PV Farms, profile picture
Uploaded byPV Farms
8 views

ShaalaTamil.pdf

ShaalaTamil

Embed presentation

Download to read offline
1 / 113
2 / 113
3 / 113
4 / 113
5 / 113
6 / 113
7 / 113
8 / 113
9 / 113
10 / 113
11 / 113
12 / 113
13 / 113
14 / 113
15 / 113
16 / 113
17 / 113
18 / 113
19 / 113
20 / 113
21 / 113
22 / 113
23 / 113
24 / 113
25 / 113
26 / 113
27 / 113
28 / 113
29 / 113
30 / 113
31 / 113
32 / 113
33 / 113
34 / 113
35 / 113
36 / 113
37 / 113
38 / 113
39 / 113
40 / 113
41 / 113
42 / 113
43 / 113
44 / 113
45 / 113
46 / 113
47 / 113
48 / 113
49 / 113
50 / 113
51 / 113
52 / 113
53 / 113
54 / 113
55 / 113
56 / 113
57 / 113
58 / 113
59 / 113
60 / 113
61 / 113
62 / 113
63 / 113
64 / 113
65 / 113
66 / 113
67 / 113
68 / 113
69 / 113
70 / 113
71 / 113
72 / 113
73 / 113
74 / 113
75 / 113
76 / 113
77 / 113
78 / 113
79 / 113
80 / 113
81 / 113
82 / 113
83 / 113
84 / 113
85 / 113
86 / 113
87 / 113
88 / 113
89 / 113
90 / 113
91 / 113
92 / 113
93 / 113
94 / 113
95 / 113
96 / 113
97 / 113
98 / 113
99 / 113
100 / 113
101 / 113
102 / 113
103 / 113
104 / 113
105 / 113
106 / 113
107 / 113
108 / 113
109 / 113
110 / 113
111 / 113
112 / 113
113 / 113
jäœehL muR gŸë¡ fšé¤ Jiw jäœehL muR gŸë¡ fšé¤ Jiw jäœehL muR gŸë¡ fšé¤ Jiw jäœehL muR gŸë¡ fšé¤ Jiw SHAALA SIDDHI kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« gŸë juãiy gŸë juãiy gŸë juãiy gŸë juãiy k‰W« kÂ¥Õ£L¤ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l tiuΠ£l tiuΠ£l tiuΠ£l tiuÎ
i jäœehL gŸë¡ fšé¤ Jiw kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« gŸë¤ juãiy k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l tiuÎ 2016 - 17 National University of Educational Planning and Administration New Delhi
ii
iii SHAALA SIDDHI National University of Educational Planning and Administration (NUEPA) (Declared by the Government of India under Section 3 of the UGC Act, 1956) Evaluation for Improvement School Standards and Evaluation Framework Core Team of Unit on School Standards and Evaluation (USSE) Prof. Pranati Panda, Professor and Head, USSE Dr. Sanjeev Kumar Jha Ms. Anu Dabas Mr. Biswabasu Swain Mr. Rupendra Pramar Ms. Vidhi Gaur Expert Support Member of National Technical Group (NTG) Faculty Members of NUEPA Faculty Members of NCERT Experts from SCERTs, SIEs, SIEMATs, DIETs, DEOs, BEOs, School heads, Teachers Key Functionaries from all States and UTs Experts from Non-Governmental Organizations (NGOs) Teacher Unions National University of EducationalPlanning and Administration New Delhi
iv f£lf bkhê kh‰W FG ÂUkÂ. ó#h Fšf®å, Ï.M.g., khãy¤ £l Ïa¡Fe®, midtU¡F« fšé Ïa¡f«, br‹id – 06. Kidt®. Á. cõhuhâ, ÂU. it. ghyKUf‹ Ïiz Ïa¡Fe®, Ïiz Ïa¡Fe® (gæ‰Á), SSA, br‹id – 6. SCERT, br‹id – 6. tšYe® ÂU. Ó. Rªjuuhk‹, KJãiy Mnyhrf®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id – 6. FG cW¥Ãd®fŸ 1. Kidt®. R. kântš, Reader, SCERT, br‹id 2. Kidt®. r. é‹br‹£ o ghš, Kjšt®, DIET , ÂU¢Á. 3. ÂU. KfkJ uÕ¡, KJãiy éçÎiuahs®, DIET, ö¤J¡Fo 4. ÂU. rh. kâf©l‹, éçÎiuahs®, DIET, nry« 5. Kidt®. õÛ«, KJãiy éçÎiuahs®, DIET, br‹id 6. ÂUkÂ. ÏukhÃugh, KJãiy éçÎiuahs®, DIET, ÂUtŸq® 7. ÂUkÂ. FwŸkÂ, éçÎiuahs®, DIET, jUkòç 8. bršé. $u§feha», éçÎiuahs®, DIET, ÂU¢Á 9. ÂU.Ah. KfkJ m°y«, cjé xU§»iz¥ghs®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id 10. ÂUkÂ. r. Ãçaj®îå, cjé xU§»iz¥ghs®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id 11. ÂUkÂ. F. bt©kÂ, cjé xU§»iz¥ghs®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id
v KfÎiu “gŸë v‹gJ xU khÂç r_jha«” v‹gJ fšéahs® T‰W. nk«gL¤j¥g£l brašÂ£l§fŸ _y« m¿th®ªj FHªijfis cUth¡FtJ x›bthU gŸëæ‹ K¡»a flikahF«. brašÂ£l§fŸ Áw¥ghf eilbgw nt©Lbkåš x›bthU gŸëæY« f£lik¥ò trÂ, kåj ts«, f‰wš f‰Ã¤jš Kiw, r_f¤Jl‹ ÏizªJ brašgL« eilKiw ngh‹wit e‹Kiwæš ngQjš äfΫ mtÁa«. gŸë¡F muR tH§F« rYiffŸ, £l§fŸ eilKiw¥gL¤JtJl‹ x›bthU gŸëÍ« jhkhfnt gŸë¢ NHY¡F V‰g brašfis¤ £lä£L jFªj kåjts¤Jl‹ eilKiw¥gL¤JtJ äFªj gyid¡ bfhL¡F«. m›tifæš x›bthU gŸëÍ« jkJ K‹nd‰w¤ij m›t¥nghJ Ra gçnrhjid brŒJ bfhŸStJ mtÁakhF«. k¤Âa kåj ts nk«gh£L mik¢rf¤Â‹ (MHRD) têfh£Ljè‹ go, njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf¥ gšfiy¡fHf« (NUEPA) ϪÂahéš cŸs gŸëfë‹ ju¤Âid cyf ju¤Â‰F ca®¤J« neh¡»š “gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L £l«” v‹D« gŸë kÂ¥Õ£L £l tiuéid cUth¡»ÍŸsJ. njÁa mséš Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l« 7 khãy§fëY« jäHf¤Âš 4 kht£l§fëY« (ÂUt©zhkiy, nry«, ÂU¢Á, k‰W« Jh¤J¡Fo) K‹ fs MŒÎ (Pilot study) khãy¡ fšéæaš MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd¤jhš 2014-16š brašgL¤j¥g£lJ. njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf¥ gšfiy¡fHf¤jhš gšntW ãiyfëš nk‰bfhŸs¥g£l Mnyhrid¡F¥ ÃwF tH§f¥g£l f£lf¤ij gŸë¡ fšé¤ Jiw Kj‹ik¢ bray® k‰W« khãy £l Ïa¡Fe®, midtU¡F« fšé Ïa¡f« mt®fë‹ têfh£Ljè‹go, jäœ bkhêæš bkhê kh‰w« brŒa¥g£L gŸë¡ fšé Ïa¡ff«, bjhl¡f¡ fšé Ïa¡ff«, midtU¡F« Ïilãiy¡ fšé¤ £l« (RMSA) k‰W« khãy fšéæaš MuhŒ¢Á gæ‰Á ãWtd¤Â‹ xU§»iz¥nghL jäHf¤Âš cŸs mid¤J gŸëfëY« 2016-2017M« fšéah©L Kjš
vi eilKiw¥gL¤j¥gl cŸsJ. gŸëfë‹ ju« Ïu©L ãiyfëš kÂ¥ÕL brŒa¥gL»wJ. gŸëæ‹ jiyik MÁça® k‰W« MÁça®fŸ cjéÍl‹ RakÂ¥ÕL« (Self Evaluation) MŒÎ mYty®fŸ, tšYe®fŸ k‰W« khãy¡ fšéæaš MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd fšéahs®fŸ ml§»a FG _y« òw (External Evaluation) kÂ¥ÕL« brŒa¥gL»wJ. khzt®fS¡F jukhd fšéia tH§F« neh¡Fl‹ midtU¡F« fšé Ïa¡f« brašgL¤Â tU« gšntW brašghLfŸ k‰W« kÂ¥Õ£L Kiwfëš x‹whd “gŸë¤ juãiy k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l«” mid¤J ãiyfëš cŸs MÁça®fis KGikahf br‹wilant Ï¡f£lf« cUth¡f¥g£LŸsJ. Ï›tiuΤ £l¤Âš bfhL¡f¥g£LŸs kÂ¥Õ£L Kiwfis¥ äf¢ rçahf òçªJ bfh©L Âw«gl brašgL¤JtJ ekJ jiyaha flikahF«.
vii gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥ÕL bghUsl¡f« t. v© étu« g¡f« 1.0 m¿Kf« 1 2.0 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« (NPSSE) 1 2.1 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤Â‹ K¡»a neh¡f§fŸ 2 2.2 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤Â‹ têfh£L be¿KiwfŸ 3 2.3 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤Â‹ fU¤JU k‰W« brašgh£L £l« 4 3.0 gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò 5 3.1 m¿Kf« 6 3.2 gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l mik¥ò 7 3.3 bra‰fs§fŸ k‰W« Ï‹¿aikahj ju§fŸ 8 4.0 bra‰fs§fë‹ mik¥ò 10 4.1 bra‰fs§fS¡fhd m¿Kf« 10 4.2 Áªjid¤ ö©lšfŸ 10 4.3 c©ik¤ jftšfŸ 10 4.4 Ï‹¿aikahj ju§fŸ 10 4.5 étu¡ F¿¥òfŸ 11 4.6 Mjhu¢ rh‹WfŸ 11 4.7 òJikfŸ 11 4.8 juãiy¥ g£oaš 11
viii 4.9 K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l«. 12 5.0 gŸë kÂ¥Õ£L mQFKiw 12 5.1 mQFKiw (mf k‰W« òw kÂ¥ÕL) 12 5.2 gŸë kÂ¥ÕL – têfh£L be¿KiwfŸ 13 6.0 gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á¥ gyif 14 7.0 Ïizajs¥ g¡f« 14 8.0 bra‰fs§fŸ bra‰fs« I – gŸë ts§fis ifahSjš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò) 17 bra‰fs« II – f‰wš f‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš 40 bra‰fs« III – f‰nghç‹ K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á 51 bra‰fs« IV – MÁça®fë‹ brašghL k‰W« gâ rh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤jš 61 bra‰fs« V – gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik 71 bra‰fs« VI – cŸsl§Fjš, Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò 82 bra‰fs« VII – M¡fó®tkhd rKjha¥ g§nf‰ò 93 gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á gyif - khÂç 102
1 gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« 1.0 m¿Kf« fšé v‹gJ kåj Fy¤ij clš, m¿Î, r_f , kdbtG¢Á k‰W« xG¡f ãiyfëš nk«ghL mila¤ njitahd têKiwfisÍ«, Óuhd K‹nd‰w¤ij¤ ju¡Toa X® ca®thd fUéahF«. m¡f(U)šéæ‹ ju« mJ tH§f¥gL« Ïl« (gŸë), m¥gŸëæš ga‹gL¤j¥gL« ts§fŸ, MÁça® - khzt® cwÎ, khzt®fë‹ milÎ ãiy, r_f¤Â‹ g§fë¥ò ngh‹wt‰iw¥ bghW¤J mikÍ«. nkY« m›ts§fë‹ njitfis m¿ªJ, ãiw, Fiwfis MuhŒªJ, òJikfis òF¤Â, nk«g£l Kiwæš brayh‰¿l kÂ¥ÕL mtÁakh»wJ. f‰wš-f‰Ã¤jš brašfŸ k£Lä‹¿ gŸë ts§fëš mt‰¿‹ ju«, MÁçaç‹ gâ¤Âw‹, gŸëæš tH§f¥gL« brašghLfŸ, Rfhjhu« k‰W« clš ey« rh®ªj brašfŸ, r_f¤Â‹ g§fë¥ò M»at‰iw m›t¥nghJ kÂ¥ÕL brŒtJ gŸë K‹nd‰w¤Â‰F têtF¡F«. midtU¡F« fšé Ïa¡fkhdJ nk‰f©l brašfis¡ f©fhâ¡fΫ, kÂ¥ÕL brŒaΫ bt›ntW got§fis cUth¡» (SMF, AdEPTS, PINDICS, SMCF, BMF, etc.), eilKiw¥gL¤Â tU»wJ v‹gJ eh« m¿ªjnj. kåj ts nk«gh£L mik¢rf¤Â‹ (Ministry of Human Resource Development) têfh£Ljè‹ go njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf¥ gšfiy¡fHf« (National University of Educational Planning and Administration) x›bthU gŸëÍ« j‹id xU ãWtdkhf fU¤Âš bfh©L j«ik¤ jhnk kÂ¥ÕL brŒJ ãiw, Fiwfis MuhŒªJ K‹nd‰w« mila gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤ij cUth¡» cŸsJ. midtU¡F« fšé Ïa¡fkhdJ tU« fšéah©oèUªJ jäHf¥ gŸëfëš Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l¤ij brašgL¤j KidªJŸsJ. njÁa mséyhd ju§fis (Standards) fU¤Âš bfh©L x›bthU gŸëÍ« jd¡nf cç¤jhd jå¤j‹ikÍl‹ K‹nd‰w¥ ghijæš bršy Ï«kÂ¥Õ£L £l« cjλwJ. nkY« Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l¤Âid¥ g‰¿a éçthd tiuit ËtUkhW fh©ngh«. 2.0 njÁa mséyhd gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« (NPSSE) gŸë K‹nd‰w¤Â‰F njÁa mséyhd ju§fŸ cUth¡f¥g£L, m¤ju§fŸ x›bthU gŸëæY« eilKiw¥gL¤j¥glΫ, mjid¢ rh®ªJ bjhl®ªJ Ïa§» Áwªj Ïy¡»id milaΫ “gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥ÕL rh®ªj njÁa¤ £l«” cUth¡f¥gl nt©L«. - fšé¡FG 1964 - 66
2 kåj ts nk«gh£L mik¢rf¤Â‹ têfh£Ljè‹ go, njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf gšfiy¡fHf« (NUEPA) gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L njÁa £l¤ij cUth¡», têel¤Â tU»wJ. x›bthU gŸëÍ« j‹id xU ãWtdkhf fU¤Âš bfh©L Ra K‹nd‰w¤Â‰fhd c¤Âuthj¤njhL brašgl nt©L« v‹gnj Ϥ£l¤Â‹ K¡»a m«rkhF«. "gŸë kÂ¥ÕL" k‰W« "gŸë K‹nd‰w«" v‹gnj Ϥ£l¤Â‹ Ï‹¿aikahj bjhiyneh¡F¥ gh®itahF«. mid¤J¥ gŸëfS« j§fis¤ jh§fns ne®kiw¢ brašghLfnshL MuhŒªJ nk«gL¤Â¡ bfhŸs nt©L« v‹w caça v©z¤Jl‹ Ϥ£l« V‰gL¤j¥g£LŸsJ. mid¤J khzt®fS¡F« jukhd fšé br‹wilaΫ, mid¤J gŸëfS« brašÂw‹ k‰W« f‰wš Âw‹fëš ÁwªJ brašgl nt©L« v‹W«, gŸë rh®ªj brašghLfŸ k‰W« K‹nd‰w§fëš Ï‹¿aikahj ts®¢Áia¡ f©lilaΫ gŸë fšé¤ Jiw Áw¥ghd Ka‰Áfis vL¤J tU»wJ. vdnt, gŸë ts®¢Áia f©l¿ªJ Mnyhrid tH§f "éçthd k‰W« KGikahd kÂ¥Õ£L¤ £l«" brašgL¤j¥gl nt©L« v‹w ãiyæš Ï¤Â£l« cUth¡f¥g£LŸsJ. e« eh£oYŸs mid¤J gŸëfëY« ãiyahd k‰W« Kiw¥gL¤j¥g£l gŸë kÂ¥Õ£il brašgL¤j nt©L« v‹gJ Ϥ£l¤Â‹ F¿¡nfhshF«. vdnt Ïš g§F bfhŸS« midtçlK«, Ï«kÂ¥Õ£L Kiw, V‹ brŒa nt©L«? v›thW nk‰bfhŸs nt©L«? v‹W bghJthd òçjiy V‰gL¤j nt©L«. j‰nghJ Áy khãy§fëš tH¡f¤ÂYŸs kÂ¥Õ£L Kiwfë‹ (F#uh¤ - Fndh¤r›, xorh - rä¡õh, f®ehlfh gŸë¤ ju kÂ¥Õ£L k‰W« m§Ñfhu« - KSQAAC) f£lik¥òfis¡ fU¤Âš bfh©L Ϥ£l« cUth¡f¥g£LŸsJ. njÁa k‰W« r®tnjr gŸë kÂ¥Õ£L Kiwfë‹ MuhŒ¢Áia mo¥gilahf¡ bfh©L« Ϥ£l« mikªJŸsJ. 2.1. gŸë¤ju§fŸ k‰W« kÂ¥ÕL rh®ªj njÁa¤ £l¤Â‹ K¡»a neh¡f§fŸ  gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L Kiw rh®ªj E£gkhd fU¤JU tiuÎ, brašgL¤J« Kiw, ju ã®za¡ fUé k‰W« kÂ¥Õ£L eilKiw ngh‹wt‰iw ϪÂa gŸëfë‹ jå¤j‹ik¡nf‰w éj¤Âš cUth¡Fjš.  gŸë kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ig eilKiw¥gL¤j ãWtd« rh®ªj Ïa§fik¥igÍ«, mj‰nf‰w kåj ts¤ijÍ« cUth¡Fjš .
3  gŸë¤ Âw‹ k‰W« £l« rh®ªj bray®fis mk®¤Â, mt®fis¡ bfh©L gŸëia kÂ¥ÕL brŒtj‹ _y« gŸë¤ ju¤ij ãiyahfΫ, bjhl®¢ÁahfΫ K‹nd‰w cjÎjš.  gŸëæ‹ njitfis m¿aΫ, kÂ¥Õ£L m¿¡iffis gF¤jhŒªJ gŸë rh®ªj bfhŸiffis tF¡f¤ jFªj (m¿Îiufis tH§fΫ) gŸë¤ ju§fŸ kÂ¥Õ£L £l« brašgL¤j¥gl nt©L«. 2.2 NPSSE -‹ têfh£L be¿KiwfŸ  murik¥Ã‹ Ïiwah©ik, njÁa fšé¡ bfhŸiffŸ, fiy¤Â£l tiuÎ, Ïytr f£lha¡ fšé cçik¢ r£l« (2009), k‰W« njÁa £l§fshd SSA, RMSA M»at‰iw mo¥gilahf¡ bfh©L Ϥ£l« cUth¡f¥g£LŸsJ.  gŸëia kÂ¥Õ£L myfhfΫ, f‰gt®fis ikakhfΫ bfh©L bjhiyneh¡Fl‹ brašgL»wJ.  gŸëæ‹ ju¤ij ts®¢Á ghijæš bfh©L bršy Ϥbjhl® kÂ¥ÕL K¡»a¤Jt« thŒªjJ.  fšé¤ ju K‹nd‰w¤Â‹ mid¤J g§Fjhu®fisÍ« xU§»iz¤J brašgl Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l« têtF¡»wJ.  x›bthU gŸëÍ« j¤j« braš Âwid e‹Kiwæš òçªJbfh©L K‹nd¿¢ bršyΫ, bjhl®¢Áahf Ra Ka‰Áæš ts®¢Á bgwΫ Ϥ£l« cjé òç»wJ. gŸë kÂ¥ÕL v‹gJ m¥gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Â‰nf....  x›bthU gŸëÍ« jdJ NHš, mik¥ò, ãiy k‰W« ts§fëš jå¤j‹ik thŒªjJ. m¤jå¤j‹iknahL njÁa bjhiyneh¡F ts®¢Á ghijia fU¤Âš bfh©L x›bthU gŸëÍ« Ϥ£l¤ij M®tKl‹ brašgL¤Jjš nt©L«.  x›bthU gŸëÍ« mid¤J¤ j(u)s§fëY« gF¤jhuha¥g£L, gŸëæ‹ K‹nd‰w¡ fhuâfis¡ f©l¿ªJ, K‹nd‰w¤Â‰fhd têKiwfis brašgL¤j cjλwJ.  gŸëæYŸs g§Fjhu®fë‹ (m§f¤Âd®fë‹) xU§»izªj Ka‰ÁnahL gŸëæ‹ fyh¢rhu¤ij K‹nd‰WtnjhL, gâ rh®ªj ãaÂfŸ k‰W« Ô®khd§fis tF¡fΫ, MÁça®fŸ k‰W« f‰wš f‰Ã¤jš Kiwfis nk«gL¤Jtj‰F MÁça®fë‹ mDgt§fis ÃuÂgè¡fΫ, g»®ªJbfhŸsΫ Ï«kÂ¥ÕL cjλwJ.  Ϥ£l¤Âš cŸsl§»ÍŸs ÛshŒÎ Kiw gŸë K‹nd‰w¤Â‰F Áw¥ghf £lälΫ, gaDŸs éj¤Âš brašgL¤jΫ, njitahd kh‰w¤Â‰F c£gL¤jΫ, Ϥ£l« gaDŸs éj¤Âš mikªJŸsJ.
4 2.3. NPSSE-‹ fU¤JU k‰W« brašgh£L £l« Ϥ£l¤Â‹ K¡»a c£TWfshd gŸë _yjd ts®¢Á, Âw‹ ä¡f kåj ts«, ãWtd mik¥ò k‰W« MuhŒ¢Á rh®ªj ts§fis nk«gL¤Â Ϥ£l¤ij eilKiw¥gL¤j, ehL KGtÂY«, bt›ntW ãWtd§fis¢ rh®ªj m§f¤Âd®fis¡ bfh©l njÁa¡ FG V‰gL¤j¥g£LŸsJ. nkY« ekJ midtU¡F« fšé Ïa¡fkhdJ, khãy¡ fšéæaš MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd«, midtU¡F« Ïilãiy¡fšé Ïa¡ff« ngh‹w ãWtd§fSl‹ ÏizªJ, khãy¡ FG cW¥Ãd®fŸ (STGS) thæyhf, Ϥ£l¤ij khãy mséš bfh©L bršy KidªJŸsJ.
5 3.0 gŸë¤ ju¦fŸ k‰W« kÂ¥ÕL T£lik¥ò - SSEF gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« fU¤JU k‰W« brašgh£L Kiw Ïizajs¥ g¡f« k‰W« bjhiyngÁ bk‹bghUŸ cUth¡Fjš gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L njÁa¤ £l« (NPSSE) £l Mtz« gŸë¤ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L f£lik¥ò Ra kÂ¥Õ£L têKiwfŸ òwkÂ¥Õ£o‰fhd ifnaL SSEF-‹ gæ‰Á¡ f£lf« f£lf« cUth¡Fjš gŸëna KGikahdJ (jiyik MÁça®, MÁça®fŸ) t£lhu¡ fšé mYty®, kht£l¡fšé mYty® SCERT, SIEMAT, DIET tšYe®fŸ MSik¡ f£lik¥ò muR ãWtd§fŸ k‰W« bjhêš rh®ªj ãWtd§fë‹ xU§»iz¥ò ã®thf Ïa§fik¥ò NPSSE ia Áw¥ghf eilKiw¥gL¤j MuhŒ¢Á rh®ªj mÂfhu§fis cUth¡Fjš MuhŒ¢Á mfkÂ¥ÕL 1. gŸë nk«gh£o‰fhd kÂ¥ÕL 2. gŸëna kÂ¥Õ£L myF 3. khzt®fis ika¥gL¤Jjš òwkÂ¥ÕL brašgh£L¤ £l« Âdrç brašghLfŸ- bjhl®¢Áahd kÂ¥Õ£o‰F têtF¤jš fšé mYty®fŸ, jiyik MÁça® k‰W« bghJ ã®thf mYty® khãy mséš njÁa mséš xU§»izªj Ka‰Á
6 3.1m¿Kf«: gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L f£lik¥ò v‹gJ gŸëia kÂ¥ÕL brŒtj‰fhd xU éçthd bra‰fUé MF«. x›bthU gŸëæ‹ K¡»a brašÂw‹ gFÂfis¡ f©l¿ªJ, mjid nk«gL¤jΫ, nkY« m¥gŸëæYŸs Fiwfis¡ fisa, òÂa c¤Âfis¡ ifah©L ãt®¤Â brŒaΫ Ï¡f£lik¥ò cjλwJ. Ï«kÂ¥ÕlhdJ khãy mséyhd bray®fŸ, kht£l k‰W« t£lhu mséyhd fšé mYty®fŸ, fšéahs®fŸ, gŸë¤ jiyik t»¥ngh®, MÁça® r§f§fŸ, MÁça®fŸ k‰W« gyiu cŸsl¡» g§nf‰ò mQFKiwæš brašgL¤j¥gL»wJ. gŸëfis kÂ¥ÕL brŒJ, mj‹ brašÂw‹fis v›thbwšyh« K‹nd‰WtJ v‹w gu°gu cz®nthL brašgL« ãiyæš mikªJŸsJ. f£lik¥Ã‹ x›bthU goãiyÍ«, bra‰fs§fS« K‹ MŒÎ _y« nrh¤J ju¥gL¤j¥g£LŸsJ. ãidé‰ bfhŸs...  gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« kåj ts nk«gh£L mik¢rf¤Â‹ têfh£Ljè‹ go totik¡f¥g£L , ϪÂahéš cŸs mid¤J¥ gŸëfëY« brašgL¤j m¿ÎW¤j¥g£LŸsJ.  Ï«Kiw F#uh¤, xçrh, f®ehlfh khãy§fëš brašgL¤j¥g£l gŸë¤ju§fŸ k‰W« kÂ¥ÕL Kiwfis fU¤Âš bfh©L cUth¡f¥g£lJ.  XU gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Â‰F mo¥gilahf cŸs ju§fis m¿ªJ mt‰iw KGikahd mséš Muha kÂ¥Õ£L Kiwia cUth¡» mij kåj ts¤Jl‹ brašgL¤Jjš Ϥ£l¤Â‹ neh¡fkhF«.  Ϥ£l¤ij khãy mséš brašgL¤j khãy¡FG cW¥Ãd®fŸ ml§»a brašÂ£l«, midtU¡F« fšé Ïa¡ff¤jhš cUth¡f¥g£LŸsJ.
7 3.2 gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l mik¥ò gŸëfë‹ brašÂw‹fŸ, äfΫ K¡»akhd VG bra‰fs§fis¡ (Key Domains) bfh©L kÂ¥ÕL brŒa¥gL»wJ. x›bthU bra‰fs¤Â‹ K¡»a c£TWfis Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) vd tiuaW¡f¥g£LŸsJ. nkY« gŸë kÂ¥ÕL Ï‹¿aikahj ju§fŸ mo¥gilahf¡ bfh©nl brašgL¤j¥gL»wJ. x›bthU bra‰fsK«, jd¡Fça K¡»a ju§fisÍ«, bra‰fs¤Â‹ c£TWfisÍ« tçirahf Ñœf©l goãiyfis¡ bfh©L mik¡f¥g£LŸsJ. mªj¥ goãiyfŸ ahbjåš, 1. bra‰fs§fS¡fhd m¿Kf« 2. Áªjid¤ ö©lšfŸ 3. c©ik¤ jftšfŸ 4. Ï‹¿aikahj ju§fŸ 5. étu¡ F¿¥òfŸ 6. Mjhu¢ rh‹WfŸ 7. òJikfŸ 8. juãiy¥ g£oaš 9. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« M»adthF«. gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L f£lik¥Ã‹ K¡»a m«r§fŸ :-  gŸëia kÂ¥ÕL brŒJ mj‹ brašÂw‹fis nk«gL¤J« neh¡»š bra‰fs§fS« mj‰nf‰w¤ ju§fS« f©l¿ªJ bfhL¡f¥g£LŸsJ.  Ra k‰W« òw kÂ¥Õ£o‰F V‰w éçthd bra‰fUéahf brašgL»wJ.  gŸë MÁça®fŸ (Ra) k‰W« btë MŒths®fë‹ (òw) kÂ¥Õ£o‰nf‰w éj¤Âš jU¡f ßÂahfΫ, vëikhfΫ ga‹gL¤j Toa ãiyæš cŸsJ.  khãy k‰W« gŸëfë‹ bt›ntW Nœãiyfë‹ njit¡nf‰w éj¤Âš kh‰w§fis V‰W¡bfhŸs be»œÎ¤j‹ikÍl‹ brašgL« tifæš cŸsJ.  Ï« kÂ¥Õ£L Kiw ãiy¤j‹ik thŒªjjhfΫ, btë¥gil¤ j‹ikÍlD« mikªJŸsJ.
8 ÏitfŸ mid¤J« gŸëæ‹ brašÂw‹ ãiyfis bjhê‰rh®ªj mQF KiwÍl‹ j§fis¤ jh§fns nrh¤j¿ªJ K‹ndw cjλwJ. x›bthU K¡»a bra‰fs¤Â‹ ÏWÂæY«, nrhjidæ‹ Koit gÂÎ brŒa bra‰got§fŸ bfhL¡f¥g£LŸsJ. x›bthU gŸëæ‹ bjhF¥ò kÂ¥Õ£L m¿¡ifia midtU« bjçªJ bfhŸs "gŸë kÂ¥Õ£L gyifæš" (School Evaluation Dashboard) fh£Á¥gL¤j nt©L«. 3.3 bra‰fs§fŸ k‰W« Ï‹¿aikahj ju§fŸ t .v© bra‰fs« ju§fŸ 1. gŸë ts§fis¡ ifahSjš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò) (12 ju§fŸ) 1. gŸë tshf« 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L¥ bghU£fŸ. 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ 5. üyf« 6. MŒtf« 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) 8. rhŒjs« 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikayiw gh¤Âu§fŸ 10. FoÚ® tr 11. if fGΫ trÂfŸ 12. fê¥giw 2. f‰wš f‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš (9 ju§fŸ) 1. MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš. 2. MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î 3. f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš 4. f‰wš NHiy cUth¡Fjš 5. f‰wš f‰Ã¤jš brašghL 6. tF¥giw nkyh©ik 7. f‰nghç‹ kÂ¥ÕL 8. f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš. 9. MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ. 3. f‰nghç‹ K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á (5 ju§fŸ) 1. f‰nghç‹ tUif 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL 3. f‰nghç‹ ts®¢Á 4. f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á 5. f‰nghç‹ milÎ 4. MÁça®fë‹ brašghL k‰W« gâ rh®ªj ts®¢Áæid 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á 2. MÁça®fë‹ tUif
9 ã®t»¤jš (6 ju§fŸ) 3. braš Ïy¡Ffis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš 4. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah® ãiy. 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš 6. MÁça®fë‹ gâ rh® ts®¢Á 5. gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik (4 ju§fŸ) 1. bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš. 2. kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹ndL¤J¢ bršYjš. 3. f‰wš f‰Ã¤jiy têel¤Jjš 4. gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš. 6. cŸsl§Fjš, Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò ( 5 ju§fŸ) 1. cŸsl§»a f‰wš NHš 2. Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé 3. clš ghJfh¥ò 4. cséaš ßÂahd ghJfh¥ò 5. clšey« k‰W« Rfhjhu« 7. M¡f¥ó®tkhd rKjha¥ g§nf‰ò (5 ju§fŸ) 1. gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG xU§»iz¥ò 2. gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F 3. gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ. 4. rKjhank xU f‰wš ts« 5. rKjha nk«ghL kÂ¥Õ£L brašÂ£l«
10 4.0 bra‰fs§fë‹ mik¥ò x›bthU bra‰fsK«, m¢bra‰fs¤Â‰fhd m¿Kf«, Áªjid¤ ö©lšfŸ, c©ik¤ jftšfŸ, Ï‹¿aikahj ju§fŸ, étu¡ F¿¥òfŸ, Mjhu¢ rh‹WfŸ, òJikfŸ, juãiy¥g£oaš k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd braš £l§fŸ vd tçir»ukkhf totik¡f¥g£LŸsJ. 4.1 bra‰fs§fS¡fhd m¿Kf« (About the domain) x›bthU bra‰fsK« xU Á¿a, òçªJ bfhŸs¡ Toa, m¿Kf¤Jl‹ Mu«Ã¡»wJ. bra‰fs¤Â‰nf‰w ju§fis¥ g‰¿Í«, mJ gŸë ts®¢Áæš bfh©l bjhl®ò g‰¿Í«, m¢bra‰fs kÂ¥Õ£lhš éisÍ« e‹ikfS«, K¡»a¤JtK« Ϫj m¿Kf¥gFÂæš RU¡fkhf bfhL¡f¥g£LŸsJ. 4.2 Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective prompts) x›bthU bra‰fs¤ij¥ g‰¿Í« éçthf¥ òçªJbfhŸtj‰fhf Áªjidia¤ ö©L« tifæš Ïš Áy nfŸéfŸ bfhL¡f¥g£LŸsd. Ïit m¢bra‰fs« rh®ªj bjëthd òçjiyÍ«, kÂ¥ÕL brŒa¥gl nt©oa jftšfis¥ g‰¿a m¿éidÍ« jU« tifæš mikªÂU¡F«. Ï¡nfŸéfS¡F gÂyë¡F« g£r¤Âš, mL¤J tU« c©ik¤ jftšfS¡fhd étu§fis vëš jah® brŒa KoÍ«. 4.3 c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) xU gŸëia¥ (ãiyia) g‰¿ mªjªj bra‰fs« rh®ªJ kÔ¥ÕL brŒtj‰F nfŸéfŸ totik¡f¥g£LŸsJ. m¡nfŸéfS¡fhd jftšfis gŸëfŸ jh§fŸ it¤JŸs òŸë étu§fis it¤J«, fs MŒÎ¤ jftšfis it¤J« bjhF¤J¥ bgwyh«. nkY« kÂ¥ÕL brŒgtU¡F (mf/òw) jh‹ kÂ¥ÕL brŒa¥gL« ju§fŸ rh®ªj jftšfis¢ nrfç¡F« tifæY« bfhL¡f¥g£LŸsJ. 4.4 Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) Ï‹¿aikahj ju§fŸ v‹gJ x›bthU bra‰fs¤Â‰¡F Ïizahf gŸëfŸ bg‰¿U¡f nt©oa k‰W« kÂ¥ÕL brŒa¥gl nt©oa jftšfŸ MF«. ÏJ mid¤J bra‰fs§fëY« Kj‹ikahdJ k‰W« K¡»a¤Jt« thŒªjJ. ÏJ kÂ¥Õ£o‹ ju msÎnfhyhf miktJl‹ v®gh®¥òfis ó®¤Â brŒtj‰fhd têKiwfis¤ jU« fhuâfshf cŸsJ.
11 4.5 étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fS¡F ÑnH gŸëæš eilKiw¥gL¤j¥gL¤j nt©oa brašfŸ étu¡F¿¥òfshf ju¥g£LŸsJ. x›bthU Ï‹¿aikahj ju§fS¡fhd étu¡F¿¥òfŸ _‹W ãiyfëš ( ãiy 1, 2, 3 ) tH§f¥g£LŸsJ. étu¡ F¿¥òfŸ mid¤J« _‹W goãiyfë‹ ju¤Â‰nf‰g tçirahf¡ bfhL¡f¥g£LŸsJ. cjhuzkhf, xU gŸë _‹wh« ju ãiyæš cŸsbjåš, m¥gŸë Kjš k‰W« Ïu©lh« ãiy Ï‹¿aikahj ju§fis KGikahf¥ ó®¤Â brŒjjhf ÏU¡f nt©L«. 4.6 Mjhu¢ rh‹WfŸ ( Source of Evidence) Mjhu§fŸ xU gŸëæ‹ ju¤ij ã®zæ¡F« fhuâahf cŸsJ. bfhL¡f¥glnt©oa Mjhu§fŸ x›bthU bra‰fs§fë‹ ÏWÂæY« bfhL¡f¥g£LŸsJ. bra‰fs§fëš bfhL¡f¥g£l Mjhu§fis¤ jéu Ï‹D« Ãw Mjhu§fisÍ« rh‹whf rk®¥Ã¡fyh«. gŸëæš cŸs nfh¥òfŸ, òif¥gl§fŸ, òŸë étu§fŸ, xè-xë fUéfŸ M»at‰iw¢ rh‹whf¥ ga‹gL¤Â¡ bfhŸsyh«. U-DISE òŸë étu« k£Lä‹¿ khzt®fë‹ fU¤J¥gÂÎfŸ, bg‰nwh®fë‹ MnyhridfŸ M»aitÍ« rh‹whf ÏU¡fyh«. rh‹whjhu§fë‹ tif¥ghL  gh®it Mjhu§fŸ - éÂfŸ tiuΤ £l« (fiy¤Â£l tiuÎ), gÂntLfŸ, muÁ‹ R‰w¿¡ifŸ.  Jiz Mjhu§fŸ - gŸëæš cŸs gÂntLfŸ.  gŸë V‰ghL brŒant©oa Mjhu§fŸ. 4.7 òJikfŸ (Innovations) xU gŸëæ‹ jå¤Jt¤ij btë¡bfhzuΫ, gŸë¢ brašghLfëš fhz¥gL« òJikfis¡ f©l¿ªJ mt‰iw C¡Fé¡fΫ ÏJ têtF¡»wJ. 4.8 ju ãiy¥g£oaš (Response Matrix) x›bthU bra‰fs§fëY« ju ãiy¥g£oaš bfhL¡f¥g£LŸsd. ju msÅLfis (kÂ¥ÕL) cŸÇL brŒa braš got§fŸ ga‹gL¤j¥gl nt©L«. étu¡ F¿¥òfë‹ mo¥gilæš Jy§fšfŸ (Responses) KoÎ brŒa¥gL»‹wd. kÂ¥ÕL KoÍ« jUthæš, xU gŸë VG brašgot§fis¥ ó®¤Â brŒÂU¡f nt©L«. Ϫj
12 brašgot§fŸ xU gŸëia¥ g‰¿a KG étu§fis më¥gnjhL x›bthU bra‰fs§fëY« mt®fSila ãiy¥g‰¿ m¿a cjλwJ. 4.9 K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for Improvement) brašÂ£l§fëš gŸëfŸ j§fŸ ãiyfis (I, II (or) III) gÂÎ brŒjš nt©L«. Ϫj¥ gÂÎ vªj Ïl¤Âš K‹nd‰w« njit v‹gij¡ f©l¿ªJ mªj Ïl¤ij ts¥gL¤j cjé brŒ»wJ. gŸëæ‹ F¿¥Ã£l Ãu¢ridfŸ, njitfŸ, bfhŸiffŸ, bfhŸif rh®ªj KoÎfŸ Ït‰¿š K¡»a¤Jt« thŒªjj‰F K‹Dçik tH§f ÏJ ga‹gL»wJ. xU gŸë Kjšãiy¤ £l¤ij Kjèš tF¡f nt©L«. K‹nd‰w¤Â‰F¤ njitahd £l§fis éçthf tF¤J mj‹go K‹nd‰w« fhznt©L«. juãiy¥g£oaèš bfhL¡f¥g£LŸs brašfis¡ bfh©L« Ïij KoÎ brŒayh«. 5.0 gŸë kÂ¥Õ£L mQFKiw Ï«kÂ¥ÕL mf kÂ¥Õlhf gŸë m§f¤Âd®fshY«, òw kÂ¥Õlhf bghJ ã®thf¡ FG cW¥Ãd®fshY« nk‰bfhŸS«go mik¡f¥g£LŸsJ. gŸë kÂ¥Õ£o‰fhd eilKiwæš mf kÂ¥ÕL K¡»a fUthf mik»wJ. gŸëæ‹ gâahs®fŸ gŸëæ‹ x£Lbkh¤j brašÂwid m¿aΫ, gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Âš K¡»a¥ g§fh‰W« fhuâfis¡ f©l¿aΫ cjλwJ. òwkÂ¥ÕL mfkÂ¥Õ£o‰F Ïizahf brašgLtjhš, xU gŸëæ‹ KGikahd kÂ¥Õ£o‰F cWJizahf mik»wJ. gŸëæ‹ x£L bkh¤j ts®¢Á¡F« Ïit Jizòç»wJ. 5.1 mQFKiw (mf k‰W« òw kÂ¥ÕL ) mfkÂ¥Õ£L Kiw òwkÂ¥Õ£L Kiw v‹d? ÂdªnjhW« gŸëæš bjhl®¢Áahf el¡F« kÂ¥Õ£L Kiw gŸëæ‹ KGikahd brašÂwid¡ f©l¿a mfkÂ¥Õ£nlhL Ïizahf brašgL« Kiw ah®? gŸë nkyh©ik¡ FG cW¥Ãd®fŸ k‰W« gŸëæ‹ m§f¤Âd®fŸ midtU« T£lhf Ïš (g§nf‰g®) ml§Ft®. kÂ¥Õ£lhs®fshf¡ fšé mYty®fŸ, jiyik MÁça®fŸ k‰W« bghJ ã®thf¡ FG cW¥Ãd®fŸ M»nah® ÏU¥g®. v¥go? mfkÂ¥Õ£o‰fhd goãiyfŸ ÑœtUtd, 1) jah®gL¤Jjš 2) rh‹Wfis nrfç¤jš 3) KoÎfis¥ gÂÎ brŒjš 4) bjhF¡f¥g£l m¿¡ifia gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á kÂ¥Õ£lhs®fŸ "ék®rd e©g®fshf¥ gŸë¡F¢ brašgL»wh®fŸ. mfkÂ¥Õ£L m¿¡ifia¥ gF¥ghŒÎ brŒJ nkY« MÁça®fëläUªJ«, bg‰nwh®fëläUªJ«, khzt®fëläUªJ« nrfç¡»wh®fŸ, gŸëæ‹ eilKiwiaÍ«, tF¥giw brašghLfisÍ« c‰Wneh¡»¥
13 gyifæš btëæLjš Ë}£l« tH§Fjš, gÂthd KoÎfis bfh©L kÂ¥Õ£o‰fhd m¿¡ifia¤ jah® brŒjš K‹nd‰w« njit¥gL« Ïl§fis¡ f©l¿ªJ mj‰F K‹Dçik më¤jš. v¥bghGJ? #]‹ khj« bjhl§» fšéah©L KGtJ« eilbgW« Ï«kÂ¥ÕL ÏW gUt¤Âš, bjhF¡f¥g£l m¿¡ifahf gŸë kÂ¥Õ£L fh£Á¥ gyifæš btëæl¥gL«. tUl¤Â‰F ÏUKiwahf¤ £läl¥g£LŸsJ. ( Kjš gUt« k‰W« ÏWÂ¥ gUt«) 5.2 gŸë kÂ¥ÕL - têfh£L be¿KiwfŸ têfh£L be¿KiwfŸ mf k‰W« òwkÂ¥ÕL Áw¥ghd Kiwæš eilbgw ngUjéahf mik»wJ. ËtU« têfh£L be¿Kiwfis mid¤J¥ gŸëfŸ k‰W« kÂ¥Õ£lhs®fŸ Ëg‰WtJ äfΫ mtÁakh»wJ. mfkÂ¥ÕL - têfh£L be¿KiwfŸ òwkÂ¥ÕL - têfh£L be¿KiwfŸ  Ma¤j¥gL¤Jjš  rh‹Wfis¤ Âu£Ljš 1. cW¥Ãd®fë‹ fU¤J¡fis gÂÎ brŒjš 2. gŸë¥gh®it 3. tF¥giw gh®it 4. Mtz§fis¥ (gF¤jhŒjš) kWÓuhŒÎ brŒjš  gŸëæ‹ brašgh£oš ju¤ij¡ f©l¿ªJ gÂÎ brŒjš  K‹nd‰w¤Â‰fhd Âw‹ k‰W« njitfis¡ f©LÃo¤jš  bjhl® nk«gh£o‰fhd¤ £l¤ij cUth¡Fjš.  gŸë nk«gh£L¤ £l« k‰W« bjhl® nk«gh£L¤ £l« xU§»izªJ brašgL¤Jjš.  Ma¤j¥gL¤Jjš  rh‹Wfis¤ Âu£Ljš 1. cW¥Ãd®fë‹ fU¤J¡fis gÂÎ brŒjš 2. gŸë¥gh®it 3. tF¥giw gh®it 4. Mtz§fis gF¤jhŒjš  gŸëæ‹ brašgh£oš ju¤ij¡ f©l¿ªJ gÂÎ brŒjš  K‹nd‰w¤Â‰fhd Âw‹ k‰W« njitfis¡ f©LÃo¤jš  bjhl® nk«gh£o‰fhd £l¤Âid MuhŒjš.  gŸë nk«gh£L¤ £l« k‰W« bjhl® nk«gh£L¤ £l« xU§»izªJ brašgLjiy MuhŒjš.
14 6.0 gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á¥ gyif (School Evaluation Dash Board) gŸë kÂ¥Õ£L fh£Á¥ gyif v‹gJ bfhL¡f¥g£LŸs bra‰fs§fëY«, mt‰¿‹ ju§fëY« Ra kÂ¥ÕL brŒJ bfhŸtj‰F«, K‹nd‰w £l§fis cUth¡f cjΫ xU brašKiwahF«. Ï¢brašKiw _‹W gFÂfis bfh©LŸsJ. mit 1) f‰ngh® - f‰Ã¥ngh® g‰¿a jftšfŸ 2) VG bra‰fs§fë‹ étu§fS«, mj‹ kÂ¥Õ£L¡ F¿¥òfS« 3) bjhl® brašgh£L¤ £l§fŸ. nkY« Ï¡fh£Á¥gyif òwkÂ¥Õ£L m¿¡if étu§fis tH§F« go mikÍ«. gŸë kÂ¥Õ£L fh£Á¥ gyif Ïj‰bfd Ãu¤nafkhf totik¡f¥g£l Ïizajs¤Âš X›bthU gŸëÍ« j«Kila jftšfis gÂnt‰w« brŒÍ« tifæš mik¡f¥g£LŸsJ. Ïš gÂnt‰w« brŒÍ« gŸëfŸ j§fsJ RakÂ¥Õ£L m¿¡ifæid, Ïizajs« thæyhf midtU« bjhl®ò bfhŸS« tifæš m›t¥nghJ òJ¥Ã¤jš nt©L«. òwkÂ¥Õ£lhs®fS« Ϥjs¤ij gh®¤J kÂ¥ÃL« tifæš mik¤jš nt©L«. vdnt Ïiza¤js g¡fkhdJ mf k‰W« òwkÂ¥ÕL vd ÏUtifæyhd jftšfis cŸsl¡»ajhF«. gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á¥ gyifæ‹ étu§fŸ gh®itæLtj‰F« - gF¥ghŒé‰F« cfªj tifæY«, khãy, kht£l, t£lhu mséyhd bjhF¥ghŒé‰F V‰w tifæY« mikÍ«. Ïit M©L KG¡f gŸëia f©fhâ¡fΫ, nk«gL¤jΫ, kWMŒé‰F«, bjhl® brašgh£o‰F« têtif brŒa VJthf mikjš nt©L«. nkY« khãy, kht£l, t£lhu mséyhd bfhŸiffis tF¥gj‰F«, Ï¥gyif cWJizahf mikÍ«. 7.0 Ïizajs¥ g¡f« (Web Portal) gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L njÁa¤Â£l¤Â‰bfd Ãu¤nafkhf Ïizajs« x‹W totik¡f¥g£LŸsJ. gadhëfŸ kÂ¥ÕL rh®ªj fU¤Jfis vëš gÂéw¡f« brŒaΫ, njit¥gL« jftšfŸfis vëš bgW« tifæš mik¡f¥g£LŸsJ. nkY« gŸëfŸ j§fSila, gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L £l jftšfisÍ«, RakÂ¥Õ£L m¿¡ifæidÍ« Ïiza¤Âš gÂnt‰w« brŒayh«. òwkÂ¥Õ£lhs®fS« Ïnj Ïizajs¥ g¡f¤ij¥ ga‹gL¤Â, òwkÂ¥Õ£o‹ m¿¡ifia gÂnt‰w« brŒa têtif brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj Ïizajs¤Â‹ thæyhf bjhF¡f¥g£l gŸë kÂ¥ÕL
15 m¿¡ifia¥ bgw KoÍ«. nkY« ÏJ mf k‰W« òw kÂ¥Õ£L m¿¡ifæid cŸsl¡»ajhfΫ mikÍ«.  x›bthU gŸëÍ« j‹ UDISE F¿p£L v©iz j‹Dila cŸÇL Kftçahf (User ID) ga‹gL¤Â fl΢ brhšiy (Password) cUth¡»¡ bfhŸs nt©L«. nkY« x›bthU t£lhu«, kht£l«, khãyK« jd¡bfd cça milahs¢ brhšiyÍ«, fl΢ brhšiyÍ« nk‰brh‹d Kiwæš cUth¡»¡ bfhŸsyh«. Ϫj Ïizajs¤ij Ñœf©l têKiwfëš ga‹gh£lhs®fŸ ga‹gL¤jyh« m) gŸë  cŸÇ£L Kftçahf UDISE - v©iz ga‹gL¤ÂÍ« mj‰nf‰w fl΢ brhšiy cUth¡»¡ bfhŸsš.  mš gŸë Ra kÂ¥Õ£L étu§fisÍ« bjhl® brašghLfisÍ« gÂÎ brŒjš .  ÏWÂahf x¥gil¡F« Ra kÂ¥Õ£L étu§fns, m¥gŸëæ‹ j‹ kÂ¥Õ£L m¿¡ifahF«. M) òwkÂ¥Õ£lhs®  x›bthU gŸë¡F« jåahd cŸÇ£L Kftç(User ID) k‰W« fl΢ brhšiy (Password) cUth¡»¡ bfhŸsš.  gŸë¡fhd, Ra kÂ¥Õ£L m¿¡ifæid Ïizajs« thæyhf jah® brŒjš / bgWjš.  gŸë¡fhd òwkÂ¥Õ£L étu§fis brY¤Â, gŸë¡fhd òwkÂ¥Õ£L m¿¡ifæid cUth¡Fjš. Ï) bjhF¡f¥g£l gŸë kÂ¥Õ£L m¿¡if  gŸë kÂ¥Õ£L m¿¡if mf k‰W« òwkÂ¥Õ£L m¿¡ifæid cŸsl¡»ajhf mikÍ«. <) t£l«, kht£l«, khãy« k‰W« njÁa msÎ  t£l«, kht£l«, khãy - njÁa msé‰F x›bthU cŸÇ£L Kftçia (Login ID) cUth¡»¡ bfhŸsš.  x›bthU gŸë¡fhd kÂ¥Õ£L m¿¡ifæid¥ bg‰W, jah® brŒJ m¥gŸëia f©fhâ¤J, K‹nd‰w¤Â‰fhd Mnyhridfis tH§Fjš.  gŸëfë‹ kÂ¥Õ£L bjhF¥ò m¿¡ifæid t£lhu , kht£l, khãy mséš jah® brŒjš.
16 jiyik MÁçaç‹ F¿¥Ã‰fhd gFÂ
17 bra‰fs« 1 gŸë ts§fis ifahSjš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò) (ENABLING RESOURCES OF SCHOOL: AVAILABILITY, ADEQUACY AND USABILITY I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) xU gŸë Áw¥ghf brašgLtj‰F m¥gŸëæš ga‹gL¤j¥gL« ts§fŸ K¡»akhdjhF«. X›bthU gŸë¡F« cŸ f£lik¥ò, R‰W¥òw«, kåjts«, ãÂ, bghUŸ ngh‹w ts§fŸ njit¥gL»wJ. vªbjªj ts§fŸ f‰wiy vëikahfΫ, ghJfh¥ghfΫ k‰W« kd mG¤j« Ïšyhj NœãiyiaÍ« cUth¡F»wnjh mJnt m¥gŸëæ‹ tèikahd ts§fshF«. gŸë ts§fŸ vëš »il¡f¡ Toa, ghJfh¥ghd k‰W« midtU« ga‹gL¤J« tifæš mika nt©L«. Mfnt, gŸëæš f‰wš f‰Ã¤jš Áw¥ghf eilbgWtj‰F¥ gŸëæš cŸs ts§fis¥ ga‹gL¤JtJ«, ghJfh¥ò, clš ey« k‰W« Rfhjhu« rh®ªj ts§fis ca®ªj ju¤Âš ngQjY« äfΫ K¡»akhdjhF«. II. Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective prompts) 1. gŸëæš ifahS« ts§fë‹ ÏU¥ò k‰W« njit v‹d? 2. gŸë ts§fë‹ ju« k‰W« ga‹gh£L ãiy v‹d? 3. gŸë ts§fis Áwªj Kiwæš ga‹gL¤j nk‰bfhŸs nt©oa c¤ÂfŸ v‹bd‹d? 4. Ïiza¥ ghJfh¥ig (Cyber Statety) cWÂ¥gL¤j gŸëæš brašgL¤j¥gL« £l« v‹d? III. c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) (gŸëahdJ xU nfŸé¡F x‹W¡F nk‰g£l gš njit¥g£lhš tH§fyh«) 1. gŸë tshf¤Â‹ bkh¤j gu¥gsÎ (rJu Û£lçš)-------------
