адо этмо инг. Рамазон ойи рўзасини тутмо инг. Йўлга одирқ ғ ғ ғ қ
бўлсанг Байтулло га аж-зиёрат илмо инг. Тў ри айтдингизҳ ҳ қ ғ ғ деди. Унинг сўзидан ажабландик, аввал
сўради кейин эса тў ри айтдингиз деб тасди лаб ўйди. (Ёт киши) деди: Менга иймон ха ида хабарғ қ қ қ
беринг. Росулулло саллалло у алай и ва саллам айтдилар: Алло га, унинг фаришталарига,ҳ ҳ ҳ ҳ
пай амбарларигағ ва охират кунига иймон келтирмо инг амда та дирнинг яхшию ёмонига иймонғ ҳ қ
келтирмо инг. Тў ри айтдингиз деди. Менга э сон а ида хабар беринг деди. Алло га уни кўрибғ ғ ҳ ҳ қ ҳ
15

16. турганингдек, агар сен уни кўрмаётган бўлсанг, у сени кўриб турганидек ибодат илмо инг дедилар.қ ғ
Менга иёмат хабарини беринг деди. иёмат а ида сўралаётган киши сўровчидан билувчиро эмасҚ Қ ҳ қ қ
дедилар. (Яъни: буни мен ам, сен ам билмаймиз). Ундай бўлса унинг аломатларидан хабар берингҳ ҳ
деди: Чўри ўз хожасини ту мо лиги, яланг оё , камба ал ўйчувонларнинг (бир-биридан баланд, гўзал)ғ қ қ ғ қ
уйларни уришда баxслашаётганларини кўрмо инг, дедилар.қ ғ
Умар айтади: (номаълум киши) кетди, биз эса бироз тин олиб ўтирдик. Шунда Росулуллоҳ
саллалло у алай и ва саллам: эй Умар, бу сўро лаб келган ким биласизми, деб, сўрадилар? Алло ваҳ ҳ қ ҳ
Росули билувчиро дедим. Бу Жаброил сизларга динингиз ишларини ўргатиш учун келди, дедилар».қ
Шар :ҳ
Иймон барпо бўладиган асос-пойдеворлар бор. Жибрил алай ис-салом Пай амбаримиз соллалло уҳ ғ ҳ
алай и ва салламдан бу асосларни уммати ўрганиб ёд олишлари ва амал илишлари учун сўради.ҳ қ
Иймон асослари олтидир. Ким бу асосларга иймон келтириб, тўли бўйсунмагунича иймон лаззатиниқ
татимайди.
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Иймон олтита арконга барпо бўлади. Бу арконлар: Алло таолога, Фаришталарига,ҳ
Пай амбарларига, Китобларига, Охират кунига ва Та дирга иймон келтиришдан иборат.ғ қ
2- Ким бу олти рукндан биронтасини инкор илса кофир бўладиқ .
15 – дарс
Тав иднинг фазлиҳ
Алло таоло Аз-зарият сурасининг 56-оятида шундай дейди:ҳ
      
«Мен жин ва инсни фа ат ўзимга ибодат илишлари учунгина яратдим»қ қ .
На л сурасинингҳ 36- оятида эса:
          
 
«Ани ки, Биз ар бир умматгақ ҳ «Алло гагина ибодат илинглар ва шайтондан йироҳ қ қ
бўлинглар» (деган ва ий билан)ҳ бир пай амбар юборганмиз»ғ дейди.
Имом Муслим Жобир розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расуллулло соллалло у алай иҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ ҳ
ва саллам: «Ким Алло таолога унга бирон нарсани шерик илмай йўли са, жаннатга киради ва кимҳ қ қ
унга бирон нарсани шерик илиб йўли са дўзахга киради», дедилар.қ қ
Муттафа ун алай бўлган адисда Муоз розиялло у ан у Расуллулло соллалло у алай и ва салламқ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
билан бир эшакка мингашиб олган эдим, дейди. Ул зот дедилар:
- Эй Муоз, Алло нинг бандалар устидаги а и ва бандаларнинг Алло устидаги а иниҳ ҳ ққ ҳ ҳ ққ
биласизми?
- Алло ва Расули билувчиро , дедим.ҳ қ
- Алло нинг бандалар устидаги а и Унинг Ўзигагина ибодат илишлари ва бирон нарсани унгаҳ ҳ ққ қ
шерик илмасликлари. Бандаларнинг Алло устидаги а и Унга бирон нарсани шерик илмаганқ ҳ ҳ ққ қ
бандасини азобламаслиги», дедилар.
Шар :ҳ
Тав ид ибодатларнинг асоси ва энг буюгидир. Тав ид ёл из Алло таолонинг Ўзигагина ибодатҳ ҳ ғ ҳ
илиш ва Алло таолодан бош а ибодат илинаётган амма нарсага кофир бўлиш, демакдир.қ ҳ қ қ ҳ
Тав ид учунгина Алло таоло жин ва инс тоифасини яратди, пай амбарларни жўнатди. Алло аззаҳ ҳ ғ ҳ
ва жалла тав идни тўла рўёбга чи арган бандага, агарчи гуно лари кўп бўлса ам жаннатни ваъдаҳ қ ҳ ҳ
берди.
Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:
1- Тав иднинг фазли каттадир. Тав ид жаннатга йўл ва жа аннамдан ал ондир.ҳ ҳ ҳ қ қ
2- Жин ва инсон тоифаси тав ид учунгина яралган.ҳ
3- Пай амбарлар ам тав ид учун юборилганлар.ғ ҳ ҳ
4- Ибодатда ширк илувчи банданинг ибодати ботилдир.қ
16