18 2. éisah£L ikjhd« mikªJŸsJ våš mj‹ gu¥gsÎ (rJu Û£lçš ) ------ 3. éisah£L ikjhd« Ïšiy våš Âwªj btëæ‹ gu¥gsÎ (rJu Û£lçš)---- M« Ïšiy 4. gŸë tshf¤Âš ÁW njh£l§fŸ k‰W« ku§fŸ guhkç¡f¥gL»wjh? M« Ïšiy 5. gŸë¡F¢ R‰W Rt® cŸsjh ? M« Ïšiy KGikahf Ïšiy M« våš R‰W¢ Rt® Ús« (Û£lçš)----- 6. gŸëæš f‰Ã¡f¥gL« tF¥òfŸ ------Kjš ------ tiu. 7. bkh¤j khzt®fŸ v©â¡if ------ (br¥l«g®, 30 ãytu¥go ) i. bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ ii. ca® bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ iii. ca®ãiy / nkšãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ 8. MÁça®fë‹ v©â¡if ------ i. bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ ii. ca®bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ iii. ca®ãiy /nkšãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------
19 9. gŸë¡ f£ol¤Â‹ cW¤ j‹ik : bkh¤j f£ol§fë‹ v©â¡if . mš m. e‹W M. Á¿a gGJ Ï. bgça gGJ 10. éisah£L, fiy¡ fšé, gâ mDgt« k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfS¡F njitahd cgfuz§fŸ/Ïju Mjhu ts§fŸ égu«. éisah£L bghU£fŸ: fiy¡ fšé bghUŸfŸ: fšé Ïiz¢ brašghL bghUŸfŸ: 11. m. gŸëæš cŸs bkh¤j tF¥giwfë‹ v©â¡if _______ M. khzt®fŸ mku nghJkhd Ïltr bfh©l tF¥giwfŸ v¤jid _______ (SSA, RMSA éÂfS¡F c£g£L) 12. mid¤J tF¥giwfëY« fU«gyif guhkç¥ò Kiwahf cŸsjh? M« Ïšiy 13. mid¤J tF¥giwfëY« és¡f¥gl§fŸ k‰W« tiugl§fŸ fh£Á gL¤j¥g£LŸsjh? M« Ïšiy 14. mkU« ÏU¡iffŸ njit¥gL« khzt®fë‹ v©â¡if …………….. m. mkU« ÏU¡if _______ M. vGJ gyif _______ Ï. ghŒ / jiu éç¥òfŸ _______ 15. gŸëæš cŸs k‰w miwfŸ v©â¡if m. jiyikahÁça® miw M. MÁça®fS¡fhd miw Ï. fâå miw <.m¿éaš MŒtf« k‰w miwfŸ (F¿¥ÃlΫ) _______
20 16. Ehyf¤Â‰bfd jå miw cŸsjh? M« Ïšiy M« våš Ehyf¤Â‹ gu¥gsÎ (r.Û) _______ 17. xnu neu¤Âš Ehyf¤Âš v¤jid khzt®fŸ c£fh®ªJ thÁ¡f KoÍ«?------ 18. Ehyf« ah® _y« ã®t»¡f¥gL»wJ? m. KG neu üyf® M. MÁça® Ï. jiyikahÁça® <. ntW ahnuD« (F¿¥ÃlΫ)_______ 19. gŸëæš bjhl®ªJ khzt®fS¡bfd th§f¥gL« ò¤jf§fŸ, khj k‰W« thu ÏjœfŸ m. mfuh k‰W« fiy fsŠÁa« M.brŒÂ¤jhŸ Ï. khjhªÂu thu Ïjœ <. Ïju ò¤jf§fŸ 20. Ehyf¤Âš cŸs mfuhÂfë‹ v©â¡if -------- 21. mfuh k‰W« fiy¡fsŠÁa« jéu 100 khzt®fS¡fhd ruhrç ò¤jf§fë‹ v©â¡if---------- (xU gŸëæš 400 khzt®fŸ, m¥gŸë Ehyf¤Âš 200 ò¤jf§fŸ cŸsJ våš 100 khzt®fS¡fhd ruhrç ò¤jf§fë‹ v©â¡if 50 MF«) 22. ÏU¥ò k‰W« th§fš gÂntL Kiwahf guhkç¡f¥gL»wjh? M« Ïšiy 23. gŸëæš cŸs m¿éaš MŒtf« m. xU§»izªj m¿éaš MŒtf« M. bt›ntW nrhjid¡fhd jå¤jå MŒtf«(brŒJ fh©Ã¡f) Ï. tF¥giwæ‹ Xçl¤Âš cŸs m¿éaš cgfuz§fŸ k£L« <. vªj cgfuz§fS« Ïšiy. 24. fâj cgfuz¥ bg£o ga‹gh£oš cŸsjh? M« Ïšiy
21 25. gŸëæš cŸs fâåfë‹ v©â¡if (Ñœf©l ga‹gh£o‰fhf) m. f‰wš f‰Ã¤jš M. ã®thf« Ï. üyf« <. fâå Ïšiy 26. Ïizajs tr cŸsJ våš mij ga‹gL¤Jgt® m. jiyikahÁça® k£L« M. MÁça®fŸ k£L« Ï. khzt®fŸ <. Ïizajs tr Ϛiy 27. gŸëæš cŸs Ïju cgfuz§fŸ (v©â¡ifæš) m. thbdhè M. bjhiy¡fh£Á Ï. CD/DVDPlayer <. LCD òbuh#¡l® c. b#dnu£l® C. ntW VnjD« F¿¥ÃlΫ -------- 28. ga‹gh£oš cŸs fê¥giwfë‹ v©â¡if m. khzt®fŸ M. khzéfŸ Ï. kh‰W¤ÂwdhëfŸ <. khzt®fë‹ ÁWÚ® fê¥Ãl« c. MÁça®fS¡fhd jå fê¥giw C. fê¥giw Ïšiy v. xU fê¥giw k£L« cŸsJ 29. khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰wthW j©Ù® FHhŒfë‹ é»j« (SSA, RMSA éÂfS¡F c£g£L) m. if fGÎjš M. FoÚ® (Ïju) 30. FoÚ® Mjhu§fŸ m. if g«ò / MœFHhŒ M. bghJ FoÚ® FHhŒ Ï. Ïju -------- (F¿¥ÃlΫ) 31. gŸëæš Ú® R¤Âfç¡F« Kiw m. bfh¡f it¤jš M. Fnshç‹ fy¤jš Ï. tof£Ljš <. vJÎäšiy c. Ïju--------
22 32. if fGt gŸëæš cŸs tr m. FHhŒ M. thë k‰W« Ftis Ï. vªj trÂÍ« Ïšiy <. Ïju--------- 33. I. Ú® nkšãiy¤ bjh£o _y« nrä¡f¥gL»wjh ? M« Ïšiy II. br‹w M©oš v¤jid Kiw R¤j« brŒa¥g£lJ ------- 34. gŸëæš fhiy têgh£L¡ T£l« eilbgW« Ïl« m. eilghij / jhœthu« M. têgh£L Tl« Ï. Âwªj btë <. Ãu¤naf Ïl« 35. rhŒjs tr cŸsjh? M« Ïšiy if¥Ão Ïšiy 36. I. kÂa czÎ v§F jahç¡f¥gL»wJ? m. gŸëæš jah® brŒa¥gL»wJ M.btëæš ÏUªJ tH§f¥gL»wJ (ãWtd« _y«) II. gŸëæš kÂa czÎ jah®brŒa¥gL»wJ våš jå rikayiw cŸsjh? M« Ïšiy 37. czÎ khRglhkš (ó¢ÁfŸ, C®td _y«) ghJfh¥ghf rh¥Ãl K‹bd¢rç¡if elto¡if nk‰bfhŸs¥g£LŸsjh? F¿¥ÃlΫ
23 38. gŸëæš ä‹rhu tr cŸsjh? M« Ïšiy m. M« våš ä‹ éÁ¿ cŸs miwfë‹ v©â¡if-----. M. ä‹ és¡F bfh©l miwfë‹ v©â¡if---------. 39. KjYjé¥ bg£o guhkç¡f¥g£L cgnahf¤Âš cŸsjh? M« Ïšiy 40. Ôaiz¥gh‹ guhkç¡f¥g£L cgnahf¤Âš cŸsjh? M« Ïšiy 41. tF¥giwfŸ jéu ga‹gh£oš cŸs k‰w miwfŸ g‰¿ F¿¥ÃlΫ. 42. khzt®fS¡F tH§f¥gL« éiyæšyh bghU£fŸ : m. éiyæšyh ghl ò¤jf§fŸ tH§f¥g£l khzt®fŸ v©â¡if -------- M. éiyæšyh ÓUil tH§f¥g£l khzt®fŸ v©â¡if --------- Ï. fšé cjé¤ bjhif tH§f¥g£l khzt®fŸ v©â¡if -------- <. Ãw rYiffŸ bgw jF cila khzt®fë‹ v©â¡if ---------- (F¿¥ÃlΫ)
24 IV & V Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 1. gŸë tshf« fhiy têgh£L¡bfd jå Ïläšiy k‰W« Âwªj btë ikjhd« nghJkhdjhf Ïšiy; ešy f£ol« Ïšiy; Tlhu tif f£ol« cŸsJ; R‰W Rt®/ntè Ïšiy mšyJ KGikahf Ïšiy; ku§fŸ ÁW njh£l§fŸ gŸë tshf¤Âš Ïšiy. fhiy têgh£L¡bfd jå Ïl« cŸsJ. Âwªj btë ikjhd« k‰W« òÂa f£ol¤Â‰fhd Ïl tr cŸsJ. ešy f£ol« cŸsJ, Mdhš mid¤J khzt®fS« ã‰F« tr Ϛiy: R‰W Rt® cŸsJ. ku§fŸ ÁW njh£l§fŸ gŸë tshf¤Âš ÏU¡»wJ. Kiwahd fh‰nwh‰wkhd khzt®fŸ midtU« Ïa§F« tifæš têgh£L¡fhd Ïltr cŸsJ. R‰W Rt®cŸsJ. ku§fŸ e‹F guhkç¡f¥g£L tU« ÁW njh£l§fŸ gŸë tshf¤Âš ÏU¡»wJ. fhèahd Ïl« têgh£L¡F k£L« ga‹gL»wJ. rkjskhd ikjhd« Ïšiy. R¤jk‰w guhkç¥ò Ïšyhj gŸë tshf«, bgça mséyhd gGJgh®¡F« ãiyæš jiu/Rt®/Tiu/ fjÎfŸ/#‹dš fŸ cŸsd. têgh£L tshf« k‰w ãfœÎfS¡F« ga‹gL¤j¥gL»wJ rkjs ikjhd« cŸsJ, cl‰gæ‰Á k‰W« gŸë ãfœÎfŸ eilbgW»‹wd. Á¿a mséyhd gGJgh®¡F« ãiyæš jiu/Rt®/ Tiu/fjÎfŸ/ #‹dšfŸ cŸsd. f£ol« k‰W« Âwªj btë ikjhd« R¤jkhf guhkç¡f¥gL»wJ. F¿¤j fhy¤Âš gGJ Ú¡f« brŒa¥g£L ga‹gL¤j¥g£L tU»wJ.
25 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L¥ bghU£fŸ gŸë¡F jå ikjhd« Ïšiy: mU»YŸs gŸë mšyJ bghJ Ïl§fis j‰fhèfkhf ga‹gL¤J»‹w d®. nghJkhd éisah£L cgfuz§fŸ Ïšiy/ Fiwthf cŸsJ. Á¿a mëéyhd éiah£L ikjhd« mikªJŸsJ. mU»YŸs gŸëæš ikjhd« Áy éisah£LfS¡F ga‹gL¤j¥gL»wJ. Áy éisah£LfS¡F k£L« éisah£L bghU£fŸ k‰W« cgfuz§fŸ cŸsd. ãiyahd bgça ikjhd« gŸë tshf¤Ânyna mikªJŸsJ. gšbtW tifahd éisah£LfS¡ F¤ njitahd mid¤J cgfuz§fS« cŸsd. khzt®fŸ Áy neu§fëš j§fŸ gŸëæš éisahl¡Toa Á¿a éisah£L¡fis k£L« ÏU¡F« cgfuz§fis bfh©L éisahL»‹wd® mt®fS¡F Kiwahd Mnyhrid, têfh£lš Ïšiy. Áytifahd éisah£LfS¡F ikjhd« KGikahf ga‹gL¤j¥ gL»wJ. cça éisah£L bghU£fŸ ga‹gL¤j¥ gL»‹wd. ngh£ofŸ gŸë tshf¤Âš mšyJ btëna eilbgW«. bghU£fŸ Kiwahf guhkç¡f¥ gL»‹wd. khzt®fŸ gšntW tifahd éisah£L¥ ngh£ofëš fyªJ bfhŸ»‹wd®. mt®fS¡F Kiwna gæ‰Á më¡f¥gL»wJ. mid¤J cgfuz§fS« Kiwna guhkç¡f¥ gL»‹wd. gŸëfŸ mséyhd ngh£ofŸ Ï¥gŸëæš eilbgW»wJ.
26 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ khzt®fŸ beU¡fkhf mk®ªÂU¡ffT oa tF¥giwfŸ jiyikahÁça® miw jéu Ãw bghJ miw Ïšiy. khzt®fS¡F nghJkhd ghŒ/ÏU¡iffŸ Ïšiy. Áy tF¥giwfŸ nghJkhd Ïltr Ϛyhkš cŸsd. jiyikahÁça® miw k‰W« Ãw MÁça®fS¡fhd bghJ miw cŸsJ. khzt®fS¡F nghJkhd ghŒ/ÏU¡iffŸ cŸsJ. äfΫ fh‰nwh£lkhd tF¥giwfŸ cŸsd. khzt®fŸ FG brašghLfëš <Lgl trÂahd tF¥giwfŸ: mYtyf« jiyikahÁça®miw , fiy éisah£L¥ bghU£fŸ miw vd jå¤jåna cŸsd. midtU¡F« nghJkhd ÏU¡iffŸ cŸsd.MÁça®fS¡ fhd ghJfh¥ò bg£lf« k‰W« mL¡F¥ gyif tr cŸsJ. fh‰nwh£l« Ïšyhj Ïa‰if k‰W« ä‹rhu xë Ïšyhj tF¥giwfŸ k‰W« Ãw miwfŸ. guhkç¡f¥glhj fU«gyiffŸ k‰W« Fiwthd és¡f¥gl§fŸ tiugl§fŸ. ju« Ïšyhj gGJ gh®¡f nt©oa k‰W« kh‰w¥gl nt©oa ÏU¡iffŸ bgŠRfŸ cŸsd. bgU«ghyhd miwfŸ ešy fh‰nwh£l tr Ïa‰if btë¢r« k‰W« njitahd Ïl§fëš ä‹ éÁ¿ trÂÍl‹ cŸsJ. gl§fŸ k‰W« cyf tiugl§fŸ fh£Á¥gL¤j¥g £LŸsd. nghJkhd Ïltr k‰W« ÏU¡iffŸ cŸsd. fh‰nwh£l« k‰W« btë¢r« cŸs tF¥giwfŸ. tÓfukhd Nœãiyia cUth¡F« tifæš gl§fŸ fh£Á¥gL¤j¥ - g£LŸsJ. taJ¡nf‰w fšéia bgW« tifæY« kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F M®t_£L« tifY« mikªJŸsJ.
27 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ ä‹ tr Ϛiy ng£lç bfh©L Ïa§F« thbdhè ngh‹w rhjd§fŸ Ïšiy KjYjé¥ bg£o k‰W« Ôaiz¥gh‹ Ïšiy jilæšyh ä‹ tr Ϛiy. Mdhš jil¥bg‰whš kh‰W tr Ϛiy. mid¤J miwfëY« ä‹ éÁ¿ k‰W« ä‹ és¡FfŸ cŸsd. bjhiy¡fh£Á, thbdhè cŸsd. KjYjé¥ bg£o k‰W« Ôaiz¥gh‹ cŸsJ. gŸëæš jilæšyh ä‹rhu« bgw b#dnu£l® mšyJ Ï‹bt®£l® cŸsJ. mid¤J tF¥òfS« ä‹ tr k‰W« bjhêšE£g trÂfSl‹ cŸsd. K¡»a ãfœÎfë‹ nghJ ä‹rhu¤Â‰F b#dnu£l® thlif¡F bg‰W ga‹gL¤j¥gL »wJ. ä‹ tr Kiw¥gL¤j¥g£L cŸsJ. Óuhd Ïilbtëæš ä‹ rhjd§fŸ Kiwna guhkç¡f¥gL»wJ ä‹ fÁÎ ngh‹w ãfœÎfS¡F ghJfh¥ò trÂfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸs J KjYjé¥ bg£o, Ôaiz¥gh‹ k‰W« ä‹ rhjd§fŸ mid¤J« ešy ãiyæš Kiwna guhkç¡f¥g£L Ïa§F« ãiyæš cŸsJ.
28 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 5. üyf« Ehyf¤Âš nghÂa üšfŸ/ nghÂa Ïltr Ϛiy khzt®fŸ mk®ªJ go¡f nghÂa trÂfŸ cŸsJ. nghÂa üšfŸ, khj ÏjœfŸ, mfuh bjhl®ªJ bgw¥g£L guhkç¡f¥gL»wJ. Mdhš ä‹ üšfŸ / fâå kakh¡f¥g£l üšfŸ Ïšiy. mid¤J tifahd üšfŸ, mfuh k‰W« khj ÏjœfŸ nghJkhd mséš cŸsd. khzt®fŸ mk®ªJ go¡f jå üyf miw cŸsJ. ä‹ üšfŸ k‰W« FWªjfLfëš ò¤jf§fŸ cŸsd. üyf ò¤jf§fŸ Kiwahf tif¥gL¤j¥g léšiy. üyf thÁ¥ò¡F vd ghlntis xJ¡f¥gl éšiy. ò¤jf§fis Å£L¡F vL¤J¢ br‹W thÁ¡f mDk Ϛiy. ò¤jf§fŸ Kiwahf tif¥gL¤j¥g£L, mL¡f¥g£L khzt®fS¡F tH§f¥gL»wJ. fhy m£ltizæš Ehyf thÁ¥ò¡bfd jå¥ghl ntis xJ¡f¥g£LŸsJ. »il¡F« Mjhu§fis¥ ga‹gL¤Â òÂa ò¤jf§fŸ th§f¥gL»wJ. ò¤jf§fŸ KGikahf tif¥gL¤j¥g£L tçirahf ò¤jf mykhçæš mL¡f¥g£L khzt® k‰W« MÁça®fë‹ ga‹gh£o‰F Kiwahf tH§f¥gL»wJ. ä‹ üšfŸ k‰W« fâå kakh¡f¥g£l EhšfŸ üyf¤Âš ga‹gh£oš cŸsJ. khzt® k‰W« MÁça®fë‹ bt›btW taJ, bkhê, ghl¥ bghU£fis fU¤Âš bfh©L òÂa ò¤jf§fŸ th§f¥gL»wJ.
29 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 6. MŒtf« MŒtf¤Â‰bfd jå Ïläšiy. Áy Ïl§fëš cgfuz§fŸ k‰W« MŒtf¥ bghU£fŸ it¥gj‰F ga‹gL¤j¥gL»wJ. m¿éaš nrhjidfŸ brŒa nghJkhd cgfuz§fŸ cŸsd. m¿éaš k‰W« fâj¤Â‰fhd MŒtf tr cŸsJ. (ca® bjhl¡f ãiy k‰W« ca® ãiy gŸëfŸ). m¿éaš k‰W« Ãw ghl§fS¡bfd jå nrhjid Tl« cŸsJ. mš nghJkhd bghU£fŸ Kiwna guhkç¡f¥- gL»‹wd. khãy fšé be¿KiwfS¡F c£g£L, Áw¥ò m«r§fSl‹ Toa nrhjid Tl« k‰W« bghU£fŸ Kiwna guhkç¡f¥gL»‹w d. MŒtf§fëš ä‹rhu« k‰W« Ú® tr cŸsJ. MÁça® Áy nrhjidfis tF¥giwænyna brŒ»wh® khzt®fŸ nrhjid brŒa thŒ¥ò më¡f¥gl éšiy. MÁça® ghl¤ £l¤Âš cŸs mid¤J nrhjid fisÍ« brŒJ fh©Ã¡»wh® khzt®fŸ Áy neu§fëš jhkhfnt brŒJ gh®¡f thŒ¥òfŸ c©L. ghJfh¥ò elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥ gL»wJ. x›bthU khztD« gçªJiu¡f¥ g£l mid¤J MŒÎfisÍ« brŒtj‰F thŒ¥ò tH§f¥gL»wJ. MÁça® tF¥giwæš ghl¥ bghUis f‰Ã¡F«nghJ mJ bjhl®ghd nrhjidfS¡F MŒtf§fis¥ ga‹gL¤J»wh® .
30 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) gŸëæš f‰wš f‰Ã¤jY¡bf d jå fâå tr Ϛiy. f‰wš cgfuz§fŸ gŸëæš Ïšiy. gŸëæš Áy fâåfŸ MÁça® k‰W« khzt®fŸ ga‹gL¤j VJthf cŸsJ. Áy bk‹ bghU£fŸ k‰W« fâå rh®ghd cgfuz§fŸ cŸsd. f‰wš cgfuz§fŸ cŸsd. Ïiza tr Ϛiy. gŸëæš fâå miw k‰W« nghJkhd fâåfŸ f‰wš f‰Ã¤jš braš gh£o‰bfd ga‹gL»wJ. Ïiza js tr cŸsJ. òÂa f‰wš cgfuz§fŸ k‰W« bk‹bghU£fŸ cŸsd. MÁça®fS¡F« khzt®fS¡F« fâå ga‹gL¤J« thŒ¥ò Ïšiy. MÁça®fŸ fâåk‰W« fâå rh®ghd cgfuz§fis tF¥Ãš ghl¤Â‰F V‰g ga‹gL¤J»‹wd® f‰wš cgfuz§fŸ ga‹gh£oš cŸsJ. khzt®fS¡F Áyneu§fëš fâå ga‹gL¤J« thŒ¥ò »il¡»wJ. MÁça®fŸ bjhêšE£g¤ij f‰wš f‰Ã¤jèš xU m§fkhf bfh©L f‰Ã¤jiy £lä£L brašgL¤J»‹wd®. nkY« khzt®fë‹ ãiyia kÂ¥ÃlΫ fâå ga‹gL»‹wJ. khzt®fŸ fâå ga‹gL¤J« thŒ¥ò bgW»‹wd®.
31 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 8. rhŒjs« rhŒjs« mik¡f¥gléšiy. rhŒjs« cŸsJ. Mdhš be¿Kiw¡F c£g£L Ïšiy. if¥ÃoÍl‹ tGtG¥g‰w¤ jiu, rçahd rhŒÎ k‰W« cau¤Jl‹ mik¡f¥ g£LŸsJ. khzt®fŸ ghJfh¥ghf ga‹gL¤j VJthf mikªJŸsJ. kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F rhŒjs tr Ϛiy. kh‰W¤Âwdhë khzt®fŸ k‰wt®fë‹ cjéÍl‹ rhŒjs¤ij ga‹ gL¤J»‹wd® kh‰W¤Âwdhë khzt®fŸ vtuJ cjéÍ« Ï‹¿ if¥Ãoia ga‹gL¤Â jhkhfnt rhŒjs¤ij ga‹gL¤J»‹wd®. Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikaš miw gh¤Âu§fŸ rikayiw Ïšiy. kh‰W V‰ghLfŸ brŒa¥gL»wJ. rikaš gh¤Âu§fŸ k‰W« Ãw¤ njitahd bghU£fŸ nghJkhdjhf Ïšiy. khzt®fŸ czÎ mUªj Kiwahd Ïl tr Ϛiy. rikaš miw cŸsJ. rik¥gj‰F nghJkhd gh¤Âu§fŸ cŸsJ. rikaš miw k‰W« rh¥ÃL« Ïl« nghJkhd Ïltr ϋ¿ fhz¥gL»‹wJ. äfΫ mÂf Ïltr cŸs rikaš miw cŸsJ. bghU£fŸ guhkç¡f nghJkhd Ïl« cŸsJ. khzt®fŸ mk®ªJ rh¥Ãl nghJkhd Ïltr cŸsJ. rik¡F« nghJ« rik¤j ÃwF« czit _o it¤J guhkç¡f nghÂa Ïl tr Ϛiy. khzt®fŸ rh¥ÃL« Ïl« R¤jkhf Ïšiy. rik¡f ga‹gL¤J« gh¤Âu« R¤jkhf guhkç¡f¥gL»wJ. czÎ _o it¤J rik¤J ghJfh¥ghf guhkç¡f¥gL»wJ. khzt®fŸ czÎ rh¥ÃL« Ïl« R¤jkhf guhkç¡f¥gL»wJ. rikaš gh¤Âu§fŸ ga‹gh£o‰F ÃwF Kiwahf R¤j« brŒa¥gL»wJ.. rik¡F« gâahs® j‹ R¤j« ngQ»wh®. khzt®fS¡F R¤jkhd czÎ gçkhw¥gL»wJ. MÁça®fŸ RH‰Á Kiwæš khzt®fis czÎ Ïilntisæš f©fhâ¡»‹wd®.
32 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 10. FoÚ® tr FoÚ® tr cŸsJ. Mdhš nghJkhdjhf Ïšiy FoÚ®nghJkhd mséš khzt®fS¡F tH§f¥gL»wJ. ãy¤jo Ú® Kiwahf R¤Âfç¡f¥g£L FoÚ® tH§f¥gL»wJ. FoÚ® nghJkhd mséš R¤Âfç¡f¥g£L ghJfh¥ghd Kiwæš guhkç¡f¥g£L bjhl®ªJ tH§f¥gL»wJ. FoÚ® tr Kiwahd ghJfh¥ò k‰W« guhkç¥ò Ï‹¿ khzt®fS¡F tH§f¥gL»wJ. R¤Âfç¡f¥g £l FoÚ® njit V‰gL« nghJ k£L« bjh£oia F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš Kiwahf R¤j« brŒJ FoÚ® tH§f¥ gL»wJ. ghJfh¥ghd Kiwæš R¤Âfç¡f¥g£l FoÚ® khzt®fë‹ njit¡nf‰g FoÚ® bjh£ofë‹ _y« nrä¤J tH§f¥gL»wJ.
33 Ï‹¿aikah j ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 11. if fGΫ trÂfŸ khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰g if fGt nghJkhd j©Ù®, FHhŒfŸ, nrh¥ò Ïšiy. iffŸ fGt nghJkhd j©Ù® tr cŸsJ. Mdhš, khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰g nghJkhd FHhŒfŸ k‰W« nrh¥ò Ïšiy. iffŸ fGt j©Ù® tr k‰W« khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰g nghJkhd FHhŒfŸ bghU¤j¥g£L nrh¥ò tH§f¥gL»wJ. iffGΫ Ïl« j©Ù® bjh£o R¤jkhf guhkç¡f¥gléšiy. MÁça®fŸ iffGΫ mtÁa« k‰W« KiwfŸ F¿¤J mo¡fo khzt®fS¡F vL¤Jiu¥gšiy. nrh¥ò Ïšyhkš if fGλ‹wd®. iffGΫ Ïl« R¤jkhf guhkç¡f¥ gL»wJ. MÁça®fŸ if fGΫ mtÁa« k‰W« KiwfŸ F¿¤J khzt®fël« vL¤Jiu¡ »‹wd®. khzt®fë‹ brašghL bjhl® f©fhâ¥ò Ïšyhkš v¥nghjhtJ ftå¡f¥ gL»wJ. iffGΫ Ïl« ÂdK« R¤j« brŒa¥g£L MÁça®fŸ gŸë khzt®fS¡F ghlš, gl«, ehlf« _y« iffGÎtj‹ K¡»a¤Jt« g‰¿ gy brašghLfŸ _y« vL¤Jiu¡f¥gL»wJ. j‹ R¤j« nk«gl m‹whl« khzt®fis jiyik MÁça® f©fhâ¡»‹wd®.
34 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 12. fê¥giw fê¥giw tr mšyJ nghJkhd fê¥giw tr Ϛiy. khzt®, khzéfŸ k‰W« kh‰W ÂwdhëfS¡F vd¤ jå¤jå fê¥giwfŸ Ïšiy. khzt® k‰W« khzéfS¡F¤ jå fê¥giwfŸ cŸsJ. Mdhš, nghJkhd v©â¡ifæš Ïšiy khzt®, khzéfS¡F¤ jå¤jå fê¥giw nghJkhd v©â¡ifæš cŸsJ. kh‰W¤Âwdhë fS¡F jå fê¥giw cŸsJ. fê¥giw äfΫ nkhrkhd ãiyæš ga‹gL¤j Ïayhj ãiyæš cŸsJ. fê¥giwia ga‹gL¤j k‰W« R¤j« brŒa nghJkhd j©Ù® tr Ϛiy. ešy ãiyæš nghJkhd j©Ù® trÂÍl‹ ga‹gh£oš cŸsJ. ÂdK« xU Kiw fê¥giw R¤j« brŒa¥gL»wJ. fê¥giw nk«ghL k‰W« ga‹ghL v‹whtJ xU Kiw f©fhâ¡f¥gL»wJ. mid¤J fê¥giwfS« Kiwahf R¤j« brŒa¥g£L v¥bghGJ« j©Ù® trÂÍl‹ e‹whf guhkç¡f¥g£L ga‹gh£oš cŸsJ. fhy Ïilbtëæš fê¥giw R¤j« brŒa¥gL»wJ. gŸë ã®thf« fê¥giw R¤j¤Âš jå¡ ftd« brY¤J»‹wJ.
35 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ (Sources of Evidence) Mjhu¡F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ/ têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ)  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« VI g.f.v© (93-104) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA- Frame-work.pdf)  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« IV (g¡f v©.22 – 28) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Frame- work-final.RMSA-3.pdf)  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha« IV – (gf;fk; 78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009:  m¤Âaha« III (cl;gphpT 6,7,8 & 9 gf;fk; 3-5), m£ltiz (g¡f« 12-13) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  J}a;ikahd ghujk; J}a;ikahd gs;sp 2014 ( gf;fk; 1-29, 35-43) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Eng_Swachch- Bharat_Swachch-Vidhalaya.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  mid¤J gGJgh®¥ò k‰W« guhkç¥ò gŸëænyna eil¥bg‰WŸsJ.  rÛg¤Âš éisah£L ikjhd« guhkç¡f¥g£LŸsJ.  gšntWg£l khzt®fS¡fhd ghl Ïiz¢ brašghLfŸ, cl‰fšé, fiy¡fšé M»at‰¿‰F njitahd cgfuz§fŸ k‰W« rhjd§fŸ ÏU¥Ãš cŸsJ.  gŸëæ‹ _ykhf th§f¥gL« brŒÂ¤jhŸ, g¤ÂçiffŸ, fhyhªÂu rŠÁiffŸ, ä‹ üšfŸ k‰W« ä‹dQkakh¡f¥g£l üšfë‹ g£oaš  ÏU¥ò étu k‰W« tH§fš gÂntL.  fhy m£ltizæš üyf thÁ¥Ã‰bfd jå ghlntis k‰W« üyf trÂ.  Ïizajs trÂÍl‹ Toa fâå.  fhy m£ltidæš fâå fšé¡bfd ghl ntis xJ¡Fjš.  jF cila cjéahsUl‹ Toa MŒtf trÂ.  mid¤J cgfuz§fŸ, Ô miz¥ò fUé, KjYjé bghU£fS¡fhd g£oaš.  ä‹rhu rhjd§fŸ, MŒtf Ïurhad bghU£fŸ, R¤j« brŒa ga‹gL« mäy§fŸ, vçthÍ mL¥ò ngh‹w Mg¤jhd bghU£fë‹ g£oaš.  JhŒikahf, Kiwahf guhkç¡f¥g£l R¤jkhd fê¥giw.  FHhŒfë‹ mU»š if¡fGÎtj‰F njitahd nrh¥ò k‰W« Âut« cŸsJ.  R¤Âfç¡f¥g£l FoÚ®, Ú®nj¡f¤ bjh£o rÛg¤Âš R¤j« brŒa¥g£lJ.  br‹w M©L eilbg‰w gšntW éisah£L k‰W« fiy ãfœ¢ÁfŸ eilbg‰wj‰fhd Mtz§fŸ. gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«.  gŸëæš ÏU¡F« k‰W« ÏU¡f nt©oa ts§fŸ c‰W neh¡Fjš.  gŸëæš cŸs k‰W« njitahd ts§fŸ F¿¤J MÁça®fŸ, bg‰nwh®fŸ, khzt®fŸ k‰W« gŸë.
36 VII. òJikfŸ (Innovations)
37 VIII. juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) gŸë ts§fis ga‹gL¤jš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò). t. v© ••Ï‹¿aikahj ju§fŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 1. gŸë tshf« 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L bghU£fs 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ 5. üyf« 6. MŒtf« 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) 8. rhŒjs« 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikayiw gh¤Âu§fŸ 10. FoÚ® tr 11. if fGΫ trÂfŸ 12. fê¥giw
38 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd braš £l« (Planning for improvement) t. v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1. gŸë tshf« 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L¥ bghU£fŸ 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ 5. üyf« 6. MŒtf«
39 t. v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) 8. rhŒjs« 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikayiw gh¤Âu§fŸ 10. FoÚ® tr 11. if fGΫ trÂfŸ 12. fê¥giw
40 bra‰fs« – II f‰wš f‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš (TEACHING LEARNING AND ASSESSMENT) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) f‰wš – f‰Ã¤jš v‹gJ brašju¤ij ã®zæ¡F« K¡»a¡ fs«. ÏJ khzt®fë‹ milΤÂw‹ nk«gl xU fhuâahF«. gaDŸs f‰wš f‰Ã¤jš Nœãiy v‹gJ rçahd £lälš k‰W« M¡fó®tkhd f‰wY¡F cfªj NHiy cUth¡Ftnj MF«. ÏJ f‰wš mDgt¤ij totik¡fΫ, rçahd f‰wš NHiy cUth¡fΫ, gšntW tifahd f‰wš f‰Ã¤jš eilKiwfŸ _y« f‰wiy nk«gL¤jΫ cjλ‹wJ. MÁça®fŸ, khzt®fë‹ Âw‹fis òçªJ bfhŸSjš v‹gJ f‰wš f‰Ã¤jš braè‹ mo¥gil MF«. kÂ¥ÕL v‹gJ f‰wš f‰Ã¤jèš cŸsl§»a x‹whF«. vdnt, ÏJ f‰nghç‹ milÎãiyia m¿a K¡»akhd fhuâahf mik»wJ. MÁçaUila ghl m¿Î, f‰Ã¤jš Âw‹fŸ, c¤ÂfŸ k‰W« mtUila mQFKiw M»adt‰iw¡ f‰wš-f‰Ã¤jš kÂ¥ÕL brŒtj‹ _y« Ô®khå¡fyh«. II. Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective Prompts) 1. MÁça®fŸ vªj msé‰F khzt®fë‹ r_f, g©ghL k‰W« bghUshjhu Ëdâ f‰wš njitfŸ F¿¤J òçªJbfh©LŸsd®? 2. MÁça®fŸ j§fS¡F¤ njitahd ghl« rh®ªj m¿Î k‰W« f‰Ã¤jš Âw‹fis vªj msé‰F bfh©LŸsd®? 3. FHªij ika¡ f‰wš, f‰Ã¤jš Kiwæid MÁça®fŸ v›thW Áw¥ghf eilKiw¥gL¤J»‹wd®? 4. MÁça®fŸ Áw¥ghf j§fŸ ghl¤ij¤ £lä£L mt‰iw tF¥giwæš v›thW brašgL¤J»‹wd®? 5. ghl¥ bghUŸ k‰W« khzt®fë‹ f‰wš njit¡nf‰g, MÁça®fŸ f‰wš f‰Ã¤jš c¤ÂfŸ k‰W« Jiz fUéfis v›thW Áw¥ghf ifahs Ko»‹wJ? 6. MÁça®fŸ tF¥giw kÂ¥ÃLjiy, j§fŸ f‰wš f‰Ã¤jiy ÃuÂgè¥gj‰F vªj msé‰F ga‹gL¤J»‹wd®?
41 III. c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) njit¥g£lhš xUédhé‰F x‹W¡F nk‰g£l bjçit nj®ªbjL¡fyh«. 1. MÁça®fŸ khzt®fë‹ r_f, g©ghL k‰W« Å£L NHš g‰¿a étu§fis v›thW bgW»‹wd®? 1) gŸë¥gÂntLfŸ _y« 2) bg‰nwhUl‹ fyªJiiuahlš _y« 3) f‰nghçl« édÎjš _y« 4) ntW VjhtJ ---------------- (F¿¥ÃlΫ) 2. MÁça®fŸ gšntW tifahd f‰wš f‰Ã¤jš ts§fŸ »il¡f¥bgW»‹wd® 1) ts§fis¥g‰¿ éê¥òz®Î Ïšyhik. 2) ts§fis¥g‰¿ bjçÍ«, ÏU¥ÃD«, mt‰iw bgw Koahik 3) ga‹gL¤J« ts§fŸ -------------- 3. vjdo¥gilæš MÁça®fŸ khzt®fsJ kd¥gh‹ik, C¡f«, k‰W« f‰wèš M®t« M»aitfis kÂ¥ÕL brŒ»wh®fŸ? m. fšé rh® k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfë‹ milÎ _y«, M. tF¥giwæš f‰nghUldhd éthj ãfœÎ _y« Ï. Ãw MÁçaUldhd fyªJiuahlš _y« <. tF¥ò¡FŸS«, tF¥ò¡F btënaÍ« f‰nghuJ el¤ijia c‰Wneh¡fš _y« c. kÂ¥Ãl Ïayéšiy.
42 IV & V. Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) étu¡ F¿¥òfŸ Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 1.MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš MÁça®fŸ f‰nghç‹ r_f-g©ghL k‰W« bghUshjhu Ëòy¤ij m¿ªJ mt®fŸ v›éj r_f Ëdâæš ÏUªJ tU»‹wd® v‹gijÍ« f‰nghç‹ Å£L¢ NHš k‰W« f‰wš ãiyfisÍ« m¿ªÂU¤jš nt©L«. MÁça®fŸ f‰nghç‹ r_f-g©ghL- bghUshjhu ãiyfisÍ« k‰W« mt®fë‹ f‰wš njitfisÍ« òçªJbfhŸSjš. nkY« tF¥giw mDgt¤Â‹ _ykhfΫ k‰W« rf MÁça®fSl‹ ciuahlš _ykfΫ / ghJfhty®fŸ / bg‰nwh®fŸ _ykhfΫ f‰nghç‹ f‰wš njitfis òçªJ bfhŸs Kaynt©L«. MÁça®fŸ f‰nghç‹ Ã‹}£l¤ij bg‰nwh®fŸ _ykhf f‰nghç‹ brašÂwid Kiwahf MuhŒªJ jå¥g£l njitfisÍ«, f‰wš KiwfisÍ« k‰W« f‰nghç‹ f‰wš Âwid bjçªÂU¤jš nt©L«. 2.MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î MÁça®fŸ xU Áy ghl¡ fU¤J¡fis el¤J«nghJ m¥ghl« bjhl®ghd Fiwthd òçjiy bg‰¿U¥gnjhL k£Lkšyhkš m¥ghl¡fU¤JfisÍ« f‰Ã¤jš ÂwikfisÍ« nk«gL¤Â¡ bfhŸs Fiwthd Ka‰Áfisna vL¤J¡bfhŸ»‹wd®. MÁça®fŸ Áy neu§fëš fodkhd ghl¥ gFÂfis el¤J«nghJ Áy Ãu¢ridfis v® neh¡F»‹wd®, F¿¥ghf f‰Ã¤jš Âwåš FiwghL, ghl¡fU¤J¡fisÍ«, f‰Ã¤jš ÂwikfisÍ« »il¡fToa x¤JiH¥ò k‰W« ts§fis bfh©L nk«gL¤Â¡ bfhŸSjš (v.fh) ghl¡fU¤J fs« gâæil gæ‰ÁfŸ MÁça®fŸ ghl¡fU¤J¡fŸ k‰W« f‰Ã¤jš Âwåš KGikahd Âwid bg‰¿U¡»‹wd®. tF¥giw f‰Ã¤jè‹ nghJ Áy neu§fëš f‰wš rh®ªj Ãu¢ridfis v®neh¡F»‹wd®. Ϫj tifæš MÁça®fŸ j§fë‹ njitia fUÂ, j§fŸ brhªj Ka‰Áahf gŸë k‰W« rf MÁça®fë‹ x¤JiH¥igÍ« f‰Ã¤jš ÂwidÍ«, ghl¥bghUŸ rh®ªj m¿itÍ« òJäJ¡bfhŸ»‹wd®. gŸëæš òJ¥Ã¤jY¡F x¤JiH¥ig më¡»wJ.
43 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-2 ãiy-2 ãiy-3 3.f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš MÁça®fŸ ghl¤Â£l¤ij Ko¡f nt©L« v‹w v©z¤Jl‹ ghl¥ ò¤jf§fëš cŸs ghl§fis f‰Ã¡»‹wd®. nkY« ghl¤jiy¥ò f‰wš – f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ Kiwahf ga‹gL¤j nt©L« v‹w éê¥òz®itÍ« bg‰¿U¡»‹wd®. MÁça®fŸ j§fŸ eh£F¿¥ò¡fis éçthd £l¤njhL jahç¤J«, guhkç¤J«, f‰Ã¤jš, kÂ¥ÕL c¤ÂfŸ k‰W« f‰wš cgfuz§fisÍ«, »il¡f¡ Toa ts§fisÍ« Kiwahf ga‹gL¤Â f‰wš f‰Ã¤jiy nk«gL¤j nt©L«. gŸë¡bf‹W xU g©ghL cŸsJ. m§nf x›bthU MÁçaU« j§fŸ khzt®fë‹ kh¿tU« njit¡nf‰g ghl¤ij totik¤J m¥ghl¥ bghUis khzt® ika f‰Ã¤jY¡fhf cUth¡F»‹wd®. f‰wš cgfuz§fis Kiwahf ga‹gL¤Jjš f‰wš f‰Ã¤jiy rçahd Kiwæš ghl¤njhL« k‰W« NœãiynahL« bjhl®ògL¤J»‹wd®. F¿¥ghf c‰Wneh¡Fjš, btë¡bfhzUjš, f©l¿jš, gF¤jhŒjš, btë¥gL¤Jjš, Ãu¢rid¡F ԮΠfhQjš, mDkhd§fis g»®jš _ykhf Áw¥ghd f‰Ã¤jiy V‰gL¤jyh«. 4.f‰wš NHiy cUth¡Fjš MÁça®fŸ khzt®fë‹ bga®fis m¿ªÂU¤jš k‰W« »il¡f¡Toa mo¥gil ts§fis f‰wš f‰Ã¤jY¡F ga‹gL¤Jjš. MÁça®fŸ f‰nghU¡F V‰w tifæš Nœãiyia cUth¡» tF¥giw brašgh£oš mid¤J khzt®fisÍ« <LgL¤j nt©L«. FG¢ brašghLfis £lä£L xU§»iz¤J f‰nghç‹ tF¥giw brašghLfis F¿¥ghf tiugl§fŸ k‰W« brašÂ£l§fŸ M»at‰iw Rt‰¿š kh£o gh®it¡F it¡f nt©L«. f‰wš f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ mid¤J khzt®fS« ga‹gL¤J« éjkhf, cUth¡» ga‹gL¤j nt©L«. MÁça®fŸ khzt®fS¡»ilna g§nf‰ò k‰W« fyªJiuahlš NHiy tF¥giwæš cUth¡f nt©L«. x¥gh® FG éthj« k‰W« f‰wš M»at‰iw C¡Fé¤jš, j§fŸ cz®Îfis btë¥gL¤j thŒ¥gë¤jš, f‰nghç‹ fU¤J¡fis ghuh£Ljš, édhnf£lš fU¤J¡fis g»®jš M»a NHiy MÁça®fŸ cUth¡f nt©L«.
44 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 5.f‰wš f‰Ã¤jš brašghL f‰Ã¤jY¡F ghl¥ò¤jf« k‰W« fU«gyif k£Lnk MÁça®fshš ga‹gL¤j¥gL»wJ. Áy neu§fëš MÁça®fŸ khzt®fis fU«gyifæš cŸst‰iw vGj¢ brŒ»‹wd®. tF¥giw brašghL k‰W« Å£L¥ghl« v¥nghjhtJ bfhL¡f¥gL»wJ. khzt®fis fyªJiuahlèš g§nf‰f¢ brŒa MÁça®fŸ gytifahd f‰wš cgfuz§fis¥ ga‹gL¤J»‹wd®. ghl¡fU¤J¡fis és§f¢ brŒa brŒKiw és¡f§fŸ brŒJ fh©Ã¡»‹wd®. nkY« fU¤J¡fis¥ òçªJbfhŸs cjé njit¥gL« khzt®fS¡F Áw¥ò ftd« brY¤j¥gL»wJ. MÁça®fŸ Å£L¥ ghl§fis ÂU¤Â jFªj Ë}£l¤ij tH§F»‹wd®. MÁça®fŸ, khzt®fS¡F édÎjš, f©LÃo¤jš, MuhŒjš k‰W« xU§»izªJ f‰wš ngh‹w brašghLfë‹ _y« Rakhf f‰wY¡fhd thŒ¥Ãid tH§F»‹wd®. tF¥giw fyªJiuahlèš mid¤J khzt®fS« g§nf‰gij cWÂbrŒJ, f‰wš f‰Ã¤jY¡F njit¥gL« bghU£fis khzt®fns jah® brŒjš. 6.tF¥giw nkyh©ik MÁça®fŸ khzt®fis fU«gyifia neh¡»athW tçirahf c£fhu it¤J«, tF¥giwia f£L¡FŸ it¤JŸsd®. khzt®fS¡F F¿¥Ã£l Ïl¤Âš• ã‹W bfh©L f‰Ã¥gij khzt®fŸ bghWikahf f‰¿lΫ, khzt®fis mikÂahf it¥gj‹ _yK« tF¥giwæš xG¡fkhdJ cWÂbrŒa¥gL»wJ. MÁça®fŸ tF¥giw k‰W« gŸë tshf¤ij gšntW brašghLfŸ brŒtj‰F ga‹gL¤J»‹wd®. nkY« kh‰W¤Âwdhë khzt®fŸ ÛJ jå¡ftd« brY¤J»‹wd®. khzt®fëilna fhyªjtwhik, xG§FKiwia C¡Fé¤jš, MÁça®fshš cUth¡f¥g£l tF¥giw éÂfis k¤J Ëg‰w m¿ÎW¤Jjš. tF¥giw nkyh©ik éÂfis MÁça®fŸ k‰W« khzt®fŸ ÏizªJ KoÎ brŒth®fŸ. khzt®fë‹ ÏU¡ifahdJ mt®fŸ brŒÍ« brašfS¡F V‰wh® nghš kh‰¿aik¤jš. khzt®fŸ j§fë‹ Ra xG¡f¤Âid filÃo¤J xU§»izªJ cUth¡f¥g£l éÂKiwfis Ëg‰Wjš.
45 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 7.f‰ngh® kÂ¥ÕL MÁça®fŸ khzt®fis V‰òila bfhŸiffë‹ _ykhf k£Lnk kÂ¥ÕL brŒt®. bghJthf, khzt®fS¡F më¡f¥gL« nj®thdJ mt®fë‹ kd¥ghl¤Âw‹ k‰W« ghl¥ò¤jf¤Âš Ïl«bgW« gæ‰ÁfŸ M»at‰iw nrh¡F« éjkhf cŸsJ. khzt®fë‹ milÎãiy F¿¤j jftš mt®fë‹ bg‰nwh®fS¡F kÂ¥bg© m£ilfë‹ _ykhfnt bjçé¡f¥gL»wJ. MÁça®fŸ gštif kÂ¥ÕL Kiw _y« khzt®fë‹ (fiy, eythœÎ k‰W« cl‰fšé) cŸë£l fšé rh® Âw‹fshdJ kÂ¥ÕL brŒa¥gL»wJ. khzt®fŸ K‹nd‰w« mila nt©oa Âw‹fshdJ és¡fkhf kÂ¥bg© m£ilæš F¿¥Ãl¥gL»wJ. khzt®fë‹ milÎ ãiy¥g‰¿ bjhl®ªJ bg‰nwh®fël« g»®ªJ bfhŸs¥gL»wJ. MÁça®fŸ kÂ¥Õ£il f‰wš f‰Ã¤jè‹ xU K¡»a m§fkhf¡ fUJ»‹wd®. khzt®fë‹ flªj fhy milthdJ j‰nghJ bg‰WŸs milÎl‹ x¥Ãl¥gL»wJ. mt®fë‹ milÎ F¿¤J bjhl® kÂ¥ÕL k‰W« Ë}£l¤Â‹ thæyhf bjçé¡f¥gL»wJ. fšérh®, jå¥g£l k‰W« rKjha g©òfshdJ kÂ¥ÕL brŒa¥g£L K‹nd‰w¤Â‰fhd bjhl® brašghLfŸ tH§f¥gL»wJ. 8.f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš MÁça®fŸ f‰wš f‰Ã¤jY¡F ghl¥ò¤jf¤ij k£Lnk Kj‹ikahf¥ ga‹gL¤J»‹wd®. £läl¥glhj Ãw f‰wš f‰Ã¤jš cgfuz§fis ga‹gL¤J»‹wd®. MÁça®fŸ ghl ò¤jf¤Jl‹ F¿¥ò cjé üšfŸ, tiugl§fŸ, khÂçfŸ, bjhêšE£g f‰wš fUéfŸ, cŸq® ts§fŸ, M»at‰iwÍ« ga‹gL¤J»‹wd®. m¿éaš, fâj« k‰W« bkhê cgfuz§fŸ / MŒtf§fŸ, M»at‰iw njit¥gL«nghJ ga‹gL¤J»‹wd®. MÁça®fS¡F njit¥gL«nghJ »il¡f Toa tifæš ts§fë‹ étu VL guhkç¡f¥gL»wJ. MÁça®fŸ ghl¤Jl‹ f‰wš f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ, cŸq® ts§fŸ, bjhêšE£g§fŸ, MŒÎ Tl§fŸ M»at‰iw xU§»iz¤J bghU¤jkhd Ïl¤Âš ga‹gL¤J»‹wd®. ts§fis k‰w gŸëfSl‹ g»®ªJ bfhŸs gŸëahdJ cWJizahf cŸsJ.
46 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 9.MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ MÁça®fŸ xU Áy neu§fëš mt®fë‹ f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Á k‰W« f‰nghç‹ K‹nd‰w¤ijÍ« kW MŒÎ brŒ»‹wd®. MÁça®fŸ bjhl®¢Áahf j§fë‹ f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Á k‰W« mJ bjhl®ghd brašghLfis gÂÎ brŒJ«, j§fë‹ Â£l§fis kW MŒÎ brŒJ«, f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Á k‰W« mJrh®ªj brašghLfis nk«gL¤j jFªj elto¡iffis vL¡»‹wd®. MÁça®fŸ j§fë‹ brašghLfis jåahfnth, T£lhfnth £lä£L Áwªj f‰wš f‰Ã¤jš Kiwfis eilKiw¥gL¤ÂÍ«, mJrh®ªj brašghLfis btë¡bfhz®ªJ«, Ïil btëia f©l¿ªJ m¤Â£l« Áw¥ghd ãiyia v£lΫ, f‰wš f‰Ã¤jš rh®ªj ÃuÂgè¤jš thæyhf kh‰W f‰wš mDgt¤ij cUth¡F»‹wd®.
47 gs;spapd; ngah;: Cluster: Block: UDISE CODE: Subject No. Enrolled No. Assessed No.of Children Scoring grades in FA (Max 40 Marks) No. of Children scoring grades in SA (Max 60 Marks) No. of Children Scoring overall Grades FA&SA (Max 100 Marks) A B C D A B C D A B C D B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G Tamil English Maths Science Social science Upper Primary Grade Table FA Grade SA Grade Total Grade 33-40 A 49-60 A 81-100 A 25-32 B 37-48 B 61-80 B 17-24 C 25-36 C 41-60 C 0-16 D 0-24 D 0-40 D
48 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ ( Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ)  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha«-IV-g.f.v©(55-82) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA-Frame- work.pdf  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha«-II (g¡f v© 12-34), m¤Âaha«-III (g¡f v© 35-77) k‰W« m¤Âaha« IV (g¡f v© 78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf)  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009: m¤Âaha«-IV (ÃçÎ 24 g¡f v© 8) m¤Âaha« V (ÃçÎ-29 g¡f v© 9) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  NCERT _y« totik¡f¥g£l mid¤J ghl§fS¡fhd bjhl¡f k‰W« ca®bjhl¡f f‰wš msÅLfŸ  ADEPTS MÁça® cjéÍl‹ nk«gL¤j¥gL« fšé brašghLfŸ (MHRD 3, UNICEF ‹ Jt¡f Ka‰Á/Kid¥ò.)  PINDICS (bjhl¡f k‰W« ca®bjhl¡f MÁça®fS¡fhd brašÂw‹ kÂ¥ÕL) - (NCERT 2013)  tsu¿ kÂ¥Õ£o‰fhd MÁça® ifnaL (m¿éaš) (CBSE-2010) (P – VII) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  gŸëæš khzt®fS¡fhf cUth¡f¥g£L guhkç¡f¥gL« khzt® Raétu got«  MÁça®fŸ khzt®fë‹ ÅLfS¡F br‹W gh®itæ£l gÂÎ.  MÁça®fŸ fyªJbfh©l gâæil gæ‰Á, fU¤ju§FfŸ, f‰wš- f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ jahç¤jš gâkidæ‹ gÂÎfŸ  ghl¤Â£l«, FiwÔ® f‰Ã¤jš £l« k‰W« Ïju  gŸëæš th§f¥gL« gUt Ïjœ/ÏjœfŸ g£oaš  MÁça®fshš cUth¡f¥g£l f‰wš, f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ  khÂç brašÂ£l m¿¡iffŸ, MuhŒ¢ÁfŸ, x¥gil¥òfŸ, fs¥gaz«.  f‰nghç‹ K‹nd‰w m¿¡if/ÂuŸ gÂntL.  kÂ¥ÕL gÂÎfŸ/CCE gÂntLfëš cŸs kÂ¥bg©/ju§fŸ.  fU¤ju§F, gâkidfëš MÁça®fë‹ g§fë¥ò  f‰wš ts§fë‹ bjhF¥òfŸ. (ie) tsò¤jf§fŸ k‰W« Ëg‰w¤j¡f rh‹WfŸ.  cŸq® k¡fŸ, fiyP®fŸ M»nahç‹ nrit F¿¤j gÂntL.  khzt®fë‹ tUif gÂntL.  Å£L¥ghl«, tF¥ò ghl«, nj®Î¤jhŸfŸ M»at‰¿‹ khÂçfŸ.  jiyikahÁça®fŸ, FWts ika xU§»iz¥ghs®, t£lhu tsika nk‰gh®itahs® k‰W« xU§»iz¥ghs® M»nahç‹ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd gçªJiufŸ rh®ªj gÂntLfŸ.
49 gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  jiyik MÁça®, MÁça®fë‹ ghl¤ £l« k‰W« tF¥giw f‰wš, f‰Ã¤jš brašghLfis c‰W neh¡»aj‰fhd gÂntL.  f‰wš, f‰Ã¤jY¡fhf khzt®fŸ k‰W« bg‰nwh®fSl‹ fyªJiuahoa gÂntL.  jiyik MÁça® khzt®fSl‹ fyªJiuahoa gÂntL. VII. òJikfŸ (Innovations) VIII. juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) f‰wš f‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 1. MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš 2. MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î 3. f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš 4. f‰wš NHiy cUth¡Fjš 5. f‰wš f‰Ã¤jš brašghL 6. tF¥giw nkyh©ik 7. f‰nghç‹ kÂ¥ÕL 8. f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš 9. MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ
50 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd braš £l« (Planning for Improvement) t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« braš £l« fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj gUt« 1 gUt« 2 gUt« 3 1. MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš 2. MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î 3. f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš 4. f‰wš NHiy cUth¡Fjš 5. f‰wš f‰Ã¤jš brašghL 6. tF¥giw nkyh©ik 7. f‰nghç‹ kÂ¥ÕL 8. f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš 9. MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ
51 bra‰fs« - III f‰nghç‹ K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á (LEARNER’S PROGRESS, ATTAINMENT AND DEVELOPMENT) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) f‰nghç‹ KGikahd ts®¢Ána Áwªj gŸëæ‹ Kj‹ik neh¡fkhF«. ÏJ f‰nghç‹ m¿Îrh®, kd«rh® k‰W« clš Ïa¡frh® fs§fis cŸsl¡»aJ. f‰nghiu mid¤J fiy¤Â£l gFÂfëY« g§nf‰f c‰rhf¥gL¤Jtj‹ _yK« F¿¥Ã£l fhy msÎfëš mt®fë‹ K‹nd‰w¤ij bjhl®¢Áahf f©fhâ¥gj‹ _yK« gŸëahdJ Ϫj neh¡f§fis mila K‰gL»wJ. fšérh® (scholastic) K‹nd‰w« k£Lkšyhkš khzt®fë‹ jåkåj k‰W« r_fey K‹nd‰w¤ijÍ« gŸë C¡Fé¡»wJ. ÏJ khzt®fë‹ Âw‹fŸ, jåkåj k‰W« r_f Âw‹fis ts®¥gj‰F fšé Ïiz¢brašgh£L (Co-scholastic) gFÂfëš gytifahd thŒ¥òfŸ më¥gij cŸsl¡»aJ. Ï›thwhf, V‰òila (Desirable) f‰wè‹ btë¥gh£o‰fhd mid¤J c£TWfisÍ« Ϫj bra‰fskhdJ cŸsl¡» cŸsJ. II.Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective Prompts) 1. khzt®fŸ gŸë¡F jtwhkš F¿¤j neu¤Âš tU»wh®fsh? 2. khzt® tUifia gŸë v›thW f©fhâ¡»wJ. nkY«, Ú©l ehŸ gŸë¡F tuhj khzt®fë‹ f‰wš ÏH¥ig v›thW <L brŒ»wJ? 3. gšntW ju¥g£l f‰wš brašghLfëš khzt®fë‹ g§nf‰ig gŸë vªj msé‰F cW brŒ»wJ? 4. gŸëahdJ khzt®fë‹ gyju¥g£l Âw‹fis vªbjªj têfëš f©l¿ªJ C¡Fé¡»wJ? 5. f‰nghç‹ milit k¥ãL, fiy¤Â£l v®gh®¥Ã‰nf‰g xU tF¥ÃèUªJ mL¤j tF¥Ã‰F mt®fŸ K‹ndWtij v›thW cW brŒ»wJ? 6. f‰nghç‹ fiy¤Â£l ts®¢Áia gŸë v›thW bjhl®ªJ f©fhâ¡»wJ? 7. f‰nghç‹ jåkåj k‰W« r_f ts®¢Áia gŸë v›thW cW brŒ»wJ? nkY«, mt‰¿š khzt®fë‹ K‹nd‰w¤ij v›thW f©fhâ¡»wJ?
52 III.c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) (njit¥go‹ gŸëahdJ xU édhé‰F x‹¿‰F nk‰g£l gšfis¤ juyh«) 1. el¥ò fšéah©oš khzt®fë‹ ruhrç gŸë tUif ---------------- (Annexure I – SMF 3rd page 4th table - gF M – nr®¡if k‰W« tUif) 2. khzt®fë‹ fhyªjtwhik k‰W« xG§fhd tUif¡fhf tH§f¥gL« btFkÂfŸ(VnjD« ÏU¥Ã‹) _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 3. xG§fhd k‰W« fhyªjtwhj tUifia nk«gL¤j ga‹gL¤j¥gL« braš gÂntLfŸ (m) bg‰nwh®/ ghJfhty® rªÂ¥ò gÂntL (M) xG§f‰w tUifòçÍ« khzt®fë‹ bg‰nwh®/ ghJfhtyU¡F mD¥g¥g£l ãidñ£lš / foj« (Ï) ntW vitnaD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) ____________ (<) gÂntLfŸ Ïšiy 4. khzt®fë‹ tUif¥ gÂntLfŸ Ï‹wséš guhkç¡f¥gL»wjh? M« Ïšiy 5. (m) x›bthU khztD¡F« khjhªÂu ruhrç tUif fz¡»l¥gL»wjh? M« Ïšiy (M)x›bthU tF¥Ã‰F« khjhªÂu ruhrç tUif fz¡»l¥gL»wjh? M« Ïšiy 6. MÁça®fŸ bršy Ïayhj tF¥òfS¡F brŒa¥gL« kh‰W V‰ghLfŸ (m) k‰w MÁça®fë‹ tF¥òfnshL Ïiz¡f¥g£LŸsJ (M) XŒÎ ntisæš cŸs k‰bwhU MÁça® tF¥ig el¤J»wh® (Ï) vªjéj V‰ghLfS« brŒa¥gléšiy (<) ntW VnjD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) ----------
53 7. (m) khzt®fë‹ j‹ R¤j« gŸëædhš rçgh®¤J cW brŒa¥gL»wjh? M« Ïšiy (M) M« våš, i. gŸë fhiy têgh£oš•m›t¥nghJ j‹R¤j« tèÍW¤j¥gL»wJ. ii. tF¥giwæš mšyJ fhiy têgh£oš ÂdK« x›bthU khztålK« nfŸéfŸ nf£f¥g£L rçgh®¡f¥gL»wJ. iii. gŸë têgh£oš j‹ R¤j¤Â‹ K¡»a¤Jt« tèÍW¤j¥gL»wJ iv. ntW vitnaD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) -------------- 8. khzt®fë‹ j‹ k‰W« r_f ts®¢Á¡F gŸë nk‰bfh©l brašghLfisg£oaèLf._________________________________________________ ___________________________________________________________________ 9. khzt®fë‹ jåeg® K‹nd‰w« v›thW f©fhâ¡f¥gL»wJ? (m) tF¥giwæY«, éisah£LfŸ k‰W« Ãw fšé Ïiz brašghLfëY« khzt®fë‹ g§nf‰ig c‰Wneh¡Fjš _y« (M) khzt®fë‹ g§nf‰ò k‰W« milÎ F¿¤J gÂntLfŸ guhkç¤jš _y« (Ï) jåeg® k‰W« r_f ts®¢Áia f©fhâ¡f v›éj Ka‰ÁÍ« vL¡f¥gléšiy (<)ntW VnjD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) _______________________________________________________________________ 10. khzt®fë‹ milÎ v›thW msél¥gL»wJ k‰W« F¿¥Ã£l fhy¤Âš mt®fë‹ K‹nd‰w« v›thW cW brŒa¥gL»wJ? (m) gUt¤nj®Îfis fz¡»Ljš (M) miuah©L¤ nj®Î (Ï) KG M©L¤ nj®Î (<)kÂ¥bg© mo¥gilæš juãiy tH§Fjš _y«
54 IV & V Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy - 1 ãiy - 2 ãiy – 3 1. f‰nghç‹ tUif MÁça®fŸ ÂdK« khzt®fë‹ tUifia¥ gÂÎ brŒ»wh®fŸ. mo¡fo gŸë¡F tUif òçahj k‰W« fhy« jhœ¤Â gŸë¡F tU« FHªijfis milahs« fhQ»wh®fŸ. gŸë jftš gyifæš khzt®fë‹ tUifia tF¥ò thçahf fh£Á¥gL¤J»wh®fŸ. mo¡fo gŸë¡F tUif juhj khzt®fŸ F¿¤J bg‰nwhU¡F¤ bjça¥gL¤J»wh®fŸ. gŸë, khzt®fë‹ tUif F¿¤J bg‰nwhU¡F Kiwahf jftš bjçé¡»wJ. khzt®fŸ Ú©l fhy« k‰W« mo¡fo gŸë¡F tuhik F¿¤j fhuz¤ij f©l¿»wJ. tUif Fiwthš f‰wèš V‰gL« jh¡f¤ij khzt®fŸ k‰W« bg‰nwhUl‹ fyªJiuahL»wJ. njit¥gL« neu§fëš khzt®fë‹ ÅLfëš br‹W rªÂ¡»wh®fŸ. mid¤J khzt®fë‹ tUif étu§fis gŸë gF¥ghŒÎ brŒ»wJ. mÂf tUif Fiwé‰F« F¿¥Ã£l tif f‰nghU¡F« mšyJ M©o‹ VjhtJ F¿¥Ã£l fhy¤Â‰F« VnjD« bjhl®ò ÏU¡»wjh v‹gij cW brŒjš. gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« bg‰nwh®fŸ _y« Ï¥Ãu¢ridfS¡F ԮΠfh©»wJ. neuª jtwhik k‰W« xG§fhd tUifia cW brŒjš F¿¤J khzt®fŸ k‰W« bg‰nwhiu C¡f¥gL¤j njitahd têKiwfis¡ f©LÃo¡»wJ. neuª jtwhkš xG§fhf gŸë¡F tUif òçÍ« khzt®fis ghuh£L»wJ k‰W« m§Ñfç¡»wJ. 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL vªj xU Ïiléid Ïšyhkš khzt®fŸ MÁça®fis mikÂahf ftå¡»wh®fŸ. f£lhakhf brŒa¥gl nt©oa gŸë éHh¡fŸ k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfis V‰ghL brŒ»wJ. mnj khzt®fŸ Ï›éjkhd brašghLfëš tH¡fkhf g§F bgW»wh®fŸ. xU Áy khzt®fŸ tF¥giw fyªJiuahlèš k‰W« Ïiléidfëš c‰rhf¤Jl‹ g§FbgW»wh®fŸ. gyéjkhd fšé Ïiz¢ brašghLfŸ k‰W« fiy ãfœ¢Áfis gŸë V‰ghL brŒ»wJ. Ϫãfœ¢Áfëš KG <Lgh£Ll‹ g§F bfhŸs MÁça®fŸ khzt®fis C¡Fé¡»wh®fŸ. mÂf mséyhd khzt®fŸ Ϫãfœ¢Áfëš g§F bgW»wh®fŸ. MÁça®fSlD« rf khzt®fSlD« tF¥giw fyªJiuahlš k‰W« Ïiléid òçtj‹_y« mid¤J khzt®fS« KG <Lgh£Ll‹ g§FbgW»wh®fŸ. gy ju¥g£l fšé Ïiz¢ brašghLfëš khzt®fë‹ Âwikfis nk«gL¤j khzt®S¡F gæ‰ÁfisÍ« thŒ¥òfisÍ« tH§F»wJ. mid¤J khzt®fS« M®t¤JlD« c‰rhf¤JlD« gšntWg£l gŸë éHh¡fëY« fšé Ïiz¢ brašghLfëY« g§F bgW»wh®fŸ.
55 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy - 1 ãiy - 2 ãiy – 3 3. f‰nghç‹ ts®¢Á nj®¢Á m£il,bjhl® k‰W« KGikahd kÂ¥Õ£L gÂntLfŸ ngh‹w f£lha¥ gÂntLfŸ thæyhf khzt®fë‹ K‹nd‰w égu¤ij gŸë Mtz¥gL¤Â guhkç¡»wJ. fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡F V‰g (fšé k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfŸ) jå¥g£l khzt®fë‹ K‹nd‰w¤ij gŸë bjhl®¢Áahf msÅL brŒ»wJ. ÂuŸ gÂnt£L jftšfis mid¤J tF¥Ã‰F« gšntWg£l f‰nghU¡F« V‰gL¤Â mij M©LnjhW« òJ¥Ã¡»wJ. mid¤J fšé k‰W« fšé Ïiz¢ brašgh£L gFÂfëš x›bthU khztå‹ K‹nd‰w¤ijÍ« gŸë bjhl®ªJ f©fhâ¡»wJ. x›bthU khztå‹ f‰F« ntf¤ij kdš it¤J jå¥g£l khzt®fë‹ K‹nd‰w¤ij bjhl¡f¤ÂèUªJ ÏWÂtiu f©l¿»wJ. ÂuŸ gÂnt£L jftšfis gF¥ghŒÎ brŒJ tF¥òfëš khzt® FG¡fë‹ K‹nd‰w KiwfisÍ« ngh¡FfisÍ« f©l¿»wJ. Ï¥gF¥ghŒÎfë‹ KoÎfisÍ« Ë}£l§fisÍ« tF¥giw brašghLfnshL xU§»iz¡»wJ. khãy k‰W« njÁa mséyhd f‰ngh®milÎfis miltnjhL, mijÍ« jh©o rh¡f éU«ò»wJ. 4.f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á f‰nghç‹ jå kåj k‰W« r_f ts®¢Á¡F cjΫ F¿pLfshd eh£L¥g‰W, r»¥ò¤j‹ik, kjrh®g‰w el¤ij, ÃwUl‹ ešy R_f cwÎ ngh‹wt‰iw g‰¿ m¿ªJ ÏU¡»wJ. gŸëahdJ murhiz¡F c£g£L fhiy têghL k‰W« njÁa Âd§fŸ k‰W« éHh¡fis bfh©lhl V‰ghL brŒ»wJ. r_f k‰W« ÃwUl‹ R_f cwÎ Âw‹fis nk«gL¤J« neh¡f¤Jl‹ tF¥giwæš MÁça®fŸ FG brašghLfis V‰ghL brŒ»wh®fŸ. f‰nghç‹ r_f k‰W« jåkåj ts®¢Á njitfS¡fhf bg‰nwhU¡F«, rKjha¤J¡F« fyªJiuahlš T£l§fis V‰ghL brŒ»wh®fŸ. gil¥gh‰wš Âw‹, T® Áªjid¤ Âw‹ Ãu¢ÁidfS¡F ԮΠfhQ« Âw‹, KobtL¡F« Âw‹, ÃwUl‹ R_fkhf gHF« Âw‹ ngh‹w thœéaš Âw‹fis m‹whl tF¥giw brašghLl‹ xU§»iz¤J nk«gL¤J»wJ. xU cfªj kÂ¥Õ£L NHiy cUth¡f fijfŸ, fhbzhè fh£ÁfŸ ngh‹w ts§fis MÁça®fŸ cUth¡» ga‹gL¤J»wh®fŸ. f‰nghçläUªJ v®gh®¡F« el¤ijfS¡F MÁça®fŸ K‹ cjhuzkhf és§F»wh®fŸ. f‰nghç‹ jåkåj k‰W« r_f ts®¢Áæš ÅL k‰W« gŸëæ‹ g§F g‰¿ bg‰nwhçl« fyªJiuahL»wh®fŸ.
56 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy - 1 ãiy - 2 ãiy – 3 5. f‰nghç‹ milÎ X›bthU tF¥ÃY« Fiwªj khzt®fns fiy¤Â£l v®gh®¥òfis (m¿jš k‰W« Âw‹fŸ) mil»wh®fŸ. mid¤J fiy¤Â£l gFÂfëY« khzt®fë‹ milÎfis cWÂgL¤j x›bthU fšéah©o‹ ÏWÂæY« kÂ¥Õ£il gŸë el¤J»wJ. X›bthU tF¥ÃY« Áy khzt®fŸ bgU«ghyhd fiy¤Â£l v®gh®¥òfis (m¿jš k‰W« Âw‹fŸ) mil»‹wd®. mnj ntisæš bgU«ghyhd f‰ngh® tF¥ò - ãiy v®gh®¥Ã‰F Ñœ cŸsd®. milÎ ãiyia nk«gL¤Â f‰nghiu mL¤j tF¥Ã‰F jah® brŒa gŸë FiwÔ® f‰Ã¤jiy V‰ghL brŒ»wJ. bghJthf gŸëæš bgU«ghyhd khzt®fë‹ milÎ, tF¥ò ãiy v®gh®¥ig x£o / mj‰F nkš cŸsJ. khzt®fë‹ tF¥ò ÏWÂãiy milÎfis cW brŒa c¤Âfis gŸëahdJ bjhl®ªJ nk«gL¤Â tU»wJ.
57 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ (Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ)  FHªijfS¡fhd Ïytr f£lha¡fšé cçik¢ r£l« - 2009 m¤Âaha«-V (c£ÃçÎ 29 g¡f« v©-9) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  MÁça®fŸ tsu¿ kÂ¥Õ£L 57inal (m¿éaš) CBSE (2010) (pp.iii-viii) (http://www/cbsc/nic.in/cce/cce-manual/CBSE-FA-class- ix%20(science)%20final.pdf)  njÁa fiy¤Â£l tiuÎ-2005: m¤Âaha«-II (g¡f«-12-34) m¤Âaha«-IV (g¡f«-78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf20 05.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  khzt®fë‹ tUif¥ gÂntL  bjhl® tUifæ‹ik k‰W« nk‰bfhŸs¥g£l elto¡if  Kiwahd tUif k‰W« fhyªjtwhikia nk«gL¤j nk‰bfhŸs¥g£l elto¡if  mo¡fo gŸë¡F tUif òçahj khzt®fë‹ ÅLfS¡F MÁça® br‹W bg‰nwhUl‹ fyªJiuahLjš  nj®¢Á m£il, bjhl® k‰W« KGikahd kÂ¥ÕL gÂntLfŸ, Ï‹d Ãw.  gŸëæš el¤j¥g£l éHh¡fŸ, ãfœ¢ÁfŸ k‰W« brašghLfë‹ g£oaš.  fšé Ïiz¢ brašghLfŸ, éisah£LfŸ, ngh£ofŸ k‰W« fiy ãfœ¢Áfëš g§nf‰ò  khzt®fS¡F tH§f¥g£l F¿¥ngLfŸ, éil¤jhŸ k‰W« Ë}£l khÂçfŸ  bjhl¡fãiy k‰W« F¿¥Ã£l Ïilbtëæš khzt®fë‹ K‹nd‰w gÂntLfŸ  bghW¥òfŸ tH§f¥g£l khzt®fë‹ g£oaš  gŸë ghl¤Â£l« / fhy m£ltizæš cŸsl¡»ÍŸs kÂ¥Õ£L fšé k‰W« thœéaš Âw‹fŸ  ÂuŸ gF¥ghŒÎ brŒa¥g£l kÂ¥Õ£L gÂntLfŸ  f‰nghh¨‹ brašghL F¿¤J bg‰nwhUl‹ fyªJiuahoa gÂntLfŸ gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  gŸë brašghLfëš khzt®fë‹ g§nf‰ig m¿a khzt®fis c‰Wneh¡Fjš k‰W« Ïiléidah‰Wjš
58 VII.òJikfŸ (Innovations) VIII. ju ãiy¥ g£oaš (Response Matrix) f‰nghç‹ K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy - 1 ãiy - 2 ãiy - 3 1. f‰nghç‹ tUif 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL 3. f‰nghç‹ ts®¢Á 4. f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á 5. f‰nghç‹ milÎ
59 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd braš £l« (Planning for improvement) t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 1 tUl« 2 2 tUl« 3 3 1. f‰nghç‹ tUif 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL 3. f‰nghç‹ ts®¢Á 4. f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á 5. f‰nghç‹ milÎ
60 Annexure I 1. khzt®fë‹ nr®¡if k‰W« tUif¥ gÂÎ tF¥ò nr®¡if Sep/March khj¤Â‹ ruhrç tUif (khj« .....................) Sep/March khj¤Â‹ ruhrç tUif rjÅj« () (khj« .....................) M©fŸ bg©fŸ bkh¤j« M©fŸ bg©fŸ bkh¤j« M©fŸ bg©fŸ bkh¤j« I II III IV V bkh¤j« I- V VI VII VIII bkh¤j« VI - VIII bgU bkh¤j« I - VIII (F¿¥ò: ruhrç tUif k‰W« ruhrç tUif rjÅj« () fz¡ Ñ£L) khj¤Â‹ ruhrç tUif = Ï«khj¤Â‹ khzt®fë‹ bkh¤j tUif ntiy eh£fë‹ v©â¡if ruhrç tUif rjÅj« () = khj¤Â‹ ruhrç tUif x 100 khzt® nr®¡if
61 bra‰fs« IV MÁça®fë‹ brašghL k‰W« gârh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤jš (MANAGING TEACHER PERFORMANCE AND PROFESSIONAL DEVELOPMENT) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) MÁça® brašgh£L ã®thf« v‹gJ jukhd fšéæ‹ xU K¡»a¤ özhF«. brašghLfis ÛshŒÎ brŒa Kiwahd mQFKiwfŸ _yK« Âw‹ nk«gh£L gæ‰Á _yK« MÁça®fë‹ Âw‹fis¡ f©l¿ªJ mt‰iw nk«gL¤JtJ xU bjhl®¢Áahd brayhF«. nj®ªbjL¡f¥g£l òÂa MÁça®fS¡F gŸë ghl¥bghUŸ k‰W« f‰ngh® g‰¿a NHY¡F V‰wthW jah® brŒtJ Ï‹¿aikahjJ. khzt®fë‹ f‰wš njitfis¥ ó®¤Â brŒtj‰fhd f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Áæid cŸth§»¡ bfhŸtj‰F« fiy¤Â£l v®gh®¥òfis¥ òçªJbfhŸtj‰F« ÏJ MÁça®fis jah®gL¤J»wJ. MÁça®fë‹ bjhêš ju nk«gh£il ca®¤Jtj‰F« mt®fël« FGkd¥gh‹ikia ts®¥gj‰F« gŸëæ‹ KGikahd ts®¢Á¡F tênfhYj‰F« MÁça®fë‹ brašghLfis bjhl®¢Áahf¡ f©fhâ¤jš äfΫ mtÁakhF«. II. Áªjid¤ Jh©lšfŸ (Reflective prompts) 1. òÂa MÁça®fis Ma¤j¥gL¤j gŸë nk‰bfhŸS« têKiwfŸ ahit? 2. gŸë¡F tUif juhj MÁça®fë‹ tF¥giwfis¡ f©fhâ¤J mt‰iw ã®t»¥gj‰F v‹d têKiwfis ifahsyh«? 3. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfis vªj msÎ MÁça®fŸ òçªJbfh©L mj‰nf‰g j§fŸ tF¥giw¢ brašghLfis¤ jftik¤J¡ bfhŸ»wh®fŸ? 4. gŸë, MÁça®fë‹ brašghLfis f©fhâ¤J mt®fë‹ bjhl®¢Áahd gâ rh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤J mjid nk«gL¤Jtj‰fhd thŒ¥òfis v›thW tH§F»wJ. 5. gŸë v›thW MÁça®fë‹ brašÂw‹ Ïy¡Ffis ã®zæ¤J, mt®fS¡fhd bghW¥òfisÍ« flikfisÍ« xJ¡»wJ?
62 III. c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) (gŸëæ‹ njit¡nf‰g x‹W¡F nk‰g£l bjçÎfis nj®Î brŒayh«) 1. gŸëæYŸs MÁça®fë‹ v©â¡if m. mDk¡f¥g£l gâæl« ------ M. gâæš cŸnsh® ------- 2. gâæYŸs MÁça®fë‹ v©â¡if m. ãuªju« ------ M. x¥gªj gâahs® ----- Ï. gF neu« ------ <. bfsut MÁça®fŸ ----- c. ntWahnuD« 3. v©â¡if m. gæ‰Á bg‰w MÁça®fŸ ------ M. gæ‰Á bgwhj MÁça®fŸ ------ 4. gŸëæ‹ òÂa MÁça®fS¡F Ma¤j¥ gæ‰Á tH§f¥gL« Kiw m. Ma¤j¥ gæ‰Á V‰ghL brŒa¥gL»wJ M. jiyik / _¤j MÁça®fë‹ _y« neuo T£l« Ï. jå¥g£l Ma¤j¥ gæ‰ÁfŸ Ï‹¿ òÂjhf¥ gâæš nr®ªj MÁça®fŸ jh§fshfnt go¥goahf¤ j§fis Ma¤j¥gL¤Â¡ bfhŸSjš. <. ntW vitnaD« KiwfŸ (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) --------------- 5. MÁça®fë‹ tUif òçahik¡fhd fhuz§fnshL Toa tUif¥gÂntL gŸëæš guhkç¡f¥gL»wjh? M« i. M« våš, tUif òçahik¡fhd fhuz§fis¥ g£oaèLf (c.«. éL¥Ãš ÏU¤jš, gæ‰Á¡fhf¥ gâéL¥ò brŒa¥g£oU¤jš mšyJ ntW VnjD«) Ïšiy
63 ii. MÁça®fSila ruhrç tUifia¡ fz¡»Ltj‰F Ϫj¤ jftšfŸ Ëd® v›thW bjhF¡f¥gL»wJ? iii. jftè‹¿¥ gâ¡F tuhj MÁça®fŸ k‰W« Ãw mYty®fis gŸë v›thW ifahS»wJ? 6. gŸë¡F tuhj MÁça®fë‹ tF¥giwfS¡F¥ gŸë nk‰bfhŸS« kh‰W V‰ghLfŸ m. gÂè MÁça®fis xJ¡Fjš M. tF¥òfis Ïiz¤jš Ï. _¤j khztål« tF¥ig x¥gil¤jš <. tF¥ig ã®t»¡f kh‰W V‰ghLfŸ Ïšiy 7. MÁça® brašÂw‹ f©fhâ¡f¥gL« éj« m. tUlhªÂu kªjd« m¿¡if M. gŸë¤ jiyik MÁçaç‹ c‰Wneh¡fš Ï. f‰nghç‹milÎ <. bg‰nwh® / gŸë nkyh©ik¡ FGé‹ Ã‹Dh£l« c. rf / f‰nghç‹ Ã‹Dh£l« C. ntW vitnaD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ)
64 8. MÁça®fë‹ bjhl® brašgh£L K‹nd‰w¤Â‰fhd têKiwfŸ tH§f¥g£l gæ‰Áæ‹ bga® fhy msÎ g§nf‰w MÁça®fë‹ bga®fŸ (ntW VnjD«) 9. tF¥giw¡ f‰Ã¤jY¡F m¥gh‰g£L MÁça®fS¡F xJ¡f¥gL« flikfŸ / bghW¥òfis¥ g£oaèLf. flikfŸ / bghW¥òfŸ bghW¥ò më¡f¥g£l MÁça®fë‹ bga®fŸ
65 IV & V Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy – 1 ãiy – 2 ãiy – 3 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á òÂa MÁça®fS¡F eilbg‰W¡ bfh©oU¡F« brašghLfis c‰W neh¡»Í« ts§fëèUªJ, jftšfis¥ bgwΫ têtF¡»wJ. jiyikahÁça® òÂa MÁça®fë‹ bghW¥òfis cz®¤Jtj‰F«, gŸëæYŸs trÂfis m¿ªJ bfhŸtj‰F« Ma¤j¥gL¤JtJl‹ Ãw MÁça®fisÍ« g§nf‰f brŒ»wh®. òÂa MÁça®fë‹ g§F k‰W« bghW¥òfŸ,gŸë¢NHš khzt®fë‹ égu§fŸ, fiy¤Â£l v®gh®¥òfŸ, gŸëæš eilKiw¥gL¤j¥g£LŸs gŸë nkyh©ik¡FG, gŸë nk«gh£L nkyh©ik¡ FGé‹ g§F g‰¿Í« gŸëæš eilKiw¥gL¤j¥g£l £l§fŸ / ãfœ¢Áfis òÂa MÁça® kÂ¥ÕL brŒa Áw¥ò Ma¤j¥ gæ‰ÁfŸ më¡f¥gL»‹wd. 2. MÁça®fë‹ tUif MÁça®fë‹ tUif òçahik¡fhd fhuz§fnshL Toa tUif¥gÂntL gŸëæš guhkç¡f¥gL»wJ, tF¥ig ã®t»¡f kh‰W V‰ghLfŸ bghJthf brŒa¥gléšiy. gŸë Kiwahd tUif¥ gÂnt£il¥ guhkç¡»wJ. jftè‹¿ tUif òçahnjhiu¡ f©fhâ¡»wJ. njit¥go‹ elto¡if vL¡»wJ. ftå¥ghu‰w tF¥giw Ïšyhj t©z« kh‰W V‰ghLfŸ brŒtij cW brŒ»wJ. gŸë FW»a, Ú©l fhy k‰W« jftèid tUif òçahj MÁça®fŸ F¿¤J m¿a bghU¤jkhd Kiwia filÃo¡»wJ. kh‰W MÁça®fis gŸëæyUªnjh mšyJ gŸë¡F btëæèUªnjh rçahd neu¤Âš V‰ghLfs brŒJ mt®fSila bghU¤jkhd bghW¥òfis czu¢ brŒ»wJ. MÁça®fëilna fhyªjtwhik k‰W« bghW¥òilik M»a fyh¢rhu¤ij cUth¡F»wJ.
66 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy – 1 ãiy – 2 ãiy – 3 3. braš Ïy¡Ffis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš K‹T£ona totik¡f¥g£l fhy m£ltizia tH§» ghl¤Â£l¤ij bfhL¡f¥g£l fhy¤Â‰FŸ ãiwÎ brŒtijÍ« m›t¥nghJ ã®zæ¡f¥gL« Ãw bghW¥òfis ãiwnt‰WtijÍ« MÁça®fëläUªJ v®gh®¡»wJ. gŸë¤jiyik MÁça®, MÁça®fS¡F mt®fë‹ bghW¥òfisÍ« braš Ïy¡FfisÍ« MÁça® T£l¤Âš mšyJ Ãw neu§fëš RU¡fkhf és¡F»wh®. mt®fS¡F xJ¡f¥g£l bghW¥òfisÍ«, mt®fëläUªJ v®gh®¡f¥g£l ÃwgâfisÍ«, bfhL¡f¥g£l ghl¤Â£l¤ij ãiwÎ brŒjiyÍ« ÛshŒÎ brŒJ, f©fhâ¡»wh®. gŸë MÁça®fSl‹ fyªjhnyhÁ¤J mt®fS¡fhd bghW¥òfis xJ¡ÑL brŒ»wJ. MÁça®fŸ jh§fshfnt j§fŸ braš Ïy¡Ffis ã®zæ¡f C¡Fé¡»wJ. òJikahd fU¤J¡fis f©LÃo¤J, nrh¤J m¿a thŒ¥òfis tH§F»wJ. MÁça®fŸ jh§fns j§fŸ ts®¢Áia¡ f©fhâ¡»wh®fŸ. 4. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah®ãiy MÁça®fŸ kh¿tU« bfhŸiffë‹ éisthf ghl¤Â£l¤ÂY«, ghl¥ò¤jf¤ÂY« V‰gL« kh‰w§fŸ F¿¤J m¿ªÂU¡»wh®fŸ. MÁça®fŸ kh¿¡bfh©oU¡F« fiy¤Â£l v®gh®¥òfis¥ òçªJ bfhŸs Ka‰Á vL¡»wh®fŸ, j§fŸ f‰wš f‰Ã¤jš brašghLfis mj‰nf‰wthW jftik¤J¡ bfhŸS»wh®fŸ. gŸë MÁça®fŸ kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfisÍ« j‰nghija tF¥giw NHèš mt‰¿‹ jh¡f§fisÍ« fyªJiuaho ÁªÂ¡f thŒ¥ò më¡»wJ. Nœãiy¡F V‰g kh‰w§fis MÁça®fŸ jftik¤J¡bfhŸs cWJizahf ÏU¡»wJ. 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš gŸë jiyikahÁça®, Miz¥go eilbg‰w MŒt¿¡ifæš ÃuÂgè¡f¥g£l MÁça®fë‹ brašghLfis ftå¤J nkY« MÁça®fŸ j§fŸ tF¥giwæš f‰Ã¤jš Âwid c‰W neh¡» gÂÎ brŒ»wh®. jiyikahÁça® MÁça®fë‹ brašghLfis ÛshŒÎ brŒJ ËDh£l« tH§F»wh® MÁça®fŸ j§fSila brašghLfis tF¥giw mDgt§fë‹ mo¥gilæš ÛshŒÎ brŒJ, K‹nd‰w« fhz¥gl nt©oa gFÂfis¡ f©l¿»wh®fŸ. MÁça®fë‹ bjhl®¢Áahd fšérh® têfh£lY¡F gŸë têtif brŒ»wJ. òÂa fU¤JfŸ cUth¡fΫ. gæ‰Á brŒaΫ MÁça®fS¡F cWJizahf cŸsJ. MÁça®fŸ gæ‰Áæ‹ nghJ bg‰w cŸÇLfis midtU« fyªjhnyhÁ¡»wh®fŸ. gâæil¥ gæ‰Á _y« bg‰w m¿itÍ« Âw‹fisÍ« tF¥giw xU§»iz¡F« thŒ¥òfisÍ« ÁªÂ¡»wh®fŸ.
67 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy – 1 ãiy – 2 ãiy – 3 6. MÁça®fë‹ gârh® ts®¢Á gŸë¤ jiyikahÁça® f£lha¥ gâæil¥ gæ‰Á ãfœÎfëš mid¤J MÁça®fë‹ g§nf‰ig cW brŒ»wh®. MÁça®fë‹ gârh®ªj njitfnshL bjhl®òila gšntWg£l ãfœÎfëš g§nf‰gj‰F¥ gŸë thŒ¥òfis tH§» C¡Fé¡»wJ. MÁça®fŸ v®bfhŸS« Ãu¢ridfis rçbrŒa Ãw fšé ãWtd§fŸ k‰W« tšYe®fë‹ cjéia ehL»wJ.•• MÁça®fë‹ bjhl®¢Áahd fšérh® têfh£lY¡F gŸë têtif brŒ»wJ. òÂa fU¤JfŸ cUth¡fΫ, gæ‰Á brŒaΫ MÁça®fŸ gæ‰Áæ‹ nghJ bg‰w cŸÇLfis midtU« fyªjhnyhÁ¡»wh®fŸ. gâæil¥ gæ‰Á _y« bg‰w m¿itÍ« Âw‹fisÍ« tF¥giw xU§»iz¡F« thŒ¥òfisÍ« ÁªÂ¡»wh®fŸ.
68 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ (Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ) - FHªijfS¡fhd Ïytr f£lha¡ fšé cçik¢ r£l« - 2009 : m¤Âaha« - IV (c£ÃçÎ 24 g.v©. 8) http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf - midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« - IV ( g¡f v© - 70 – 80) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA-Frame- work.pdf) - midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤ij brašgL¤Jtj‰fhd £l tiuÎ m¤Âaha« - V (g¡f v©.36 – 37) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Framework_Final_ RMSA_3.pdf - MÁça® fšé¡fhd njÁa fiy¤Â£l tiuÎ 2009 : m¤Âaha« - IV g¡f« 63 – 74) - MÁçaUl‹ ÏizªJ gŸëæš nk‰bfhŸs¥gL« fšé rh® brašghLfë‹ K‹nd‰w« nk‰gh®itæLjš – m¤Âaha« - IV (kåj ts nk«gh£L¤Jiw - Íåbr¥ T£L Ka‰Á) http://prayatna.typepad.com/files/adepts.pdf - PINDICS (bjhl¡f ãiy MÁça®fS¡fhd brašÂw‹ kÂ¥ÕL) NCERT njÁa fšé MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd« (2013) (g-1-12) (http://www.ncert.nic.in/pdf_files/PINDICS.pdf) - njÁa fiy¤Â£l tiuÎ 2005 : m¤Âaha« -V (g¡f« - 107 – 114) http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  éÂfŸ / bghW¥òfë‹ g£oaš, f‰nghç‹ étu«, fšé rh® v®gh®¥òfŸ, Nœãiy¡nf‰w f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰ÁfŸ, gŸë nkyh©ik¡FG, gŸë nkyh©ik FG, gŸë nkyh©ik nk«gh£L¡ FGé‹ g§F, gštif £l§fŸ, brašÂ£l§fŸ, ãfœ¢ÁfŸ, gŸëæš brašg£L¡ bfh©oU¡F« gæ‰ÁfŸ Ï‹D« Ãw.  òÂa MÁça®fS¡fhd m¿Kf gæ‰Áæ‹ étu§fŸ  MÁça®fŸ fyªJ bfh©l bjhl®¢Áahd gâ nk«ghL / gæ‰ÁfŸ  MÁça®fë‹ ruhrç tUif k‰W« MÁça®fë‹ éL¥ò é©z¥g§fŸ  gŸë¡F tUif òçahj MÁça®fë‹ tF¥òfS¡F kh‰W V‰ghLfŸ / gÂè gÂntLfŸ.  mid¤J MÁça®fŸ k‰W« mYty®fS¡fhd RakÂ¥Õ£L m¿¡iffŸ.  MÁça®fë‹ Ra brašgh£L Ïy¡Ffis tUlhªÂu £l¤Â‹ xU gFÂahf¢ nr®¤jš  tUl¤Â‹ bt›ntW fhy§fëš Ko¡f¥g£l ghl¤Â£l« F¿¤j jftšfŸ  gâ¡fhy¤Âš MÁça®fŸ milªj fšé¤ jFÂfŸ  MÁça® braš Âw‹ F¿¤j ËDh£l« k‰W« MnyhridfŸ  gŸë ts®¢Á £l¤Âš MÁçaç‹ ts®¢Á gFÂfŸ  MÁça®fŸ g§nf‰w gâæil gæ‰ÁfŸ  K‹T£ona totik¡f¥g£l fhy m£ltiz  MÁça®fS¡F xJ¡ÑL brŒa¥g£l gâfŸ F¿¤j Mtz§fŸ. gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  òÂa MÁça®fS¡F el¤j¥g£l Ma¤j¥ gæ‰Áæ‹ m£ltiz  gæ‰Á, gâkid, fU¤ju§f«, khehL Ït‰¿š fyªJ bfh©lj‰fhd rh‹¿jœfë‹ efšfŸ.
69 VII. òJikfŸ (Innovations) VIII. juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) MÁça®fë‹ brašghL k‰W« gârh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤jš t.v©. Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy – 1 ãiy – 2 ãiy – 3 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á 2. MÁça®fë‹ tUif 3. braš Ïy¡Fis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš. 4. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah® ãiy 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš 6. MÁça®fë‹ gârh® ts®¢Á
70 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for Improvement) t v©. Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥ gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á 2. MÁça®fë‹ tUif 3. braš Ïy¡Fis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš 4. kh¿ tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah® ãiy 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš 6. MÁça®fë‹ gârh® ts®¢Á
71 bra‰fs« – V gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik SCHOOL LEADERSHIP AND MANAGEMENT I.bra‰fs« X® m¿Kf« (About the Domain) Áwªj gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik v‹gJ jukhd fšé më¥gš K¡»a g§F tF¡»wJ. gŸë ã®thf« k‰W« nkyh©ik bghW¥òfis cænuh£lkhd, gil¥gh‰wš ä¡f eilKiwfis¢ brašgL¤Â gŸë K‹nd‰w¤Â‰F tê tF¥gnj Áwªj jiyik¥g©ghF«. gŸëæ‹ bjhiyneh¡F¤ £l¤ij tiuaW¤J, £l¤ij Kiwahf eilKiw¥gL¤Â khzt®fë‹ braš Âw‹fis K‹nd‰wkila¢ brŒtJ«, mid¤J cW¥Ãd®fŸ Ïilna Ïz¡fkhd cwÎfis nk«gL¤Â mt®fisÍ«, £läLjš, KoÎ vL¤jš k‰W« bghJ ã®thf¥ bghW¥ò¡fëš <Lgl¢brŒjY« jiyik¥ g©Ã‹ K¡»a m«rkhF«. gŸë¤ jiyikahdJ gŸë brašghLfëš r_f¤Â‹ g§fë¥ig mÂfç¡f¢ brŒJ« òJikfis¥ ga‹gL¤Â¡ f‰wš, f‰Ã¤jiy¤ bjhl®ªJ nk«gL¤j K¡»a g§fë¥ig¢ brŒJ tU»wJ. gŸëæ‹ jiyikahÁça® v‹gt® gŸëæš cŸs MÁça®, f‰ngh®, rKjha cW¥Ãd®fŸ k‰W« mid¤J ts§fis Âw«gl têel¤JgtuhfΫ gŸëæ‹ ju¤Âid nk«gL¤JgtuhfΫ k‰W« <LghL cilatuhfΫ Mth®. II. Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective prompts) 1. gŸëæš bjëthd bjhiyneh¡F £l«, gŸë ts®¢Á £l« it¤JŸsduh? mJ midtuhY« òçªJ bfhŸs Ko»wjh? 2. gŸë jiyikahÁça® m‹whl gŸë ãfœÎfis (m) brašghLfis v›thW Âw«gl ã®t»¡»wh®? 3. gŸë¤jiyikahÁça® f‰wš – f‰Ã¤jš brašghLfis C¡Fé¥gtuhfΫ g§nf‰ghsuhfΫ brašgL»whuh? 4. gŸë¤jiyikahÁça® gŸëæ‹ ts®¢Árh® njitfis f©l¿ªJ bjhl® nk«gh£o‰fhd kh‰w§fis v›thW Âw«gl ã®t»¡»wh®? 5. gŸë¤jiyikahÁça® kåjts«, ãÂ, bghUŸ ts§fis v›thW Âw«gl ga‹gL¤J»wh®? 6. f‰wš, f‰Ã¤jš brašghLfis nk«gL¤Jtš MÁça®fë‹ brašÂw‹fis gŸë¤ jiyikahÁça® v›thW cW brŒ»wh®? gŸë nk«gh£o‰fhf rf MÁça®fSl‹ R_fkhd cwÎ Kiwia jiyikMÁça® filÃo¡»‹whuh?
72 III. c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) 1. gŸëæš bjhiyneh¡F braš m¿¡if jahç¤JŸsduh? it¤JŸsduh? M« Ïšiy M« våš, gŸë v®fhy nk«gh£L¡fhd K¡»a TWfŸ v‹d? 2. Kªija M©L¡fhd gŸë ts®¢Á¤ £l« gŸëæš cŸsjh? M« Ïšiy M« våš, el¥gh©o‰fhd K¡»a gçªJiufŸ v‹d? 3. Kªija M©o‰fhd gŸë ts®¢Á¤ £l« brašgL¤j¥g£LŸsjh? M« Ïšiy M« våš, vªj msΡF mj‹ Ïy¡FfŸ mila¥g£LŸsJ? Ïy¡FfŸ KGikÍ« milahkš ÏU¥Ã‹ fhuz« TWf?
73 4. vªbjªj¤ jiy¥òfë‹ Ñœ gŸë¤jiyikahÁça® gæ‰ÁfŸ bg‰WŸsh®? I. m) ã nkyh©ik M) jftš bjhl®ò bjhêš E£g« Ï) gŸë jiyik¥ g©ò <) k‰wit ÑnH F¿¥ÃlΫ gæ‰Á gæ‰Á bg‰w Ïl« M©L 5. gŸë¤ jiyikahÁça® v›thW ã®thf KoÎfis nk‰bfhŸ»wh®? I. Rakhf II. Áy MÁça®fë‹ cjéÍl‹ III. mid¤J MÁça®fë‹ g§fë¥òl‹ IV. MÁça®, bg‰nwh® k‰W« gŸë nkyh©ik¡ FGé‹ cjéÍl‹. 6. MÁça®fS¡F tH§f¥gL« têfh£LjšfS« KoÎfS« bjëthf òçªJbfhŸs¥gL»wJ. m) mid¤J MÁça®fS« M) bgU«gh‹ikahd MÁça®fshš Ï) Áy MÁça®fshš k£L« <) MÁça® vtU« Ïšiy 7. v¥bghGbjšyh« gŸë¤ jiyikahÁça® gŸë ts®¢Á¤ £l¤Âš brašgL¤j¥gL« brašghLfis ÛshŒÎ brŒJ kÂ¥ÕL brŒ»wh®? m) bjhl®ªJ M) m›t¥nghJ Ï) mçjhf <) v¥nghJäšiy 8. gŸëæš gšntW gâfis nk‰bfhŸs FG¡fŸ mik¤J m¡FG¡fS¡F bghW¥òfŸ tH§f¥g£LŸsjh? M« Ïšiy M« våš, v‹bd‹d FG¡fŸ mik¡f¥g£LŸsd. mt®fS¡F xJ¡f¥g£LŸs gâfŸ v‹d?
74 9. gŸë¤ jiyikahÁça® MÁça®fë‹ Âw‹fis v›thW nk‰gh®it brŒ»wh®? m) ts®¢Á F¿¤J MÁça®fël« jå¥g£l Kiwæš fyªJiuahlš thæyhf M) khzt®fë‹ f‰wš milÎfis ÛshŒÎ brŒtj‹ thæyhf Ï) m›t¥nghJ tF¥giw¡ f‰Ã¤jiy c‰W neh¡Fjš thæyhf <) ntW VnjD« ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃLf 10. khzh¡f®fë‹ f‰wš nk«gh£il¥ gŸë¤jiyikahÁça® v›thW f©fhâ¡»wh®? m) khzh¡f®fë‹ bjhl® k‰W« KGikahd kÂ¥ÕL¥ gÂntLfis tF¥òthçahf ÛshŒÎ brŒtj‹ thæyhf M) khzh¡f®fë‹ f‰wš nk«gh£o‹ milÎãiyia MÁça®fSl‹ fyªJiuahlš brŒtj‹ thæyhf Ï) nj®Îfë‹ khzh¡f®fë‹ nj®¢Áæš V‰gL« kh‰w« & K‹nd‰w¤ij MŒÎ brŒtj‹ thæyhf <) gŸë¤ jiyikahÁça® K‹nd‰w¤ij ÛshŒÎ brŒtšiy C) MÁça®fŸ khzh¡f®fë‹ milit mt®fsJ ãiyæš f©fhâ¤jš
75 IV & V Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy – 2 ãiy - 3 1.bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš gŸë nk«gh£L¤ £l« tF¥g£l be¿Kiwfë‹go, gŸë jiyikahÁçauhš cUth¡f¥gL»wJ. ga‹ cçikahs®fŸ vtU« g§nf‰f thŒ¥ò tH§f¥gléšiy. bjhiyneh¡F¢ Áªjid/F¿¡nfhŸ gŸë jiyikahÁçauhš nk«gL¤j¥gL»wJ. MÁça® cjéÍl‹ gŸë ts®¢Á¤ £l« jahç¡f¥g£L, gŸë¤ jiyik K¡»a¤Jt« thŒªj gâfë‹ bghW¥ò¡fis Ϥ£l¤ij jahç¡F« bgU«gh‹ikahd MÁça®fS¡F¥ g»®ªjë¤J eilKiw¥gL¤Jtj‰F têtif brŒa¥gL»wJ. F¿¡nfhŸ/bjhiyneh¡F Áªjidia nk«gL¤Jtš mid¤J cW¥Ãd®fisÍ« gŸë¤ jiyik MÁça® g§nf‰f¢ brŒ»wh®, g§nf‰Ã‹nghJ j‰fhy eilKiwfŸ, bfhŸiffŸ k‰W« brašÂ£l§fŸ bjhl®¢Áahf Mtz¥gL¤j¥gL»wJ. gŸë ts®¢Á¤ £l« mid¤J cW¥Ãd®fshY« ÏizªJ jahç¡f¥g£L, bjhiyneh¡F ÁªjidfŸ Óuik¡f¥g£L jFÂahd K¡»a¤Jt« thŒªj fU¤JfŸ brašgL¤j K¡»a¤Jt« më¤jš. mid¤J MÁça®fë‹ tiuaW¡f¥g£l gâfS«, bghW¥òfS« òçªJ bfh©L v®gh®¡f¥g£l ts®¢Á ãiyia miljš. bjhiyneh¡F Áªjid k‰W« gŸë ts®¢Á¤ £l¤Âid F¿¥Ã£l Ïilbtëæš ÛshŒÎ brŒjš.
76 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy – 2 ãiy - 3 2.kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹bdL¤J¢ bršYjš gŸë¤ jiyikahÁça® ftå¡f nt©oa gFÂfëš äFªj ftd« bfhŸSjš. Ãu¢ridfŸ V‰gL« nghJ mjid fis»‹w tifæš cldoahf brašgLjš, njitahd kh‰w§fis fyªjhnyhÁ¤J eilKiwgL¤Jjš. gŸë¤ jiyikahÁça® k‰w MÁça®fSl‹ MnyhÁ¤J gŸëæ‹ gy«, K‹nd‰w nt©oa gFÂfis m¿jš, njitahd kh‰w§fis ÃuÂgè¤jš, njitahd brašfis¡ f©l¿ªJ mj‰F njitahdt‰iw brŒjš, j®¡f ßÂahf K‹nd‰w¢ brašfis kÂ¥ÕL brŒjš k‰W« kW Óuik¤jš f‰wš-f‰Ã¤jèš nk‰bfhŸs nt©oa kh‰w§fis F¿¥bgL¤jš. gŸë¤ jiyikahÁça® k‰w cW¥Ãd®fSl‹ fyªjhnyhÁ¤J V‰gL¤j¥gl nt©oa kh‰w§fëš mt®fë‹ òçjiy mÂfgL¤Jjš miléid¡ f©l¿ªJ, v®gh®¡fToa K‹nd‰w¤Â‰fhd EQ¡f§fis¢ rh‹Wfë‹ mo¥gilæš nj®ªbjL¡f cW¥Ãd®fS¡F bjça¥gL¤Jjš. kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašfis eilKiw¥gL¤Jjš. jiyik bghW¥òfŸ, jåeg® bghW¥òfis g»®ªjë¤jš. MÁça®fis¢ rh‹WfŸ mo¥gilæš gŸë brašghLfëš kh‰w« K‹nd‰w« brŒtj‰F C¡f¥gL¤Jjš.
77 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy – 2 ãiy - 3 3.f‰wš f‰Ã¤jiy tê el¤Jjš mid¤J tF¥òfS« Kiwahf el¡FkhW gŸë jiyikahÁça® cW brŒ»wh®. MÁça®fŸ éL¥Ã‹ nghJ tF¥òfŸ gh¡fht©z« kh‰W V‰ghL brŒ»wh®. jukhd f‰Ã¤jiy tF¥ò f©fhâ¥Ã‹ _y« cW brŒJ khzt®fë‹ f‰wš miléid tF¥ò thçahfΫ, ghlthçahfΫ bjçªJ bfhŸs VJthf mik»wJ. bjhl®¢Áahd f©fhâ¥Ã‹ _y« bt›ntW tF¥òfëš ãfG« f‰wš, f‰Ã¤jiy jiyik MÁça® c‰W neh¡» MÁça®fS¡F thŒbkhêahfΫ, vG¤J¥ ó®tkhfΫ Ë}£l« jå¤jåahf tH§f¥gL»wJ. tF¥ò MÁça® / ghl MÁça® m«khzt®fë‹ juãiyia tF¥ò thçahfΫ, ghlthçahfΫ gF¤jhŒªJ k‰W« ÛshŒÎ brŒJ m›thÁça®fSl‹ fyªJiuahlY¡F c£gL¤j¥gL»wJ. khzt®fë‹ f‰wš nk«ghL k‰W« milÎ, j‰fhy¤Âa f‰wš-f‰Ã¤jš eilKiwfŸ ngh‹wt‰¿š gŸë¤ jiyikahÁça® k‰W« MÁça®fŸ bjhl®¢Áahf ÛshŒÎ brŒ»‹wd®. khzt®fë‹ tiuaW¡f¥g£l Âwid miltj‰F, f‰wš juãiyfŸ, khzt®fŸ ika f‰Ã¤jš Kiw k‰W« eÅd f‰Ã¤jš mDFKiwfŸ bfh©L MuhŒªJ mj‹ KoÎfisÍ«, khzt®fë‹ brašÂw‹fisÍ« bg‰nwh®fël« fyªJiuahlš. 4.gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš gŸë¤ jiyikahÁça® m‹whl ntiyfŸ k‰W« ts Mjhu§fis ã®t»¤jš (gâah£fŸ, ts Mjhu§fŸ ò¤jf« k‰W« bghUshjhu«) bghW¥òfis g»®ªjë¤jš, KoÎfis vL¤jš, cauÂfhçfëläUªJ bgW»‹w f£lis¡nf‰g el¤jš, KoÎfis gçkh‰w« brŒjš, bgW»‹w f£lisfis ãiwnt‰w ntiyfis g»®ªjë¤jš. gŸë¤ jiyik MÁçaUl‹, Ãw MÁça®fŸ ÏizªJ gŸëæ‹ ts§fŸ k‰W« Âdrç brašghLfis (gâahs®fŸ, bghUshjhu«, ts Mjhu§fŸ) nk«gL¤Jjš. Ãw MÁça®fSl‹ ÏizªJ KoÎfis nk‰bfhŸSjš. gŸë ts®¢Á¤ £l« F¿¤J MÁça®fSl‹ fyªJiuaho gŸë ts®¢Á £l« eilKiwgL¤j cça têfh£Ljšfis më¤jš. gŸë¤ jiyik MÁça®, Ãw MÁça®fŸ, ÏizªJ bg‰nwh®fŸ k‰W« khzt®fSl‹ xU§»izªJ bjhiyneh¡F Áªjidfis totik¤jš, bghW¥òfis rf MÁça®fS¡F¥ gu°gu mo¥gilæY«, Âw‹fŸ mo¥gilæY« g»®ªjë¤jš. cça elto¡iffis nk‰gh®it k‰W« kÂ¥ÕL M»at‰iw midtç‹ cWJiznahL brašgL¤Jjš.