17. 16 – дарс
Ширк
Алло таоло Лу мон сурасининг 13-оятида шундай дейди:ҳ қ
     
«Албатта ширк катта зулмдир».
Нисо сурасинг 48-оятида:
              
      
«Албатта Алло ўзигаҳ (бирон нарсанинг) шерик илинишини кечирмас, Шундан бош ақ қ
гуно ларни Ўзи хо лаган бандалари учун кечирур. Ким Алло гаҳ ҳ ҳ (бирон кимса ёки нарсани) шерик
илса, бас, у буюк гуно ни тў иб чи арибди».қ ҳ қ қ
Зумар сурасинг 65-оятида эса:
         
    
«Дар а и ат сизга ам, сиздан аввалгиҳ қ қ ҳ (Пай амбарларга)ғ амҳ (шундай) ва ий илингандир:ҳ қ
" асамки, агар мушрик бўлсанг, албатта илган амалинг бе уда кетур ва албатта зиёнҚ қ ҳ
кўргувчилардан бўлиб олурсан».қ
Имом Муслим Жобир розиялло у ан удан ривоят илган адисда Расуллулло соллалло у алай иҳ ҳ қ ҳ ҳ ҳ ҳ
ва саллам: «Ким Алло таолога унга бирон нарсани шерик илмай йўли са, жаннатга киради ва кимҳ қ қ
унга бирон нарсани шерик илиб йўли са дўзахга киради», дедилар.қ қ
Абу Хурайра розиялло у ан у ривоят илган муттафа ун алай адисда Расулулло соллалло уҳ ҳ қ қ ҳ ҳ ҳ ҳ
алай и ва саллам:ҳ
- Еттита алок илувчи -ҳ қ катта гуно лар - данҳ четланинглар, дедилар.
Сахобалар:
- Ё Расулалло , улар нималар? деб сўрашди.ҳ
Пай амбар айтдилар:ғ
- Алло таолога ширк келтириш, се р, Алло таоло аром илган жонни ноха ўлдириш, судхўрлик,ҳ ҳ ҳ ҳ қ қ
етимларнинг молларини ейиш, душман бостириб келганда ор ага очиш ва гуно -маъсиятлардан покқ қ ҳ
бўлган содда мўъмина аёлларга бузу деб ту мат илиш».қ ҳ қ
Муттафа ун алай бўлган яна бир адисда Муоз розиялло у ан у Расуллулло соллалло у алай иқ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ ҳ
ва саллам билан бир эшакка мингашиб олган эдим, дейди. Ул зот дедилар:
- Эй Муоз, Алло нинг бандалар устидаги а и ва бандаларнинг Алло устидаги а иниҳ ҳ ққ ҳ ҳ ққ
биласанми?
- Алло ва Расули билувчиро , дедим.ҳ қ
- Алло нинг бандалар устидаги а и Унинг Ўзигагина ибодат илишлари ва бирон нарсани унгаҳ ҳ ққ қ
шерик илмасликлари. Бандаларнинг Алло устидаги а и Унга бирон нарсани шерик илмаганқ ҳ ҳ ққ қ
бандасини азобламаслиги», дедилар.
Шар :ҳ
Алло га ширк келтириш дегани: Алло таолога бош а нарсаларни тенг илиш ёки Алло биланҳ ҳ қ қ ҳ
бирга уларга ам ибодат илишдир. Ибодат деганда фа ат намоздаги каби бошини ерга ўйиб саждаҳ қ қ қ
илишнигина тушунилмасин, бу ам ибодат, лекин ибодатнинг маъноси бундан анча кенгдир. Аллоқ ҳ ҳ
таоло буюрган ибодатларнинг турлари: ислом, иймон ва э сон кабилар. Дуо, ўр ув, умид, таваккул,ҳ қ қ
(савобни) умид килиш ва (азобдан) ўр мо , окисорлик, тавба илиш, мадад сўраш, урбонлик ва назрқ қ қ ҳ қ қ
илиш ва булардан бош а Алло буюрган ибодатларнинг барчаси Алло таъолога хосдир. Буқ қ ҳ ҳ
ибодатлардан бирортасини Алло дан бош асига илган кимса мушрик ва кофир бўлади. Бунга далил:ҳ қ қ
            
      
«Кимки Алло билан бирга бош а ило га -унинг ха и атда маъбуд эканига далилсиз- унгаҳ қ ҳ қ қ
ибодат илса, унинг исоби парвардигорининг узуридадир. Албатта кофирлар нажот топмаслар»қ ҳ ҳ
(Муъминун: 117).
17