78 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ (Source of Evidence) Mjhu¡F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ/ têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ) -  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« IV g.f.v© (77-79) m¤Âa« VII ( g¡f v© -112 – 115) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA-Frame- work.pdf  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤ij brašgL¤Jtj‰fhd £l tiuÎ m¤Âaha« V (g¡f v©.36 – 37) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Framewor k_Final_ RMSA_3.pdf  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005: m¤Âaha«-V (g¡f v© 104-105), (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009: m¤Âaha« IV (c£ÃçÎ 21 & 22 g.f.v©.7) k‰W« m¤Âaha« VII (c£ÃçÎ 35 & 38 g.f.v©.10-11) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  gŸëfëš jiyik¥g©ò nk«gL¤Jjš: njÁa fiy¤Â£l tiuÎ k‰W« ghl¤Â£l tiuÎ. (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SLDP_Fr amework_ NCSL_NUEPA.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  Mtz§fŸ / vGÂa üšfŸ gh®it¥gL¤j¥g£l gŸëæ‹ bjhiyneh¡F £l« / brašÂ£l m¿¡if.  bjhiyneh¡F £l« k‰W« brašÂ£l m¿¡if nk«gL¤Jjš k‰W« kWÓuhŒéš g§Fbg‰w cW¥Ãd®fë‹ gÂntL.  gŸë ts®¢Á¤ £l efš.  gŸë ts®¢Á¤ £l¤ij cUth¡Ftš <Lg£l cW¥Ãd®fë‹ égu«, f©l¿a¥g£L Kj‹ik¥gL¤j¥g£l gFÂfŸ, cUth¡f¥g£l brašÂ£l§fŸ k‰W« bghW¥ò¡fŸ tH§f¥g£lj‰fhd gÂntLfŸ.  eilKiw¥gL¤j¥g£l ts®¢Á¤ £l§fis bjhl® f©fhâ¥ò brŒjš F¿¤j gÂntLfŸ.  el¤j¥g£l  gŸë nkyh©ik¡FG (SMC) T£l¤Â‹ Ô®khd§fŸ  eilKiwæš cŸs gŸë brašghLfis K‹nd‰w« mila g§Fjhu®fS¡F mD¥g¥g£l R‰w¿¡ifÍ« mt®fë‹ MnyhridfS«.
79  MÁça® gâæš cŸs K‹nd‰w¤ij kÂ¥ÃLtj‰fhf ga‹gL¤j¥gL« Ra kÂ¥ÕL got«, rf MÁça®fŸ kÂ¥ÕL, jiyik MÁçauhš nk‰bfhŸs¥gL« kÂ¥ÕL, gh®itahs® kÂ¥ÕL F¿¤j étu«, bjhl® gâahf nk‰bfhŸs¥g£l fyªJiuahlšfŸ, K‹nd‰w« F¿¤J x¥ò¡bfhŸs¥g£l ËD£l§fŸ F¿¤j étu«.  tiuaW¡f¥g£l ghl¤Â£l¤Â‹ msÅLfŸ k‰W« x›bthU ghl¤Â‰F« v®gh®¡f¥gL« f‰wš milÎfŸ (x›bthU MÁçauhY«) gÂél¥g£l ghl¤Â£l«.  khzh¡f®fë‹ khjhªÂu m¿¡if.  eilbg‰w bg‰nwh® - MÁça® T£l§fë‹ m¿¡if, khzh¡f®fë‹ brašÂw‹ F¿¤J MÁça®fë‹ fU¤J¡fŸ, bg‰nwh®fël« fyªJiuahL« nghJ f©l¿a¥g£l K¡»a¤Jt« thŒªj fU¤J¡fŸ. gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ Ñœ¡fhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  gŸë jiyik MÁçauhš gŸë ts Mjhu§fS¡fhd, guhkç¡f¥gL« tF¥giw k‰W« gŸë f©fhâ¥ò gÂtnL.  MÁça®fë‹ brašÂw‹ F¿¤j Ë}£l gÂntL.
80 VII.òJikfŸ (Innovations) VIII.juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 1 bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš 2 kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹bdL¤J¢ bršYjš 3 f‰wš f‰Ã¤jiy têel¤Jjš 4 gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš
81 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for Improvement) t.v © Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w « njit¥gL « gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa ¥gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwª j eL¤j u ca®ª j tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1 bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš. 2 kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹bdL¤J¢ bršYjš 3 f‰wš f‰Ã¤jiy têel¤Jjš. 4 gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš
82 bra‰fs« - VI cŸsl§Fjš , Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò (INCLUSION, HEALTH AND SAFETY) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) “mid¤J FHªijfshY« f‰f KoÍ«” v‹w fU¤nj midtU¡F« fšé v‹gj‰F mo¥gilahf mikªJŸsJ. FHªijfS¡fhd Ïytr f£lha fšé cçik¢ r£l« 2009 r£lK« mid¤J FHªijfS¡F« ghèd«, rhÂ, kj«, r_f«, bghUshjhu« ngh‹w ghFghLfë‹¿ fšé f‰f ÏaY« v‹w e«gf¤j‹ikia tèÍW¤J»wJ. Ïjid brašgL¤j gšntW ËdâfSila FHªijfisÍ« fšé rh®ªj brašghLfëš <Lgl¢ brŒtJ Ï‹¿aikahjjh»wJ. cŸsl§»a fšé v‹gJ mid¤J FHªijfisÍ« cŸsl¡FtJ k£Lä‹¿ “rk thŒ¥ò nfh£gh£o‹” go mid¤J FHªijfS¡F« fšé k‰W« fšérhuh brašghLfëš rkkhd thŒ¥ò më¥gjhF«. nkY«, mid¤J FHªijfS¡F« cŸsl§»a fšé v‹gJ mt®fS¡Fça ghJfh¥ghd k‰W« Mnuh¡»akhd NHiy cW brŒJ mj‹ thæyhf clš k‰W« cz®Î ó®tkhd eyid bgw¢brŒjš MF«. Mfnt Ï¡fskhdJ clš ey«, Rfhjhu« k‰W« kdey ghJfh¥ò ngh‹wt‰iw ikakhf bfh©l ju ãiyfis bfh©L cŸsJ. nkY«, Ï¡fskhdJ ga‹bgWgt®fshd MÁça®, bg‰nwh® k‰W« r_f¤ÂdçlK« cŸs gutyhd fU¤JfŸ ml§»a NHiy v®neh¡»ÍŸsJ. II. Áªjid ö©lšfŸ (Reflective Prompts)  cŸsl§Fjš v‹gJ gŸëæš v›thW òçªJ bfhŸs¥gL»wJ?  gŸëfëš clš k‰W« kdey ghJfh¥ò NHš v›thW cUth¡f¥gL»wJ?  clš ey« k‰W« Rfhjhu¤ij cWÂgL¤j gŸëfŸ nk‰bfh©LŸs elto¡iffŸ ahit?  ngçl® nkyh©ikæid¡ ifahs gŸëfŸ v›thW j§fis jah® gL¤Â¡bfhŸ»‹wd?  gŸë tshf¤Â‰F btëna j‹ khzt®fë‹ ghJfh¥Ãid gŸë v›thW cW brŒ»wJ?
83 III.c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) (njit¥go‹ x‹W¡F« nk‰g£l bjçÎfis¤ nj®Î brŒayh«). 1. gŸëæš cŸs khzt®fë‹ v©â¡if: m) M©fŸ M)bg©fŸ Ï)ÂUe§iffŸ 2. gŸë gÂé‹go ÑœfhQ« Ãçé‹ mo¥gilæš khzt®fë‹ v©â¡if: m) SC M ST Ï) BC <) MBC c) BPL/EWS C) General . v)CWSN F¿¥ò: BPL (Below Poverty Line) , EWS (Economically weaker section) 3. m)gŸëæš cŸs gšntW tifahd Áw¥ò¤njitÍila FHªijfë‹ gÂÎ KGtJ« gh®ita‰nwh® (Totally Blind) Fiw gh®it (Low vision) fhJ nfshnjh® (HI) thŒ ngr Ïayhnjh® (SI) kd ts®¢Á F‹¿nah® (MR) _is Kl¡Fthj« (CP) òw cyf Áªjid FiwghL (Autism) gštif kh‰W¤ ÂwDilat® (MD) if fhš ghÂ¥gilªnjh® (Ortho) f‰wèš FiwghL cilnah® (LD) bkh¤j« M) fšé cjé k‰W« cgfuz§fŸ bgW« Áw¥ò¤ njitÍila FHªijfë‹ v©â¡if 4. ÑœfhQ« Ãçé‹ mo¥gilæš fšé cjé¤ bjhif bgW« khzt®fë‹ v©â¡if: m)SC M)ST Ï)MBC <)BC c)CWSN C)BPL/EWS v)khzéfŸ 5. (i)Áw¥ò¤njitÍila FHªijfS¡fhd Áw¥ghÁça®fŸ (Special Educators) cŸsduh ? M« Ïšiy (ii) khzt®fS¡F tH§f¥gL« Vida gæ‰ÁfŸ k‰W« brašghLfŸ m) KjYjé gæ‰Á M) tsçs« gUt« / ghèd¡ fšé Ï) nghij bghU£fë‹ ÔikfŸ <) ghJfh¥ò rh®ªj khÂç gæ‰ÁfŸ c) rhiy¥ ghJfh¥ò / ngh¡Ftu¤J xG§FKiw¢ brašghLfŸ
84 6. j§fŸ gŸëæš Ô, ãyeL¡f«, btŸs«, ãy¢rçÎ ngh‹w Ïa‰if¥ ngçl®fë‹ nghJ khzt®fis btëna‰w trÂfŸ cŸsdth ? M« Ïšiy 7. ghèaš t‹Kiwæid jL¡F« FG¡fŸ ÏU¥Ã‹ mt‰iw g£oaèLf 8. gŸëæš khzt®fS¡F Mnyhrid tF¥òfŸ eilbgW»wjh? M« Ïšiy 9. m) flªj fšé M©oš kU¤Jt« / clš ey nrhjid¡F c£gL¤j¥g£l khzt®fë‹ v©â¡if : M) clš ey nrhjidæ‹ nghJ nk‰bfhŸs¥g£l nrhjid tiffis¥ g£oaèLf: Ï) flªj fšé M©oš eilbg‰w Kfh«fë‹ v©â¡if i) kU¤Jt«/clš ey« , ii) ËnkhFnshËHb(Ïu¤j ãwä) gçnrhjid Kfh« , iii) rhiy¥ ghJfh¥ò éê¥òz®Î Kfh« , iv) clš ey«, R¤j« k‰W« Rfhjhu« ts®¢Á éê¥òz®Î Kfh« , <) i) kU¤Jt clš ey Kfhä‰F kU¤Jt® v¤jid Kiw miH¡f¥g£lh® , ii)kU¤Jt®fŸ g‰¿ jftšfis F¿¥ÃLf , 10. gŸëæš mid¤J khzt®fS¡F« njitahd ghJfh¡f¥g£l FoÚ® tr k‰W« Kiwahf guhkç¡f¥g£l fêtiw tr cŸsjh? M« Ïšiy
85 IV & V Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 1.cŸsl§»a f‰wš NHš vªj xU FHªij¡F« rhÂ, kj«, Ïd«, Ïayhik k‰W« bghUsjhu¡ fuz§fS¡fhf gŸë¢ nr®¡if kW¡f¥gléšiy v‹gij gŸë cW brŒ»wJ. gy¤ju¥g£l Ëòy« cŸs bg‰nwh®fisÍ« éê¥òd®Î V‰gL¤Â j§fŸ FHªijfis bjhl®¢Áahf gŸë¡F mD¥òtij cW brŒjš. gŸë k‰W« tF¥giw brašghLfëY« ÏU¡if KiwæY« rf MÁça®fŸ, khzt®fŸ, bg‰nwh®fŸ k‰W« Cêa®fëilna mt®fë‹ rhÂ, kj, Ïd Vida r_f bghUshjhu ntWghL Ï‹¿ rkãiyia MÁça®fŸ fil¥Ão¡»‹wd®. bg©fŸ k‰W« eètilªj ÃçédU¡F Áw¥ò ftd« brY¤Jtj‹ •_y« rk ãiy C¡f¥gL¤j¥gL»wJ. gšntW ÂwikfŸ k‰W« ËdåÍila FHªijfë‹ njitfS¡F gŸë¢ brašgLjš. clš, kd k‰W« f‰wš Âw‹ ntWghLæ‹¿ mid¤J FHªijfë‹ g§nf‰ÃidÍ« gŸë kÂ¥ò më¤J cW brŒ»wJ. gšntW ËdâÍŸs bg‰nwh®fis gŸë nkyh©ik¡ FG T£l§fŸ (SMC / SMDC) k‰W« brašghLfëš g§nf‰f gŸë C¡f¥gL¤j¥gL»wJ.
86 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 2.Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé btë¥gilahd cl‰rh®ªj FiwghLila khzt®fis MÁça®fŸ milahs« f©L m¿ªÂUªjjš; gŸë mj‰Fça gÂntLfis¥ guhkç¤jš; mj‰Fça ã k‰W« ts§fŸ tH§f¥gL« brašghLfS¡F cWJizahf ÏU¤jš k‰W« Mtz¥gL¤Jjš. kh‰W¤ ÂwdhëfS¡fhd r£l¤ij¥ g‰¿ gŸë m¿ªJ ÏU¤jš; Áw¥ò njitÍŸs FHªijfis f©l¿tš Áw¥ghÁça®fis (Special Educators) gŸë cgnahfgL¤J»wJ. MÁça®fŸ, khzt®fë‹ njit¡nf‰g Áw¥ò cgfuz§fŸ k‰W« f‰wš bghU£fis tH§» Áw¥ò njitÍila FHªijfis nk«gL¤j Ka‰Á brŒjš; fiy¤Â£l¤ij CWSN¡F bghU¤jkhf f‰wš mQFKiw k‰W« kÂ¥Õ£L KiwfS¡F cfªjthW ghl¥bghUëš ÁWkh‰w§fŸ brŒJ Ëg‰Wjš; CWSN khzt®fë‹ bg‰nwh®fë‹ ÏirÎl‹ ã®zæ¡f¥g£l Ïy¡Ffis m«khzt®fŸ miltjid cW brŒjš. rKjha« k‰W« muR rhuh bjh©L ãWtd§fis¡ bfh©L Áw¥ò njitÍŸs FHªijfis¡ f©l¿ªJ mt®fS¡F njitahd cjé tH§Ftš gŸë <LgL»wJ. Áw¥ò njitÍŸs FHªijfë‹ K‹nd‰w¤Âid bjhl®¢Áahf f©fhâ¤jš k‰W« Mtz¥gL¤Jjš; gæ‰ÁfŸ _y« CWSN FHªijfis ifahS« Âw‹ MÁça®fS¡F më¡f¥gL»wJ. CWSN khzt®fis k‰w khzt®fSl‹ bghJ tF¥Ãš Ïiz¤jš. Áw¥ò njitÍŸstç‹ rhjidfis khzt®fël¤Âš M®t_£L« fijfshf¥ g»®jš.
87 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 3.clš ghJfh¥ò gŸë ghJfh¥ò, rhiy¥ ghJfh¥ò k‰W« gŸë c£f£lik¥ò ghJfh¥ò cŸë£lit gŸë ghJfh¥ò r£l¤Â‰F V‰wthW cŸsij gŸë rçgh®¤jš; j‰nghJŸs gŸë f£ol¤ÂY« k‰W« TLjš f£Lkhd¤ÂY« ghJfh¥ig cW brŒa j¡f eoto¡if vL¤jš; gŸë¡f£ol« k‰W« mj‹ R‰W¥òw¤Âš njitahd ghJfh¥ò trÂfŸ ÏU¥gij cW brŒjš; cjhuzkhf, ghJfh¥ò fUéfŸ, mtrufhy tê, mtru fhy bjhl®ò v©fŸ, KjYjé bg£ofŸ k‰W« Ôaiz¥ò fUéfŸ Kjèait fh£Á¥gL¤j¥g£oU¤jš. rika‰Tl« k‰W« MŒÎ Tl¤ÂYŸs mghafukhd bghU£fis ghJfh¥ghf it¤jš k‰W« ga‹gL¤Jjiy cW brŒjš; gŸë¡F tU« gh®itahs®fë‹ tUif k‰W« òw¥gh£oid f©fhâ¤jš; m¤ÂahtÁakhd ghJfh¥ò gæ‰Áfis nk‰bfhŸSjš; mtrufhy ãiyia ifahs cŸq® mik¥òfSl‹ ÏizªJ ÏU¤jš. vè, bgU¢rhèfŸ, C®td bjUehŒfŸ ngh‹wit gŸëæš CLUth t©z« cŸf£lik¥Ãid ghJfh¤jš; ghJfh¥ò bra‰ghLfS¡fhd gâ xJ¡ÑL brŒjš. gŸë¡F mUfhikæš ég¤Jfis jL¥gj‰fhf ég¤J gFÂfis¡ f©l¿ªJ m›él§fëš r«kªj¥g£l mik¥òfë‹ thæyhf cça F¿p£L gyiffis it¥gij cW brŒjš; T£l beçryhd neu« k‰W« ég¤J ãfG« gFÂfëš ngh¡Ftu¤ij be¿¥gL¤J« eg®fŸ V‰ghL brŒJ ég¤Jfis¤ j鮤jš. ngçl® nkyh©ik¡ F¿¤j éê¥òz®it mid¤J gaDçikahs®fS¡F« gæ‰Áæ‹ _y« V‰gL¤j tê tif nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ. gŸëæš vèfŸ, ehŒfŸ, ér cæçfël« ÏUªJ ghJfh¡f mtrufy¤ £l«, bjhl®òfŸ k‰W« guhkç¥ò braš £l« M»ahd Kiwahf V‰gL¤j¥g£LŸsJ. Ϥjifa £l§fŸ k‰W« brašghLfis m›t¥nghJ ÛshŒÎ brŒa¥gL»wJ. khzt®fS¡F ghJfh¥ò k‰W« K‹bd¢rç¡if brašghLfŸ F¿¤j gæ‰ÁfŸ, fU¤ju§f« k‰W« gâkidfŸ F¿¤j fhy Ïilbtëæš el¤Jtj‹ _y« éê¥gila¢ brŒa¥gL»wJ. f‰wš f‰Ã¤jè‹ ghJfh¥ò rh®ªj éê¥òz®Î ãfœ¢ÁfŸ xU§»iz¤J khzt®fS¡F më¡f¥gL»wJ. ghJfh¥ghd ngh¡Ftu¤J V‰ghLfis rçgh®¤jš k‰W« rhiy ghJfh¥ò éê¥òz®Î ãfœ¢Áfëš khzt®fis Ïl«bgw¢ brŒjš.
88 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 4.cséaš ßÂahd ghjfh¥ò FHªij t‹bfhLik k‰W« m¤J Ûwš F¿¤j bfhŸiffis gŸë m¿ªÂU¤jš; clš ßÂahd j©lid k‰W« fLikahd brh‰fis ga‹gL¤Jjiy mDk¡fhik. gŸë gâahs®fŸ ghèaš t‹bfhLik g‰¿a m¿F¿fŸ k‰W« nghij bghU£fis jtwhf¥ ga‹gL¤Jjiy m¿a gæ‰Á¥ bg‰¿U¤jš.  ešy k‰W« Ôa neh¡Fl‹ bjhLjiy cz®Îfë‹ ntWghL F¿¤j éê¥òz®it gŸë FHªijfëilna cUth¡Fjš.  M£nrg¤Â‰Fça fU¤JfŸ ml§»a ä‹dQ bjhl®ghd k‰W« ä‹dQ mšyhj bghU£fis khzt®fëläUªJ jL¤jš. (Digital/Non Digital)  FHªijfŸ k‰W« bg‰nwh®fSila FiwÔ® mik¥ò Kiwahf cŸsJ. gŸëæš gâah‰W« mid¤J gâahs®fŸ F¿¤j Ëòy¤Âid gŸë ã®thf« Kiwahf m¿ªÂU¤jš.  vªj xU FHªijÍ« Msutk‰w Ïl§fëš jå¤J él¥gléšiy v‹gij cW brŒjš. ghl¢ Rikædhš (Å£L ghl«, kÂ¥ÕL....) kd cis¢rš V‰glhj NHiy cW brŒjš. j« flikia E£gkhf cz®ªJ FHªijfŸ k‰W« bg‰nwhç‹ FiwfŸ/òfh®fis V‰W¡bfhŸSjš, gŸë gâahs®fë‹ Ã‹òy¤Âid (Backround) MuhŒªJ m¿jš. éê¥òz®Î V‰gL¤Jjš, fyªJiuahlš, FHªijfS¡F vÂuhd t‹Kiw F¿¤j ãfœÎfŸ, ghèd – ts® Ïs« gUt« rh®ªj fšé, jå¥g£l khzt®fS¡fhd Mnyhrid k‰W« òfh® k‰W« FiwghLfŸ ciuahlš thæyhf FHªijfë‹ kd vG¢Á ghJfh¥Ã‰bfd totik¡f¥g£l mQFKiw cŸsJ. khzt®fS¡fhd kd vG¢Á ghJfh¥ò F¿¤j bfhŸif eilKiwæš cŸsij m›t¥nghJ bjhl®¢Áahf ÛshŒÎ brŒa¥gL»wJ. FHªijfŸ k‰W« bg‰nwh®fsJ, ghl¢ Rik k‰W« brašghL Ûjhd kd mG¤j« rh®ªj kd ÏW¡f¤Âid ÏyFth¡F« t©z« MnyhridfŸ tH§f¥gL»wJ. Ïj‹ _y« Ãu¢ridfis v®bfhŸS« Âw‹ nk«gL¤j¥gL»wJ. khzt®fS¡F mt®fë‹ taJ¡nf‰w ntiythŒ¥ò F¿¤j MnyhridfŸ m›t¥nghJ tH§f¥gL»wJ.
89 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 5. clšey« k‰W« Rfhjhu« khzt®fë‹ j‹R¤j«, tshf¤öŒik k‰W« Rfhjhu¤ij m›t¥nghJ gŸë nrh¤jš. F¥ig¡ Til tH§Fjš; mid¤J khzt®fë‹ vil k‰W« cau¤ij gÂÎ brŒjš. khzt®fël« öŒikahd Mil mâjš, gš Js¡Fjš, nrh¥ò gadgL¤Â if fGÎjš, Fë¤jš Kjèa gH¡f§fis MÁça® ÂdK« cW brŒjš. gŸë R¤j«, Mnuh¡»a« k‰W« Rfhjhu¡ bfhŸifia bfh©oU¤jš; FHªijfë‹ j‹R¤j«, kÂa czé‹ ju«, R¤j« k‰W« Rfhjhu¤ij bjhl®ªJ nrh¤J mj‰fhd têKiwfis nk‰bfhŸSjiy gŸë cW brŒjš; fêÎ¥bghU£fis Kiwahf mf‰Wtj‰fhd têKiwfis nk‰bfhŸSjš; éê¥òz®Î V‰gL¤J« ãfœ¢Áfis eL¤Jjš. FHªijfë‹ clš ey¤jFÂia rçgh®¡f ts®¢Á m£ltizia cUth¡Fjš; mo¥gil clš ey gçnrhjidia bjhl®ªJ nk‰bfhŸtj‰fhd trÂfis V‰gL¤Jjš. (gš k‰W« f© gçnrhjid c£gl) fhyâ mâjš, ef« bt£Ljš, f©, fhJ, _¡F JhŒikahf ÏU¤jš k‰W« cça fhy Ïilbtëæš jiyKo ÂU¤j« brŒjš M»a gH¡f§fis khzt®fël« bjhl®¢Áahf ÏU¥gij MÁça® f©fhâ¤jš. gŸëæš ÁW njh£l« mik¤jš ngh‹w brašghLfŸ _y« fêÎÚ® nkyh©ik cW brŒjš. FHªijfë‹ j‹R¤j«, gŸëæ‹ öŒik k‰W« Rfhjhu¤ij gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸëÍ« nr®ªJ f©fhâ¤jš. bg‰nwh® / ghJfhty®fS¡F R¤j«, Rfhjhu« k‰W« Mnuh¡»a« rh®ªj Ma¤j gæ‰ÁfŸ / gâkidfis el¤Jjš; Ϫj ãfœÎfS¡F kU¤Jt gâahs®fis miH¤jš; gŸëæš cŸs khzt®fë‹ Mnuh¡»a« rh®ªj Ãu¢ridF¿¤j m¿Îiufis bg‰nwh® / ghJfhty®fS¡F tH§Fjš; nghij¥ bghU£fis ifahS« gH¡f¤Â‰F c£g£l FHªijfS¡F kU¤Jt ßÂahd m¿ÎiufŸ tH§f V‰ghL brŒjš.
90 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ (Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ.  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« IV (g¡f v©.22 – 28) m¤Âaha« VI (g¡f v©.42 – 47) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/ Frame-work-final.RMSA-3.pdf)  midtU¡F« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« III g.f.v© (23-53) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/S SA-Frame-work.pdf)  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha« V – (gf;fk; 78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009: m¤Âaha« - II (c£ÃçÎ 3 g.v©-3 m¤Âaha« - IV (c£ÃçÎ 17 g.v©-6) m¤Âaha« - VI (c£ÃçÎ 31 g.v©-9) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  öŒikahd ghuj« öŒikahd gŸë 2014 (g.v©.1-45) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Eng_Swachch- Bharat_Swachch-Vidhalaya.pdf)  gŸë ghJfh¥ò, njÁa ngçl® nkyh©ik ÃçÎ. (http://www.ndmindia.nic.in/School%20Safety%20Draft_Series1.0.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  khzt®fë‹ nr®¡if¥ gÂntL (mid¤J étu§fSl‹)  R¤j«, Rfhjhu« k‰W« cŸsl§FjY¡fhd brašÂ£l§fë‹ g£oaš  MÁça®fshš f©l¿a¥g£l Áw¥ò njitÍŸs FHªijfS¡fhd njit¥g£oaš  Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd ghl¤Â£l¤Â‰nf‰w cgfuz§fŸ, f‰wš f‰Ã¤jš, cgfuz§fŸ k‰W« fUéfS¡fhd ÏU¥ò k‰W« njit¥ g£oaš  bg‰nwh®fŸ gŸë mséš g§nf‰F« brašghLfŸ k‰W« ãfœ¢Áfë‹ g£oaš.  Mnuh¡»a«, ghJfh¥ò k‰W« cz®Î ó®tkhd Ãu¢ridfŸ (v.fh) FHªij t‹bfhLik – ešy k‰W« Ôa neh¡Fl‹ bjhLjš F¿¤j fh£ÁgL¤Jjš .  gŸëæ‹ mtru¡fhy¤Â‰nf‰w braš £l«  f‰ngh® / bg‰nwh®fë‹ òfh® k‰W« Fiwfis bgW« têãiyfŸ; gŸëæš òfh® bg£o ÏU¤jš.  khzt®fS¡fhd jåeg® Mnyhrid gÂntL.  khzt®fS¡fhd clšey gçnrhjid¥ gÂntL.  gŸë f£ol ghJfh¥ò F¿¤j gÂntL.  R¤j« Rfhjhu« MŒÎ F¿¤j gÂntL.  ghJfh¥ò, R¤j« Rfhjhu« F¿¤j éê¥òz®Î ãfœÎfŸ F¿¤j gÂntL.
91 gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu§fŸ gŸëæš Ñœ fhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«.  gŸëæš R¤j«, Rfhjhu« k‰W« cŸsl§FjY¡fhd c‰Wneh¡Fjš gÂntLfŸ  khzt®fë‹ njitfis ãiwnt‰w bg‰nwh®, khzt®fŸ k‰W« rKjha¤Jl‹ fyªJiuahLjš – gÂÎfŸ. VII. òJikfŸ(Innovations) VIII. juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) cŸsl§Fjš , Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 1 cŸsl§»a f‰wš NHš 2 Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé 3 clš ghJfh¥ò 4 cséaš ßÂahd ghJfh¥ò 5 clšey« k‰W« Rfhjhu«
92 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd braš £l« (Planning for Improvement) t. v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥g L« brašfŸ fhymsÎ (tUl¤Âš) Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1 cŸsl§»a f‰wš NHš 2 Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé 3 clš ghJfh¥ò 4 cséaš ßÂahd ghJfh¥ò 5 clšey« k‰W« Rfhjhu«
93 bra‰fs« - VII M¡f¥ó®tkhd rKjha¥ g§nf‰ò (PRODUCTIVE COMMUNITY PARTICIPATION) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) rKjha« v‹gJ gŸë nkyh©ik¡ FG, MÁça®fŸ, khzt®fŸ, bg‰nwh® / ghJfhty®, cŸq® FoæU¥ò k¡fŸ, rKjha¤Jl‹ bjhl®òila fyh¢rhu ãWtd§fŸ k‰W« muR rhuh bjh©L ãWtd¤Âš cŸs cW¥Ãd®fis¡ F¿¡F«. gŸë ts®¢Á¡fhf rKjha cW¥Ãd®fŸ ÏizªJ g§fh‰WtJ K¡»akhdjhF«. gŸëæ‹ F¿¡nfhŸfis milaΫ, jukhd fšéia khzt®fS¡F tH§fΫ rKjha¤Â‹ x¤JiH¥ò njit. rKjha¤Jl‹ ÏizªJ brayh‰W« gŸë, KGikahf gŸë ts§fis ga‹gL¤JtijÍ«, f‰gt®fë‹ KGikahd ts®¢Á k‰W« gŸë ã®thf nk«gh£ilÍ« cW brŒ»wJ. x›bthU gŸëæY« mik¡f¥g£LŸs gŸë nkyh©ik¡FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FGthdJ gŸë ã®thf¤ÂY«, gŸë ts®¢Á £l§fis eilKiw¥gL¤JtÂY« ts§fis Âu£LjèY« k‰W« gŸë f©fhâ¥gÂY« g§nf‰»wJ. nkY« ÏJ khzt®fë‹ nr®¡ifæY«, j¡fit¤jèY«, f‰wš f‰Ã¤jš brašghLfëY«, f‰wš btë¥ghLfis nk«gL¤JtÂY« bgU«g§F t»¡»wJ. II. Áªjid ö©lšfŸ (Reflective Prompts) 1. gŸë¤Â£l« k‰W« gŸë nkyh©ik rKjha« / gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG v›thW g§fë¡»wJ? 2. gŸëæš f‰wš f‰Ã¤jš brašghLfŸ k‰W« f‰wš btëghLfë‹ K‹nd‰w¤Â‰fhf rKjha« / gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG v›thW g§F t»¡»wJ? 3. rKjha¤Jl‹ gŸëahdJ v¤jifa bjhl®ig v‰gL¤ÂÍŸsJ? 4. gŸë j‹ K‹nd‰w¤Â‰fhf vªbjªj têfëš rKjha¤Â‹ ts§fis¤ Âu£L»wJ? 5. rKjhakhdJ gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Â‰fhf v›tifæš ts§fis Âu£L»wJ?
94 III.c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) 1. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FGéš (SMDC) cŸs cW¥Ãd®fë‹ v©â¡if: 2. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FGé‹(SMDC) T£likÎ: (x›bthU ÃçéY« cŸs ÃuÂãÂfë‹ v©â¡ifia¡ F¿¥ÃlΫ) m)bg‰nwh®fŸ M)MÁça®fŸ Ï)kfë® <)ÁWgh‹ikæd® c)cŸq® ÃuÂãÂfŸ C)MÂÂuhél®/gH§Foæd® 3. flªj fšéah©oš gŸëæš eil¥bg‰w T£l§fë‹ v©â¡if ______ 4. flªj fšéah©oš el¤j¥g£l T£l§fë‹ ruhrç tUif 5. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG (SMDC) gæ‰Áæš g§nf‰w cW¥Ãd®fë‹ v©â¡if 6. flªj M©oš gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG (SMDC) gŸë¡F vªbjªj brašghLfŸ/gFÂfëš MjuÎ më¤JŸsJ?
95 IV & V Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ ¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 1.gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG (SMDC) xU§»iz¥ò gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡FG T£l§fŸ, K‹djhf Ô®khå¡f¥g£l T£l¥ bghUë‹¿ el¤Jjš; Fiwthd cW¥Ãd®fŸ g§nf‰wš; ã k‰W« gŸë¡ f£lik¥ò KoÎfŸ mÂf mséš Ô®khå¤jš. gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG T£l§fŸ, Ô®khå¡f¥g£l T£l¥bghUë‹ goÍ«, Kiwahd K‹d¿é¥nghL« eilbgWjš; bgU«ghyhd FG cW¥Ãd®fŸ T£l§fëš g§nf‰W fyªJiuahLjš; gŸë f£lik¥ò k‰W« ã F¿¤j Ô®khd§fŸ jéu Ïju gŸë F¿¤j Ãu¢ridfS¡F« KoÎfŸ vL¤jš. gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG T£l§fŸ bjhl®¢ÁahfΫ; njitnf‰g TLjyhfΫ T£l¥gLjš; gŸëfëš f©l¿a¥g£l Ãu¢ridfŸ k‰W« mt‰iw fistj‰fhd £l§fŸ F¿¤J« fyªJiuahLjš; T£l¤Âš vL¡f¥g£l KoÎfis eilKiw¥gL¤jΫ njit¥gL« nghJ cjéfŸ brŒJ«, f©fhâ¤J«, ÛshŒÎ brŒJ« gŸë nkyh©ik¡ FG¡fŸ cjÎjš. 2.gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F Ïytr f£lha¡ fšé cçik r£l¤Â‹ 2009-‹ TWfŸ g‰¿Í« midtU¡F« fšé Ïa¡f« / midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f« M»at‰whš gŸë¡F tH§f¥gL« rYiffŸ F¿¤J« m¿ªÂU¤jš. gŸë ts®¢Á £l§fis Ï¡FG¡fëš g»®ªJ bfhŸSjš. K‹nd‰w¤Â‰fhd £l§fŸ Ï¡FG T£l§fëš g»®ªJ bfhŸSjš. Ïytr f£lha¡ fšé cçik r£l¤ij eilKiw¥gL¤JtÂY« SSA / RMSA Íl‹ Ïz¡f¤ij V‰gL¤JtÂY« gŸë nkyh©ik¡ FG, 2009‹ r£l ÃçÎfŸ k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á FG cjéòç»wJ. gŸë ts®¢Á¡ £l¤Âš cldoahf ftd« brY¤j¥gl nt©oa gFÂfS¡fhd brašghLfis gçªJiu¤jš. rKjha¤Jl‹ RTE Act 2009, SSA / RMSA F¿¤j jftšfis g»®ªJ bfhŸSjš. gŸëæ‹ KGikahd ts®¢Á¡F MÁça®fSl‹ ÏizªJ gŸë ts®¢Á £l¤Âid cUth¡Fjš, mij eilKiw¥gL¤Jjš k‰W« f©fhâ¤jš. gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG xU§»iz¥ò (SMC / SMDC) gŸëæ‹ kÂ¥Õ£L gâfëš g§nf‰wš; K‹nd‰w¤Â‰fhd njitfis Ïd§ f©L, K‹Dçik¥gL¤j cjÎjš.
96 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 3.gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ bg‰nwh®fS« r_f cW¥Ãd®fS« gŸë éHh¡fS¡F miH¡f¥gLjš; gŸëæš cŸs trÂfŸ k‰W« gŸë v® bfhŸS« rthšfis mt®fS¡F bjça¥gL¤Jjš. gŸëahdJ khzt®fë‹ rKjha bghUshjhu Ëdâ, tUif, nr®¡if ngh‹w Ãu¢ridfis r_f¤Jl‹ fyªJiuaho ԮΠfhzš. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) gŸëæ‹ guhkç¥ig nk«gL¤j njit¥gL« ts§fis¤ Âu£Ljš; gŸëÍ« r_fK« T£lhf ÏizªJ gŸë k‰W« rKjha éHh¡fis V‰ghL brŒjš. gŸëÍ«, rKjhaK« ÏizªJ gŸëæ‹ njitfis Ô®khd« brŒjš; »il¡f¥bgW« ts§fis m¿ªJ, gŸëæ‹ nk«gh£o‰fhf mjid Kiwahf ga‹gL¤j £läLjš; nkY« Ïju ts§fis¤ Âu£l gŸëÍ«, r_fK«, muR rhuh bjh©L ãWtd§fŸ, bgU ãWtd§fŸ, K‹dhŸ khzt® r§f« ngh‹witfis ehLjš. 4.rKjhank xU f‰wš ts« gŸëæ‹ mUfhikæš cŸs fšé ãWtd§fŸ k‰W« M®tKŸs Ïl§fS¡F brštj‰F«, rKjha¤Â‹ _y« »il¡f¥bgW« cjéia gŸë ga‹gL¤Â¡ bfhŸSjš. rKjha¤Â‹ fyh¢ru«, tuyhW, ghu«gça m¿Î (eh£L¥òw ghlšfŸ, fiy k‰W« iféid, étrha«) ngh‹wt‰iw khzt®fŸ òçªJbfhŸtj‰F K‹ Ka‰ÁfŸ gŸëahš vL¡f¥gL»wJ; Ïj‰fhf, m¢ rKjha¤Â‹ òfœbg‰w kåj®fŸ, K¡»a Ïl§fŸ k‰W« mj‹ K¡»a¤Jt¤ij fh£Á¥gL¤Jjš. khzt®fSl‹ cŸq® fiy, iféid tšYe®fis miH¤J fyªJiuahl it¤jš. f‰wš f‰Ã¤jè‹ nghJ cŸq® r_f m¿Î k‰W« Âw‹fis bt›ntW tF¥òfŸ k‰W« ghl¤Â‰F V‰wthW £läl¥g£L xU§fik¡f¥g£l Kiwæš el¤j¥gL»wJ; F¿¥Ã£l bjhê‰ Âw‹fis ts®¡f rKjha« xU f‰wš NHyhf khzt®fS¡F¥ ga‹gLjš.
97 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 5.rKjha nk«ghL gŸë nk«gh£L¤ £l¤ij¢ brašgL¤j njitahd TLjš ts§fis gŸë nkyh©ik¡FG m¿ªJ mij bgWtj‰fhd têfis Ëg‰w¥gL»wJ. gŸë nkyh©ik¡FG gŸëæ‹ guhkç¥ò k‰W« trÂfis nk«gL¤j njit¥gL« ts§fis Âu£Ljš; gŸëÍ« r_fK« T£lhf ÏizªJ gŸë tshf¤Â‰FŸS«, rKjha¤ÂY« éHh¡fis xU§fik¡»wJ. gŸë k‰W« rKjha« Ïju ts§fS¡fhf muR rh®g‰w ãWtd§fŸ, bgUãWtd§fŸ, K‹dhŸ khzt® r§f§fis ehLjš; gŸëæš, Ïy¡»a Kfh«, ghèd k‰W« rKjha ghFghL F¿¤j éê¥òz®Î, öŒik Ïa¡f§fŸ ngh‹w brašfis rKjha ey¤Â‰fhf xU§»iz¤J brašgLjš; gŸëæš rKjha g§nf‰ò F¿¤j ešy eilKiwfis Ïizajs¤Âš gÂnt‰w« brŒa¥gL»wJ.
98 VI.Mjhu¢ rh‹WfŸ (Sources of Evidence) Mjhu¡• F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ murhizfŸ)  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« V (g.f.v© 83-91) m¤Âaha« IX (g.f.v© 137-139) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_docume nt/SSA-Frame-work.pdf)  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤ij brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« II (g¡f v©. 7 ) m¤Âaha« IV (g¡f v©. 65,79 )  m¤Âaha« VI (g¡f v©. 43-45 ) k‰W« m¤Âaha« VII (g¡f v©. 53-57) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_docume nt/Frame-work-final.RMSA-3.pdf)  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha« II (g¡f« 30-34) m¤Âaha« IV (g¡f« 88-89) (http://www.ncert.nic.in/rightside/link/pdf/framework/english/nf2005.pdf)  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009 – m¤Âaha« -III (cl;gphpT 10 gf;fk; 5)m¤Âaha« IV (c£ÃçÎ 21,22 g¡f« 7 ) k‰W« m¤Âaha« VII c£ÃçÎ 35, 38 g¡f« 10-11 ) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG gÂntLfŸ Ñœ f©l TWfis¡ bfh©oU¤jš  gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG¡fis cW¥Ãd® g£oanyhL cUth¡Fjš  T£l¥bghUŸ k‰W« T£l m¿¡if  cW¥Ãd®fŸ tUif  Kªija T£l§fëèUªJ bjhl® KoÎfis vL¤jš k‰W« brŒa¥g£l gâ¡fhd ÛŸMŒÎ  gŸë ts®¢Á £l« cUth¡Fjš F¿¤j fyªJiuahlš gŸë kÂ¥ÕL, f©fhâ¥ò k‰W« £l§fis eilKiw¥ gL¤Jjèš gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FGé‹ g§nf‰ò  SMC/SMDC cW¥Ãd®fŸ T£l¤Âš g§nf‰gj‰fhd jftšfis K‹T£ona bjçé¤jš.  rKjha g§fë¥ig¡ F¿¡F« f‰wš f‰Ã¤jš £l§fŸ  gŸëæ‹ trÂfis nk«gL¤j rKjha¤Â‹ MjuÎ (éisah£L Âliy rk‹ gL¤Jjš, R‰W¢Rt®, FoÚ®, jftš bjhêš E£g trÂ, üyf«, njh£l« k‰W« Ãw)  MÁça®fŸ éL¥Ãš ÏU¡F« eh£fëš »uhk bgçnah®fŸ rKjha« g‰¿a fij, cŸq®¡fiy, eh£L¥òw¥ ghlš, Ïir, xéa«, iféid brašghLfŸ, étrha brašghLfŸ ngh‹witfis khzt®fS¡F¥ g»®jš.  f‰wš ts« ãiwªj rKjha ãWtd§fshd »uhk gŠrha¤J, mŠrš mYtyf«, étrha ãy§fŸ ngh‹w rKjha Ïl§fis gh®itæl V‰ghL brŒjš.
99 gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«.  fšéah©o‹ bjhl¡f¤Âš khzt®fŸ nr®¡if g‰¿a fz¡bfL¥ò brŒa¥gL»wJ.  gŸëÍ«, rKjhaK« fyªJ bfh©l ãfœ¢ÁfŸ.  rKjha¤ÂläUªJ bgw¥g£l fU¤Jfis eilKiw¥gL¤Âaj‰fhd Mjhu§fŸ.  rKjha« k‰W« Cuh£Á x‹¿a mYtyf¤ÂèUªJ bgw¥g£l e‹bfhil k‰W« Ãw g§fë¥Ã‹ Mjhu«. VII.òJikfŸ (Innovations)
100 VIII.ju ãiy¥ g£oaš (Response Matrix) M¡f¥ó®tkhd rKjha g§nf‰ò t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 1 gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG (SMDC) xU§»iz¥ò 2 gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F 3 gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ 4 rKjhank xU f‰wš ts« 5 rKjha nk«ghL
101 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for Improvement) t.v © Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhê a¥gL« brašfŸ fhymsÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1 gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG (SMDC) xU§»iz¥ò 2 gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F 3 gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ 4 rKjhank xU f‰wš ts« 5 rKjha nk«ghL
School U-DISE ID _____________________ Name of School______________________________________________________ School Head/Principal______________________________ Address ___________________________________________________________________________________________________________ Locality: Rural Urban Tribal Category (Classes being taught) _____________________ Catagory SC ST OBC General Minority Total Number Class Boys Girls Total I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Total Total Instructional Days Number of teachers in each catagory Male Female Total Trained Untrained Trained Untrained Trained Untrained Type of leave Number of teachers who availed Long (more than one month) Short (up to one week) Class Key Subject/ Stream Total Student Percentage of students in each Grade* Subjects with consistent low performance A B C D E VIII Language-I Language-II Maths Science Social Science IX Language-I Language-II Maths Science Social Science X Language-I Language-II Maths Science Social Science XI Arts Commerce Science Others XII Arts Commerce Science Others Learning Outcomes (Annual/ Consolidated Reports) Demographic Profile classwise Annual attendance rate Learners’ Profile & Learning Outcomes School Evaluation Composite Matrix Teachers’ Profile Performance in key subjects (Annual) Teachers’attendance Class Percentage of students, who scored in respective percentage range <33 33-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 91-100 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII * Criteria to respond for performance of the students Grade A: Students have achieved 81-100 marks in key subjects; Grade B: Students have achieved 61-80 marks in key subjects; Grade C: Students have achieved 41-60 marks in key subjects; Grade D: Students have achieved 33-40 marks in key subjects and Grade E: Students have achieved 00-32 marks in key subjects. School Evaluation Dashboard • Note: write level against each core standards in numeric refer to 1, 2 or 3 by using Response Matrix of each key domain • Mark against each Core Standard the priority (L/M/H*). Write L = Low, M = Medium and H = Height as per the priority and need of the school • Self: level in self-evaluation, External: level in external-evaluation Core Standards: 9 DOMAIN - II Teaching-learning and Assessment Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Teachers’Understanding of Learners Subject and Pedagogical Knowledge of Teachers Planning for Teaching Enabling Learning Environment Teaching-learning Process Class Management Learners’Assessment Utilization of Teaching-learning Resources Teachers’Reflection on their own Teaching-learning Practice Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 6 DOMAIN - IV Managing Teacher Performance and Professional Development Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Orientation of New Teachers Teachers’Attendance Assigning Responsibilities and Defining Performance Goals Teachers’Preparedness for Changing Curricular Expectations Monitoring of Teachers Performance Teachers’Professional Development Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 5 DOMAIN - VI Inclusion, Health and Safety Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Inclusive Culture Inclusion of Children With Special Needs (CWSN) Physical Safety Psychological Safety Health and Hygiene Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 5 DOMAIN - VII Productive Community Participation Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Organization and Management of SMC/ SDMC Role in School Improvement School-Community Linkages Community as Learning Resource Empowering Community Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 4 DOMAIN - V School Leadership and Management Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Building Vision and Setting Direction Leading Change and Improvement Leading Teaching-learning Leading Management of School Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 5 DOMAIN - III Learners’Progress, Attainment and Development Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Learners’Attendance Learners’Participation and Engagement Learners’Progress Learners’Personal and Social Development Learners’Attainment Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 12 DOMAIN - I Resources of School: Availability, Adequacy and Usability Level (AvailabilityandAdequacy) Level (Qualityand/orUsability) Priortize the action for improvemnet Self External Self External L/M/H* School Premises Playground and Sports Equipment / Materials Electricity and Gadgets Classrooms and Other Rooms Library Laboratory Computer (where provisioning exists) Ramp Mid Day Meal, Kitchen and Utensils Drinking Water Hand Wash Facilities Toilets Number of Core Standard in each level: (Availablity and Adequacy) Level 1 Level 2 Level 3 Number of Core Standard in each level: (Quality and/ or Usability) Level 1 Level 2 Level 3
ACTION FOR CONTINUOUS SCHOOL IMPROVEMENT PLAN Area of Improvement (As per the defined Core Standard) Proposed Acton ActionTaken Suport Needed Mission Statement
gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò braš £l totik¥ò braš £l totik¥ò braš £l totik¥ò braš £l totik¥ò

More Related Content

PDF
Occupational Safety, Health and Working Condition (Tamil Nadu) Rules, 2022.pdf
byPV Farms
 
PDF
Report-No.-3-of-2023-Performance-Audit-on-IFHRMS-Tamil-065278522d89142.419916...
byPV Farms
 
PDF
earn passive money from COMUNITY FARM INVEST
byPV Farms
 
PDF
GO_Ms_No_303_Finance-_Pay-Cell__Dated_11_10_2017_FC-Final-2(1).pdf
byPV Farms
 
PDF
Scholarship - Physical Verification.pdf
byPV Farms
 
PDF
Sevajothi-crafts-pricelist.pdf
byPV Farms
 
PDF
73watchman.pdf
byPV Farms
 
PDF
msk-stockoverflow23.pdf
byPV Farms
 
Occupational Safety, Health and Working Condition (Tamil Nadu) Rules, 2022.pdf
byPV Farms
 
Report-No.-3-of-2023-Performance-Audit-on-IFHRMS-Tamil-065278522d89142.419916...
byPV Farms
 
earn passive money from COMUNITY FARM INVEST
byPV Farms
 
GO_Ms_No_303_Finance-_Pay-Cell__Dated_11_10_2017_FC-Final-2(1).pdf
byPV Farms
 
Scholarship - Physical Verification.pdf
byPV Farms
 
Sevajothi-crafts-pricelist.pdf
byPV Farms
 
73watchman.pdf
byPV Farms
 
msk-stockoverflow23.pdf
byPV Farms
 

More from PV Farms

PDF
PUTHU OONCHAL-SEP.pdf
byPV Farms
 
PDF
THENCHITTU - SEP - 2023.pdf
byPV Farms
 
PDF
Sevajothi trust broucher notices ads
byPV Farms
 
PDF
Consumer awareness pamphlet
byPV Farms
 
PDF
Road safety under age driving- awareness
byPV Farms
 
PDF
sjt pms save water notice.pdf
byPV Farms
 
PDF
Hcl grant-brochure a4-17april2019-withjames_s
byPV Farms
 
DOCX
blogs.docx
byPV Farms
 
PDF
1072007735 social awareness and cyber safety up 10.9.13
byPV Farms
 
PDF
Election public demands
byPV Farms
 
PDF
Sevajothi trust cv21
byPV Farms
 
PDF
Implementation of guidelines on tobacco control initiative in school reg
byPV Farms
 
PDF
Web streaming of poll proceedings
byPV Farms
 
PDF
Rashtriya indian miltary college admission
byPV Farms
 
PDF
General elections model code of conduct
byPV Farms
 
PDF
DREAM TRS 6 Sept 2023.pdf
byPV Farms
 
PDF
Helplines
byPV Farms
 
PDF
Pacl faqs tamil
byPV Farms
 
PDF
Election offers dinamalr20
byPV Farms
 
PDF
Ciasc 2021 extension of last date english version 1
byPV Farms
 
PUTHU OONCHAL-SEP.pdf
byPV Farms
 
THENCHITTU - SEP - 2023.pdf
byPV Farms
 
Sevajothi trust broucher notices ads
byPV Farms
 
Consumer awareness pamphlet
byPV Farms
 
Road safety under age driving- awareness
byPV Farms
 
sjt pms save water notice.pdf
byPV Farms
 
Hcl grant-brochure a4-17april2019-withjames_s
byPV Farms
 
blogs.docx
byPV Farms
 
1072007735 social awareness and cyber safety up 10.9.13
byPV Farms
 
Election public demands
byPV Farms
 
Sevajothi trust cv21
byPV Farms
 
Implementation of guidelines on tobacco control initiative in school reg
byPV Farms
 
Web streaming of poll proceedings
byPV Farms
 
Rashtriya indian miltary college admission
byPV Farms
 
General elections model code of conduct
byPV Farms
 
DREAM TRS 6 Sept 2023.pdf
byPV Farms
 
Helplines
byPV Farms
 
Pacl faqs tamil
byPV Farms
 
Election offers dinamalr20
byPV Farms
 
Ciasc 2021 extension of last date english version 1
byPV Farms
 

Recently uploaded

DOCX
PEMC 2025 - 2026 MEX xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
bymariagonzalez376327
 
PDF
15 Dec 2025 PS.pdf 15 Dec 2025 PS.pdf 15 Dec 2025 PS.pdf
byssuser787edf
 
PPTX
Святой Иоанн Кантий, 1390–1473 Доктор Церкви.pptx
byMartin M Flynn
 
PPT
O’zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim tizimi va uning turlari.ppt
byShamsiddinRaisov
 
PDF
🌟 LABUAN4D – PLATFORM HIBURAN ONLINE TERBAIK!
byLabuan 4D
 
PDF
( من علوم القرآن )_men_aloom_alquran.pdf
bymgoma99
 
PDF
ict final project about food chains .pdf
byammhgamer
 
PDF
Projecte de la porta d'i3A: La màgia de l'unicorn
byeduardrubio1
 
PDF
محاضرة جامعة الرباط- هوية العمارة السودانية
byHashim Khalifa
 
PDF
Correlation - सहसंबंध @irfanullah_mehar #world_of_wisdom.pdf
byWorld of Wisdom
 
PEMC 2025 - 2026 MEX xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
bymariagonzalez376327
 
15 Dec 2025 PS.pdf 15 Dec 2025 PS.pdf 15 Dec 2025 PS.pdf
byssuser787edf
 
Святой Иоанн Кантий, 1390–1473 Доктор Церкви.pptx
byMartin M Flynn
 
O’zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim tizimi va uning turlari.ppt
byShamsiddinRaisov
 
🌟 LABUAN4D – PLATFORM HIBURAN ONLINE TERBAIK!
byLabuan 4D
 
( من علوم القرآن )_men_aloom_alquran.pdf
bymgoma99
 
ict final project about food chains .pdf
byammhgamer
 
Projecte de la porta d'i3A: La màgia de l'unicorn
byeduardrubio1
 
محاضرة جامعة الرباط- هوية العمارة السودانية
byHashim Khalifa
 
Correlation - सहसंबंध @irfanullah_mehar #world_of_wisdom.pdf
byWorld of Wisdom
 

ShaalaTamil.pdf

  • 1.
    jäœehL muR gŸë¡fšé¤ Jiw jäœehL muR gŸë¡ fšé¤ Jiw jäœehL muR gŸë¡ fšé¤ Jiw jäœehL muR gŸë¡ fšé¤ Jiw SHAALA SIDDHI kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« gŸë juãiy gŸë juãiy gŸë juãiy gŸë juãiy k‰W« kÂ¥Õ£L¤ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l tiuΠ£l tiuΠ£l tiuΠ£l tiuÎ
  • 2.
    i jäœehL gŸë¡ fšé¤Jiw kÂ¥ÕL« K‹nd‰wK« gŸë¤ juãiy k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l tiuÎ 2016 - 17 National University of Educational Planning and Administration New Delhi
  • 3.
  • 4.
    iii SHAALA SIDDHI National Universityof Educational Planning and Administration (NUEPA) (Declared by the Government of India under Section 3 of the UGC Act, 1956) Evaluation for Improvement School Standards and Evaluation Framework Core Team of Unit on School Standards and Evaluation (USSE) Prof. Pranati Panda, Professor and Head, USSE Dr. Sanjeev Kumar Jha Ms. Anu Dabas Mr. Biswabasu Swain Mr. Rupendra Pramar Ms. Vidhi Gaur Expert Support Member of National Technical Group (NTG) Faculty Members of NUEPA Faculty Members of NCERT Experts from SCERTs, SIEs, SIEMATs, DIETs, DEOs, BEOs, School heads, Teachers Key Functionaries from all States and UTs Experts from Non-Governmental Organizations (NGOs) Teacher Unions National University of EducationalPlanning and Administration New Delhi
  • 5.
    iv f£lf bkhê kh‰WFG ÂUkÂ. ó#h Fšf®å, Ï.M.g., khãy¤ £l Ïa¡Fe®, midtU¡F« fšé Ïa¡f«, br‹id – 06. Kidt®. Á. cõhuhâ, ÂU. it. ghyKUf‹ Ïiz Ïa¡Fe®, Ïiz Ïa¡Fe® (gæ‰Á), SSA, br‹id – 6. SCERT, br‹id – 6. tšYe® ÂU. Ó. Rªjuuhk‹, KJãiy Mnyhrf®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id – 6. FG cW¥Ãd®fŸ 1. Kidt®. R. kântš, Reader, SCERT, br‹id 2. Kidt®. r. é‹br‹£ o ghš, Kjšt®, DIET , ÂU¢Á. 3. ÂU. KfkJ uÕ¡, KJãiy éçÎiuahs®, DIET, ö¤J¡Fo 4. ÂU. rh. kâf©l‹, éçÎiuahs®, DIET, nry« 5. Kidt®. õÛ«, KJãiy éçÎiuahs®, DIET, br‹id 6. ÂUkÂ. ÏukhÃugh, KJãiy éçÎiuahs®, DIET, ÂUtŸq® 7. ÂUkÂ. FwŸkÂ, éçÎiuahs®, DIET, jUkòç 8. bršé. $u§feha», éçÎiuahs®, DIET, ÂU¢Á 9. ÂU.Ah. KfkJ m°y«, cjé xU§»iz¥ghs®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id 10. ÂUkÂ. r. Ãçaj®îå, cjé xU§»iz¥ghs®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id 11. ÂUkÂ. F. bt©kÂ, cjé xU§»iz¥ghs®, khãy¤ £l Ïa¡ff«, br‹id
  • 6.
    v KfÎiu “gŸë v‹gJ xUkhÂç r_jha«” v‹gJ fšéahs® T‰W. nk«gL¤j¥g£l brašÂ£l§fŸ _y« m¿th®ªj FHªijfis cUth¡FtJ x›bthU gŸëæ‹ K¡»a flikahF«. brašÂ£l§fŸ Áw¥ghf eilbgw nt©Lbkåš x›bthU gŸëæY« f£lik¥ò trÂ, kåj ts«, f‰wš f‰Ã¤jš Kiw, r_f¤Jl‹ ÏizªJ brašgL« eilKiw ngh‹wit e‹Kiwæš ngQjš äfΫ mtÁa«. gŸë¡F muR tH§F« rYiffŸ, £l§fŸ eilKiw¥gL¤JtJl‹ x›bthU gŸëÍ« jhkhfnt gŸë¢ NHY¡F V‰g brašfis¤ £lä£L jFªj kåjts¤Jl‹ eilKiw¥gL¤JtJ äFªj gyid¡ bfhL¡F«. m›tifæš x›bthU gŸëÍ« jkJ K‹nd‰w¤ij m›t¥nghJ Ra gçnrhjid brŒJ bfhŸStJ mtÁakhF«. k¤Âa kåj ts nk«gh£L mik¢rf¤Â‹ (MHRD) têfh£Ljè‹ go, njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf¥ gšfiy¡fHf« (NUEPA) ϪÂahéš cŸs gŸëfë‹ ju¤Âid cyf ju¤Â‰F ca®¤J« neh¡»š “gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L £l«” v‹D« gŸë kÂ¥Õ£L £l tiuéid cUth¡»ÍŸsJ. njÁa mséš Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l« 7 khãy§fëY« jäHf¤Âš 4 kht£l§fëY« (ÂUt©zhkiy, nry«, ÂU¢Á, k‰W« Jh¤J¡Fo) K‹ fs MŒÎ (Pilot study) khãy¡ fšéæaš MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd¤jhš 2014-16š brašgL¤j¥g£lJ. njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf¥ gšfiy¡fHf¤jhš gšntW ãiyfëš nk‰bfhŸs¥g£l Mnyhrid¡F¥ ÃwF tH§f¥g£l f£lf¤ij gŸë¡ fšé¤ Jiw Kj‹ik¢ bray® k‰W« khãy £l Ïa¡Fe®, midtU¡F« fšé Ïa¡f« mt®fë‹ têfh£Ljè‹go, jäœ bkhêæš bkhê kh‰w« brŒa¥g£L gŸë¡ fšé Ïa¡ff«, bjhl¡f¡ fšé Ïa¡ff«, midtU¡F« Ïilãiy¡ fšé¤ £l« (RMSA) k‰W« khãy fšéæaš MuhŒ¢Á gæ‰Á ãWtd¤Â‹ xU§»iz¥nghL jäHf¤Âš cŸs mid¤J gŸëfëY« 2016-2017M« fšéah©L Kjš
  • 7.
    vi eilKiw¥gL¤j¥gl cŸsJ. gŸëfë‹ju« Ïu©L ãiyfëš kÂ¥ÕL brŒa¥gL»wJ. gŸëæ‹ jiyik MÁça® k‰W« MÁça®fŸ cjéÍl‹ RakÂ¥ÕL« (Self Evaluation) MŒÎ mYty®fŸ, tšYe®fŸ k‰W« khãy¡ fšéæaš MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd fšéahs®fŸ ml§»a FG _y« òw (External Evaluation) kÂ¥ÕL« brŒa¥gL»wJ. khzt®fS¡F jukhd fšéia tH§F« neh¡Fl‹ midtU¡F« fšé Ïa¡f« brašgL¤Â tU« gšntW brašghLfŸ k‰W« kÂ¥Õ£L Kiwfëš x‹whd “gŸë¤ juãiy k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l«” mid¤J ãiyfëš cŸs MÁça®fis KGikahf br‹wilant Ï¡f£lf« cUth¡f¥g£LŸsJ. Ï›tiuΤ £l¤Âš bfhL¡f¥g£LŸs kÂ¥Õ£L Kiwfis¥ äf¢ rçahf òçªJ bfh©L Âw«gl brašgL¤JtJ ekJ jiyaha flikahF«.
  • 8.
    vii gŸë¤ ju§fŸ k‰W«kÂ¥ÕL bghUsl¡f« t. v© étu« g¡f« 1.0 m¿Kf« 1 2.0 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« (NPSSE) 1 2.1 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤Â‹ K¡»a neh¡f§fŸ 2 2.2 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤Â‹ têfh£L be¿KiwfŸ 3 2.3 njÁa mséyhd gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤Â‹ fU¤JU k‰W« brašgh£L £l« 4 3.0 gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò 5 3.1 m¿Kf« 6 3.2 gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l mik¥ò 7 3.3 bra‰fs§fŸ k‰W« Ï‹¿aikahj ju§fŸ 8 4.0 bra‰fs§fë‹ mik¥ò 10 4.1 bra‰fs§fS¡fhd m¿Kf« 10 4.2 Áªjid¤ ö©lšfŸ 10 4.3 c©ik¤ jftšfŸ 10 4.4 Ï‹¿aikahj ju§fŸ 10 4.5 étu¡ F¿¥òfŸ 11 4.6 Mjhu¢ rh‹WfŸ 11 4.7 òJikfŸ 11 4.8 juãiy¥ g£oaš 11
  • 9.
    viii 4.9 K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l«.12 5.0 gŸë kÂ¥Õ£L mQFKiw 12 5.1 mQFKiw (mf k‰W« òw kÂ¥ÕL) 12 5.2 gŸë kÂ¥ÕL – têfh£L be¿KiwfŸ 13 6.0 gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á¥ gyif 14 7.0 Ïizajs¥ g¡f« 14 8.0 bra‰fs§fŸ bra‰fs« I – gŸë ts§fis ifahSjš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò) 17 bra‰fs« II – f‰wš f‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš 40 bra‰fs« III – f‰nghç‹ K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á 51 bra‰fs« IV – MÁça®fë‹ brašghL k‰W« gâ rh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤jš 61 bra‰fs« V – gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik 71 bra‰fs« VI – cŸsl§Fjš, Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò 82 bra‰fs« VII – M¡fó®tkhd rKjha¥ g§nf‰ò 93 gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á gyif - khÂç 102
  • 10.
    1 gŸë¤ ju§fŸ k‰W«kÂ¥Õ£L¤ £l« 1.0 m¿Kf« fšé v‹gJ kåj Fy¤ij clš, m¿Î, r_f , kdbtG¢Á k‰W« xG¡f ãiyfëš nk«ghL mila¤ njitahd têKiwfisÍ«, Óuhd K‹nd‰w¤ij¤ ju¡Toa X® ca®thd fUéahF«. m¡f(U)šéæ‹ ju« mJ tH§f¥gL« Ïl« (gŸë), m¥gŸëæš ga‹gL¤j¥gL« ts§fŸ, MÁça® - khzt® cwÎ, khzt®fë‹ milÎ ãiy, r_f¤Â‹ g§fë¥ò ngh‹wt‰iw¥ bghW¤J mikÍ«. nkY« m›ts§fë‹ njitfis m¿ªJ, ãiw, Fiwfis MuhŒªJ, òJikfis òF¤Â, nk«g£l Kiwæš brayh‰¿l kÂ¥ÕL mtÁakh»wJ. f‰wš-f‰Ã¤jš brašfŸ k£Lä‹¿ gŸë ts§fëš mt‰¿‹ ju«, MÁçaç‹ gâ¤Âw‹, gŸëæš tH§f¥gL« brašghLfŸ, Rfhjhu« k‰W« clš ey« rh®ªj brašfŸ, r_f¤Â‹ g§fë¥ò M»at‰iw m›t¥nghJ kÂ¥ÕL brŒtJ gŸë K‹nd‰w¤Â‰F têtF¡F«. midtU¡F« fšé Ïa¡fkhdJ nk‰f©l brašfis¡ f©fhâ¡fΫ, kÂ¥ÕL brŒaΫ bt›ntW got§fis cUth¡» (SMF, AdEPTS, PINDICS, SMCF, BMF, etc.), eilKiw¥gL¤Â tU»wJ v‹gJ eh« m¿ªjnj. kåj ts nk«gh£L mik¢rf¤Â‹ (Ministry of Human Resource Development) têfh£Ljè‹ go njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf¥ gšfiy¡fHf« (National University of Educational Planning and Administration) x›bthU gŸëÍ« j‹id xU ãWtdkhf fU¤Âš bfh©L j«ik¤ jhnk kÂ¥ÕL brŒJ ãiw, Fiwfis MuhŒªJ K‹nd‰w« mila gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l¤ij cUth¡» cŸsJ. midtU¡F« fšé Ïa¡fkhdJ tU« fšéah©oèUªJ jäHf¥ gŸëfëš Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l¤ij brašgL¤j KidªJŸsJ. njÁa mséyhd ju§fis (Standards) fU¤Âš bfh©L x›bthU gŸëÍ« jd¡nf cç¤jhd jå¤j‹ikÍl‹ K‹nd‰w¥ ghijæš bršy Ï«kÂ¥Õ£L £l« cjλwJ. nkY« Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l¤Âid¥ g‰¿a éçthd tiuit ËtUkhW fh©ngh«. 2.0 njÁa mséyhd gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« (NPSSE) gŸë K‹nd‰w¤Â‰F njÁa mséyhd ju§fŸ cUth¡f¥g£L, m¤ju§fŸ x›bthU gŸëæY« eilKiw¥gL¤j¥glΫ, mjid¢ rh®ªJ bjhl®ªJ Ïa§» Áwªj Ïy¡»id milaΫ “gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥ÕL rh®ªj njÁa¤ £l«” cUth¡f¥gl nt©L«. - fšé¡FG 1964 - 66
  • 11.
    2 kåj ts nk«gh£Lmik¢rf¤Â‹ têfh£Ljè‹ go, njÁa¡ fšé £lälš k‰W« ã®thf gšfiy¡fHf« (NUEPA) gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L njÁa £l¤ij cUth¡», têel¤Â tU»wJ. x›bthU gŸëÍ« j‹id xU ãWtdkhf fU¤Âš bfh©L Ra K‹nd‰w¤Â‰fhd c¤Âuthj¤njhL brašgl nt©L« v‹gnj Ϥ£l¤Â‹ K¡»a m«rkhF«. "gŸë kÂ¥ÕL" k‰W« "gŸë K‹nd‰w«" v‹gnj Ϥ£l¤Â‹ Ï‹¿aikahj bjhiyneh¡F¥ gh®itahF«. mid¤J¥ gŸëfS« j§fis¤ jh§fns ne®kiw¢ brašghLfnshL MuhŒªJ nk«gL¤Â¡ bfhŸs nt©L« v‹w caça v©z¤Jl‹ Ϥ£l« V‰gL¤j¥g£LŸsJ. mid¤J khzt®fS¡F« jukhd fšé br‹wilaΫ, mid¤J gŸëfS« brašÂw‹ k‰W« f‰wš Âw‹fëš ÁwªJ brašgl nt©L« v‹W«, gŸë rh®ªj brašghLfŸ k‰W« K‹nd‰w§fëš Ï‹¿aikahj ts®¢Áia¡ f©lilaΫ gŸë fšé¤ Jiw Áw¥ghd Ka‰Áfis vL¤J tU»wJ. vdnt, gŸë ts®¢Áia f©l¿ªJ Mnyhrid tH§f "éçthd k‰W« KGikahd kÂ¥Õ£L¤ £l«" brašgL¤j¥gl nt©L« v‹w ãiyæš Ï¤Â£l« cUth¡f¥g£LŸsJ. e« eh£oYŸs mid¤J gŸëfëY« ãiyahd k‰W« Kiw¥gL¤j¥g£l gŸë kÂ¥Õ£il brašgL¤j nt©L« v‹gJ Ϥ£l¤Â‹ F¿¡nfhshF«. vdnt Ïš g§F bfhŸS« midtçlK«, Ï«kÂ¥Õ£L Kiw, V‹ brŒa nt©L«? v›thW nk‰bfhŸs nt©L«? v‹W bghJthd òçjiy V‰gL¤j nt©L«. j‰nghJ Áy khãy§fëš tH¡f¤ÂYŸs kÂ¥Õ£L Kiwfë‹ (F#uh¤ - Fndh¤r›, xorh - rä¡õh, f®ehlfh gŸë¤ ju kÂ¥Õ£L k‰W« m§Ñfhu« - KSQAAC) f£lik¥òfis¡ fU¤Âš bfh©L Ϥ£l« cUth¡f¥g£LŸsJ. njÁa k‰W« r®tnjr gŸë kÂ¥Õ£L Kiwfë‹ MuhŒ¢Áia mo¥gilahf¡ bfh©L« Ϥ£l« mikªJŸsJ. 2.1. gŸë¤ju§fŸ k‰W« kÂ¥ÕL rh®ªj njÁa¤ £l¤Â‹ K¡»a neh¡f§fŸ  gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L Kiw rh®ªj E£gkhd fU¤JU tiuÎ, brašgL¤J« Kiw, ju ã®za¡ fUé k‰W« kÂ¥Õ£L eilKiw ngh‹wt‰iw ϪÂa gŸëfë‹ jå¤j‹ik¡nf‰w éj¤Âš cUth¡Fjš.  gŸë kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ig eilKiw¥gL¤j ãWtd« rh®ªj Ïa§fik¥igÍ«, mj‰nf‰w kåj ts¤ijÍ« cUth¡Fjš .
  • 12.
    3  gŸë¤ Âw‹k‰W« £l« rh®ªj bray®fis mk®¤Â, mt®fis¡ bfh©L gŸëia kÂ¥ÕL brŒtj‹ _y« gŸë¤ ju¤ij ãiyahfΫ, bjhl®¢ÁahfΫ K‹nd‰w cjÎjš.  gŸëæ‹ njitfis m¿aΫ, kÂ¥Õ£L m¿¡iffis gF¤jhŒªJ gŸë rh®ªj bfhŸiffis tF¡f¤ jFªj (m¿Îiufis tH§fΫ) gŸë¤ ju§fŸ kÂ¥Õ£L £l« brašgL¤j¥gl nt©L«. 2.2 NPSSE -‹ têfh£L be¿KiwfŸ  murik¥Ã‹ Ïiwah©ik, njÁa fšé¡ bfhŸiffŸ, fiy¤Â£l tiuÎ, Ïytr f£lha¡ fšé cçik¢ r£l« (2009), k‰W« njÁa £l§fshd SSA, RMSA M»at‰iw mo¥gilahf¡ bfh©L Ϥ£l« cUth¡f¥g£LŸsJ.  gŸëia kÂ¥Õ£L myfhfΫ, f‰gt®fis ikakhfΫ bfh©L bjhiyneh¡Fl‹ brašgL»wJ.  gŸëæ‹ ju¤ij ts®¢Á ghijæš bfh©L bršy Ϥbjhl® kÂ¥ÕL K¡»a¤Jt« thŒªjJ.  fšé¤ ju K‹nd‰w¤Â‹ mid¤J g§Fjhu®fisÍ« xU§»iz¤J brašgl Ï«kÂ¥Õ£L¤ £l« têtF¡»wJ.  x›bthU gŸëÍ« j¤j« braš Âwid e‹Kiwæš òçªJbfh©L K‹nd¿¢ bršyΫ, bjhl®¢Áahf Ra Ka‰Áæš ts®¢Á bgwΫ Ϥ£l« cjé òç»wJ. gŸë kÂ¥ÕL v‹gJ m¥gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Â‰nf....  x›bthU gŸëÍ« jdJ NHš, mik¥ò, ãiy k‰W« ts§fëš jå¤j‹ik thŒªjJ. m¤jå¤j‹iknahL njÁa bjhiyneh¡F ts®¢Á ghijia fU¤Âš bfh©L x›bthU gŸëÍ« Ϥ£l¤ij M®tKl‹ brašgL¤Jjš nt©L«.  x›bthU gŸëÍ« mid¤J¤ j(u)s§fëY« gF¤jhuha¥g£L, gŸëæ‹ K‹nd‰w¡ fhuâfis¡ f©l¿ªJ, K‹nd‰w¤Â‰fhd têKiwfis brašgL¤j cjλwJ.  gŸëæYŸs g§Fjhu®fë‹ (m§f¤Âd®fë‹) xU§»izªj Ka‰ÁnahL gŸëæ‹ fyh¢rhu¤ij K‹nd‰WtnjhL, gâ rh®ªj ãaÂfŸ k‰W« Ô®khd§fis tF¡fΫ, MÁça®fŸ k‰W« f‰wš f‰Ã¤jš Kiwfis nk«gL¤Jtj‰F MÁça®fë‹ mDgt§fis ÃuÂgè¡fΫ, g»®ªJbfhŸsΫ Ï«kÂ¥ÕL cjλwJ.  Ϥ£l¤Âš cŸsl§»ÍŸs ÛshŒÎ Kiw gŸë K‹nd‰w¤Â‰F Áw¥ghf £lälΫ, gaDŸs éj¤Âš brašgL¤jΫ, njitahd kh‰w¤Â‰F c£gL¤jΫ, Ϥ£l« gaDŸs éj¤Âš mikªJŸsJ.
  • 13.
    4 2.3. NPSSE-‹ fU¤JUk‰W« brašgh£L £l« Ϥ£l¤Â‹ K¡»a c£TWfshd gŸë _yjd ts®¢Á, Âw‹ ä¡f kåj ts«, ãWtd mik¥ò k‰W« MuhŒ¢Á rh®ªj ts§fis nk«gL¤Â Ϥ£l¤ij eilKiw¥gL¤j, ehL KGtÂY«, bt›ntW ãWtd§fis¢ rh®ªj m§f¤Âd®fis¡ bfh©l njÁa¡ FG V‰gL¤j¥g£LŸsJ. nkY« ekJ midtU¡F« fšé Ïa¡fkhdJ, khãy¡ fšéæaš MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd«, midtU¡F« Ïilãiy¡fšé Ïa¡ff« ngh‹w ãWtd§fSl‹ ÏizªJ, khãy¡ FG cW¥Ãd®fŸ (STGS) thæyhf, Ϥ£l¤ij khãy mséš bfh©L bršy KidªJŸsJ.
  • 14.
    5 3.0 gŸë¤ ju¦fŸk‰W« kÂ¥ÕL T£lik¥ò - SSEF gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« fU¤JU k‰W« brašgh£L Kiw Ïizajs¥ g¡f« k‰W« bjhiyngÁ bk‹bghUŸ cUth¡Fjš gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L njÁa¤ £l« (NPSSE) £l Mtz« gŸë¤ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L f£lik¥ò Ra kÂ¥Õ£L têKiwfŸ òwkÂ¥Õ£o‰fhd ifnaL SSEF-‹ gæ‰Á¡ f£lf« f£lf« cUth¡Fjš gŸëna KGikahdJ (jiyik MÁça®, MÁça®fŸ) t£lhu¡ fšé mYty®, kht£l¡fšé mYty® SCERT, SIEMAT, DIET tšYe®fŸ MSik¡ f£lik¥ò muR ãWtd§fŸ k‰W« bjhêš rh®ªj ãWtd§fë‹ xU§»iz¥ò ã®thf Ïa§fik¥ò NPSSE ia Áw¥ghf eilKiw¥gL¤j MuhŒ¢Á rh®ªj mÂfhu§fis cUth¡Fjš MuhŒ¢Á mfkÂ¥ÕL 1. gŸë nk«gh£o‰fhd kÂ¥ÕL 2. gŸëna kÂ¥Õ£L myF 3. khzt®fis ika¥gL¤Jjš òwkÂ¥ÕL brašgh£L¤ £l« Âdrç brašghLfŸ- bjhl®¢Áahd kÂ¥Õ£o‰F têtF¤jš fšé mYty®fŸ, jiyik MÁça® k‰W« bghJ ã®thf mYty® khãy mséš njÁa mséš xU§»izªj Ka‰Á
  • 15.
    6 3.1m¿Kf«: gŸë¤ ju§fŸ k‰W«kÂ¥Õ£L f£lik¥ò v‹gJ gŸëia kÂ¥ÕL brŒtj‰fhd xU éçthd bra‰fUé MF«. x›bthU gŸëæ‹ K¡»a brašÂw‹ gFÂfis¡ f©l¿ªJ, mjid nk«gL¤jΫ, nkY« m¥gŸëæYŸs Fiwfis¡ fisa, òÂa c¤Âfis¡ ifah©L ãt®¤Â brŒaΫ Ï¡f£lik¥ò cjλwJ. Ï«kÂ¥ÕlhdJ khãy mséyhd bray®fŸ, kht£l k‰W« t£lhu mséyhd fšé mYty®fŸ, fšéahs®fŸ, gŸë¤ jiyik t»¥ngh®, MÁça® r§f§fŸ, MÁça®fŸ k‰W« gyiu cŸsl¡» g§nf‰ò mQFKiwæš brašgL¤j¥gL»wJ. gŸëfis kÂ¥ÕL brŒJ, mj‹ brašÂw‹fis v›thbwšyh« K‹nd‰WtJ v‹w gu°gu cz®nthL brašgL« ãiyæš mikªJŸsJ. f£lik¥Ã‹ x›bthU goãiyÍ«, bra‰fs§fS« K‹ MŒÎ _y« nrh¤J ju¥gL¤j¥g£LŸsJ. ãidé‰ bfhŸs...  gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l« kåj ts nk«gh£L mik¢rf¤Â‹ têfh£Ljè‹ go totik¡f¥g£L , ϪÂahéš cŸs mid¤J¥ gŸëfëY« brašgL¤j m¿ÎW¤j¥g£LŸsJ.  Ï«Kiw F#uh¤, xçrh, f®ehlfh khãy§fëš brašgL¤j¥g£l gŸë¤ju§fŸ k‰W« kÂ¥ÕL Kiwfis fU¤Âš bfh©L cUth¡f¥g£lJ.  XU gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Â‰F mo¥gilahf cŸs ju§fis m¿ªJ mt‰iw KGikahd mséš Muha kÂ¥Õ£L Kiwia cUth¡» mij kåj ts¤Jl‹ brašgL¤Jjš Ϥ£l¤Â‹ neh¡fkhF«.  Ϥ£l¤ij khãy mséš brašgL¤j khãy¡FG cW¥Ãd®fŸ ml§»a brašÂ£l«, midtU¡F« fšé Ïa¡ff¤jhš cUth¡f¥g£LŸsJ.
  • 16.
    7 3.2 gŸë¤ ju§fŸk‰W« kÂ¥Õ£L¤ £l mik¥ò gŸëfë‹ brašÂw‹fŸ, äfΫ K¡»akhd VG bra‰fs§fis¡ (Key Domains) bfh©L kÂ¥ÕL brŒa¥gL»wJ. x›bthU bra‰fs¤Â‹ K¡»a c£TWfis Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) vd tiuaW¡f¥g£LŸsJ. nkY« gŸë kÂ¥ÕL Ï‹¿aikahj ju§fŸ mo¥gilahf¡ bfh©nl brašgL¤j¥gL»wJ. x›bthU bra‰fsK«, jd¡Fça K¡»a ju§fisÍ«, bra‰fs¤Â‹ c£TWfisÍ« tçirahf Ñœf©l goãiyfis¡ bfh©L mik¡f¥g£LŸsJ. mªj¥ goãiyfŸ ahbjåš, 1. bra‰fs§fS¡fhd m¿Kf« 2. Áªjid¤ ö©lšfŸ 3. c©ik¤ jftšfŸ 4. Ï‹¿aikahj ju§fŸ 5. étu¡ F¿¥òfŸ 6. Mjhu¢ rh‹WfŸ 7. òJikfŸ 8. juãiy¥ g£oaš 9. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« M»adthF«. gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L f£lik¥Ã‹ K¡»a m«r§fŸ :-  gŸëia kÂ¥ÕL brŒJ mj‹ brašÂw‹fis nk«gL¤J« neh¡»š bra‰fs§fS« mj‰nf‰w¤ ju§fS« f©l¿ªJ bfhL¡f¥g£LŸsJ.  Ra k‰W« òw kÂ¥Õ£o‰F V‰w éçthd bra‰fUéahf brašgL»wJ.  gŸë MÁça®fŸ (Ra) k‰W« btë MŒths®fë‹ (òw) kÂ¥Õ£o‰nf‰w éj¤Âš jU¡f ßÂahfΫ, vëikhfΫ ga‹gL¤j Toa ãiyæš cŸsJ.  khãy k‰W« gŸëfë‹ bt›ntW Nœãiyfë‹ njit¡nf‰w éj¤Âš kh‰w§fis V‰W¡bfhŸs be»œÎ¤j‹ikÍl‹ brašgL« tifæš cŸsJ.  Ï« kÂ¥Õ£L Kiw ãiy¤j‹ik thŒªjjhfΫ, btë¥gil¤ j‹ikÍlD« mikªJŸsJ.
  • 17.
    8 ÏitfŸ mid¤J« gŸëæ‹brašÂw‹ ãiyfis bjhê‰rh®ªj mQF KiwÍl‹ j§fis¤ jh§fns nrh¤j¿ªJ K‹ndw cjλwJ. x›bthU K¡»a bra‰fs¤Â‹ ÏWÂæY«, nrhjidæ‹ Koit gÂÎ brŒa bra‰got§fŸ bfhL¡f¥g£LŸsJ. x›bthU gŸëæ‹ bjhF¥ò kÂ¥Õ£L m¿¡ifia midtU« bjçªJ bfhŸs "gŸë kÂ¥Õ£L gyifæš" (School Evaluation Dashboard) fh£Á¥gL¤j nt©L«. 3.3 bra‰fs§fŸ k‰W« Ï‹¿aikahj ju§fŸ t .v© bra‰fs« ju§fŸ 1. gŸë ts§fis¡ ifahSjš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò) (12 ju§fŸ) 1. gŸë tshf« 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L¥ bghU£fŸ. 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ 5. üyf« 6. MŒtf« 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) 8. rhŒjs« 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikayiw gh¤Âu§fŸ 10. FoÚ® tr 11. if fGΫ trÂfŸ 12. fê¥giw 2. f‰wš f‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš (9 ju§fŸ) 1. MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš. 2. MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î 3. f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš 4. f‰wš NHiy cUth¡Fjš 5. f‰wš f‰Ã¤jš brašghL 6. tF¥giw nkyh©ik 7. f‰nghç‹ kÂ¥ÕL 8. f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš. 9. MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ. 3. f‰nghç‹ K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á (5 ju§fŸ) 1. f‰nghç‹ tUif 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL 3. f‰nghç‹ ts®¢Á 4. f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á 5. f‰nghç‹ milÎ 4. MÁça®fë‹ brašghL k‰W« gâ rh®ªj ts®¢Áæid 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á 2. MÁça®fë‹ tUif
  • 18.
    9 ã®t»¤jš (6 ju§fŸ) 3. brašÏy¡Ffis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš 4. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah® ãiy. 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš 6. MÁça®fë‹ gâ rh® ts®¢Á 5. gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik (4 ju§fŸ) 1. bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš. 2. kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹ndL¤J¢ bršYjš. 3. f‰wš f‰Ã¤jiy têel¤Jjš 4. gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš. 6. cŸsl§Fjš, Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò ( 5 ju§fŸ) 1. cŸsl§»a f‰wš NHš 2. Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé 3. clš ghJfh¥ò 4. cséaš ßÂahd ghJfh¥ò 5. clšey« k‰W« Rfhjhu« 7. M¡f¥ó®tkhd rKjha¥ g§nf‰ò (5 ju§fŸ) 1. gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG xU§»iz¥ò 2. gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F 3. gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ. 4. rKjhank xU f‰wš ts« 5. rKjha nk«ghL kÂ¥Õ£L brašÂ£l«
  • 19.
    10 4.0 bra‰fs§fë‹ mik¥ò x›bthUbra‰fsK«, m¢bra‰fs¤Â‰fhd m¿Kf«, Áªjid¤ ö©lšfŸ, c©ik¤ jftšfŸ, Ï‹¿aikahj ju§fŸ, étu¡ F¿¥òfŸ, Mjhu¢ rh‹WfŸ, òJikfŸ, juãiy¥g£oaš k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd braš £l§fŸ vd tçir»ukkhf totik¡f¥g£LŸsJ. 4.1 bra‰fs§fS¡fhd m¿Kf« (About the domain) x›bthU bra‰fsK« xU Á¿a, òçªJ bfhŸs¡ Toa, m¿Kf¤Jl‹ Mu«Ã¡»wJ. bra‰fs¤Â‰nf‰w ju§fis¥ g‰¿Í«, mJ gŸë ts®¢Áæš bfh©l bjhl®ò g‰¿Í«, m¢bra‰fs kÂ¥Õ£lhš éisÍ« e‹ikfS«, K¡»a¤JtK« Ϫj m¿Kf¥gFÂæš RU¡fkhf bfhL¡f¥g£LŸsJ. 4.2 Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective prompts) x›bthU bra‰fs¤ij¥ g‰¿Í« éçthf¥ òçªJbfhŸtj‰fhf Áªjidia¤ ö©L« tifæš Ïš Áy nfŸéfŸ bfhL¡f¥g£LŸsd. Ïit m¢bra‰fs« rh®ªj bjëthd òçjiyÍ«, kÂ¥ÕL brŒa¥gl nt©oa jftšfis¥ g‰¿a m¿éidÍ« jU« tifæš mikªÂU¡F«. Ï¡nfŸéfS¡F gÂyë¡F« g£r¤Âš, mL¤J tU« c©ik¤ jftšfS¡fhd étu§fis vëš jah® brŒa KoÍ«. 4.3 c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) xU gŸëia¥ (ãiyia) g‰¿ mªjªj bra‰fs« rh®ªJ kÔ¥ÕL brŒtj‰F nfŸéfŸ totik¡f¥g£LŸsJ. m¡nfŸéfS¡fhd jftšfis gŸëfŸ jh§fŸ it¤JŸs òŸë étu§fis it¤J«, fs MŒÎ¤ jftšfis it¤J« bjhF¤J¥ bgwyh«. nkY« kÂ¥ÕL brŒgtU¡F (mf/òw) jh‹ kÂ¥ÕL brŒa¥gL« ju§fŸ rh®ªj jftšfis¢ nrfç¡F« tifæY« bfhL¡f¥g£LŸsJ. 4.4 Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) Ï‹¿aikahj ju§fŸ v‹gJ x›bthU bra‰fs¤Â‰¡F Ïizahf gŸëfŸ bg‰¿U¡f nt©oa k‰W« kÂ¥ÕL brŒa¥gl nt©oa jftšfŸ MF«. ÏJ mid¤J bra‰fs§fëY« Kj‹ikahdJ k‰W« K¡»a¤Jt« thŒªjJ. ÏJ kÂ¥Õ£o‹ ju msÎnfhyhf miktJl‹ v®gh®¥òfis ó®¤Â brŒtj‰fhd têKiwfis¤ jU« fhuâfshf cŸsJ.
  • 20.
    11 4.5 étu¡ F¿¥òfŸ(Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fS¡F ÑnH gŸëæš eilKiw¥gL¤j¥gL¤j nt©oa brašfŸ étu¡F¿¥òfshf ju¥g£LŸsJ. x›bthU Ï‹¿aikahj ju§fS¡fhd étu¡F¿¥òfŸ _‹W ãiyfëš ( ãiy 1, 2, 3 ) tH§f¥g£LŸsJ. étu¡ F¿¥òfŸ mid¤J« _‹W goãiyfë‹ ju¤Â‰nf‰g tçirahf¡ bfhL¡f¥g£LŸsJ. cjhuzkhf, xU gŸë _‹wh« ju ãiyæš cŸsbjåš, m¥gŸë Kjš k‰W« Ïu©lh« ãiy Ï‹¿aikahj ju§fis KGikahf¥ ó®¤Â brŒjjhf ÏU¡f nt©L«. 4.6 Mjhu¢ rh‹WfŸ ( Source of Evidence) Mjhu§fŸ xU gŸëæ‹ ju¤ij ã®zæ¡F« fhuâahf cŸsJ. bfhL¡f¥glnt©oa Mjhu§fŸ x›bthU bra‰fs§fë‹ ÏWÂæY« bfhL¡f¥g£LŸsJ. bra‰fs§fëš bfhL¡f¥g£l Mjhu§fis¤ jéu Ï‹D« Ãw Mjhu§fisÍ« rh‹whf rk®¥Ã¡fyh«. gŸëæš cŸs nfh¥òfŸ, òif¥gl§fŸ, òŸë étu§fŸ, xè-xë fUéfŸ M»at‰iw¢ rh‹whf¥ ga‹gL¤Â¡ bfhŸsyh«. U-DISE òŸë étu« k£Lä‹¿ khzt®fë‹ fU¤J¥gÂÎfŸ, bg‰nwh®fë‹ MnyhridfŸ M»aitÍ« rh‹whf ÏU¡fyh«. rh‹whjhu§fë‹ tif¥ghL  gh®it Mjhu§fŸ - éÂfŸ tiuΤ £l« (fiy¤Â£l tiuÎ), gÂntLfŸ, muÁ‹ R‰w¿¡ifŸ.  Jiz Mjhu§fŸ - gŸëæš cŸs gÂntLfŸ.  gŸë V‰ghL brŒant©oa Mjhu§fŸ. 4.7 òJikfŸ (Innovations) xU gŸëæ‹ jå¤Jt¤ij btë¡bfhzuΫ, gŸë¢ brašghLfëš fhz¥gL« òJikfis¡ f©l¿ªJ mt‰iw C¡Fé¡fΫ ÏJ têtF¡»wJ. 4.8 ju ãiy¥g£oaš (Response Matrix) x›bthU bra‰fs§fëY« ju ãiy¥g£oaš bfhL¡f¥g£LŸsd. ju msÅLfis (kÂ¥ÕL) cŸÇL brŒa braš got§fŸ ga‹gL¤j¥gl nt©L«. étu¡ F¿¥òfë‹ mo¥gilæš Jy§fšfŸ (Responses) KoÎ brŒa¥gL»‹wd. kÂ¥ÕL KoÍ« jUthæš, xU gŸë VG brašgot§fis¥ ó®¤Â brŒÂU¡f nt©L«. Ϫj
  • 21.
    12 brašgot§fŸ xU gŸëia¥g‰¿a KG étu§fis më¥gnjhL x›bthU bra‰fs§fëY« mt®fSila ãiy¥g‰¿ m¿a cjλwJ. 4.9 K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for Improvement) brašÂ£l§fëš gŸëfŸ j§fŸ ãiyfis (I, II (or) III) gÂÎ brŒjš nt©L«. Ϫj¥ gÂÎ vªj Ïl¤Âš K‹nd‰w« njit v‹gij¡ f©l¿ªJ mªj Ïl¤ij ts¥gL¤j cjé brŒ»wJ. gŸëæ‹ F¿¥Ã£l Ãu¢ridfŸ, njitfŸ, bfhŸiffŸ, bfhŸif rh®ªj KoÎfŸ Ït‰¿š K¡»a¤Jt« thŒªjj‰F K‹Dçik tH§f ÏJ ga‹gL»wJ. xU gŸë Kjšãiy¤ £l¤ij Kjèš tF¡f nt©L«. K‹nd‰w¤Â‰F¤ njitahd £l§fis éçthf tF¤J mj‹go K‹nd‰w« fhznt©L«. juãiy¥g£oaèš bfhL¡f¥g£LŸs brašfis¡ bfh©L« Ïij KoÎ brŒayh«. 5.0 gŸë kÂ¥Õ£L mQFKiw Ï«kÂ¥ÕL mf kÂ¥Õlhf gŸë m§f¤Âd®fshY«, òw kÂ¥Õlhf bghJ ã®thf¡ FG cW¥Ãd®fshY« nk‰bfhŸS«go mik¡f¥g£LŸsJ. gŸë kÂ¥Õ£o‰fhd eilKiwæš mf kÂ¥ÕL K¡»a fUthf mik»wJ. gŸëæ‹ gâahs®fŸ gŸëæ‹ x£Lbkh¤j brašÂwid m¿aΫ, gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Âš K¡»a¥ g§fh‰W« fhuâfis¡ f©l¿aΫ cjλwJ. òwkÂ¥ÕL mfkÂ¥Õ£o‰F Ïizahf brašgLtjhš, xU gŸëæ‹ KGikahd kÂ¥Õ£o‰F cWJizahf mik»wJ. gŸëæ‹ x£L bkh¤j ts®¢Á¡F« Ïit Jizòç»wJ. 5.1 mQFKiw (mf k‰W« òw kÂ¥ÕL ) mfkÂ¥Õ£L Kiw òwkÂ¥Õ£L Kiw v‹d? ÂdªnjhW« gŸëæš bjhl®¢Áahf el¡F« kÂ¥Õ£L Kiw gŸëæ‹ KGikahd brašÂwid¡ f©l¿a mfkÂ¥Õ£nlhL Ïizahf brašgL« Kiw ah®? gŸë nkyh©ik¡ FG cW¥Ãd®fŸ k‰W« gŸëæ‹ m§f¤Âd®fŸ midtU« T£lhf Ïš (g§nf‰g®) ml§Ft®. kÂ¥Õ£lhs®fshf¡ fšé mYty®fŸ, jiyik MÁça®fŸ k‰W« bghJ ã®thf¡ FG cW¥Ãd®fŸ M»nah® ÏU¥g®. v¥go? mfkÂ¥Õ£o‰fhd goãiyfŸ ÑœtUtd, 1) jah®gL¤Jjš 2) rh‹Wfis nrfç¤jš 3) KoÎfis¥ gÂÎ brŒjš 4) bjhF¡f¥g£l m¿¡ifia gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á kÂ¥Õ£lhs®fŸ "ék®rd e©g®fshf¥ gŸë¡F¢ brašgL»wh®fŸ. mfkÂ¥Õ£L m¿¡ifia¥ gF¥ghŒÎ brŒJ nkY« MÁça®fëläUªJ«, bg‰nwh®fëläUªJ«, khzt®fëläUªJ« nrfç¡»wh®fŸ, gŸëæ‹ eilKiwiaÍ«, tF¥giw brašghLfisÍ« c‰Wneh¡»¥
  • 22.
    13 gyifæš btëæLjš Ë}£l«tH§Fjš, gÂthd KoÎfis bfh©L kÂ¥Õ£o‰fhd m¿¡ifia¤ jah® brŒjš K‹nd‰w« njit¥gL« Ïl§fis¡ f©l¿ªJ mj‰F K‹Dçik më¤jš. v¥bghGJ? #]‹ khj« bjhl§» fšéah©L KGtJ« eilbgW« Ï«kÂ¥ÕL ÏW gUt¤Âš, bjhF¡f¥g£l m¿¡ifahf gŸë kÂ¥Õ£L fh£Á¥ gyifæš btëæl¥gL«. tUl¤Â‰F ÏUKiwahf¤ £läl¥g£LŸsJ. ( Kjš gUt« k‰W« ÏWÂ¥ gUt«) 5.2 gŸë kÂ¥ÕL - têfh£L be¿KiwfŸ têfh£L be¿KiwfŸ mf k‰W« òwkÂ¥ÕL Áw¥ghd Kiwæš eilbgw ngUjéahf mik»wJ. ËtU« têfh£L be¿Kiwfis mid¤J¥ gŸëfŸ k‰W« kÂ¥Õ£lhs®fŸ Ëg‰WtJ äfΫ mtÁakh»wJ. mfkÂ¥ÕL - têfh£L be¿KiwfŸ òwkÂ¥ÕL - têfh£L be¿KiwfŸ  Ma¤j¥gL¤Jjš  rh‹Wfis¤ Âu£Ljš 1. cW¥Ãd®fë‹ fU¤J¡fis gÂÎ brŒjš 2. gŸë¥gh®it 3. tF¥giw gh®it 4. Mtz§fis¥ (gF¤jhŒjš) kWÓuhŒÎ brŒjš  gŸëæ‹ brašgh£oš ju¤ij¡ f©l¿ªJ gÂÎ brŒjš  K‹nd‰w¤Â‰fhd Âw‹ k‰W« njitfis¡ f©LÃo¤jš  bjhl® nk«gh£o‰fhd¤ £l¤ij cUth¡Fjš.  gŸë nk«gh£L¤ £l« k‰W« bjhl® nk«gh£L¤ £l« xU§»izªJ brašgL¤Jjš.  Ma¤j¥gL¤Jjš  rh‹Wfis¤ Âu£Ljš 1. cW¥Ãd®fë‹ fU¤J¡fis gÂÎ brŒjš 2. gŸë¥gh®it 3. tF¥giw gh®it 4. Mtz§fis gF¤jhŒjš  gŸëæ‹ brašgh£oš ju¤ij¡ f©l¿ªJ gÂÎ brŒjš  K‹nd‰w¤Â‰fhd Âw‹ k‰W« njitfis¡ f©LÃo¤jš  bjhl® nk«gh£o‰fhd £l¤Âid MuhŒjš.  gŸë nk«gh£L¤ £l« k‰W« bjhl® nk«gh£L¤ £l« xU§»izªJ brašgLjiy MuhŒjš.
  • 23.
    14 6.0 gŸë kÂ¥Õ£L¡fh£Á¥ gyif (School Evaluation Dash Board) gŸë kÂ¥Õ£L fh£Á¥ gyif v‹gJ bfhL¡f¥g£LŸs bra‰fs§fëY«, mt‰¿‹ ju§fëY« Ra kÂ¥ÕL brŒJ bfhŸtj‰F«, K‹nd‰w £l§fis cUth¡f cjΫ xU brašKiwahF«. Ï¢brašKiw _‹W gFÂfis bfh©LŸsJ. mit 1) f‰ngh® - f‰Ã¥ngh® g‰¿a jftšfŸ 2) VG bra‰fs§fë‹ étu§fS«, mj‹ kÂ¥Õ£L¡ F¿¥òfS« 3) bjhl® brašgh£L¤ £l§fŸ. nkY« Ï¡fh£Á¥gyif òwkÂ¥Õ£L m¿¡if étu§fis tH§F« go mikÍ«. gŸë kÂ¥Õ£L fh£Á¥ gyif Ïj‰bfd Ãu¤nafkhf totik¡f¥g£l Ïizajs¤Âš X›bthU gŸëÍ« j«Kila jftšfis gÂnt‰w« brŒÍ« tifæš mik¡f¥g£LŸsJ. Ïš gÂnt‰w« brŒÍ« gŸëfŸ j§fsJ RakÂ¥Õ£L m¿¡ifæid, Ïizajs« thæyhf midtU« bjhl®ò bfhŸS« tifæš m›t¥nghJ òJ¥Ã¤jš nt©L«. òwkÂ¥Õ£lhs®fS« Ϥjs¤ij gh®¤J kÂ¥ÃL« tifæš mik¤jš nt©L«. vdnt Ïiza¤js g¡fkhdJ mf k‰W« òwkÂ¥ÕL vd ÏUtifæyhd jftšfis cŸsl¡»ajhF«. gŸë kÂ¥Õ£L¡ fh£Á¥ gyifæ‹ étu§fŸ gh®itæLtj‰F« - gF¥ghŒé‰F« cfªj tifæY«, khãy, kht£l, t£lhu mséyhd bjhF¥ghŒé‰F V‰w tifæY« mikÍ«. Ïit M©L KG¡f gŸëia f©fhâ¡fΫ, nk«gL¤jΫ, kWMŒé‰F«, bjhl® brašgh£o‰F« têtif brŒa VJthf mikjš nt©L«. nkY« khãy, kht£l, t£lhu mséyhd bfhŸiffis tF¥gj‰F«, Ï¥gyif cWJizahf mikÍ«. 7.0 Ïizajs¥ g¡f« (Web Portal) gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L njÁa¤Â£l¤Â‰bfd Ãu¤nafkhf Ïizajs« x‹W totik¡f¥g£LŸsJ. gadhëfŸ kÂ¥ÕL rh®ªj fU¤Jfis vëš gÂéw¡f« brŒaΫ, njit¥gL« jftšfŸfis vëš bgW« tifæš mik¡f¥g£LŸsJ. nkY« gŸëfŸ j§fSila, gŸë¤ ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L £l jftšfisÍ«, RakÂ¥Õ£L m¿¡ifæidÍ« Ïiza¤Âš gÂnt‰w« brŒayh«. òwkÂ¥Õ£lhs®fS« Ïnj Ïizajs¥ g¡f¤ij¥ ga‹gL¤Â, òwkÂ¥Õ£o‹ m¿¡ifia gÂnt‰w« brŒa têtif brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj Ïizajs¤Â‹ thæyhf bjhF¡f¥g£l gŸë kÂ¥ÕL
  • 24.
    15 m¿¡ifia¥ bgw KoÍ«.nkY« ÏJ mf k‰W« òw kÂ¥Õ£L m¿¡ifæid cŸsl¡»ajhfΫ mikÍ«.  x›bthU gŸëÍ« j‹ UDISE F¿p£L v©iz j‹Dila cŸÇL Kftçahf (User ID) ga‹gL¤Â fl΢ brhšiy (Password) cUth¡»¡ bfhŸs nt©L«. nkY« x›bthU t£lhu«, kht£l«, khãyK« jd¡bfd cça milahs¢ brhšiyÍ«, fl΢ brhšiyÍ« nk‰brh‹d Kiwæš cUth¡»¡ bfhŸsyh«. Ϫj Ïizajs¤ij Ñœf©l têKiwfëš ga‹gh£lhs®fŸ ga‹gL¤jyh« m) gŸë  cŸÇ£L Kftçahf UDISE - v©iz ga‹gL¤ÂÍ« mj‰nf‰w fl΢ brhšiy cUth¡»¡ bfhŸsš.  mš gŸë Ra kÂ¥Õ£L étu§fisÍ« bjhl® brašghLfisÍ« gÂÎ brŒjš .  ÏWÂahf x¥gil¡F« Ra kÂ¥Õ£L étu§fns, m¥gŸëæ‹ j‹ kÂ¥Õ£L m¿¡ifahF«. M) òwkÂ¥Õ£lhs®  x›bthU gŸë¡F« jåahd cŸÇ£L Kftç(User ID) k‰W« fl΢ brhšiy (Password) cUth¡»¡ bfhŸsš.  gŸë¡fhd, Ra kÂ¥Õ£L m¿¡ifæid Ïizajs« thæyhf jah® brŒjš / bgWjš.  gŸë¡fhd òwkÂ¥Õ£L étu§fis brY¤Â, gŸë¡fhd òwkÂ¥Õ£L m¿¡ifæid cUth¡Fjš. Ï) bjhF¡f¥g£l gŸë kÂ¥Õ£L m¿¡if  gŸë kÂ¥Õ£L m¿¡if mf k‰W« òwkÂ¥Õ£L m¿¡ifæid cŸsl¡»ajhf mikÍ«. <) t£l«, kht£l«, khãy« k‰W« njÁa msÎ  t£l«, kht£l«, khãy - njÁa msé‰F x›bthU cŸÇ£L Kftçia (Login ID) cUth¡»¡ bfhŸsš.  x›bthU gŸë¡fhd kÂ¥Õ£L m¿¡ifæid¥ bg‰W, jah® brŒJ m¥gŸëia f©fhâ¤J, K‹nd‰w¤Â‰fhd Mnyhridfis tH§Fjš.  gŸëfë‹ kÂ¥Õ£L bjhF¥ò m¿¡ifæid t£lhu , kht£l, khãy mséš jah® brŒjš.
  • 25.
  • 26.
    17 bra‰fs« 1 gŸë ts§fisifahSjš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò) (ENABLING RESOURCES OF SCHOOL: AVAILABILITY, ADEQUACY AND USABILITY I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) xU gŸë Áw¥ghf brašgLtj‰F m¥gŸëæš ga‹gL¤j¥gL« ts§fŸ K¡»akhdjhF«. X›bthU gŸë¡F« cŸ f£lik¥ò, R‰W¥òw«, kåjts«, ãÂ, bghUŸ ngh‹w ts§fŸ njit¥gL»wJ. vªbjªj ts§fŸ f‰wiy vëikahfΫ, ghJfh¥ghfΫ k‰W« kd mG¤j« Ïšyhj NœãiyiaÍ« cUth¡F»wnjh mJnt m¥gŸëæ‹ tèikahd ts§fshF«. gŸë ts§fŸ vëš »il¡f¡ Toa, ghJfh¥ghd k‰W« midtU« ga‹gL¤J« tifæš mika nt©L«. Mfnt, gŸëæš f‰wš f‰Ã¤jš Áw¥ghf eilbgWtj‰F¥ gŸëæš cŸs ts§fis¥ ga‹gL¤JtJ«, ghJfh¥ò, clš ey« k‰W« Rfhjhu« rh®ªj ts§fis ca®ªj ju¤Âš ngQjY« äfΫ K¡»akhdjhF«. II. Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective prompts) 1. gŸëæš ifahS« ts§fë‹ ÏU¥ò k‰W« njit v‹d? 2. gŸë ts§fë‹ ju« k‰W« ga‹gh£L ãiy v‹d? 3. gŸë ts§fis Áwªj Kiwæš ga‹gL¤j nk‰bfhŸs nt©oa c¤ÂfŸ v‹bd‹d? 4. Ïiza¥ ghJfh¥ig (Cyber Statety) cWÂ¥gL¤j gŸëæš brašgL¤j¥gL« £l« v‹d? III. c©ik¤ jftšfŸ (Factual Information) (gŸëahdJ xU nfŸé¡F x‹W¡F nk‰g£l gš njit¥g£lhš tH§fyh«) 1. gŸë tshf¤Â‹ bkh¤j gu¥gsÎ (rJu Û£lçš)-------------
  • 27.
    18 2. éisah£L ikjhd«mikªJŸsJ våš mj‹ gu¥gsÎ (rJu Û£lçš ) ------ 3. éisah£L ikjhd« Ïšiy våš Âwªj btëæ‹ gu¥gsÎ (rJu Û£lçš)---- M« Ïšiy 4. gŸë tshf¤Âš ÁW njh£l§fŸ k‰W« ku§fŸ guhkç¡f¥gL»wjh? M« Ïšiy 5. gŸë¡F¢ R‰W Rt® cŸsjh ? M« Ïšiy KGikahf Ïšiy M« våš R‰W¢ Rt® Ús« (Û£lçš)----- 6. gŸëæš f‰Ã¡f¥gL« tF¥òfŸ ------Kjš ------ tiu. 7. bkh¤j khzt®fŸ v©â¡if ------ (br¥l«g®, 30 ãytu¥go ) i. bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ ii. ca® bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ iii. ca®ãiy / nkšãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ 8. MÁça®fë‹ v©â¡if ------ i. bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ ii. ca®bjhl¡fãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------ iii. ca®ãiy /nkšãiy tF¥Ãš m. M©fŸ ------ M. bg©fŸ ------
  • 28.
    19 9. gŸë¡ f£ol¤Â‹cW¤ j‹ik : bkh¤j f£ol§fë‹ v©â¡if . mš m. e‹W M. Á¿a gGJ Ï. bgça gGJ 10. éisah£L, fiy¡ fšé, gâ mDgt« k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfS¡F njitahd cgfuz§fŸ/Ïju Mjhu ts§fŸ égu«. éisah£L bghU£fŸ: fiy¡ fšé bghUŸfŸ: fšé Ïiz¢ brašghL bghUŸfŸ: 11. m. gŸëæš cŸs bkh¤j tF¥giwfë‹ v©â¡if _______ M. khzt®fŸ mku nghJkhd Ïltr bfh©l tF¥giwfŸ v¤jid _______ (SSA, RMSA éÂfS¡F c£g£L) 12. mid¤J tF¥giwfëY« fU«gyif guhkç¥ò Kiwahf cŸsjh? M« Ïšiy 13. mid¤J tF¥giwfëY« és¡f¥gl§fŸ k‰W« tiugl§fŸ fh£Á gL¤j¥g£LŸsjh? M« Ïšiy 14. mkU« ÏU¡iffŸ njit¥gL« khzt®fë‹ v©â¡if …………….. m. mkU« ÏU¡if _______ M. vGJ gyif _______ Ï. ghŒ / jiu éç¥òfŸ _______ 15. gŸëæš cŸs k‰w miwfŸ v©â¡if m. jiyikahÁça® miw M. MÁça®fS¡fhd miw Ï. fâå miw <.m¿éaš MŒtf« k‰w miwfŸ (F¿¥ÃlΫ) _______
  • 29.
    20 16. Ehyf¤Â‰bfd jåmiw cŸsjh? M« Ïšiy M« våš Ehyf¤Â‹ gu¥gsÎ (r.Û) _______ 17. xnu neu¤Âš Ehyf¤Âš v¤jid khzt®fŸ c£fh®ªJ thÁ¡f KoÍ«?------ 18. Ehyf« ah® _y« ã®t»¡f¥gL»wJ? m. KG neu üyf® M. MÁça® Ï. jiyikahÁça® <. ntW ahnuD« (F¿¥ÃlΫ)_______ 19. gŸëæš bjhl®ªJ khzt®fS¡bfd th§f¥gL« ò¤jf§fŸ, khj k‰W« thu ÏjœfŸ m. mfuh k‰W« fiy fsŠÁa« M.brŒÂ¤jhŸ Ï. khjhªÂu thu Ïjœ <. Ïju ò¤jf§fŸ 20. Ehyf¤Âš cŸs mfuhÂfë‹ v©â¡if -------- 21. mfuh k‰W« fiy¡fsŠÁa« jéu 100 khzt®fS¡fhd ruhrç ò¤jf§fë‹ v©â¡if---------- (xU gŸëæš 400 khzt®fŸ, m¥gŸë Ehyf¤Âš 200 ò¤jf§fŸ cŸsJ våš 100 khzt®fS¡fhd ruhrç ò¤jf§fë‹ v©â¡if 50 MF«) 22. ÏU¥ò k‰W« th§fš gÂntL Kiwahf guhkç¡f¥gL»wjh? M« Ïšiy 23. gŸëæš cŸs m¿éaš MŒtf« m. xU§»izªj m¿éaš MŒtf« M. bt›ntW nrhjid¡fhd jå¤jå MŒtf«(brŒJ fh©Ã¡f) Ï. tF¥giwæ‹ Xçl¤Âš cŸs m¿éaš cgfuz§fŸ k£L« <. vªj cgfuz§fS« Ïšiy. 24. fâj cgfuz¥ bg£o ga‹gh£oš cŸsjh? M« Ïšiy
  • 30.
    21 25. gŸëæš cŸsfâåfë‹ v©â¡if (Ñœf©l ga‹gh£o‰fhf) m. f‰wš f‰Ã¤jš M. ã®thf« Ï. üyf« <. fâå Ïšiy 26. Ïizajs tr cŸsJ våš mij ga‹gL¤Jgt® m. jiyikahÁça® k£L« M. MÁça®fŸ k£L« Ï. khzt®fŸ <. Ïizajs tr Ϛiy 27. gŸëæš cŸs Ïju cgfuz§fŸ (v©â¡ifæš) m. thbdhè M. bjhiy¡fh£Á Ï. CD/DVDPlayer <. LCD òbuh#¡l® c. b#dnu£l® C. ntW VnjD« F¿¥ÃlΫ -------- 28. ga‹gh£oš cŸs fê¥giwfë‹ v©â¡if m. khzt®fŸ M. khzéfŸ Ï. kh‰W¤ÂwdhëfŸ <. khzt®fë‹ ÁWÚ® fê¥Ãl« c. MÁça®fS¡fhd jå fê¥giw C. fê¥giw Ïšiy v. xU fê¥giw k£L« cŸsJ 29. khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰wthW j©Ù® FHhŒfë‹ é»j« (SSA, RMSA éÂfS¡F c£g£L) m. if fGÎjš M. FoÚ® (Ïju) 30. FoÚ® Mjhu§fŸ m. if g«ò / MœFHhŒ M. bghJ FoÚ® FHhŒ Ï. Ïju -------- (F¿¥ÃlΫ) 31. gŸëæš Ú® R¤Âfç¡F« Kiw m. bfh¡f it¤jš M. Fnshç‹ fy¤jš Ï. tof£Ljš <. vJÎäšiy c. Ïju--------
  • 31.
    22 32. if fGtgŸëæš cŸs tr m. FHhŒ M. thë k‰W« Ftis Ï. vªj trÂÍ« Ïšiy <. Ïju--------- 33. I. Ú® nkšãiy¤ bjh£o _y« nrä¡f¥gL»wjh ? M« Ïšiy II. br‹w M©oš v¤jid Kiw R¤j« brŒa¥g£lJ ------- 34. gŸëæš fhiy têgh£L¡ T£l« eilbgW« Ïl« m. eilghij / jhœthu« M. têgh£L Tl« Ï. Âwªj btë <. Ãu¤naf Ïl« 35. rhŒjs tr cŸsjh? M« Ïšiy if¥Ão Ïšiy 36. I. kÂa czÎ v§F jahç¡f¥gL»wJ? m. gŸëæš jah® brŒa¥gL»wJ M.btëæš ÏUªJ tH§f¥gL»wJ (ãWtd« _y«) II. gŸëæš kÂa czÎ jah®brŒa¥gL»wJ våš jå rikayiw cŸsjh? M« Ïšiy 37. czÎ khRglhkš (ó¢ÁfŸ, C®td _y«) ghJfh¥ghf rh¥Ãl K‹bd¢rç¡if elto¡if nk‰bfhŸs¥g£LŸsjh? F¿¥ÃlΫ
  • 32.
    23 38. gŸëæš ä‹rhutr cŸsjh? M« Ïšiy m. M« våš ä‹ éÁ¿ cŸs miwfë‹ v©â¡if-----. M. ä‹ és¡F bfh©l miwfë‹ v©â¡if---------. 39. KjYjé¥ bg£o guhkç¡f¥g£L cgnahf¤Âš cŸsjh? M« Ïšiy 40. Ôaiz¥gh‹ guhkç¡f¥g£L cgnahf¤Âš cŸsjh? M« Ïšiy 41. tF¥giwfŸ jéu ga‹gh£oš cŸs k‰w miwfŸ g‰¿ F¿¥ÃlΫ. 42. khzt®fS¡F tH§f¥gL« éiyæšyh bghU£fŸ : m. éiyæšyh ghl ò¤jf§fŸ tH§f¥g£l khzt®fŸ v©â¡if -------- M. éiyæšyh ÓUil tH§f¥g£l khzt®fŸ v©â¡if --------- Ï. fšé cjé¤ bjhif tH§f¥g£l khzt®fŸ v©â¡if -------- <. Ãw rYiffŸ bgw jF cila khzt®fë‹ v©â¡if ---------- (F¿¥ÃlΫ)
  • 33.
    24 IV & VÏ‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 1. gŸë tshf« fhiy têgh£L¡bfd jå Ïläšiy k‰W« Âwªj btë ikjhd« nghJkhdjhf Ïšiy; ešy f£ol« Ïšiy; Tlhu tif f£ol« cŸsJ; R‰W Rt®/ntè Ïšiy mšyJ KGikahf Ïšiy; ku§fŸ ÁW njh£l§fŸ gŸë tshf¤Âš Ïšiy. fhiy têgh£L¡bfd jå Ïl« cŸsJ. Âwªj btë ikjhd« k‰W« òÂa f£ol¤Â‰fhd Ïl tr cŸsJ. ešy f£ol« cŸsJ, Mdhš mid¤J khzt®fS« ã‰F« tr Ϛiy: R‰W Rt® cŸsJ. ku§fŸ ÁW njh£l§fŸ gŸë tshf¤Âš ÏU¡»wJ. Kiwahd fh‰nwh‰wkhd khzt®fŸ midtU« Ïa§F« tifæš têgh£L¡fhd Ïltr cŸsJ. R‰W Rt®cŸsJ. ku§fŸ e‹F guhkç¡f¥g£L tU« ÁW njh£l§fŸ gŸë tshf¤Âš ÏU¡»wJ. fhèahd Ïl« têgh£L¡F k£L« ga‹gL»wJ. rkjskhd ikjhd« Ïšiy. R¤jk‰w guhkç¥ò Ïšyhj gŸë tshf«, bgça mséyhd gGJgh®¡F« ãiyæš jiu/Rt®/Tiu/ fjÎfŸ/#‹dš fŸ cŸsd. têgh£L tshf« k‰w ãfœÎfS¡F« ga‹gL¤j¥gL»wJ rkjs ikjhd« cŸsJ, cl‰gæ‰Á k‰W« gŸë ãfœÎfŸ eilbgW»‹wd. Á¿a mséyhd gGJgh®¡F« ãiyæš jiu/Rt®/ Tiu/fjÎfŸ/ #‹dšfŸ cŸsd. f£ol« k‰W« Âwªj btë ikjhd« R¤jkhf guhkç¡f¥gL»wJ. F¿¤j fhy¤Âš gGJ Ú¡f« brŒa¥g£L ga‹gL¤j¥g£L tU»wJ.
  • 34.
    25 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L¥ bghU£fŸ gŸë¡F jå ikjhd« Ïšiy: mU»YŸs gŸë mšyJ bghJ Ïl§fis j‰fhèfkhf ga‹gL¤J»‹w d®. nghJkhd éisah£L cgfuz§fŸ Ïšiy/ Fiwthf cŸsJ. Á¿a mëéyhd éiah£L ikjhd« mikªJŸsJ. mU»YŸs gŸëæš ikjhd« Áy éisah£LfS¡F ga‹gL¤j¥gL»wJ. Áy éisah£LfS¡F k£L« éisah£L bghU£fŸ k‰W« cgfuz§fŸ cŸsd. ãiyahd bgça ikjhd« gŸë tshf¤Ânyna mikªJŸsJ. gšbtW tifahd éisah£LfS¡ F¤ njitahd mid¤J cgfuz§fS« cŸsd. khzt®fŸ Áy neu§fëš j§fŸ gŸëæš éisahl¡Toa Á¿a éisah£L¡fis k£L« ÏU¡F« cgfuz§fis bfh©L éisahL»‹wd® mt®fS¡F Kiwahd Mnyhrid, têfh£lš Ïšiy. Áytifahd éisah£LfS¡F ikjhd« KGikahf ga‹gL¤j¥ gL»wJ. cça éisah£L bghU£fŸ ga‹gL¤j¥ gL»‹wd. ngh£ofŸ gŸë tshf¤Âš mšyJ btëna eilbgW«. bghU£fŸ Kiwahf guhkç¡f¥ gL»‹wd. khzt®fŸ gšntW tifahd éisah£L¥ ngh£ofëš fyªJ bfhŸ»‹wd®. mt®fS¡F Kiwna gæ‰Á më¡f¥gL»wJ. mid¤J cgfuz§fS« Kiwna guhkç¡f¥ gL»‹wd. gŸëfŸ mséyhd ngh£ofŸ Ï¥gŸëæš eilbgW»wJ.
  • 35.
    26 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ khzt®fŸ beU¡fkhf mk®ªÂU¡ffT oa tF¥giwfŸ jiyikahÁça® miw jéu Ãw bghJ miw Ïšiy. khzt®fS¡F nghJkhd ghŒ/ÏU¡iffŸ Ïšiy. Áy tF¥giwfŸ nghJkhd Ïltr Ϛyhkš cŸsd. jiyikahÁça® miw k‰W« Ãw MÁça®fS¡fhd bghJ miw cŸsJ. khzt®fS¡F nghJkhd ghŒ/ÏU¡iffŸ cŸsJ. äfΫ fh‰nwh£lkhd tF¥giwfŸ cŸsd. khzt®fŸ FG brašghLfëš <Lgl trÂahd tF¥giwfŸ: mYtyf« jiyikahÁça®miw , fiy éisah£L¥ bghU£fŸ miw vd jå¤jåna cŸsd. midtU¡F« nghJkhd ÏU¡iffŸ cŸsd.MÁça®fS¡ fhd ghJfh¥ò bg£lf« k‰W« mL¡F¥ gyif tr cŸsJ. fh‰nwh£l« Ïšyhj Ïa‰if k‰W« ä‹rhu xë Ïšyhj tF¥giwfŸ k‰W« Ãw miwfŸ. guhkç¡f¥glhj fU«gyiffŸ k‰W« Fiwthd és¡f¥gl§fŸ tiugl§fŸ. ju« Ïšyhj gGJ gh®¡f nt©oa k‰W« kh‰w¥gl nt©oa ÏU¡iffŸ bgŠRfŸ cŸsd. bgU«ghyhd miwfŸ ešy fh‰nwh£l tr Ïa‰if btë¢r« k‰W« njitahd Ïl§fëš ä‹ éÁ¿ trÂÍl‹ cŸsJ. gl§fŸ k‰W« cyf tiugl§fŸ fh£Á¥gL¤j¥g £LŸsd. nghJkhd Ïltr k‰W« ÏU¡iffŸ cŸsd. fh‰nwh£l« k‰W« btë¢r« cŸs tF¥giwfŸ. tÓfukhd Nœãiyia cUth¡F« tifæš gl§fŸ fh£Á¥gL¤j¥ - g£LŸsJ. taJ¡nf‰w fšéia bgW« tifæY« kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F M®t_£L« tifY« mikªJŸsJ.
  • 36.
    27 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ ä‹ tr Ϛiy ng£lç bfh©L Ïa§F« thbdhè ngh‹w rhjd§fŸ Ïšiy KjYjé¥ bg£o k‰W« Ôaiz¥gh‹ Ïšiy jilæšyh ä‹ tr Ϛiy. Mdhš jil¥bg‰whš kh‰W tr Ϛiy. mid¤J miwfëY« ä‹ éÁ¿ k‰W« ä‹ és¡FfŸ cŸsd. bjhiy¡fh£Á, thbdhè cŸsd. KjYjé¥ bg£o k‰W« Ôaiz¥gh‹ cŸsJ. gŸëæš jilæšyh ä‹rhu« bgw b#dnu£l® mšyJ Ï‹bt®£l® cŸsJ. mid¤J tF¥òfS« ä‹ tr k‰W« bjhêšE£g trÂfSl‹ cŸsd. K¡»a ãfœÎfë‹ nghJ ä‹rhu¤Â‰F b#dnu£l® thlif¡F bg‰W ga‹gL¤j¥gL »wJ. ä‹ tr Kiw¥gL¤j¥g£L cŸsJ. Óuhd Ïilbtëæš ä‹ rhjd§fŸ Kiwna guhkç¡f¥gL»wJ ä‹ fÁÎ ngh‹w ãfœÎfS¡F ghJfh¥ò trÂfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸs J KjYjé¥ bg£o, Ôaiz¥gh‹ k‰W« ä‹ rhjd§fŸ mid¤J« ešy ãiyæš Kiwna guhkç¡f¥g£L Ïa§F« ãiyæš cŸsJ.
  • 37.
    28 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 5. üyf« Ehyf¤Âš nghÂa üšfŸ/ nghÂa Ïltr Ϛiy khzt®fŸ mk®ªJ go¡f nghÂa trÂfŸ cŸsJ. nghÂa üšfŸ, khj ÏjœfŸ, mfuh bjhl®ªJ bgw¥g£L guhkç¡f¥gL»wJ. Mdhš ä‹ üšfŸ / fâå kakh¡f¥g£l üšfŸ Ïšiy. mid¤J tifahd üšfŸ, mfuh k‰W« khj ÏjœfŸ nghJkhd mséš cŸsd. khzt®fŸ mk®ªJ go¡f jå üyf miw cŸsJ. ä‹ üšfŸ k‰W« FWªjfLfëš ò¤jf§fŸ cŸsd. üyf ò¤jf§fŸ Kiwahf tif¥gL¤j¥g léšiy. üyf thÁ¥ò¡F vd ghlntis xJ¡f¥gl éšiy. ò¤jf§fis Å£L¡F vL¤J¢ br‹W thÁ¡f mDk Ϛiy. ò¤jf§fŸ Kiwahf tif¥gL¤j¥g£L, mL¡f¥g£L khzt®fS¡F tH§f¥gL»wJ. fhy m£ltizæš Ehyf thÁ¥ò¡bfd jå¥ghl ntis xJ¡f¥g£LŸsJ. »il¡F« Mjhu§fis¥ ga‹gL¤Â òÂa ò¤jf§fŸ th§f¥gL»wJ. ò¤jf§fŸ KGikahf tif¥gL¤j¥g£L tçirahf ò¤jf mykhçæš mL¡f¥g£L khzt® k‰W« MÁça®fë‹ ga‹gh£o‰F Kiwahf tH§f¥gL»wJ. ä‹ üšfŸ k‰W« fâå kakh¡f¥g£l EhšfŸ üyf¤Âš ga‹gh£oš cŸsJ. khzt® k‰W« MÁça®fë‹ bt›btW taJ, bkhê, ghl¥ bghU£fis fU¤Âš bfh©L òÂa ò¤jf§fŸ th§f¥gL»wJ.
  • 38.
    29 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 6. MŒtf« MŒtf¤Â‰bfd jå Ïläšiy. Áy Ïl§fëš cgfuz§fŸ k‰W« MŒtf¥ bghU£fŸ it¥gj‰F ga‹gL¤j¥gL»wJ. m¿éaš nrhjidfŸ brŒa nghJkhd cgfuz§fŸ cŸsd. m¿éaš k‰W« fâj¤Â‰fhd MŒtf tr cŸsJ. (ca® bjhl¡f ãiy k‰W« ca® ãiy gŸëfŸ). m¿éaš k‰W« Ãw ghl§fS¡bfd jå nrhjid Tl« cŸsJ. mš nghJkhd bghU£fŸ Kiwna guhkç¡f¥- gL»‹wd. khãy fšé be¿KiwfS¡F c£g£L, Áw¥ò m«r§fSl‹ Toa nrhjid Tl« k‰W« bghU£fŸ Kiwna guhkç¡f¥gL»‹w d. MŒtf§fëš ä‹rhu« k‰W« Ú® tr cŸsJ. MÁça® Áy nrhjidfis tF¥giwænyna brŒ»wh® khzt®fŸ nrhjid brŒa thŒ¥ò më¡f¥gl éšiy. MÁça® ghl¤ £l¤Âš cŸs mid¤J nrhjid fisÍ« brŒJ fh©Ã¡»wh® khzt®fŸ Áy neu§fëš jhkhfnt brŒJ gh®¡f thŒ¥òfŸ c©L. ghJfh¥ò elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥ gL»wJ. x›bthU khztD« gçªJiu¡f¥ g£l mid¤J MŒÎfisÍ« brŒtj‰F thŒ¥ò tH§f¥gL»wJ. MÁça® tF¥giwæš ghl¥ bghUis f‰Ã¡F«nghJ mJ bjhl®ghd nrhjidfS¡F MŒtf§fis¥ ga‹gL¤J»wh® .
  • 39.
    30 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) gŸëæš f‰wš f‰Ã¤jY¡bf d jå fâå tr Ϛiy. f‰wš cgfuz§fŸ gŸëæš Ïšiy. gŸëæš Áy fâåfŸ MÁça® k‰W« khzt®fŸ ga‹gL¤j VJthf cŸsJ. Áy bk‹ bghU£fŸ k‰W« fâå rh®ghd cgfuz§fŸ cŸsd. f‰wš cgfuz§fŸ cŸsd. Ïiza tr Ϛiy. gŸëæš fâå miw k‰W« nghJkhd fâåfŸ f‰wš f‰Ã¤jš braš gh£o‰bfd ga‹gL»wJ. Ïiza js tr cŸsJ. òÂa f‰wš cgfuz§fŸ k‰W« bk‹bghU£fŸ cŸsd. MÁça®fS¡F« khzt®fS¡F« fâå ga‹gL¤J« thŒ¥ò Ïšiy. MÁça®fŸ fâåk‰W« fâå rh®ghd cgfuz§fis tF¥Ãš ghl¤Â‰F V‰g ga‹gL¤J»‹wd® f‰wš cgfuz§fŸ ga‹gh£oš cŸsJ. khzt®fS¡F Áyneu§fëš fâå ga‹gL¤J« thŒ¥ò »il¡»wJ. MÁça®fŸ bjhêšE£g¤ij f‰wš f‰Ã¤jèš xU m§fkhf bfh©L f‰Ã¤jiy £lä£L brašgL¤J»‹wd®. nkY« khzt®fë‹ ãiyia kÂ¥ÃlΫ fâå ga‹gL»‹wJ. khzt®fŸ fâå ga‹gL¤J« thŒ¥ò bgW»‹wd®.
  • 40.
    31 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 8. rhŒjs« rhŒjs« mik¡f¥gléšiy. rhŒjs« cŸsJ. Mdhš be¿Kiw¡F c£g£L Ïšiy. if¥ÃoÍl‹ tGtG¥g‰w¤ jiu, rçahd rhŒÎ k‰W« cau¤Jl‹ mik¡f¥ g£LŸsJ. khzt®fŸ ghJfh¥ghf ga‹gL¤j VJthf mikªJŸsJ. kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F rhŒjs tr Ϛiy. kh‰W¤Âwdhë khzt®fŸ k‰wt®fë‹ cjéÍl‹ rhŒjs¤ij ga‹ gL¤J»‹wd® kh‰W¤Âwdhë khzt®fŸ vtuJ cjéÍ« Ï‹¿ if¥Ãoia ga‹gL¤Â jhkhfnt rhŒjs¤ij ga‹gL¤J»‹wd®. Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikaš miw gh¤Âu§fŸ rikayiw Ïšiy. kh‰W V‰ghLfŸ brŒa¥gL»wJ. rikaš gh¤Âu§fŸ k‰W« Ãw¤ njitahd bghU£fŸ nghJkhdjhf Ïšiy. khzt®fŸ czÎ mUªj Kiwahd Ïl tr Ϛiy. rikaš miw cŸsJ. rik¥gj‰F nghJkhd gh¤Âu§fŸ cŸsJ. rikaš miw k‰W« rh¥ÃL« Ïl« nghJkhd Ïltr ϋ¿ fhz¥gL»‹wJ. äfΫ mÂf Ïltr cŸs rikaš miw cŸsJ. bghU£fŸ guhkç¡f nghJkhd Ïl« cŸsJ. khzt®fŸ mk®ªJ rh¥Ãl nghJkhd Ïltr cŸsJ. rik¡F« nghJ« rik¤j ÃwF« czit _o it¤J guhkç¡f nghÂa Ïl tr Ϛiy. khzt®fŸ rh¥ÃL« Ïl« R¤jkhf Ïšiy. rik¡f ga‹gL¤J« gh¤Âu« R¤jkhf guhkç¡f¥gL»wJ. czÎ _o it¤J rik¤J ghJfh¥ghf guhkç¡f¥gL»wJ. khzt®fŸ czÎ rh¥ÃL« Ïl« R¤jkhf guhkç¡f¥gL»wJ. rikaš gh¤Âu§fŸ ga‹gh£o‰F ÃwF Kiwahf R¤j« brŒa¥gL»wJ.. rik¡F« gâahs® j‹ R¤j« ngQ»wh®. khzt®fS¡F R¤jkhd czÎ gçkhw¥gL»wJ. MÁça®fŸ RH‰Á Kiwæš khzt®fis czÎ Ïilntisæš f©fhâ¡»‹wd®.
  • 41.
    32 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 10. FoÚ® tr FoÚ® tr cŸsJ. Mdhš nghJkhdjhf Ïšiy FoÚ®nghJkhd mséš khzt®fS¡F tH§f¥gL»wJ. ãy¤jo Ú® Kiwahf R¤Âfç¡f¥g£L FoÚ® tH§f¥gL»wJ. FoÚ® nghJkhd mséš R¤Âfç¡f¥g£L ghJfh¥ghd Kiwæš guhkç¡f¥g£L bjhl®ªJ tH§f¥gL»wJ. FoÚ® tr Kiwahd ghJfh¥ò k‰W« guhkç¥ò Ï‹¿ khzt®fS¡F tH§f¥gL»wJ. R¤Âfç¡f¥g £l FoÚ® njit V‰gL« nghJ k£L« bjh£oia F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš Kiwahf R¤j« brŒJ FoÚ® tH§f¥ gL»wJ. ghJfh¥ghd Kiwæš R¤Âfç¡f¥g£l FoÚ® khzt®fë‹ njit¡nf‰g FoÚ® bjh£ofë‹ _y« nrä¤J tH§f¥gL»wJ.
  • 42.
    33 Ï‹¿aikah j ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥òk‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 11. if fGΫ trÂfŸ khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰g if fGt nghJkhd j©Ù®, FHhŒfŸ, nrh¥ò Ïšiy. iffŸ fGt nghJkhd j©Ù® tr cŸsJ. Mdhš, khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰g nghJkhd FHhŒfŸ k‰W« nrh¥ò Ïšiy. iffŸ fGt j©Ù® tr k‰W« khzt®fë‹ v©â¡if¡F V‰g nghJkhd FHhŒfŸ bghU¤j¥g£L nrh¥ò tH§f¥gL»wJ. iffGΫ Ïl« j©Ù® bjh£o R¤jkhf guhkç¡f¥gléšiy. MÁça®fŸ iffGΫ mtÁa« k‰W« KiwfŸ F¿¤J mo¡fo khzt®fS¡F vL¤Jiu¥gšiy. nrh¥ò Ïšyhkš if fGλ‹wd®. iffGΫ Ïl« R¤jkhf guhkç¡f¥ gL»wJ. MÁça®fŸ if fGΫ mtÁa« k‰W« KiwfŸ F¿¤J khzt®fël« vL¤Jiu¡ »‹wd®. khzt®fë‹ brašghL bjhl® f©fhâ¥ò Ïšyhkš v¥nghjhtJ ftå¡f¥ gL»wJ. iffGΫ Ïl« ÂdK« R¤j« brŒa¥g£L MÁça®fŸ gŸë khzt®fS¡F ghlš, gl«, ehlf« _y« iffGÎtj‹ K¡»a¤Jt« g‰¿ gy brašghLfŸ _y« vL¤Jiu¡f¥gL»wJ. j‹ R¤j« nk«gl m‹whl« khzt®fis jiyik MÁça® f©fhâ¡»‹wd®.
  • 43.
    34 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ÏU¥ò k‰W«njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 12. fê¥giw fê¥giw tr mšyJ nghJkhd fê¥giw tr Ϛiy. khzt®, khzéfŸ k‰W« kh‰W ÂwdhëfS¡F vd¤ jå¤jå fê¥giwfŸ Ïšiy. khzt® k‰W« khzéfS¡F¤ jå fê¥giwfŸ cŸsJ. Mdhš, nghJkhd v©â¡ifæš Ïšiy khzt®, khzéfS¡F¤ jå¤jå fê¥giw nghJkhd v©â¡ifæš cŸsJ. kh‰W¤Âwdhë fS¡F jå fê¥giw cŸsJ. fê¥giw äfΫ nkhrkhd ãiyæš ga‹gL¤j Ïayhj ãiyæš cŸsJ. fê¥giwia ga‹gL¤j k‰W« R¤j« brŒa nghJkhd j©Ù® tr Ϛiy. ešy ãiyæš nghJkhd j©Ù® trÂÍl‹ ga‹gh£oš cŸsJ. ÂdK« xU Kiw fê¥giw R¤j« brŒa¥gL»wJ. fê¥giw nk«ghL k‰W« ga‹ghL v‹whtJ xU Kiw f©fhâ¡f¥gL»wJ. mid¤J fê¥giwfS« Kiwahf R¤j« brŒa¥g£L v¥bghGJ« j©Ù® trÂÍl‹ e‹whf guhkç¡f¥g£L ga‹gh£oš cŸsJ. fhy Ïilbtëæš fê¥giw R¤j« brŒa¥gL»wJ. gŸë ã®thf« fê¥giw R¤j¤Âš jå¡ ftd« brY¤J»‹wJ.
  • 44.
    35 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ(Sources of Evidence) Mjhu¡F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ/ têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ)  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« VI g.f.v© (93-104) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA- Frame-work.pdf)  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« IV (g¡f v©.22 – 28) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Frame- work-final.RMSA-3.pdf)  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha« IV – (gf;fk; 78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009:  m¤Âaha« III (cl;gphpT 6,7,8 & 9 gf;fk; 3-5), m£ltiz (g¡f« 12-13) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  J}a;ikahd ghujk; J}a;ikahd gs;sp 2014 ( gf;fk; 1-29, 35-43) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Eng_Swachch- Bharat_Swachch-Vidhalaya.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  mid¤J gGJgh®¥ò k‰W« guhkç¥ò gŸëænyna eil¥bg‰WŸsJ.  rÛg¤Âš éisah£L ikjhd« guhkç¡f¥g£LŸsJ.  gšntWg£l khzt®fS¡fhd ghl Ïiz¢ brašghLfŸ, cl‰fšé, fiy¡fšé M»at‰¿‰F njitahd cgfuz§fŸ k‰W« rhjd§fŸ ÏU¥Ãš cŸsJ.  gŸëæ‹ _ykhf th§f¥gL« brŒÂ¤jhŸ, g¤ÂçiffŸ, fhyhªÂu rŠÁiffŸ, ä‹ üšfŸ k‰W« ä‹dQkakh¡f¥g£l üšfë‹ g£oaš  ÏU¥ò étu k‰W« tH§fš gÂntL.  fhy m£ltizæš üyf thÁ¥Ã‰bfd jå ghlntis k‰W« üyf trÂ.  Ïizajs trÂÍl‹ Toa fâå.  fhy m£ltidæš fâå fšé¡bfd ghl ntis xJ¡Fjš.  jF cila cjéahsUl‹ Toa MŒtf trÂ.  mid¤J cgfuz§fŸ, Ô miz¥ò fUé, KjYjé bghU£fS¡fhd g£oaš.  ä‹rhu rhjd§fŸ, MŒtf Ïurhad bghU£fŸ, R¤j« brŒa ga‹gL« mäy§fŸ, vçthÍ mL¥ò ngh‹w Mg¤jhd bghU£fë‹ g£oaš.  JhŒikahf, Kiwahf guhkç¡f¥g£l R¤jkhd fê¥giw.  FHhŒfë‹ mU»š if¡fGÎtj‰F njitahd nrh¥ò k‰W« Âut« cŸsJ.  R¤Âfç¡f¥g£l FoÚ®, Ú®nj¡f¤ bjh£o rÛg¤Âš R¤j« brŒa¥g£lJ.  br‹w M©L eilbg‰w gšntW éisah£L k‰W« fiy ãfœ¢ÁfŸ eilbg‰wj‰fhd Mtz§fŸ. gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«.  gŸëæš ÏU¡F« k‰W« ÏU¡f nt©oa ts§fŸ c‰W neh¡Fjš.  gŸëæš cŸs k‰W« njitahd ts§fŸ F¿¤J MÁça®fŸ, bg‰nwh®fŸ, khzt®fŸ k‰W« gŸë.
  • 45.
  • 46.
    37 VIII. juãiy¥ g£oaš(Response Matrix) gŸë ts§fis ga‹gL¤jš (ÏU¥ò, v®gh®¥ò, cgnah»¥ò). t. v© ••Ï‹¿aikahj ju§fŸ ÏU¥ò k‰W« njit ju« k‰W« ga‹ghL ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 1. gŸë tshf« 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L bghU£fs 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ 5. üyf« 6. MŒtf« 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) 8. rhŒjs« 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikayiw gh¤Âu§fŸ 10. FoÚ® tr 11. if fGΫ trÂfŸ 12. fê¥giw
  • 47.
    38 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for improvement) t. v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1. gŸë tshf« 2. éisah£L ikjhd« k‰W« éisah£L¥ bghU£fŸ 3. tF¥giwfŸ k‰W« Ïju miwfŸ 4. ä‹ tr k‰W« ä‹ rhjd§fŸ 5. üyf« 6. MŒtf«
  • 48.
    39 t. v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« brašfŸ fhymsÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 7. fâå (fâå tr ÏU¥Ã‹) 8. rhŒjs« 9. kÂa czÎ bghU£fŸ k‰W« rikayiw gh¤Âu§fŸ 10. FoÚ® tr 11. if fGΫ trÂfŸ 12. fê¥giw
  • 49.
    40 bra‰fs« – II f‰wšf‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš (TEACHING LEARNING AND ASSESSMENT) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) f‰wš – f‰Ã¤jš v‹gJ brašju¤ij ã®zæ¡F« K¡»a¡ fs«. ÏJ khzt®fë‹ milΤÂw‹ nk«gl xU fhuâahF«. gaDŸs f‰wš f‰Ã¤jš Nœãiy v‹gJ rçahd £lälš k‰W« M¡fó®tkhd f‰wY¡F cfªj NHiy cUth¡Ftnj MF«. ÏJ f‰wš mDgt¤ij totik¡fΫ, rçahd f‰wš NHiy cUth¡fΫ, gšntW tifahd f‰wš f‰Ã¤jš eilKiwfŸ _y« f‰wiy nk«gL¤jΫ cjλ‹wJ. MÁça®fŸ, khzt®fë‹ Âw‹fis òçªJ bfhŸSjš v‹gJ f‰wš f‰Ã¤jš braè‹ mo¥gil MF«. kÂ¥ÕL v‹gJ f‰wš f‰Ã¤jèš cŸsl§»a x‹whF«. vdnt, ÏJ f‰nghç‹ milÎãiyia m¿a K¡»akhd fhuâahf mik»wJ. MÁçaUila ghl m¿Î, f‰Ã¤jš Âw‹fŸ, c¤ÂfŸ k‰W« mtUila mQFKiw M»adt‰iw¡ f‰wš-f‰Ã¤jš kÂ¥ÕL brŒtj‹ _y« Ô®khå¡fyh«. II. Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective Prompts) 1. MÁça®fŸ vªj msé‰F khzt®fë‹ r_f, g©ghL k‰W« bghUshjhu Ëdâ f‰wš njitfŸ F¿¤J òçªJbfh©LŸsd®? 2. MÁça®fŸ j§fS¡F¤ njitahd ghl« rh®ªj m¿Î k‰W« f‰Ã¤jš Âw‹fis vªj msé‰F bfh©LŸsd®? 3. FHªij ika¡ f‰wš, f‰Ã¤jš Kiwæid MÁça®fŸ v›thW Áw¥ghf eilKiw¥gL¤J»‹wd®? 4. MÁça®fŸ Áw¥ghf j§fŸ ghl¤ij¤ £lä£L mt‰iw tF¥giwæš v›thW brašgL¤J»‹wd®? 5. ghl¥ bghUŸ k‰W« khzt®fë‹ f‰wš njit¡nf‰g, MÁça®fŸ f‰wš f‰Ã¤jš c¤ÂfŸ k‰W« Jiz fUéfis v›thW Áw¥ghf ifahs Ko»‹wJ? 6. MÁça®fŸ tF¥giw kÂ¥ÃLjiy, j§fŸ f‰wš f‰Ã¤jiy ÃuÂgè¥gj‰F vªj msé‰F ga‹gL¤J»‹wd®?
  • 50.
    41 III. c©ik¤ jftšfŸ(Factual Information) njit¥g£lhš xUédhé‰F x‹W¡F nk‰g£l bjçit nj®ªbjL¡fyh«. 1. MÁça®fŸ khzt®fë‹ r_f, g©ghL k‰W« Å£L NHš g‰¿a étu§fis v›thW bgW»‹wd®? 1) gŸë¥gÂntLfŸ _y« 2) bg‰nwhUl‹ fyªJiiuahlš _y« 3) f‰nghçl« édÎjš _y« 4) ntW VjhtJ ---------------- (F¿¥ÃlΫ) 2. MÁça®fŸ gšntW tifahd f‰wš f‰Ã¤jš ts§fŸ »il¡f¥bgW»‹wd® 1) ts§fis¥g‰¿ éê¥òz®Î Ïšyhik. 2) ts§fis¥g‰¿ bjçÍ«, ÏU¥ÃD«, mt‰iw bgw Koahik 3) ga‹gL¤J« ts§fŸ -------------- 3. vjdo¥gilæš MÁça®fŸ khzt®fsJ kd¥gh‹ik, C¡f«, k‰W« f‰wèš M®t« M»aitfis kÂ¥ÕL brŒ»wh®fŸ? m. fšé rh® k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfë‹ milÎ _y«, M. tF¥giwæš f‰nghUldhd éthj ãfœÎ _y« Ï. Ãw MÁçaUldhd fyªJiuahlš _y« <. tF¥ò¡FŸS«, tF¥ò¡F btënaÍ« f‰nghuJ el¤ijia c‰Wneh¡fš _y« c. kÂ¥Ãl Ïayéšiy.
  • 51.
    42 IV & V.Ï‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) étu¡ F¿¥òfŸ Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 1.MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš MÁça®fŸ f‰nghç‹ r_f-g©ghL k‰W« bghUshjhu Ëòy¤ij m¿ªJ mt®fŸ v›éj r_f Ëdâæš ÏUªJ tU»‹wd® v‹gijÍ« f‰nghç‹ Å£L¢ NHš k‰W« f‰wš ãiyfisÍ« m¿ªÂU¤jš nt©L«. MÁça®fŸ f‰nghç‹ r_f-g©ghL- bghUshjhu ãiyfisÍ« k‰W« mt®fë‹ f‰wš njitfisÍ« òçªJbfhŸSjš. nkY« tF¥giw mDgt¤Â‹ _ykhfΫ k‰W« rf MÁça®fSl‹ ciuahlš _ykfΫ / ghJfhty®fŸ / bg‰nwh®fŸ _ykhfΫ f‰nghç‹ f‰wš njitfis òçªJ bfhŸs Kaynt©L«. MÁça®fŸ f‰nghç‹ Ã‹}£l¤ij bg‰nwh®fŸ _ykhf f‰nghç‹ brašÂwid Kiwahf MuhŒªJ jå¥g£l njitfisÍ«, f‰wš KiwfisÍ« k‰W« f‰nghç‹ f‰wš Âwid bjçªÂU¤jš nt©L«. 2.MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î MÁça®fŸ xU Áy ghl¡ fU¤J¡fis el¤J«nghJ m¥ghl« bjhl®ghd Fiwthd òçjiy bg‰¿U¥gnjhL k£Lkšyhkš m¥ghl¡fU¤JfisÍ« f‰Ã¤jš ÂwikfisÍ« nk«gL¤Â¡ bfhŸs Fiwthd Ka‰Áfisna vL¤J¡bfhŸ»‹wd®. MÁça®fŸ Áy neu§fëš fodkhd ghl¥ gFÂfis el¤J«nghJ Áy Ãu¢ridfis v® neh¡F»‹wd®, F¿¥ghf f‰Ã¤jš Âwåš FiwghL, ghl¡fU¤J¡fisÍ«, f‰Ã¤jš ÂwikfisÍ« »il¡fToa x¤JiH¥ò k‰W« ts§fis bfh©L nk«gL¤Â¡ bfhŸSjš (v.fh) ghl¡fU¤J fs« gâæil gæ‰ÁfŸ MÁça®fŸ ghl¡fU¤J¡fŸ k‰W« f‰Ã¤jš Âwåš KGikahd Âwid bg‰¿U¡»‹wd®. tF¥giw f‰Ã¤jè‹ nghJ Áy neu§fëš f‰wš rh®ªj Ãu¢ridfis v®neh¡F»‹wd®. Ϫj tifæš MÁça®fŸ j§fë‹ njitia fUÂ, j§fŸ brhªj Ka‰Áahf gŸë k‰W« rf MÁça®fë‹ x¤JiH¥igÍ« f‰Ã¤jš ÂwidÍ«, ghl¥bghUŸ rh®ªj m¿itÍ« òJäJ¡bfhŸ»‹wd®. gŸëæš òJ¥Ã¤jY¡F x¤JiH¥ig më¡»wJ.
  • 52.
    43 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-2 ãiy-2 ãiy-3 3.f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš MÁça®fŸ ghl¤Â£l¤ijKo¡f nt©L« v‹w v©z¤Jl‹ ghl¥ ò¤jf§fëš cŸs ghl§fis f‰Ã¡»‹wd®. nkY« ghl¤jiy¥ò f‰wš – f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ Kiwahf ga‹gL¤j nt©L« v‹w éê¥òz®itÍ« bg‰¿U¡»‹wd®. MÁça®fŸ j§fŸ eh£F¿¥ò¡fis éçthd £l¤njhL jahç¤J«, guhkç¤J«, f‰Ã¤jš, kÂ¥ÕL c¤ÂfŸ k‰W« f‰wš cgfuz§fisÍ«, »il¡f¡ Toa ts§fisÍ« Kiwahf ga‹gL¤Â f‰wš f‰Ã¤jiy nk«gL¤j nt©L«. gŸë¡bf‹W xU g©ghL cŸsJ. m§nf x›bthU MÁçaU« j§fŸ khzt®fë‹ kh¿tU« njit¡nf‰g ghl¤ij totik¤J m¥ghl¥ bghUis khzt® ika f‰Ã¤jY¡fhf cUth¡F»‹wd®. f‰wš cgfuz§fis Kiwahf ga‹gL¤Jjš f‰wš f‰Ã¤jiy rçahd Kiwæš ghl¤njhL« k‰W« NœãiynahL« bjhl®ògL¤J»‹wd®. F¿¥ghf c‰Wneh¡Fjš, btë¡bfhzUjš, f©l¿jš, gF¤jhŒjš, btë¥gL¤Jjš, Ãu¢rid¡F ԮΠfhQjš, mDkhd§fis g»®jš _ykhf Áw¥ghd f‰Ã¤jiy V‰gL¤jyh«. 4.f‰wš NHiy cUth¡Fjš MÁça®fŸ khzt®fë‹ bga®fis m¿ªÂU¤jš k‰W« »il¡f¡Toa mo¥gil ts§fis f‰wš f‰Ã¤jY¡F ga‹gL¤Jjš. MÁça®fŸ f‰nghU¡F V‰w tifæš Nœãiyia cUth¡» tF¥giw brašgh£oš mid¤J khzt®fisÍ« <LgL¤j nt©L«. FG¢ brašghLfis £lä£L xU§»iz¤J f‰nghç‹ tF¥giw brašghLfis F¿¥ghf tiugl§fŸ k‰W« brašÂ£l§fŸ M»at‰iw Rt‰¿š kh£o gh®it¡F it¡f nt©L«. f‰wš f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ mid¤J khzt®fS« ga‹gL¤J« éjkhf, cUth¡» ga‹gL¤j nt©L«. MÁça®fŸ khzt®fS¡»ilna g§nf‰ò k‰W« fyªJiuahlš NHiy tF¥giwæš cUth¡f nt©L«. x¥gh® FG éthj« k‰W« f‰wš M»at‰iw C¡Fé¤jš, j§fŸ cz®Îfis btë¥gL¤j thŒ¥gë¤jš, f‰nghç‹ fU¤J¡fis ghuh£Ljš, édhnf£lš fU¤J¡fis g»®jš M»a NHiy MÁça®fŸ cUth¡f nt©L«.
  • 53.
    44 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 5.f‰wš f‰Ã¤jš brašghL f‰Ã¤jY¡Fghl¥ò¤jf« k‰W« fU«gyif k£Lnk MÁça®fshš ga‹gL¤j¥gL»wJ. Áy neu§fëš MÁça®fŸ khzt®fis fU«gyifæš cŸst‰iw vGj¢ brŒ»‹wd®. tF¥giw brašghL k‰W« Å£L¥ghl« v¥nghjhtJ bfhL¡f¥gL»wJ. khzt®fis fyªJiuahlèš g§nf‰f¢ brŒa MÁça®fŸ gytifahd f‰wš cgfuz§fis¥ ga‹gL¤J»‹wd®. ghl¡fU¤J¡fis és§f¢ brŒa brŒKiw és¡f§fŸ brŒJ fh©Ã¡»‹wd®. nkY« fU¤J¡fis¥ òçªJbfhŸs cjé njit¥gL« khzt®fS¡F Áw¥ò ftd« brY¤j¥gL»wJ. MÁça®fŸ Å£L¥ ghl§fis ÂU¤Â jFªj Ë}£l¤ij tH§F»‹wd®. MÁça®fŸ, khzt®fS¡F édÎjš, f©LÃo¤jš, MuhŒjš k‰W« xU§»izªJ f‰wš ngh‹w brašghLfë‹ _y« Rakhf f‰wY¡fhd thŒ¥Ãid tH§F»‹wd®. tF¥giw fyªJiuahlèš mid¤J khzt®fS« g§nf‰gij cWÂbrŒJ, f‰wš f‰Ã¤jY¡F njit¥gL« bghU£fis khzt®fns jah® brŒjš. 6.tF¥giw nkyh©ik MÁça®fŸ khzt®fis fU«gyifia neh¡»athW tçirahf c£fhu it¤J«, tF¥giwia f£L¡FŸ it¤JŸsd®. khzt®fS¡F F¿¥Ã£l Ïl¤Âš• ã‹W bfh©L f‰Ã¥gij khzt®fŸ bghWikahf f‰¿lΫ, khzt®fis mikÂahf it¥gj‹ _yK« tF¥giwæš xG¡fkhdJ cWÂbrŒa¥gL»wJ. MÁça®fŸ tF¥giw k‰W« gŸë tshf¤ij gšntW brašghLfŸ brŒtj‰F ga‹gL¤J»‹wd®. nkY« kh‰W¤Âwdhë khzt®fŸ ÛJ jå¡ftd« brY¤J»‹wd®. khzt®fëilna fhyªjtwhik, xG§FKiwia C¡Fé¤jš, MÁça®fshš cUth¡f¥g£l tF¥giw éÂfis k¤J Ëg‰w m¿ÎW¤Jjš. tF¥giw nkyh©ik éÂfis MÁça®fŸ k‰W« khzt®fŸ ÏizªJ KoÎ brŒth®fŸ. khzt®fë‹ ÏU¡ifahdJ mt®fŸ brŒÍ« brašfS¡F V‰wh® nghš kh‰¿aik¤jš. khzt®fŸ j§fë‹ Ra xG¡f¤Âid filÃo¤J xU§»izªJ cUth¡f¥g£l éÂKiwfis Ëg‰Wjš.
  • 54.
    45 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 7.f‰ngh® kÂ¥ÕLMÁça®fŸ khzt®fis V‰òila bfhŸiffë‹ _ykhf k£Lnk kÂ¥ÕL brŒt®. bghJthf, khzt®fS¡F më¡f¥gL« nj®thdJ mt®fë‹ kd¥ghl¤Âw‹ k‰W« ghl¥ò¤jf¤Âš Ïl«bgW« gæ‰ÁfŸ M»at‰iw nrh¡F« éjkhf cŸsJ. khzt®fë‹ milÎãiy F¿¤j jftš mt®fë‹ bg‰nwh®fS¡F kÂ¥bg© m£ilfë‹ _ykhfnt bjçé¡f¥gL»wJ. MÁça®fŸ gštif kÂ¥ÕL Kiw _y« khzt®fë‹ (fiy, eythœÎ k‰W« cl‰fšé) cŸë£l fšé rh® Âw‹fshdJ kÂ¥ÕL brŒa¥gL»wJ. khzt®fŸ K‹nd‰w« mila nt©oa Âw‹fshdJ és¡fkhf kÂ¥bg© m£ilæš F¿¥Ãl¥gL»wJ. khzt®fë‹ milÎ ãiy¥g‰¿ bjhl®ªJ bg‰nwh®fël« g»®ªJ bfhŸs¥gL»wJ. MÁça®fŸ kÂ¥Õ£il f‰wš f‰Ã¤jè‹ xU K¡»a m§fkhf¡ fUJ»‹wd®. khzt®fë‹ flªj fhy milthdJ j‰nghJ bg‰WŸs milÎl‹ x¥Ãl¥gL»wJ. mt®fë‹ milÎ F¿¤J bjhl® kÂ¥ÕL k‰W« Ë}£l¤Â‹ thæyhf bjçé¡f¥gL»wJ. fšérh®, jå¥g£l k‰W« rKjha g©òfshdJ kÂ¥ÕL brŒa¥g£L K‹nd‰w¤Â‰fhd bjhl® brašghLfŸ tH§f¥gL»wJ. 8.f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš MÁça®fŸ f‰wš f‰Ã¤jY¡F ghl¥ò¤jf¤ij k£Lnk Kj‹ikahf¥ ga‹gL¤J»‹wd®. £läl¥glhj Ãw f‰wš f‰Ã¤jš cgfuz§fis ga‹gL¤J»‹wd®. MÁça®fŸ ghl ò¤jf¤Jl‹ F¿¥ò cjé üšfŸ, tiugl§fŸ, khÂçfŸ, bjhêšE£g f‰wš fUéfŸ, cŸq® ts§fŸ, M»at‰iwÍ« ga‹gL¤J»‹wd®. m¿éaš, fâj« k‰W« bkhê cgfuz§fŸ / MŒtf§fŸ, M»at‰iw njit¥gL«nghJ ga‹gL¤J»‹wd®. MÁça®fS¡F njit¥gL«nghJ »il¡f Toa tifæš ts§fë‹ étu VL guhkç¡f¥gL»wJ. MÁça®fŸ ghl¤Jl‹ f‰wš f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ, cŸq® ts§fŸ, bjhêšE£g§fŸ, MŒÎ Tl§fŸ M»at‰iw xU§»iz¤J bghU¤jkhd Ïl¤Âš ga‹gL¤J»‹wd®. ts§fis k‰w gŸëfSl‹ g»®ªJ bfhŸs gŸëahdJ cWJizahf cŸsJ.
  • 55.
    46 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy-1 ãiy-2ãiy-3 9.MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ MÁça®fŸ xU Áy neu§fëš mt®fë‹ f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Á k‰W« f‰nghç‹ K‹nd‰w¤ijÍ« kW MŒÎ brŒ»‹wd®. MÁça®fŸ bjhl®¢Áahf j§fë‹ f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Á k‰W« mJ bjhl®ghd brašghLfis gÂÎ brŒJ«, j§fë‹ Â£l§fis kW MŒÎ brŒJ«, f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Á k‰W« mJrh®ªj brašghLfis nk«gL¤j jFªj elto¡iffis vL¡»‹wd®. MÁça®fŸ j§fë‹ brašghLfis jåahfnth, T£lhfnth £lä£L Áwªj f‰wš f‰Ã¤jš Kiwfis eilKiw¥gL¤ÂÍ«, mJrh®ªj brašghLfis btë¡bfhz®ªJ«, Ïil btëia f©l¿ªJ m¤Â£l« Áw¥ghd ãiyia v£lΫ, f‰wš f‰Ã¤jš rh®ªj ÃuÂgè¤jš thæyhf kh‰W f‰wš mDgt¤ij cUth¡F»‹wd®.
  • 56.
    47 gs;spapd; ngah;: Cluster:Block: UDISE CODE: Subject No. Enrolled No. Assessed No.of Children Scoring grades in FA (Max 40 Marks) No. of Children scoring grades in SA (Max 60 Marks) No. of Children Scoring overall Grades FA&SA (Max 100 Marks) A B C D A B C D A B C D B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G B G Tamil English Maths Science Social science Upper Primary Grade Table FA Grade SA Grade Total Grade 33-40 A 49-60 A 81-100 A 25-32 B 37-48 B 61-80 B 17-24 C 25-36 C 41-60 C 0-16 D 0-24 D 0-40 D
  • 57.
    48 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ( Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ)  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha«-IV-g.f.v©(55-82) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA-Frame- work.pdf  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha«-II (g¡f v© 12-34), m¤Âaha«-III (g¡f v© 35-77) k‰W« m¤Âaha« IV (g¡f v© 78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf)  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009: m¤Âaha«-IV (ÃçÎ 24 g¡f v© 8) m¤Âaha« V (ÃçÎ-29 g¡f v© 9) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  NCERT _y« totik¡f¥g£l mid¤J ghl§fS¡fhd bjhl¡f k‰W« ca®bjhl¡f f‰wš msÅLfŸ  ADEPTS MÁça® cjéÍl‹ nk«gL¤j¥gL« fšé brašghLfŸ (MHRD 3, UNICEF ‹ Jt¡f Ka‰Á/Kid¥ò.)  PINDICS (bjhl¡f k‰W« ca®bjhl¡f MÁça®fS¡fhd brašÂw‹ kÂ¥ÕL) - (NCERT 2013)  tsu¿ kÂ¥Õ£o‰fhd MÁça® ifnaL (m¿éaš) (CBSE-2010) (P – VII) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  gŸëæš khzt®fS¡fhf cUth¡f¥g£L guhkç¡f¥gL« khzt® Raétu got«  MÁça®fŸ khzt®fë‹ ÅLfS¡F br‹W gh®itæ£l gÂÎ.  MÁça®fŸ fyªJbfh©l gâæil gæ‰Á, fU¤ju§FfŸ, f‰wš- f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ jahç¤jš gâkidæ‹ gÂÎfŸ  ghl¤Â£l«, FiwÔ® f‰Ã¤jš £l« k‰W« Ïju  gŸëæš th§f¥gL« gUt Ïjœ/ÏjœfŸ g£oaš  MÁça®fshš cUth¡f¥g£l f‰wš, f‰Ã¤jš cgfuz§fŸ  khÂç brašÂ£l m¿¡iffŸ, MuhŒ¢ÁfŸ, x¥gil¥òfŸ, fs¥gaz«.  f‰nghç‹ K‹nd‰w m¿¡if/ÂuŸ gÂntL.  kÂ¥ÕL gÂÎfŸ/CCE gÂntLfëš cŸs kÂ¥bg©/ju§fŸ.  fU¤ju§F, gâkidfëš MÁça®fë‹ g§fë¥ò  f‰wš ts§fë‹ bjhF¥òfŸ. (ie) tsò¤jf§fŸ k‰W« Ëg‰w¤j¡f rh‹WfŸ.  cŸq® k¡fŸ, fiyP®fŸ M»nahç‹ nrit F¿¤j gÂntL.  khzt®fë‹ tUif gÂntL.  Å£L¥ghl«, tF¥ò ghl«, nj®Î¤jhŸfŸ M»at‰¿‹ khÂçfŸ.  jiyikahÁça®fŸ, FWts ika xU§»iz¥ghs®, t£lhu tsika nk‰gh®itahs® k‰W« xU§»iz¥ghs® M»nahç‹ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd gçªJiufŸ rh®ªj gÂntLfŸ.
  • 58.
    49 gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  jiyik MÁça®, MÁça®fë‹ ghl¤ £l« k‰W« tF¥giw f‰wš, f‰Ã¤jš brašghLfis c‰W neh¡»aj‰fhd gÂntL.  f‰wš, f‰Ã¤jY¡fhf khzt®fŸ k‰W« bg‰nwh®fSl‹ fyªJiuahoa gÂntL.  jiyik MÁça® khzt®fSl‹ fyªJiuahoa gÂntL. VII. òJikfŸ (Innovations) VIII. juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) f‰wš f‰Ã¤jš k‰W« kÂ¥ÃLjš t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 1. MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš 2. MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î 3. f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš 4. f‰wš NHiy cUth¡Fjš 5. f‰wš f‰Ã¤jš brašghL 6. tF¥giw nkyh©ik 7. f‰nghç‹ kÂ¥ÕL 8. f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš 9. MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ
  • 59.
    50 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for Improvement) t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« braš £l« fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj gUt« 1 gUt« 2 gUt« 3 1. MÁça®fŸ f‰nghiu òçªJ bfhŸsš 2. MÁça®fë‹ ghl k‰W« f‰Ã¤jš m¿Î 3. f‰Ã¤jY¡fhd £läLjš 4. f‰wš NHiy cUth¡Fjš 5. f‰wš f‰Ã¤jš brašghL 6. tF¥giw nkyh©ik 7. f‰nghç‹ kÂ¥ÕL 8. f‰wš f‰Ã¤jš ts§fis ga‹gL¤Jjš 9. MÁça®fŸ j§fsJ f‰wš f‰Ã¤jY¡fhd ÛshŒÎ
  • 60.
    51 bra‰fs« - III f‰nghç‹K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á (LEARNER’S PROGRESS, ATTAINMENT AND DEVELOPMENT) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) f‰nghç‹ KGikahd ts®¢Ána Áwªj gŸëæ‹ Kj‹ik neh¡fkhF«. ÏJ f‰nghç‹ m¿Îrh®, kd«rh® k‰W« clš Ïa¡frh® fs§fis cŸsl¡»aJ. f‰nghiu mid¤J fiy¤Â£l gFÂfëY« g§nf‰f c‰rhf¥gL¤Jtj‹ _yK« F¿¥Ã£l fhy msÎfëš mt®fë‹ K‹nd‰w¤ij bjhl®¢Áahf f©fhâ¥gj‹ _yK« gŸëahdJ Ϫj neh¡f§fis mila K‰gL»wJ. fšérh® (scholastic) K‹nd‰w« k£Lkšyhkš khzt®fë‹ jåkåj k‰W« r_fey K‹nd‰w¤ijÍ« gŸë C¡Fé¡»wJ. ÏJ khzt®fë‹ Âw‹fŸ, jåkåj k‰W« r_f Âw‹fis ts®¥gj‰F fšé Ïiz¢brašgh£L (Co-scholastic) gFÂfëš gytifahd thŒ¥òfŸ më¥gij cŸsl¡»aJ. Ï›thwhf, V‰òila (Desirable) f‰wè‹ btë¥gh£o‰fhd mid¤J c£TWfisÍ« Ϫj bra‰fskhdJ cŸsl¡» cŸsJ. II.Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective Prompts) 1. khzt®fŸ gŸë¡F jtwhkš F¿¤j neu¤Âš tU»wh®fsh? 2. khzt® tUifia gŸë v›thW f©fhâ¡»wJ. nkY«, Ú©l ehŸ gŸë¡F tuhj khzt®fë‹ f‰wš ÏH¥ig v›thW <L brŒ»wJ? 3. gšntW ju¥g£l f‰wš brašghLfëš khzt®fë‹ g§nf‰ig gŸë vªj msé‰F cW brŒ»wJ? 4. gŸëahdJ khzt®fë‹ gyju¥g£l Âw‹fis vªbjªj têfëš f©l¿ªJ C¡Fé¡»wJ? 5. f‰nghç‹ milit k¥ãL, fiy¤Â£l v®gh®¥Ã‰nf‰g xU tF¥ÃèUªJ mL¤j tF¥Ã‰F mt®fŸ K‹ndWtij v›thW cW brŒ»wJ? 6. f‰nghç‹ fiy¤Â£l ts®¢Áia gŸë v›thW bjhl®ªJ f©fhâ¡»wJ? 7. f‰nghç‹ jåkåj k‰W« r_f ts®¢Áia gŸë v›thW cW brŒ»wJ? nkY«, mt‰¿š khzt®fë‹ K‹nd‰w¤ij v›thW f©fhâ¡»wJ?
  • 61.
    52 III.c©ik¤ jftšfŸ (FactualInformation) (njit¥go‹ gŸëahdJ xU édhé‰F x‹¿‰F nk‰g£l gšfis¤ juyh«) 1. el¥ò fšéah©oš khzt®fë‹ ruhrç gŸë tUif ---------------- (Annexure I – SMF 3rd page 4th table - gF M – nr®¡if k‰W« tUif) 2. khzt®fë‹ fhyªjtwhik k‰W« xG§fhd tUif¡fhf tH§f¥gL« btFkÂfŸ(VnjD« ÏU¥Ã‹) _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 3. xG§fhd k‰W« fhyªjtwhj tUifia nk«gL¤j ga‹gL¤j¥gL« braš gÂntLfŸ (m) bg‰nwh®/ ghJfhty® rªÂ¥ò gÂntL (M) xG§f‰w tUifòçÍ« khzt®fë‹ bg‰nwh®/ ghJfhtyU¡F mD¥g¥g£l ãidñ£lš / foj« (Ï) ntW vitnaD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) ____________ (<) gÂntLfŸ Ïšiy 4. khzt®fë‹ tUif¥ gÂntLfŸ Ï‹wséš guhkç¡f¥gL»wjh? M« Ïšiy 5. (m) x›bthU khztD¡F« khjhªÂu ruhrç tUif fz¡»l¥gL»wjh? M« Ïšiy (M)x›bthU tF¥Ã‰F« khjhªÂu ruhrç tUif fz¡»l¥gL»wjh? M« Ïšiy 6. MÁça®fŸ bršy Ïayhj tF¥òfS¡F brŒa¥gL« kh‰W V‰ghLfŸ (m) k‰w MÁça®fë‹ tF¥òfnshL Ïiz¡f¥g£LŸsJ (M) XŒÎ ntisæš cŸs k‰bwhU MÁça® tF¥ig el¤J»wh® (Ï) vªjéj V‰ghLfS« brŒa¥gléšiy (<) ntW VnjD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) ----------
  • 62.
    53 7. (m) khzt®fë‹j‹ R¤j« gŸëædhš rçgh®¤J cW brŒa¥gL»wjh? M« Ïšiy (M) M« våš, i. gŸë fhiy têgh£oš•m›t¥nghJ j‹R¤j« tèÍW¤j¥gL»wJ. ii. tF¥giwæš mšyJ fhiy têgh£oš ÂdK« x›bthU khztålK« nfŸéfŸ nf£f¥g£L rçgh®¡f¥gL»wJ. iii. gŸë têgh£oš j‹ R¤j¤Â‹ K¡»a¤Jt« tèÍW¤j¥gL»wJ iv. ntW vitnaD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) -------------- 8. khzt®fë‹ j‹ k‰W« r_f ts®¢Á¡F gŸë nk‰bfh©l brašghLfisg£oaèLf._________________________________________________ ___________________________________________________________________ 9. khzt®fë‹ jåeg® K‹nd‰w« v›thW f©fhâ¡f¥gL»wJ? (m) tF¥giwæY«, éisah£LfŸ k‰W« Ãw fšé Ïiz brašghLfëY« khzt®fë‹ g§nf‰ig c‰Wneh¡Fjš _y« (M) khzt®fë‹ g§nf‰ò k‰W« milÎ F¿¤J gÂntLfŸ guhkç¤jš _y« (Ï) jåeg® k‰W« r_f ts®¢Áia f©fhâ¡f v›éj Ka‰ÁÍ« vL¡f¥gléšiy (<)ntW VnjD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) _______________________________________________________________________ 10. khzt®fë‹ milÎ v›thW msél¥gL»wJ k‰W« F¿¥Ã£l fhy¤Âš mt®fë‹ K‹nd‰w« v›thW cW brŒa¥gL»wJ? (m) gUt¤nj®Îfis fz¡»Ljš (M) miuah©L¤ nj®Î (Ï) KG M©L¤ nj®Î (<)kÂ¥bg© mo¥gilæš juãiy tH§Fjš _y«
  • 63.
    54 IV & VÏ‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy - 1 ãiy - 2 ãiy – 3 1. f‰nghç‹ tUif MÁça®fŸ ÂdK« khzt®fë‹ tUifia¥ gÂÎ brŒ»wh®fŸ. mo¡fo gŸë¡F tUif òçahj k‰W« fhy« jhœ¤Â gŸë¡F tU« FHªijfis milahs« fhQ»wh®fŸ. gŸë jftš gyifæš khzt®fë‹ tUifia tF¥ò thçahf fh£Á¥gL¤J»wh®fŸ. mo¡fo gŸë¡F tUif juhj khzt®fŸ F¿¤J bg‰nwhU¡F¤ bjça¥gL¤J»wh®fŸ. gŸë, khzt®fë‹ tUif F¿¤J bg‰nwhU¡F Kiwahf jftš bjçé¡»wJ. khzt®fŸ Ú©l fhy« k‰W« mo¡fo gŸë¡F tuhik F¿¤j fhuz¤ij f©l¿»wJ. tUif Fiwthš f‰wèš V‰gL« jh¡f¤ij khzt®fŸ k‰W« bg‰nwhUl‹ fyªJiuahL»wJ. njit¥gL« neu§fëš khzt®fë‹ ÅLfëš br‹W rªÂ¡»wh®fŸ. mid¤J khzt®fë‹ tUif étu§fis gŸë gF¥ghŒÎ brŒ»wJ. mÂf tUif Fiwé‰F« F¿¥Ã£l tif f‰nghU¡F« mšyJ M©o‹ VjhtJ F¿¥Ã£l fhy¤Â‰F« VnjD« bjhl®ò ÏU¡»wjh v‹gij cW brŒjš. gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« bg‰nwh®fŸ _y« Ï¥Ãu¢ridfS¡F ԮΠfh©»wJ. neuª jtwhik k‰W« xG§fhd tUifia cW brŒjš F¿¤J khzt®fŸ k‰W« bg‰nwhiu C¡f¥gL¤j njitahd têKiwfis¡ f©LÃo¡»wJ. neuª jtwhkš xG§fhf gŸë¡F tUif òçÍ« khzt®fis ghuh£L»wJ k‰W« m§Ñfç¡»wJ. 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL vªj xU Ïiléid Ïšyhkš khzt®fŸ MÁça®fis mikÂahf ftå¡»wh®fŸ. f£lhakhf brŒa¥gl nt©oa gŸë éHh¡fŸ k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfis V‰ghL brŒ»wJ. mnj khzt®fŸ Ï›éjkhd brašghLfëš tH¡fkhf g§F bgW»wh®fŸ. xU Áy khzt®fŸ tF¥giw fyªJiuahlèš k‰W« Ïiléidfëš c‰rhf¤Jl‹ g§FbgW»wh®fŸ. gyéjkhd fšé Ïiz¢ brašghLfŸ k‰W« fiy ãfœ¢Áfis gŸë V‰ghL brŒ»wJ. Ϫãfœ¢Áfëš KG <Lgh£Ll‹ g§F bfhŸs MÁça®fŸ khzt®fis C¡Fé¡»wh®fŸ. mÂf mséyhd khzt®fŸ Ϫãfœ¢Áfëš g§F bgW»wh®fŸ. MÁça®fSlD« rf khzt®fSlD« tF¥giw fyªJiuahlš k‰W« Ïiléid òçtj‹_y« mid¤J khzt®fS« KG <Lgh£Ll‹ g§FbgW»wh®fŸ. gy ju¥g£l fšé Ïiz¢ brašghLfëš khzt®fë‹ Âwikfis nk«gL¤j khzt®S¡F gæ‰ÁfisÍ« thŒ¥òfisÍ« tH§F»wJ. mid¤J khzt®fS« M®t¤JlD« c‰rhf¤JlD« gšntWg£l gŸë éHh¡fëY« fšé Ïiz¢ brašghLfëY« g§F bgW»wh®fŸ.
  • 64.
    55 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy - 2 ãiy – 3 3. f‰nghç‹ ts®¢Á nj®¢Á m£il,bjhl® k‰W« KGikahd kÂ¥Õ£L gÂntLfŸ ngh‹w f£lha¥ gÂntLfŸ thæyhf khzt®fë‹ K‹nd‰w égu¤ij gŸë Mtz¥gL¤Â guhkç¡»wJ. fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡F V‰g (fšé k‰W« fšé Ïiz¢ brašghLfŸ) jå¥g£l khzt®fë‹ K‹nd‰w¤ij gŸë bjhl®¢Áahf msÅL brŒ»wJ. ÂuŸ gÂnt£L jftšfis mid¤J tF¥Ã‰F« gšntWg£l f‰nghU¡F« V‰gL¤Â mij M©LnjhW« òJ¥Ã¡»wJ. mid¤J fšé k‰W« fšé Ïiz¢ brašgh£L gFÂfëš x›bthU khztå‹ K‹nd‰w¤ijÍ« gŸë bjhl®ªJ f©fhâ¡»wJ. x›bthU khztå‹ f‰F« ntf¤ij kdš it¤J jå¥g£l khzt®fë‹ K‹nd‰w¤ij bjhl¡f¤ÂèUªJ ÏWÂtiu f©l¿»wJ. ÂuŸ gÂnt£L jftšfis gF¥ghŒÎ brŒJ tF¥òfëš khzt® FG¡fë‹ K‹nd‰w KiwfisÍ« ngh¡FfisÍ« f©l¿»wJ. Ï¥gF¥ghŒÎfë‹ KoÎfisÍ« Ë}£l§fisÍ« tF¥giw brašghLfnshL xU§»iz¡»wJ. khãy k‰W« njÁa mséyhd f‰ngh®milÎfis miltnjhL, mijÍ« jh©o rh¡f éU«ò»wJ. 4.f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á f‰nghç‹ jå kåj k‰W« r_f ts®¢Á¡F cjΫ F¿pLfshd eh£L¥g‰W, r»¥ò¤j‹ik, kjrh®g‰w el¤ij, ÃwUl‹ ešy R_f cwÎ ngh‹wt‰iw g‰¿ m¿ªJ ÏU¡»wJ. gŸëahdJ murhiz¡F c£g£L fhiy têghL k‰W« njÁa Âd§fŸ k‰W« éHh¡fis bfh©lhl V‰ghL brŒ»wJ. r_f k‰W« ÃwUl‹ R_f cwÎ Âw‹fis nk«gL¤J« neh¡f¤Jl‹ tF¥giwæš MÁça®fŸ FG brašghLfis V‰ghL brŒ»wh®fŸ. f‰nghç‹ r_f k‰W« jåkåj ts®¢Á njitfS¡fhf bg‰nwhU¡F«, rKjha¤J¡F« fyªJiuahlš T£l§fis V‰ghL brŒ»wh®fŸ. gil¥gh‰wš Âw‹, T® Áªjid¤ Âw‹ Ãu¢ÁidfS¡F ԮΠfhQ« Âw‹, KobtL¡F« Âw‹, ÃwUl‹ R_fkhf gHF« Âw‹ ngh‹w thœéaš Âw‹fis m‹whl tF¥giw brašghLl‹ xU§»iz¤J nk«gL¤J»wJ. xU cfªj kÂ¥Õ£L NHiy cUth¡f fijfŸ, fhbzhè fh£ÁfŸ ngh‹w ts§fis MÁça®fŸ cUth¡» ga‹gL¤J»wh®fŸ. f‰nghçläUªJ v®gh®¡F« el¤ijfS¡F MÁça®fŸ K‹ cjhuzkhf és§F»wh®fŸ. f‰nghç‹ jåkåj k‰W« r_f ts®¢Áæš ÅL k‰W« gŸëæ‹ g§F g‰¿ bg‰nwhçl« fyªJiuahL»wh®fŸ.
  • 65.
    56 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy - 2 ãiy – 3 5. f‰nghç‹ milÎ X›bthU tF¥ÃY« Fiwªj khzt®fns fiy¤Â£l v®gh®¥òfis (m¿jš k‰W« Âw‹fŸ) mil»wh®fŸ. mid¤J fiy¤Â£l gFÂfëY« khzt®fë‹ milÎfis cWÂgL¤j x›bthU fšéah©o‹ ÏWÂæY« kÂ¥Õ£il gŸë el¤J»wJ. X›bthU tF¥ÃY« Áy khzt®fŸ bgU«ghyhd fiy¤Â£l v®gh®¥òfis (m¿jš k‰W« Âw‹fŸ) mil»‹wd®. mnj ntisæš bgU«ghyhd f‰ngh® tF¥ò - ãiy v®gh®¥Ã‰F Ñœ cŸsd®. milÎ ãiyia nk«gL¤Â f‰nghiu mL¤j tF¥Ã‰F jah® brŒa gŸë FiwÔ® f‰Ã¤jiy V‰ghL brŒ»wJ. bghJthf gŸëæš bgU«ghyhd khzt®fë‹ milÎ, tF¥ò ãiy v®gh®¥ig x£o / mj‰F nkš cŸsJ. khzt®fë‹ tF¥ò ÏWÂãiy milÎfis cW brŒa c¤Âfis gŸëahdJ bjhl®ªJ nk«gL¤Â tU»wJ.
  • 66.
    57 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ(Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ)  FHªijfS¡fhd Ïytr f£lha¡fšé cçik¢ r£l« - 2009 m¤Âaha«-V (c£ÃçÎ 29 g¡f« v©-9) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  MÁça®fŸ tsu¿ kÂ¥Õ£L 57inal (m¿éaš) CBSE (2010) (pp.iii-viii) (http://www/cbsc/nic.in/cce/cce-manual/CBSE-FA-class- ix%20(science)%20final.pdf)  njÁa fiy¤Â£l tiuÎ-2005: m¤Âaha«-II (g¡f«-12-34) m¤Âaha«-IV (g¡f«-78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf20 05.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  khzt®fë‹ tUif¥ gÂntL  bjhl® tUifæ‹ik k‰W« nk‰bfhŸs¥g£l elto¡if  Kiwahd tUif k‰W« fhyªjtwhikia nk«gL¤j nk‰bfhŸs¥g£l elto¡if  mo¡fo gŸë¡F tUif òçahj khzt®fë‹ ÅLfS¡F MÁça® br‹W bg‰nwhUl‹ fyªJiuahLjš  nj®¢Á m£il, bjhl® k‰W« KGikahd kÂ¥ÕL gÂntLfŸ, Ï‹d Ãw.  gŸëæš el¤j¥g£l éHh¡fŸ, ãfœ¢ÁfŸ k‰W« brašghLfë‹ g£oaš.  fšé Ïiz¢ brašghLfŸ, éisah£LfŸ, ngh£ofŸ k‰W« fiy ãfœ¢Áfëš g§nf‰ò  khzt®fS¡F tH§f¥g£l F¿¥ngLfŸ, éil¤jhŸ k‰W« Ë}£l khÂçfŸ  bjhl¡fãiy k‰W« F¿¥Ã£l Ïilbtëæš khzt®fë‹ K‹nd‰w gÂntLfŸ  bghW¥òfŸ tH§f¥g£l khzt®fë‹ g£oaš  gŸë ghl¤Â£l« / fhy m£ltizæš cŸsl¡»ÍŸs kÂ¥Õ£L fšé k‰W« thœéaš Âw‹fŸ  ÂuŸ gF¥ghŒÎ brŒa¥g£l kÂ¥Õ£L gÂntLfŸ  f‰nghh¨‹ brašghL F¿¤J bg‰nwhUl‹ fyªJiuahoa gÂntLfŸ gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  gŸë brašghLfëš khzt®fë‹ g§nf‰ig m¿a khzt®fis c‰Wneh¡Fjš k‰W« Ïiléidah‰Wjš
  • 67.
    58 VII.òJikfŸ (Innovations) VIII. juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) f‰nghç‹ K‹nd‰w«, milÎ k‰W« ts®¢Á t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy - 1 ãiy - 2 ãiy - 3 1. f‰nghç‹ tUif 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL 3. f‰nghç‹ ts®¢Á 4. f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á 5. f‰nghç‹ milÎ
  • 68.
    59 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for improvement) t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 1 tUl« 2 2 tUl« 3 3 1. f‰nghç‹ tUif 2. f‰nghç‹ g§nf‰ò k‰W« <LghL 3. f‰nghç‹ ts®¢Á 4. f‰nghç‹ jå¥g£l k‰W« r_f ts®¢Á 5. f‰nghç‹ milÎ
  • 69.
    60 Annexure I 1. khzt®fë‹nr®¡if k‰W« tUif¥ gÂÎ tF¥ò nr®¡if Sep/March khj¤Â‹ ruhrç tUif (khj« .....................) Sep/March khj¤Â‹ ruhrç tUif rjÅj« () (khj« .....................) M©fŸ bg©fŸ bkh¤j« M©fŸ bg©fŸ bkh¤j« M©fŸ bg©fŸ bkh¤j« I II III IV V bkh¤j« I- V VI VII VIII bkh¤j« VI - VIII bgU bkh¤j« I - VIII (F¿¥ò: ruhrç tUif k‰W« ruhrç tUif rjÅj« () fz¡ Ñ£L) khj¤Â‹ ruhrç tUif = Ï«khj¤Â‹ khzt®fë‹ bkh¤j tUif ntiy eh£fë‹ v©â¡if ruhrç tUif rjÅj« () = khj¤Â‹ ruhrç tUif x 100 khzt® nr®¡if
  • 70.
    61 bra‰fs« IV MÁça®fë‹ brašghLk‰W« gârh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤jš (MANAGING TEACHER PERFORMANCE AND PROFESSIONAL DEVELOPMENT) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) MÁça® brašgh£L ã®thf« v‹gJ jukhd fšéæ‹ xU K¡»a¤ özhF«. brašghLfis ÛshŒÎ brŒa Kiwahd mQFKiwfŸ _yK« Âw‹ nk«gh£L gæ‰Á _yK« MÁça®fë‹ Âw‹fis¡ f©l¿ªJ mt‰iw nk«gL¤JtJ xU bjhl®¢Áahd brayhF«. nj®ªbjL¡f¥g£l òÂa MÁça®fS¡F gŸë ghl¥bghUŸ k‰W« f‰ngh® g‰¿a NHY¡F V‰wthW jah® brŒtJ Ï‹¿aikahjJ. khzt®fë‹ f‰wš njitfis¥ ó®¤Â brŒtj‰fhd f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰Áæid cŸth§»¡ bfhŸtj‰F« fiy¤Â£l v®gh®¥òfis¥ òçªJbfhŸtj‰F« ÏJ MÁça®fis jah®gL¤J»wJ. MÁça®fë‹ bjhêš ju nk«gh£il ca®¤Jtj‰F« mt®fël« FGkd¥gh‹ikia ts®¥gj‰F« gŸëæ‹ KGikahd ts®¢Á¡F tênfhYj‰F« MÁça®fë‹ brašghLfis bjhl®¢Áahf¡ f©fhâ¤jš äfΫ mtÁakhF«. II. Áªjid¤ Jh©lšfŸ (Reflective prompts) 1. òÂa MÁça®fis Ma¤j¥gL¤j gŸë nk‰bfhŸS« têKiwfŸ ahit? 2. gŸë¡F tUif juhj MÁça®fë‹ tF¥giwfis¡ f©fhâ¤J mt‰iw ã®t»¥gj‰F v‹d têKiwfis ifahsyh«? 3. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfis vªj msÎ MÁça®fŸ òçªJbfh©L mj‰nf‰g j§fŸ tF¥giw¢ brašghLfis¤ jftik¤J¡ bfhŸ»wh®fŸ? 4. gŸë, MÁça®fë‹ brašghLfis f©fhâ¤J mt®fë‹ bjhl®¢Áahd gâ rh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤J mjid nk«gL¤Jtj‰fhd thŒ¥òfis v›thW tH§F»wJ. 5. gŸë v›thW MÁça®fë‹ brašÂw‹ Ïy¡Ffis ã®zæ¤J, mt®fS¡fhd bghW¥òfisÍ« flikfisÍ« xJ¡»wJ?
  • 71.
    62 III. c©ik¤ jftšfŸ(Factual Information) (gŸëæ‹ njit¡nf‰g x‹W¡F nk‰g£l bjçÎfis nj®Î brŒayh«) 1. gŸëæYŸs MÁça®fë‹ v©â¡if m. mDk¡f¥g£l gâæl« ------ M. gâæš cŸnsh® ------- 2. gâæYŸs MÁça®fë‹ v©â¡if m. ãuªju« ------ M. x¥gªj gâahs® ----- Ï. gF neu« ------ <. bfsut MÁça®fŸ ----- c. ntWahnuD« 3. v©â¡if m. gæ‰Á bg‰w MÁça®fŸ ------ M. gæ‰Á bgwhj MÁça®fŸ ------ 4. gŸëæ‹ òÂa MÁça®fS¡F Ma¤j¥ gæ‰Á tH§f¥gL« Kiw m. Ma¤j¥ gæ‰Á V‰ghL brŒa¥gL»wJ M. jiyik / _¤j MÁça®fë‹ _y« neuo T£l« Ï. jå¥g£l Ma¤j¥ gæ‰ÁfŸ Ï‹¿ òÂjhf¥ gâæš nr®ªj MÁça®fŸ jh§fshfnt go¥goahf¤ j§fis Ma¤j¥gL¤Â¡ bfhŸSjš. <. ntW vitnaD« KiwfŸ (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ) --------------- 5. MÁça®fë‹ tUif òçahik¡fhd fhuz§fnshL Toa tUif¥gÂntL gŸëæš guhkç¡f¥gL»wjh? M« i. M« våš, tUif òçahik¡fhd fhuz§fis¥ g£oaèLf (c.«. éL¥Ãš ÏU¤jš, gæ‰Á¡fhf¥ gâéL¥ò brŒa¥g£oU¤jš mšyJ ntW VnjD«) Ïšiy
  • 72.
    63 ii. MÁça®fSila ruhrçtUifia¡ fz¡»Ltj‰F Ϫj¤ jftšfŸ Ëd® v›thW bjhF¡f¥gL»wJ? iii. jftè‹¿¥ gâ¡F tuhj MÁça®fŸ k‰W« Ãw mYty®fis gŸë v›thW ifahS»wJ? 6. gŸë¡F tuhj MÁça®fë‹ tF¥giwfS¡F¥ gŸë nk‰bfhŸS« kh‰W V‰ghLfŸ m. gÂè MÁça®fis xJ¡Fjš M. tF¥òfis Ïiz¤jš Ï. _¤j khztål« tF¥ig x¥gil¤jš <. tF¥ig ã®t»¡f kh‰W V‰ghLfŸ Ïšiy 7. MÁça® brašÂw‹ f©fhâ¡f¥gL« éj« m. tUlhªÂu kªjd« m¿¡if M. gŸë¤ jiyik MÁçaç‹ c‰Wneh¡fš Ï. f‰nghç‹milÎ <. bg‰nwh® / gŸë nkyh©ik¡ FGé‹ Ã‹Dh£l« c. rf / f‰nghç‹ Ã‹Dh£l« C. ntW vitnaD« (ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃlΫ)
  • 73.
    64 8. MÁça®fë‹ bjhl®brašgh£L K‹nd‰w¤Â‰fhd têKiwfŸ tH§f¥g£l gæ‰Áæ‹ bga® fhy msÎ g§nf‰w MÁça®fë‹ bga®fŸ (ntW VnjD«) 9. tF¥giw¡ f‰Ã¤jY¡F m¥gh‰g£L MÁça®fS¡F xJ¡f¥gL« flikfŸ / bghW¥òfis¥ g£oaèLf. flikfŸ / bghW¥òfŸ bghW¥ò më¡f¥g£l MÁça®fë‹ bga®fŸ
  • 74.
    65 IV & VÏ‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy – 1 ãiy – 2 ãiy – 3 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á òÂa MÁça®fS¡F eilbg‰W¡ bfh©oU¡F« brašghLfis c‰W neh¡»Í« ts§fëèUªJ, jftšfis¥ bgwΫ têtF¡»wJ. jiyikahÁça® òÂa MÁça®fë‹ bghW¥òfis cz®¤Jtj‰F«, gŸëæYŸs trÂfis m¿ªJ bfhŸtj‰F« Ma¤j¥gL¤JtJl‹ Ãw MÁça®fisÍ« g§nf‰f brŒ»wh®. òÂa MÁça®fë‹ g§F k‰W« bghW¥òfŸ,gŸë¢NHš khzt®fë‹ égu§fŸ, fiy¤Â£l v®gh®¥òfŸ, gŸëæš eilKiw¥gL¤j¥g£LŸs gŸë nkyh©ik¡FG, gŸë nk«gh£L nkyh©ik¡ FGé‹ g§F g‰¿Í« gŸëæš eilKiw¥gL¤j¥g£l £l§fŸ / ãfœ¢Áfis òÂa MÁça® kÂ¥ÕL brŒa Áw¥ò Ma¤j¥ gæ‰ÁfŸ më¡f¥gL»‹wd. 2. MÁça®fë‹ tUif MÁça®fë‹ tUif òçahik¡fhd fhuz§fnshL Toa tUif¥gÂntL gŸëæš guhkç¡f¥gL»wJ, tF¥ig ã®t»¡f kh‰W V‰ghLfŸ bghJthf brŒa¥gléšiy. gŸë Kiwahd tUif¥ gÂnt£il¥ guhkç¡»wJ. jftè‹¿ tUif òçahnjhiu¡ f©fhâ¡»wJ. njit¥go‹ elto¡if vL¡»wJ. ftå¥ghu‰w tF¥giw Ïšyhj t©z« kh‰W V‰ghLfŸ brŒtij cW brŒ»wJ. gŸë FW»a, Ú©l fhy k‰W« jftèid tUif òçahj MÁça®fŸ F¿¤J m¿a bghU¤jkhd Kiwia filÃo¡»wJ. kh‰W MÁça®fis gŸëæyUªnjh mšyJ gŸë¡F btëæèUªnjh rçahd neu¤Âš V‰ghLfs brŒJ mt®fSila bghU¤jkhd bghW¥òfis czu¢ brŒ»wJ. MÁça®fëilna fhyªjtwhik k‰W« bghW¥òilik M»a fyh¢rhu¤ij cUth¡F»wJ.
  • 75.
    66 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy– 1 ãiy – 2 ãiy – 3 3. braš Ïy¡Ffis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš K‹T£ona totik¡f¥g£l fhy m£ltizia tH§» ghl¤Â£l¤ij bfhL¡f¥g£l fhy¤Â‰FŸ ãiwÎ brŒtijÍ« m›t¥nghJ ã®zæ¡f¥gL« Ãw bghW¥òfis ãiwnt‰WtijÍ« MÁça®fëläUªJ v®gh®¡»wJ. gŸë¤jiyik MÁça®, MÁça®fS¡F mt®fë‹ bghW¥òfisÍ« braš Ïy¡FfisÍ« MÁça® T£l¤Âš mšyJ Ãw neu§fëš RU¡fkhf és¡F»wh®. mt®fS¡F xJ¡f¥g£l bghW¥òfisÍ«, mt®fëläUªJ v®gh®¡f¥g£l ÃwgâfisÍ«, bfhL¡f¥g£l ghl¤Â£l¤ij ãiwÎ brŒjiyÍ« ÛshŒÎ brŒJ, f©fhâ¡»wh®. gŸë MÁça®fSl‹ fyªjhnyhÁ¤J mt®fS¡fhd bghW¥òfis xJ¡ÑL brŒ»wJ. MÁça®fŸ jh§fshfnt j§fŸ braš Ïy¡Ffis ã®zæ¡f C¡Fé¡»wJ. òJikahd fU¤J¡fis f©LÃo¤J, nrh¤J m¿a thŒ¥òfis tH§F»wJ. MÁça®fŸ jh§fns j§fŸ ts®¢Áia¡ f©fhâ¡»wh®fŸ. 4. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah®ãiy MÁça®fŸ kh¿tU« bfhŸiffë‹ éisthf ghl¤Â£l¤ÂY«, ghl¥ò¤jf¤ÂY« V‰gL« kh‰w§fŸ F¿¤J m¿ªÂU¡»wh®fŸ. MÁça®fŸ kh¿¡bfh©oU¡F« fiy¤Â£l v®gh®¥òfis¥ òçªJ bfhŸs Ka‰Á vL¡»wh®fŸ, j§fŸ f‰wš f‰Ã¤jš brašghLfis mj‰nf‰wthW jftik¤J¡ bfhŸS»wh®fŸ. gŸë MÁça®fŸ kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfisÍ« j‰nghija tF¥giw NHèš mt‰¿‹ jh¡f§fisÍ« fyªJiuaho ÁªÂ¡f thŒ¥ò më¡»wJ. Nœãiy¡F V‰g kh‰w§fis MÁça®fŸ jftik¤J¡bfhŸs cWJizahf ÏU¡»wJ. 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš gŸë jiyikahÁça®, Miz¥go eilbg‰w MŒt¿¡ifæš ÃuÂgè¡f¥g£l MÁça®fë‹ brašghLfis ftå¤J nkY« MÁça®fŸ j§fŸ tF¥giwæš f‰Ã¤jš Âwid c‰W neh¡» gÂÎ brŒ»wh®. jiyikahÁça® MÁça®fë‹ brašghLfis ÛshŒÎ brŒJ ËDh£l« tH§F»wh® MÁça®fŸ j§fSila brašghLfis tF¥giw mDgt§fë‹ mo¥gilæš ÛshŒÎ brŒJ, K‹nd‰w« fhz¥gl nt©oa gFÂfis¡ f©l¿»wh®fŸ. MÁça®fë‹ bjhl®¢Áahd fšérh® têfh£lY¡F gŸë têtif brŒ»wJ. òÂa fU¤JfŸ cUth¡fΫ. gæ‰Á brŒaΫ MÁça®fS¡F cWJizahf cŸsJ. MÁça®fŸ gæ‰Áæ‹ nghJ bg‰w cŸÇLfis midtU« fyªjhnyhÁ¡»wh®fŸ. gâæil¥ gæ‰Á _y« bg‰w m¿itÍ« Âw‹fisÍ« tF¥giw xU§»iz¡F« thŒ¥òfisÍ« ÁªÂ¡»wh®fŸ.
  • 76.
    67 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy– 1 ãiy – 2 ãiy – 3 6. MÁça®fë‹ gârh® ts®¢Á gŸë¤ jiyikahÁça® f£lha¥ gâæil¥ gæ‰Á ãfœÎfëš mid¤J MÁça®fë‹ g§nf‰ig cW brŒ»wh®. MÁça®fë‹ gârh®ªj njitfnshL bjhl®òila gšntWg£l ãfœÎfëš g§nf‰gj‰F¥ gŸë thŒ¥òfis tH§» C¡Fé¡»wJ. MÁça®fŸ v®bfhŸS« Ãu¢ridfis rçbrŒa Ãw fšé ãWtd§fŸ k‰W« tšYe®fë‹ cjéia ehL»wJ.•• MÁça®fë‹ bjhl®¢Áahd fšérh® têfh£lY¡F gŸë têtif brŒ»wJ. òÂa fU¤JfŸ cUth¡fΫ, gæ‰Á brŒaΫ MÁça®fŸ gæ‰Áæ‹ nghJ bg‰w cŸÇLfis midtU« fyªjhnyhÁ¡»wh®fŸ. gâæil¥ gæ‰Á _y« bg‰w m¿itÍ« Âw‹fisÍ« tF¥giw xU§»iz¡F« thŒ¥òfisÍ« ÁªÂ¡»wh®fŸ.
  • 77.
    68 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ(Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ) - FHªijfS¡fhd Ïytr f£lha¡ fšé cçik¢ r£l« - 2009 : m¤Âaha« - IV (c£ÃçÎ 24 g.v©. 8) http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf - midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« - IV ( g¡f v© - 70 – 80) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA-Frame- work.pdf) - midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤ij brašgL¤Jtj‰fhd £l tiuÎ m¤Âaha« - V (g¡f v©.36 – 37) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Framework_Final_ RMSA_3.pdf - MÁça® fšé¡fhd njÁa fiy¤Â£l tiuÎ 2009 : m¤Âaha« - IV g¡f« 63 – 74) - MÁçaUl‹ ÏizªJ gŸëæš nk‰bfhŸs¥gL« fšé rh® brašghLfë‹ K‹nd‰w« nk‰gh®itæLjš – m¤Âaha« - IV (kåj ts nk«gh£L¤Jiw - Íåbr¥ T£L Ka‰Á) http://prayatna.typepad.com/files/adepts.pdf - PINDICS (bjhl¡f ãiy MÁça®fS¡fhd brašÂw‹ kÂ¥ÕL) NCERT njÁa fšé MuhŒ¢Á k‰W« gæ‰Á ãWtd« (2013) (g-1-12) (http://www.ncert.nic.in/pdf_files/PINDICS.pdf) - njÁa fiy¤Â£l tiuÎ 2005 : m¤Âaha« -V (g¡f« - 107 – 114) http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  éÂfŸ / bghW¥òfë‹ g£oaš, f‰nghç‹ étu«, fšé rh® v®gh®¥òfŸ, Nœãiy¡nf‰w f‰wš f‰Ã¤jš gæ‰ÁfŸ, gŸë nkyh©ik¡FG, gŸë nkyh©ik FG, gŸë nkyh©ik nk«gh£L¡ FGé‹ g§F, gštif £l§fŸ, brašÂ£l§fŸ, ãfœ¢ÁfŸ, gŸëæš brašg£L¡ bfh©oU¡F« gæ‰ÁfŸ Ï‹D« Ãw.  òÂa MÁça®fS¡fhd m¿Kf gæ‰Áæ‹ étu§fŸ  MÁça®fŸ fyªJ bfh©l bjhl®¢Áahd gâ nk«ghL / gæ‰ÁfŸ  MÁça®fë‹ ruhrç tUif k‰W« MÁça®fë‹ éL¥ò é©z¥g§fŸ  gŸë¡F tUif òçahj MÁça®fë‹ tF¥òfS¡F kh‰W V‰ghLfŸ / gÂè gÂntLfŸ.  mid¤J MÁça®fŸ k‰W« mYty®fS¡fhd RakÂ¥Õ£L m¿¡iffŸ.  MÁça®fë‹ Ra brašgh£L Ïy¡Ffis tUlhªÂu £l¤Â‹ xU gFÂahf¢ nr®¤jš  tUl¤Â‹ bt›ntW fhy§fëš Ko¡f¥g£l ghl¤Â£l« F¿¤j jftšfŸ  gâ¡fhy¤Âš MÁça®fŸ milªj fšé¤ jFÂfŸ  MÁça® braš Âw‹ F¿¤j ËDh£l« k‰W« MnyhridfŸ  gŸë ts®¢Á £l¤Âš MÁçaç‹ ts®¢Á gFÂfŸ  MÁça®fŸ g§nf‰w gâæil gæ‰ÁfŸ  K‹T£ona totik¡f¥g£l fhy m£ltiz  MÁça®fS¡F xJ¡ÑL brŒa¥g£l gâfŸ F¿¤j Mtz§fŸ. gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  òÂa MÁça®fS¡F el¤j¥g£l Ma¤j¥ gæ‰Áæ‹ m£ltiz  gæ‰Á, gâkid, fU¤ju§f«, khehL Ït‰¿š fyªJ bfh©lj‰fhd rh‹¿jœfë‹ efšfŸ.
  • 78.
    69 VII. òJikfŸ (Innovations) VIII.juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) MÁça®fë‹ brašghL k‰W« gârh®ªj ts®¢Áæid ã®t»¤jš t.v©. Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy – 1 ãiy – 2 ãiy – 3 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á 2. MÁça®fë‹ tUif 3. braš Ïy¡Fis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš. 4. kh¿tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah® ãiy 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš 6. MÁça®fë‹ gârh® ts®¢Á
  • 79.
    70 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l«(Planning for Improvement) t v©. Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥ gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1. òÂa MÁça®fS¡fhd Ma¤j¥ gæ‰Á 2. MÁça®fë‹ tUif 3. braš Ïy¡Fis tiuaW¤J bghW¥òfis x¥gil¤jš 4. kh¿ tU« fiy¤Â£l v®gh®¥òfS¡fhd MÁça®fë‹ jah® ãiy 5. MÁça®fë‹ brašghLfis¡ f©fhâ¤jš 6. MÁça®fë‹ gârh® ts®¢Á
  • 80.
    71 bra‰fs« – V gŸë¤jiyik k‰W« nkyh©ik SCHOOL LEADERSHIP AND MANAGEMENT I.bra‰fs« X® m¿Kf« (About the Domain) Áwªj gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik v‹gJ jukhd fšé më¥gš K¡»a g§F tF¡»wJ. gŸë ã®thf« k‰W« nkyh©ik bghW¥òfis cænuh£lkhd, gil¥gh‰wš ä¡f eilKiwfis¢ brašgL¤Â gŸë K‹nd‰w¤Â‰F tê tF¥gnj Áwªj jiyik¥g©ghF«. gŸëæ‹ bjhiyneh¡F¤ £l¤ij tiuaW¤J, £l¤ij Kiwahf eilKiw¥gL¤Â khzt®fë‹ braš Âw‹fis K‹nd‰wkila¢ brŒtJ«, mid¤J cW¥Ãd®fŸ Ïilna Ïz¡fkhd cwÎfis nk«gL¤Â mt®fisÍ«, £läLjš, KoÎ vL¤jš k‰W« bghJ ã®thf¥ bghW¥ò¡fëš <Lgl¢brŒjY« jiyik¥ g©Ã‹ K¡»a m«rkhF«. gŸë¤ jiyikahdJ gŸë brašghLfëš r_f¤Â‹ g§fë¥ig mÂfç¡f¢ brŒJ« òJikfis¥ ga‹gL¤Â¡ f‰wš, f‰Ã¤jiy¤ bjhl®ªJ nk«gL¤j K¡»a g§fë¥ig¢ brŒJ tU»wJ. gŸëæ‹ jiyikahÁça® v‹gt® gŸëæš cŸs MÁça®, f‰ngh®, rKjha cW¥Ãd®fŸ k‰W« mid¤J ts§fis Âw«gl têel¤JgtuhfΫ gŸëæ‹ ju¤Âid nk«gL¤JgtuhfΫ k‰W« <LghL cilatuhfΫ Mth®. II. Áªjid¤ ö©lšfŸ (Reflective prompts) 1. gŸëæš bjëthd bjhiyneh¡F £l«, gŸë ts®¢Á £l« it¤JŸsduh? mJ midtuhY« òçªJ bfhŸs Ko»wjh? 2. gŸë jiyikahÁça® m‹whl gŸë ãfœÎfis (m) brašghLfis v›thW Âw«gl ã®t»¡»wh®? 3. gŸë¤jiyikahÁça® f‰wš – f‰Ã¤jš brašghLfis C¡Fé¥gtuhfΫ g§nf‰ghsuhfΫ brašgL»whuh? 4. gŸë¤jiyikahÁça® gŸëæ‹ ts®¢Árh® njitfis f©l¿ªJ bjhl® nk«gh£o‰fhd kh‰w§fis v›thW Âw«gl ã®t»¡»wh®? 5. gŸë¤jiyikahÁça® kåjts«, ãÂ, bghUŸ ts§fis v›thW Âw«gl ga‹gL¤J»wh®? 6. f‰wš, f‰Ã¤jš brašghLfis nk«gL¤Jtš MÁça®fë‹ brašÂw‹fis gŸë¤ jiyikahÁça® v›thW cW brŒ»wh®? gŸë nk«gh£o‰fhf rf MÁça®fSl‹ R_fkhd cwÎ Kiwia jiyikMÁça® filÃo¡»‹whuh?
  • 81.
    72 III. c©ik¤ jftšfŸ(Factual Information) 1. gŸëæš bjhiyneh¡F braš m¿¡if jahç¤JŸsduh? it¤JŸsduh? M« Ïšiy M« våš, gŸë v®fhy nk«gh£L¡fhd K¡»a TWfŸ v‹d? 2. Kªija M©L¡fhd gŸë ts®¢Á¤ £l« gŸëæš cŸsjh? M« Ïšiy M« våš, el¥gh©o‰fhd K¡»a gçªJiufŸ v‹d? 3. Kªija M©o‰fhd gŸë ts®¢Á¤ £l« brašgL¤j¥g£LŸsjh? M« Ïšiy M« våš, vªj msΡF mj‹ Ïy¡FfŸ mila¥g£LŸsJ? Ïy¡FfŸ KGikÍ« milahkš ÏU¥Ã‹ fhuz« TWf?
  • 82.
    73 4. vªbjªj¤ jiy¥òfë‹Ñœ gŸë¤jiyikahÁça® gæ‰ÁfŸ bg‰WŸsh®? I. m) ã nkyh©ik M) jftš bjhl®ò bjhêš E£g« Ï) gŸë jiyik¥ g©ò <) k‰wit ÑnH F¿¥ÃlΫ gæ‰Á gæ‰Á bg‰w Ïl« M©L 5. gŸë¤ jiyikahÁça® v›thW ã®thf KoÎfis nk‰bfhŸ»wh®? I. Rakhf II. Áy MÁça®fë‹ cjéÍl‹ III. mid¤J MÁça®fë‹ g§fë¥òl‹ IV. MÁça®, bg‰nwh® k‰W« gŸë nkyh©ik¡ FGé‹ cjéÍl‹. 6. MÁça®fS¡F tH§f¥gL« têfh£LjšfS« KoÎfS« bjëthf òçªJbfhŸs¥gL»wJ. m) mid¤J MÁça®fS« M) bgU«gh‹ikahd MÁça®fshš Ï) Áy MÁça®fshš k£L« <) MÁça® vtU« Ïšiy 7. v¥bghGbjšyh« gŸë¤ jiyikahÁça® gŸë ts®¢Á¤ £l¤Âš brašgL¤j¥gL« brašghLfis ÛshŒÎ brŒJ kÂ¥ÕL brŒ»wh®? m) bjhl®ªJ M) m›t¥nghJ Ï) mçjhf <) v¥nghJäšiy 8. gŸëæš gšntW gâfis nk‰bfhŸs FG¡fŸ mik¤J m¡FG¡fS¡F bghW¥òfŸ tH§f¥g£LŸsjh? M« Ïšiy M« våš, v‹bd‹d FG¡fŸ mik¡f¥g£LŸsd. mt®fS¡F xJ¡f¥g£LŸs gâfŸ v‹d?
  • 83.
    74 9. gŸë¤ jiyikahÁça®MÁça®fë‹ Âw‹fis v›thW nk‰gh®it brŒ»wh®? m) ts®¢Á F¿¤J MÁça®fël« jå¥g£l Kiwæš fyªJiuahlš thæyhf M) khzt®fë‹ f‰wš milÎfis ÛshŒÎ brŒtj‹ thæyhf Ï) m›t¥nghJ tF¥giw¡ f‰Ã¤jiy c‰W neh¡Fjš thæyhf <) ntW VnjD« ÏU¥Ã‹ F¿¥ÃLf 10. khzh¡f®fë‹ f‰wš nk«gh£il¥ gŸë¤jiyikahÁça® v›thW f©fhâ¡»wh®? m) khzh¡f®fë‹ bjhl® k‰W« KGikahd kÂ¥ÕL¥ gÂntLfis tF¥òthçahf ÛshŒÎ brŒtj‹ thæyhf M) khzh¡f®fë‹ f‰wš nk«gh£o‹ milÎãiyia MÁça®fSl‹ fyªJiuahlš brŒtj‹ thæyhf Ï) nj®Îfë‹ khzh¡f®fë‹ nj®¢Áæš V‰gL« kh‰w« & K‹nd‰w¤ij MŒÎ brŒtj‹ thæyhf <) gŸë¤ jiyikahÁça® K‹nd‰w¤ij ÛshŒÎ brŒtšiy C) MÁça®fŸ khzh¡f®fë‹ milit mt®fsJ ãiyæš f©fhâ¤jš
  • 84.
    75 IV & VÏ‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy – 2 ãiy - 3 1.bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš gŸë nk«gh£L¤ £l« tF¥g£l be¿Kiwfë‹go, gŸë jiyikahÁçauhš cUth¡f¥gL»wJ. ga‹ cçikahs®fŸ vtU« g§nf‰f thŒ¥ò tH§f¥gléšiy. bjhiyneh¡F¢ Áªjid/F¿¡nfhŸ gŸë jiyikahÁçauhš nk«gL¤j¥gL»wJ. MÁça® cjéÍl‹ gŸë ts®¢Á¤ £l« jahç¡f¥g£L, gŸë¤ jiyik K¡»a¤Jt« thŒªj gâfë‹ bghW¥ò¡fis Ϥ£l¤ij jahç¡F« bgU«gh‹ikahd MÁça®fS¡F¥ g»®ªjë¤J eilKiw¥gL¤Jtj‰F têtif brŒa¥gL»wJ. F¿¡nfhŸ/bjhiyneh¡F Áªjidia nk«gL¤Jtš mid¤J cW¥Ãd®fisÍ« gŸë¤ jiyik MÁça® g§nf‰f¢ brŒ»wh®, g§nf‰Ã‹nghJ j‰fhy eilKiwfŸ, bfhŸiffŸ k‰W« brašÂ£l§fŸ bjhl®¢Áahf Mtz¥gL¤j¥gL»wJ. gŸë ts®¢Á¤ £l« mid¤J cW¥Ãd®fshY« ÏizªJ jahç¡f¥g£L, bjhiyneh¡F ÁªjidfŸ Óuik¡f¥g£L jFÂahd K¡»a¤Jt« thŒªj fU¤JfŸ brašgL¤j K¡»a¤Jt« më¤jš. mid¤J MÁça®fë‹ tiuaW¡f¥g£l gâfS«, bghW¥òfS« òçªJ bfh©L v®gh®¡f¥g£l ts®¢Á ãiyia miljš. bjhiyneh¡F Áªjid k‰W« gŸë ts®¢Á¤ £l¤Âid F¿¥Ã£l Ïilbtëæš ÛshŒÎ brŒjš.
  • 85.
    76 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy – 2 ãiy - 3 2.kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹bdL¤J¢ bršYjš gŸë¤ jiyikahÁça® ftå¡f nt©oa gFÂfëš äFªj ftd« bfhŸSjš. Ãu¢ridfŸ V‰gL« nghJ mjid fis»‹w tifæš cldoahf brašgLjš, njitahd kh‰w§fis fyªjhnyhÁ¤J eilKiwgL¤Jjš. gŸë¤ jiyikahÁça® k‰w MÁça®fSl‹ MnyhÁ¤J gŸëæ‹ gy«, K‹nd‰w nt©oa gFÂfis m¿jš, njitahd kh‰w§fis ÃuÂgè¤jš, njitahd brašfis¡ f©l¿ªJ mj‰F njitahdt‰iw brŒjš, j®¡f ßÂahf K‹nd‰w¢ brašfis kÂ¥ÕL brŒjš k‰W« kW Óuik¤jš f‰wš-f‰Ã¤jèš nk‰bfhŸs nt©oa kh‰w§fis F¿¥bgL¤jš. gŸë¤ jiyikahÁça® k‰w cW¥Ãd®fSl‹ fyªjhnyhÁ¤J V‰gL¤j¥gl nt©oa kh‰w§fëš mt®fë‹ òçjiy mÂfgL¤Jjš miléid¡ f©l¿ªJ, v®gh®¡fToa K‹nd‰w¤Â‰fhd EQ¡f§fis¢ rh‹Wfë‹ mo¥gilæš nj®ªbjL¡f cW¥Ãd®fS¡F bjça¥gL¤Jjš. kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašfis eilKiw¥gL¤Jjš. jiyik bghW¥òfŸ, jåeg® bghW¥òfis g»®ªjë¤jš. MÁça®fis¢ rh‹WfŸ mo¥gilæš gŸë brašghLfëš kh‰w« K‹nd‰w« brŒtj‰F C¡f¥gL¤Jjš.
  • 86.
    77 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy – 2 ãiy - 3 3.f‰wš f‰Ã¤jiy tê el¤Jjš mid¤J tF¥òfS« Kiwahf el¡FkhW gŸë jiyikahÁça® cW brŒ»wh®. MÁça®fŸ éL¥Ã‹ nghJ tF¥òfŸ gh¡fht©z« kh‰W V‰ghL brŒ»wh®. jukhd f‰Ã¤jiy tF¥ò f©fhâ¥Ã‹ _y« cW brŒJ khzt®fë‹ f‰wš miléid tF¥ò thçahfΫ, ghlthçahfΫ bjçªJ bfhŸs VJthf mik»wJ. bjhl®¢Áahd f©fhâ¥Ã‹ _y« bt›ntW tF¥òfëš ãfG« f‰wš, f‰Ã¤jiy jiyik MÁça® c‰W neh¡» MÁça®fS¡F thŒbkhêahfΫ, vG¤J¥ ó®tkhfΫ Ë}£l« jå¤jåahf tH§f¥gL»wJ. tF¥ò MÁça® / ghl MÁça® m«khzt®fë‹ juãiyia tF¥ò thçahfΫ, ghlthçahfΫ gF¤jhŒªJ k‰W« ÛshŒÎ brŒJ m›thÁça®fSl‹ fyªJiuahlY¡F c£gL¤j¥gL»wJ. khzt®fë‹ f‰wš nk«ghL k‰W« milÎ, j‰fhy¤Âa f‰wš-f‰Ã¤jš eilKiwfŸ ngh‹wt‰¿š gŸë¤ jiyikahÁça® k‰W« MÁça®fŸ bjhl®¢Áahf ÛshŒÎ brŒ»‹wd®. khzt®fë‹ tiuaW¡f¥g£l Âwid miltj‰F, f‰wš juãiyfŸ, khzt®fŸ ika f‰Ã¤jš Kiw k‰W« eÅd f‰Ã¤jš mDFKiwfŸ bfh©L MuhŒªJ mj‹ KoÎfisÍ«, khzt®fë‹ brašÂw‹fisÍ« bg‰nwh®fël« fyªJiuahlš. 4.gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš gŸë¤ jiyikahÁça® m‹whl ntiyfŸ k‰W« ts Mjhu§fis ã®t»¤jš (gâah£fŸ, ts Mjhu§fŸ ò¤jf« k‰W« bghUshjhu«) bghW¥òfis g»®ªjë¤jš, KoÎfis vL¤jš, cauÂfhçfëläUªJ bgW»‹w f£lis¡nf‰g el¤jš, KoÎfis gçkh‰w« brŒjš, bgW»‹w f£lisfis ãiwnt‰w ntiyfis g»®ªjë¤jš. gŸë¤ jiyik MÁçaUl‹, Ãw MÁça®fŸ ÏizªJ gŸëæ‹ ts§fŸ k‰W« Âdrç brašghLfis (gâahs®fŸ, bghUshjhu«, ts Mjhu§fŸ) nk«gL¤Jjš. Ãw MÁça®fSl‹ ÏizªJ KoÎfis nk‰bfhŸSjš. gŸë ts®¢Á¤ £l« F¿¤J MÁça®fSl‹ fyªJiuaho gŸë ts®¢Á £l« eilKiwgL¤j cça têfh£Ljšfis më¤jš. gŸë¤ jiyik MÁça®, Ãw MÁça®fŸ, ÏizªJ bg‰nwh®fŸ k‰W« khzt®fSl‹ xU§»izªJ bjhiyneh¡F Áªjidfis totik¤jš, bghW¥òfis rf MÁça®fS¡F¥ gu°gu mo¥gilæY«, Âw‹fŸ mo¥gilæY« g»®ªjë¤jš. cça elto¡iffis nk‰gh®it k‰W« kÂ¥ÕL M»at‰iw midtç‹ cWJiznahL brašgL¤Jjš.
  • 87.
    78 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ(Source of Evidence) Mjhu¡F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ/ têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ) -  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« IV g.f.v© (77-79) m¤Âa« VII ( g¡f v© -112 – 115) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SSA-Frame- work.pdf  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤ij brašgL¤Jtj‰fhd £l tiuÎ m¤Âaha« V (g¡f v©.36 – 37) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Framewor k_Final_ RMSA_3.pdf  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005: m¤Âaha«-V (g¡f v© 104-105), (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009: m¤Âaha« IV (c£ÃçÎ 21 & 22 g.f.v©.7) k‰W« m¤Âaha« VII (c£ÃçÎ 35 & 38 g.f.v©.10-11) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  gŸëfëš jiyik¥g©ò nk«gL¤Jjš: njÁa fiy¤Â£l tiuÎ k‰W« ghl¤Â£l tiuÎ. (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/SLDP_Fr amework_ NCSL_NUEPA.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  Mtz§fŸ / vGÂa üšfŸ gh®it¥gL¤j¥g£l gŸëæ‹ bjhiyneh¡F £l« / brašÂ£l m¿¡if.  bjhiyneh¡F £l« k‰W« brašÂ£l m¿¡if nk«gL¤Jjš k‰W« kWÓuhŒéš g§Fbg‰w cW¥Ãd®fë‹ gÂntL.  gŸë ts®¢Á¤ £l efš.  gŸë ts®¢Á¤ £l¤ij cUth¡Ftš <Lg£l cW¥Ãd®fë‹ égu«, f©l¿a¥g£L Kj‹ik¥gL¤j¥g£l gFÂfŸ, cUth¡f¥g£l brašÂ£l§fŸ k‰W« bghW¥ò¡fŸ tH§f¥g£lj‰fhd gÂntLfŸ.  eilKiw¥gL¤j¥g£l ts®¢Á¤ £l§fis bjhl® f©fhâ¥ò brŒjš F¿¤j gÂntLfŸ.  el¤j¥g£l  gŸë nkyh©ik¡FG (SMC) T£l¤Â‹ Ô®khd§fŸ  eilKiwæš cŸs gŸë brašghLfis K‹nd‰w« mila g§Fjhu®fS¡F mD¥g¥g£l R‰w¿¡ifÍ« mt®fë‹ MnyhridfS«.
  • 88.
    79  MÁça® gâæšcŸs K‹nd‰w¤ij kÂ¥ÃLtj‰fhf ga‹gL¤j¥gL« Ra kÂ¥ÕL got«, rf MÁça®fŸ kÂ¥ÕL, jiyik MÁçauhš nk‰bfhŸs¥gL« kÂ¥ÕL, gh®itahs® kÂ¥ÕL F¿¤j étu«, bjhl® gâahf nk‰bfhŸs¥g£l fyªJiuahlšfŸ, K‹nd‰w« F¿¤J x¥ò¡bfhŸs¥g£l ËD£l§fŸ F¿¤j étu«.  tiuaW¡f¥g£l ghl¤Â£l¤Â‹ msÅLfŸ k‰W« x›bthU ghl¤Â‰F« v®gh®¡f¥gL« f‰wš milÎfŸ (x›bthU MÁçauhY«) gÂél¥g£l ghl¤Â£l«.  khzh¡f®fë‹ khjhªÂu m¿¡if.  eilbg‰w bg‰nwh® - MÁça® T£l§fë‹ m¿¡if, khzh¡f®fë‹ brašÂw‹ F¿¤J MÁça®fë‹ fU¤J¡fŸ, bg‰nwh®fël« fyªJiuahL« nghJ f©l¿a¥g£l K¡»a¤Jt« thŒªj fU¤J¡fŸ. gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸ Ñœ¡fhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«  gŸë jiyik MÁçauhš gŸë ts Mjhu§fS¡fhd, guhkç¡f¥gL« tF¥giw k‰W« gŸë f©fhâ¥ò gÂtnL.  MÁça®fë‹ brašÂw‹ F¿¤j Ë}£l gÂntL.
  • 89.
    80 VII.òJikfŸ (Innovations) VIII.juãiy¥ g£oaš(Response Matrix) gŸë¤ jiyik k‰W« nkyh©ik t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy-1 ãiy-2 ãiy-3 1 bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš 2 kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹bdL¤J¢ bršYjš 3 f‰wš f‰Ã¤jiy têel¤Jjš 4 gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš
  • 90.
    81 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l«(Planning for Improvement) t.v © Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w « njit¥gL « gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa ¥gL« brašfŸ fhy msÎ Fiwª j eL¤j u ca®ª j tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1 bjhiyneh¡F¢ Áªjidfis cUth¡Fjš k‰W« têKiwfis tF¤jš. 2 kh‰w« k‰W« K‹nd‰w¤Â‰fhd brašghLfis K‹bdL¤J¢ bršYjš 3 f‰wš f‰Ã¤jiy têel¤Jjš. 4 gŸë ã®thf¤Âid nk«gL¤Jjš
  • 91.
    82 bra‰fs« - VI cŸsl§Fjš, Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò (INCLUSION, HEALTH AND SAFETY) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) “mid¤J FHªijfshY« f‰f KoÍ«” v‹w fU¤nj midtU¡F« fšé v‹gj‰F mo¥gilahf mikªJŸsJ. FHªijfS¡fhd Ïytr f£lha fšé cçik¢ r£l« 2009 r£lK« mid¤J FHªijfS¡F« ghèd«, rhÂ, kj«, r_f«, bghUshjhu« ngh‹w ghFghLfë‹¿ fšé f‰f ÏaY« v‹w e«gf¤j‹ikia tèÍW¤J»wJ. Ïjid brašgL¤j gšntW ËdâfSila FHªijfisÍ« fšé rh®ªj brašghLfëš <Lgl¢ brŒtJ Ï‹¿aikahjjh»wJ. cŸsl§»a fšé v‹gJ mid¤J FHªijfisÍ« cŸsl¡FtJ k£Lä‹¿ “rk thŒ¥ò nfh£gh£o‹” go mid¤J FHªijfS¡F« fšé k‰W« fšérhuh brašghLfëš rkkhd thŒ¥ò më¥gjhF«. nkY«, mid¤J FHªijfS¡F« cŸsl§»a fšé v‹gJ mt®fS¡Fça ghJfh¥ghd k‰W« Mnuh¡»akhd NHiy cW brŒJ mj‹ thæyhf clš k‰W« cz®Î ó®tkhd eyid bgw¢brŒjš MF«. Mfnt Ï¡fskhdJ clš ey«, Rfhjhu« k‰W« kdey ghJfh¥ò ngh‹wt‰iw ikakhf bfh©l ju ãiyfis bfh©L cŸsJ. nkY«, Ï¡fskhdJ ga‹bgWgt®fshd MÁça®, bg‰nwh® k‰W« r_f¤ÂdçlK« cŸs gutyhd fU¤JfŸ ml§»a NHiy v®neh¡»ÍŸsJ. II. Áªjid ö©lšfŸ (Reflective Prompts)  cŸsl§Fjš v‹gJ gŸëæš v›thW òçªJ bfhŸs¥gL»wJ?  gŸëfëš clš k‰W« kdey ghJfh¥ò NHš v›thW cUth¡f¥gL»wJ?  clš ey« k‰W« Rfhjhu¤ij cWÂgL¤j gŸëfŸ nk‰bfh©LŸs elto¡iffŸ ahit?  ngçl® nkyh©ikæid¡ ifahs gŸëfŸ v›thW j§fis jah® gL¤Â¡bfhŸ»‹wd?  gŸë tshf¤Â‰F btëna j‹ khzt®fë‹ ghJfh¥Ãid gŸë v›thW cW brŒ»wJ?
  • 92.
    83 III.c©ik¤ jftšfŸ (FactualInformation) (njit¥go‹ x‹W¡F« nk‰g£l bjçÎfis¤ nj®Î brŒayh«). 1. gŸëæš cŸs khzt®fë‹ v©â¡if: m) M©fŸ M)bg©fŸ Ï)ÂUe§iffŸ 2. gŸë gÂé‹go ÑœfhQ« Ãçé‹ mo¥gilæš khzt®fë‹ v©â¡if: m) SC M ST Ï) BC <) MBC c) BPL/EWS C) General . v)CWSN F¿¥ò: BPL (Below Poverty Line) , EWS (Economically weaker section) 3. m)gŸëæš cŸs gšntW tifahd Áw¥ò¤njitÍila FHªijfë‹ gÂÎ KGtJ« gh®ita‰nwh® (Totally Blind) Fiw gh®it (Low vision) fhJ nfshnjh® (HI) thŒ ngr Ïayhnjh® (SI) kd ts®¢Á F‹¿nah® (MR) _is Kl¡Fthj« (CP) òw cyf Áªjid FiwghL (Autism) gštif kh‰W¤ ÂwDilat® (MD) if fhš ghÂ¥gilªnjh® (Ortho) f‰wèš FiwghL cilnah® (LD) bkh¤j« M) fšé cjé k‰W« cgfuz§fŸ bgW« Áw¥ò¤ njitÍila FHªijfë‹ v©â¡if 4. ÑœfhQ« Ãçé‹ mo¥gilæš fšé cjé¤ bjhif bgW« khzt®fë‹ v©â¡if: m)SC M)ST Ï)MBC <)BC c)CWSN C)BPL/EWS v)khzéfŸ 5. (i)Áw¥ò¤njitÍila FHªijfS¡fhd Áw¥ghÁça®fŸ (Special Educators) cŸsduh ? M« Ïšiy (ii) khzt®fS¡F tH§f¥gL« Vida gæ‰ÁfŸ k‰W« brašghLfŸ m) KjYjé gæ‰Á M) tsçs« gUt« / ghèd¡ fšé Ï) nghij bghU£fë‹ ÔikfŸ <) ghJfh¥ò rh®ªj khÂç gæ‰ÁfŸ c) rhiy¥ ghJfh¥ò / ngh¡Ftu¤J xG§FKiw¢ brašghLfŸ
  • 93.
    84 6. j§fŸ gŸëæšÔ, ãyeL¡f«, btŸs«, ãy¢rçÎ ngh‹w Ïa‰if¥ ngçl®fë‹ nghJ khzt®fis btëna‰w trÂfŸ cŸsdth ? M« Ïšiy 7. ghèaš t‹Kiwæid jL¡F« FG¡fŸ ÏU¥Ã‹ mt‰iw g£oaèLf 8. gŸëæš khzt®fS¡F Mnyhrid tF¥òfŸ eilbgW»wjh? M« Ïšiy 9. m) flªj fšé M©oš kU¤Jt« / clš ey nrhjid¡F c£gL¤j¥g£l khzt®fë‹ v©â¡if : M) clš ey nrhjidæ‹ nghJ nk‰bfhŸs¥g£l nrhjid tiffis¥ g£oaèLf: Ï) flªj fšé M©oš eilbg‰w Kfh«fë‹ v©â¡if i) kU¤Jt«/clš ey« , ii) ËnkhFnshËHb(Ïu¤j ãwä) gçnrhjid Kfh« , iii) rhiy¥ ghJfh¥ò éê¥òz®Î Kfh« , iv) clš ey«, R¤j« k‰W« Rfhjhu« ts®¢Á éê¥òz®Î Kfh« , <) i) kU¤Jt clš ey Kfhä‰F kU¤Jt® v¤jid Kiw miH¡f¥g£lh® , ii)kU¤Jt®fŸ g‰¿ jftšfis F¿¥ÃLf , 10. gŸëæš mid¤J khzt®fS¡F« njitahd ghJfh¡f¥g£l FoÚ® tr k‰W« Kiwahf guhkç¡f¥g£l fêtiw tr cŸsjh? M« Ïšiy
  • 94.
    85 IV & VÏ‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 1.cŸsl§»a f‰wš NHš vªj xU FHªij¡F« rhÂ, kj«, Ïd«, Ïayhik k‰W« bghUsjhu¡ fuz§fS¡fhf gŸë¢ nr®¡if kW¡f¥gléšiy v‹gij gŸë cW brŒ»wJ. gy¤ju¥g£l Ëòy« cŸs bg‰nwh®fisÍ« éê¥òd®Î V‰gL¤Â j§fŸ FHªijfis bjhl®¢Áahf gŸë¡F mD¥òtij cW brŒjš. gŸë k‰W« tF¥giw brašghLfëY« ÏU¡if KiwæY« rf MÁça®fŸ, khzt®fŸ, bg‰nwh®fŸ k‰W« Cêa®fëilna mt®fë‹ rhÂ, kj, Ïd Vida r_f bghUshjhu ntWghL Ï‹¿ rkãiyia MÁça®fŸ fil¥Ão¡»‹wd®. bg©fŸ k‰W« eètilªj ÃçédU¡F Áw¥ò ftd« brY¤Jtj‹ •_y« rk ãiy C¡f¥gL¤j¥gL»wJ. gšntW ÂwikfŸ k‰W« ËdåÍila FHªijfë‹ njitfS¡F gŸë¢ brašgLjš. clš, kd k‰W« f‰wš Âw‹ ntWghLæ‹¿ mid¤J FHªijfë‹ g§nf‰ÃidÍ« gŸë kÂ¥ò më¤J cW brŒ»wJ. gšntW ËdâÍŸs bg‰nwh®fis gŸë nkyh©ik¡ FG T£l§fŸ (SMC / SMDC) k‰W« brašghLfëš g§nf‰f gŸë C¡f¥gL¤j¥gL»wJ.
  • 95.
    86 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1ãiy -2 ãiy -3 2.Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé btë¥gilahd cl‰rh®ªj FiwghLila khzt®fis MÁça®fŸ milahs« f©L m¿ªÂUªjjš; gŸë mj‰Fça gÂntLfis¥ guhkç¤jš; mj‰Fça ã k‰W« ts§fŸ tH§f¥gL« brašghLfS¡F cWJizahf ÏU¤jš k‰W« Mtz¥gL¤Jjš. kh‰W¤ ÂwdhëfS¡fhd r£l¤ij¥ g‰¿ gŸë m¿ªJ ÏU¤jš; Áw¥ò njitÍŸs FHªijfis f©l¿tš Áw¥ghÁça®fis (Special Educators) gŸë cgnahfgL¤J»wJ. MÁça®fŸ, khzt®fë‹ njit¡nf‰g Áw¥ò cgfuz§fŸ k‰W« f‰wš bghU£fis tH§» Áw¥ò njitÍila FHªijfis nk«gL¤j Ka‰Á brŒjš; fiy¤Â£l¤ij CWSN¡F bghU¤jkhf f‰wš mQFKiw k‰W« kÂ¥Õ£L KiwfS¡F cfªjthW ghl¥bghUëš ÁWkh‰w§fŸ brŒJ Ëg‰Wjš; CWSN khzt®fë‹ bg‰nwh®fë‹ ÏirÎl‹ ã®zæ¡f¥g£l Ïy¡Ffis m«khzt®fŸ miltjid cW brŒjš. rKjha« k‰W« muR rhuh bjh©L ãWtd§fis¡ bfh©L Áw¥ò njitÍŸs FHªijfis¡ f©l¿ªJ mt®fS¡F njitahd cjé tH§Ftš gŸë <LgL»wJ. Áw¥ò njitÍŸs FHªijfë‹ K‹nd‰w¤Âid bjhl®¢Áahf f©fhâ¤jš k‰W« Mtz¥gL¤Jjš; gæ‰ÁfŸ _y« CWSN FHªijfis ifahS« Âw‹ MÁça®fS¡F më¡f¥gL»wJ. CWSN khzt®fis k‰w khzt®fSl‹ bghJ tF¥Ãš Ïiz¤jš. Áw¥ò njitÍŸstç‹ rhjidfis khzt®fël¤Âš M®t_£L« fijfshf¥ g»®jš.
  • 96.
    87 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1ãiy -2 ãiy -3 3.clš ghJfh¥ò gŸë ghJfh¥ò, rhiy¥ ghJfh¥ò k‰W« gŸë c£f£lik¥ò ghJfh¥ò cŸë£lit gŸë ghJfh¥ò r£l¤Â‰F V‰wthW cŸsij gŸë rçgh®¤jš; j‰nghJŸs gŸë f£ol¤ÂY« k‰W« TLjš f£Lkhd¤ÂY« ghJfh¥ig cW brŒa j¡f eoto¡if vL¤jš; gŸë¡f£ol« k‰W« mj‹ R‰W¥òw¤Âš njitahd ghJfh¥ò trÂfŸ ÏU¥gij cW brŒjš; cjhuzkhf, ghJfh¥ò fUéfŸ, mtrufhy tê, mtru fhy bjhl®ò v©fŸ, KjYjé bg£ofŸ k‰W« Ôaiz¥ò fUéfŸ Kjèait fh£Á¥gL¤j¥g£oU¤jš. rika‰Tl« k‰W« MŒÎ Tl¤ÂYŸs mghafukhd bghU£fis ghJfh¥ghf it¤jš k‰W« ga‹gL¤Jjiy cW brŒjš; gŸë¡F tU« gh®itahs®fë‹ tUif k‰W« òw¥gh£oid f©fhâ¤jš; m¤ÂahtÁakhd ghJfh¥ò gæ‰Áfis nk‰bfhŸSjš; mtrufhy ãiyia ifahs cŸq® mik¥òfSl‹ ÏizªJ ÏU¤jš. vè, bgU¢rhèfŸ, C®td bjUehŒfŸ ngh‹wit gŸëæš CLUth t©z« cŸf£lik¥Ãid ghJfh¤jš; ghJfh¥ò bra‰ghLfS¡fhd gâ xJ¡ÑL brŒjš. gŸë¡F mUfhikæš ég¤Jfis jL¥gj‰fhf ég¤J gFÂfis¡ f©l¿ªJ m›él§fëš r«kªj¥g£l mik¥òfë‹ thæyhf cça F¿p£L gyiffis it¥gij cW brŒjš; T£l beçryhd neu« k‰W« ég¤J ãfG« gFÂfëš ngh¡Ftu¤ij be¿¥gL¤J« eg®fŸ V‰ghL brŒJ ég¤Jfis¤ j鮤jš. ngçl® nkyh©ik¡ F¿¤j éê¥òz®it mid¤J gaDçikahs®fS¡F« gæ‰Áæ‹ _y« V‰gL¤j tê tif nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ. gŸëæš vèfŸ, ehŒfŸ, ér cæçfël« ÏUªJ ghJfh¡f mtrufy¤ £l«, bjhl®òfŸ k‰W« guhkç¥ò braš £l« M»ahd Kiwahf V‰gL¤j¥g£LŸsJ. Ϥjifa £l§fŸ k‰W« brašghLfis m›t¥nghJ ÛshŒÎ brŒa¥gL»wJ. khzt®fS¡F ghJfh¥ò k‰W« K‹bd¢rç¡if brašghLfŸ F¿¤j gæ‰ÁfŸ, fU¤ju§f« k‰W« gâkidfŸ F¿¤j fhy Ïilbtëæš el¤Jtj‹ _y« éê¥gila¢ brŒa¥gL»wJ. f‰wš f‰Ã¤jè‹ ghJfh¥ò rh®ªj éê¥òz®Î ãfœ¢ÁfŸ xU§»iz¤J khzt®fS¡F më¡f¥gL»wJ. ghJfh¥ghd ngh¡Ftu¤J V‰ghLfis rçgh®¤jš k‰W« rhiy ghJfh¥ò éê¥òz®Î ãfœ¢Áfëš khzt®fis Ïl«bgw¢ brŒjš.
  • 97.
    88 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1ãiy -2 ãiy -3 4.cséaš ßÂahd ghjfh¥ò FHªij t‹bfhLik k‰W« m¤J Ûwš F¿¤j bfhŸiffis gŸë m¿ªÂU¤jš; clš ßÂahd j©lid k‰W« fLikahd brh‰fis ga‹gL¤Jjiy mDk¡fhik. gŸë gâahs®fŸ ghèaš t‹bfhLik g‰¿a m¿F¿fŸ k‰W« nghij bghU£fis jtwhf¥ ga‹gL¤Jjiy m¿a gæ‰Á¥ bg‰¿U¤jš.  ešy k‰W« Ôa neh¡Fl‹ bjhLjiy cz®Îfë‹ ntWghL F¿¤j éê¥òz®it gŸë FHªijfëilna cUth¡Fjš.  M£nrg¤Â‰Fça fU¤JfŸ ml§»a ä‹dQ bjhl®ghd k‰W« ä‹dQ mšyhj bghU£fis khzt®fëläUªJ jL¤jš. (Digital/Non Digital)  FHªijfŸ k‰W« bg‰nwh®fSila FiwÔ® mik¥ò Kiwahf cŸsJ. gŸëæš gâah‰W« mid¤J gâahs®fŸ F¿¤j Ëòy¤Âid gŸë ã®thf« Kiwahf m¿ªÂU¤jš.  vªj xU FHªijÍ« Msutk‰w Ïl§fëš jå¤J él¥gléšiy v‹gij cW brŒjš. ghl¢ Rikædhš (Å£L ghl«, kÂ¥ÕL....) kd cis¢rš V‰glhj NHiy cW brŒjš. j« flikia E£gkhf cz®ªJ FHªijfŸ k‰W« bg‰nwhç‹ FiwfŸ/òfh®fis V‰W¡bfhŸSjš, gŸë gâahs®fë‹ Ã‹òy¤Âid (Backround) MuhŒªJ m¿jš. éê¥òz®Î V‰gL¤Jjš, fyªJiuahlš, FHªijfS¡F vÂuhd t‹Kiw F¿¤j ãfœÎfŸ, ghèd – ts® Ïs« gUt« rh®ªj fšé, jå¥g£l khzt®fS¡fhd Mnyhrid k‰W« òfh® k‰W« FiwghLfŸ ciuahlš thæyhf FHªijfë‹ kd vG¢Á ghJfh¥Ã‰bfd totik¡f¥g£l mQFKiw cŸsJ. khzt®fS¡fhd kd vG¢Á ghJfh¥ò F¿¤j bfhŸif eilKiwæš cŸsij m›t¥nghJ bjhl®¢Áahf ÛshŒÎ brŒa¥gL»wJ. FHªijfŸ k‰W« bg‰nwh®fsJ, ghl¢ Rik k‰W« brašghL Ûjhd kd mG¤j« rh®ªj kd ÏW¡f¤Âid ÏyFth¡F« t©z« MnyhridfŸ tH§f¥gL»wJ. Ïj‹ _y« Ãu¢ridfis v®bfhŸS« Âw‹ nk«gL¤j¥gL»wJ. khzt®fS¡F mt®fë‹ taJ¡nf‰w ntiythŒ¥ò F¿¤j MnyhridfŸ m›t¥nghJ tH§f¥gL»wJ.
  • 98.
    89 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1ãiy -2 ãiy -3 5. clšey« k‰W« Rfhjhu« khzt®fë‹ j‹R¤j«, tshf¤öŒik k‰W« Rfhjhu¤ij m›t¥nghJ gŸë nrh¤jš. F¥ig¡ Til tH§Fjš; mid¤J khzt®fë‹ vil k‰W« cau¤ij gÂÎ brŒjš. khzt®fël« öŒikahd Mil mâjš, gš Js¡Fjš, nrh¥ò gadgL¤Â if fGÎjš, Fë¤jš Kjèa gH¡f§fis MÁça® ÂdK« cW brŒjš. gŸë R¤j«, Mnuh¡»a« k‰W« Rfhjhu¡ bfhŸifia bfh©oU¤jš; FHªijfë‹ j‹R¤j«, kÂa czé‹ ju«, R¤j« k‰W« Rfhjhu¤ij bjhl®ªJ nrh¤J mj‰fhd têKiwfis nk‰bfhŸSjiy gŸë cW brŒjš; fêÎ¥bghU£fis Kiwahf mf‰Wtj‰fhd têKiwfis nk‰bfhŸSjš; éê¥òz®Î V‰gL¤J« ãfœ¢Áfis eL¤Jjš. FHªijfë‹ clš ey¤jFÂia rçgh®¡f ts®¢Á m£ltizia cUth¡Fjš; mo¥gil clš ey gçnrhjidia bjhl®ªJ nk‰bfhŸtj‰fhd trÂfis V‰gL¤Jjš. (gš k‰W« f© gçnrhjid c£gl) fhyâ mâjš, ef« bt£Ljš, f©, fhJ, _¡F JhŒikahf ÏU¤jš k‰W« cça fhy Ïilbtëæš jiyKo ÂU¤j« brŒjš M»a gH¡f§fis khzt®fël« bjhl®¢Áahf ÏU¥gij MÁça® f©fhâ¤jš. gŸëæš ÁW njh£l« mik¤jš ngh‹w brašghLfŸ _y« fêÎÚ® nkyh©ik cW brŒjš. FHªijfë‹ j‹R¤j«, gŸëæ‹ öŒik k‰W« Rfhjhu¤ij gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸëÍ« nr®ªJ f©fhâ¤jš. bg‰nwh® / ghJfhty®fS¡F R¤j«, Rfhjhu« k‰W« Mnuh¡»a« rh®ªj Ma¤j gæ‰ÁfŸ / gâkidfis el¤Jjš; Ϫj ãfœÎfS¡F kU¤Jt gâahs®fis miH¤jš; gŸëæš cŸs khzt®fë‹ Mnuh¡»a« rh®ªj Ãu¢ridF¿¤j m¿Îiufis bg‰nwh® / ghJfhty®fS¡F tH§Fjš; nghij¥ bghU£fis ifahS« gH¡f¤Â‰F c£g£l FHªijfS¡F kU¤Jt ßÂahd m¿ÎiufŸ tH§f V‰ghL brŒjš.
  • 99.
    90 VI. Mjhu¢ rh‹WfŸ(Sources of Evidence) Mjhu¡ F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ / têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ / murhizfŸ.  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« IV (g¡f v©.22 – 28) m¤Âaha« VI (g¡f v©.42 – 47) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/ Frame-work-final.RMSA-3.pdf)  midtU¡F« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ: m¤Âaha« III g.f.v© (23-53) http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/S SA-Frame-work.pdf)  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha« V – (gf;fk; 78-100) (http://www.ncert.nic.in/rightside/links/pdf/framework/english/nf2005.pdf  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009: m¤Âaha« - II (c£ÃçÎ 3 g.v©-3 m¤Âaha« - IV (c£ÃçÎ 17 g.v©-6) m¤Âaha« - VI (c£ÃçÎ 31 g.v©-9) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf)  öŒikahd ghuj« öŒikahd gŸë 2014 (g.v©.1-45) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_document/Eng_Swachch- Bharat_Swachch-Vidhalaya.pdf)  gŸë ghJfh¥ò, njÁa ngçl® nkyh©ik ÃçÎ. (http://www.ndmindia.nic.in/School%20Safety%20Draft_Series1.0.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ  khzt®fë‹ nr®¡if¥ gÂntL (mid¤J étu§fSl‹)  R¤j«, Rfhjhu« k‰W« cŸsl§FjY¡fhd brašÂ£l§fë‹ g£oaš  MÁça®fshš f©l¿a¥g£l Áw¥ò njitÍŸs FHªijfS¡fhd njit¥g£oaš  Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd ghl¤Â£l¤Â‰nf‰w cgfuz§fŸ, f‰wš f‰Ã¤jš, cgfuz§fŸ k‰W« fUéfS¡fhd ÏU¥ò k‰W« njit¥ g£oaš  bg‰nwh®fŸ gŸë mséš g§nf‰F« brašghLfŸ k‰W« ãfœ¢Áfë‹ g£oaš.  Mnuh¡»a«, ghJfh¥ò k‰W« cz®Î ó®tkhd Ãu¢ridfŸ (v.fh) FHªij t‹bfhLik – ešy k‰W« Ôa neh¡Fl‹ bjhLjš F¿¤j fh£ÁgL¤Jjš .  gŸëæ‹ mtru¡fhy¤Â‰nf‰w braš £l«  f‰ngh® / bg‰nwh®fë‹ òfh® k‰W« Fiwfis bgW« têãiyfŸ; gŸëæš òfh® bg£o ÏU¤jš.  khzt®fS¡fhd jåeg® Mnyhrid gÂntL.  khzt®fS¡fhd clšey gçnrhjid¥ gÂntL.  gŸë f£ol ghJfh¥ò F¿¤j gÂntL.  R¤j« Rfhjhu« MŒÎ F¿¤j gÂntL.  ghJfh¥ò, R¤j« Rfhjhu« F¿¤j éê¥òz®Î ãfœÎfŸ F¿¤j gÂntL.
  • 100.
    91 gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu§fŸ gŸëæš ÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«.  gŸëæš R¤j«, Rfhjhu« k‰W« cŸsl§FjY¡fhd c‰Wneh¡Fjš gÂntLfŸ  khzt®fë‹ njitfis ãiwnt‰w bg‰nwh®, khzt®fŸ k‰W« rKjha¤Jl‹ fyªJiuahLjš – gÂÎfŸ. VII. òJikfŸ(Innovations) VIII. juãiy¥ g£oaš (Response Matrix) cŸsl§Fjš , Mnuh¡»a« k‰W« ghJfh¥ò t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 1 cŸsl§»a f‰wš NHš 2 Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé 3 clš ghJfh¥ò 4 cséaš ßÂahd ghJfh¥ò 5 clšey« k‰W« Rfhjhu«
  • 101.
    92 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l« (Planning for Improvement) t. v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhêa¥g L« brašfŸ fhymsÎ (tUl¤Âš) Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1 cŸsl§»a f‰wš NHš 2 Áw¥ò¤ njitÍŸs FHªijfS¡fhd cŸsl§»a fšé 3 clš ghJfh¥ò 4 cséaš ßÂahd ghJfh¥ò 5 clšey« k‰W« Rfhjhu«
  • 102.
    93 bra‰fs« - VII M¡f¥ó®tkhdrKjha¥ g§nf‰ò (PRODUCTIVE COMMUNITY PARTICIPATION) I. bra‰fs« - X® m¿Kf« (About the Domain) rKjha« v‹gJ gŸë nkyh©ik¡ FG, MÁça®fŸ, khzt®fŸ, bg‰nwh® / ghJfhty®, cŸq® FoæU¥ò k¡fŸ, rKjha¤Jl‹ bjhl®òila fyh¢rhu ãWtd§fŸ k‰W« muR rhuh bjh©L ãWtd¤Âš cŸs cW¥Ãd®fis¡ F¿¡F«. gŸë ts®¢Á¡fhf rKjha cW¥Ãd®fŸ ÏizªJ g§fh‰WtJ K¡»akhdjhF«. gŸëæ‹ F¿¡nfhŸfis milaΫ, jukhd fšéia khzt®fS¡F tH§fΫ rKjha¤Â‹ x¤JiH¥ò njit. rKjha¤Jl‹ ÏizªJ brayh‰W« gŸë, KGikahf gŸë ts§fis ga‹gL¤JtijÍ«, f‰gt®fë‹ KGikahd ts®¢Á k‰W« gŸë ã®thf nk«gh£ilÍ« cW brŒ»wJ. x›bthU gŸëæY« mik¡f¥g£LŸs gŸë nkyh©ik¡FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FGthdJ gŸë ã®thf¤ÂY«, gŸë ts®¢Á £l§fis eilKiw¥gL¤JtÂY« ts§fis Âu£LjèY« k‰W« gŸë f©fhâ¥gÂY« g§nf‰»wJ. nkY« ÏJ khzt®fë‹ nr®¡ifæY«, j¡fit¤jèY«, f‰wš f‰Ã¤jš brašghLfëY«, f‰wš btë¥ghLfis nk«gL¤JtÂY« bgU«g§F t»¡»wJ. II. Áªjid ö©lšfŸ (Reflective Prompts) 1. gŸë¤Â£l« k‰W« gŸë nkyh©ik rKjha« / gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG v›thW g§fë¡»wJ? 2. gŸëæš f‰wš f‰Ã¤jš brašghLfŸ k‰W« f‰wš btëghLfë‹ K‹nd‰w¤Â‰fhf rKjha« / gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG v›thW g§F t»¡»wJ? 3. rKjha¤Jl‹ gŸëahdJ v¤jifa bjhl®ig v‰gL¤ÂÍŸsJ? 4. gŸë j‹ K‹nd‰w¤Â‰fhf vªbjªj têfëš rKjha¤Â‹ ts§fis¤ Âu£L»wJ? 5. rKjhakhdJ gŸëæ‹ K‹nd‰w¤Â‰fhf v›tifæš ts§fis Âu£L»wJ?
  • 103.
    94 III.c©ik¤ jftšfŸ (FactualInformation) 1. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FGéš (SMDC) cŸs cW¥Ãd®fë‹ v©â¡if: 2. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FGé‹(SMDC) T£likÎ: (x›bthU ÃçéY« cŸs ÃuÂãÂfë‹ v©â¡ifia¡ F¿¥ÃlΫ) m)bg‰nwh®fŸ M)MÁça®fŸ Ï)kfë® <)ÁWgh‹ikæd® c)cŸq® ÃuÂãÂfŸ C)MÂÂuhél®/gH§Foæd® 3. flªj fšéah©oš gŸëæš eil¥bg‰w T£l§fë‹ v©â¡if ______ 4. flªj fšéah©oš el¤j¥g£l T£l§fë‹ ruhrç tUif 5. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG (SMDC) gæ‰Áæš g§nf‰w cW¥Ãd®fë‹ v©â¡if 6. flªj M©oš gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG (SMDC) gŸë¡F vªbjªj brašghLfŸ/gFÂfëš MjuÎ më¤JŸsJ?
  • 104.
    95 IV & VÏ‹¿aikahj ju§fŸ (Core Standards) k‰W« étu¡ F¿¥òfŸ (Descriptors) Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ ¿¥òfŸ ãiy -1 ãiy -2 ãiy -3 1.gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG (SMDC) xU§»iz¥ò gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡FG T£l§fŸ, K‹djhf Ô®khå¡f¥g£l T£l¥ bghUë‹¿ el¤Jjš; Fiwthd cW¥Ãd®fŸ g§nf‰wš; ã k‰W« gŸë¡ f£lik¥ò KoÎfŸ mÂf mséš Ô®khå¤jš. gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik k‰W« ts®¢Á¡ FG T£l§fŸ, Ô®khå¡f¥g£l T£l¥bghUë‹ goÍ«, Kiwahd K‹d¿é¥nghL« eilbgWjš; bgU«ghyhd FG cW¥Ãd®fŸ T£l§fëš g§nf‰W fyªJiuahLjš; gŸë f£lik¥ò k‰W« ã F¿¤j Ô®khd§fŸ jéu Ïju gŸë F¿¤j Ãu¢ridfS¡F« KoÎfŸ vL¤jš. gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG T£l§fŸ bjhl®¢ÁahfΫ; njitnf‰g TLjyhfΫ T£l¥gLjš; gŸëfëš f©l¿a¥g£l Ãu¢ridfŸ k‰W« mt‰iw fistj‰fhd £l§fŸ F¿¤J« fyªJiuahLjš; T£l¤Âš vL¡f¥g£l KoÎfis eilKiw¥gL¤jΫ njit¥gL« nghJ cjéfŸ brŒJ«, f©fhâ¤J«, ÛshŒÎ brŒJ« gŸë nkyh©ik¡ FG¡fŸ cjÎjš. 2.gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F Ïytr f£lha¡ fšé cçik r£l¤Â‹ 2009-‹ TWfŸ g‰¿Í« midtU¡F« fšé Ïa¡f« / midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f« M»at‰whš gŸë¡F tH§f¥gL« rYiffŸ F¿¤J« m¿ªÂU¤jš. gŸë ts®¢Á £l§fis Ï¡FG¡fëš g»®ªJ bfhŸSjš. K‹nd‰w¤Â‰fhd £l§fŸ Ï¡FG T£l§fëš g»®ªJ bfhŸSjš. Ïytr f£lha¡ fšé cçik r£l¤ij eilKiw¥gL¤JtÂY« SSA / RMSA Íl‹ Ïz¡f¤ij V‰gL¤JtÂY« gŸë nkyh©ik¡ FG, 2009‹ r£l ÃçÎfŸ k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á FG cjéòç»wJ. gŸë ts®¢Á¡ £l¤Âš cldoahf ftd« brY¤j¥gl nt©oa gFÂfS¡fhd brašghLfis gçªJiu¤jš. rKjha¤Jl‹ RTE Act 2009, SSA / RMSA F¿¤j jftšfis g»®ªJ bfhŸSjš. gŸëæ‹ KGikahd ts®¢Á¡F MÁça®fSl‹ ÏizªJ gŸë ts®¢Á £l¤Âid cUth¡Fjš, mij eilKiw¥gL¤Jjš k‰W« f©fhâ¤jš. gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG xU§»iz¥ò (SMC / SMDC) gŸëæ‹ kÂ¥Õ£L gâfëš g§nf‰wš; K‹nd‰w¤Â‰fhd njitfis Ïd§ f©L, K‹Dçik¥gL¤j cjÎjš.
  • 105.
    96 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1ãiy -2 ãiy -3 3.gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ bg‰nwh®fS« r_f cW¥Ãd®fS« gŸë éHh¡fS¡F miH¡f¥gLjš; gŸëæš cŸs trÂfŸ k‰W« gŸë v® bfhŸS« rthšfis mt®fS¡F bjça¥gL¤Jjš. gŸëahdJ khzt®fë‹ rKjha bghUshjhu Ëdâ, tUif, nr®¡if ngh‹w Ãu¢ridfis r_f¤Jl‹ fyªJiuaho ԮΠfhzš. gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) gŸëæ‹ guhkç¥ig nk«gL¤j njit¥gL« ts§fis¤ Âu£Ljš; gŸëÍ« r_fK« T£lhf ÏizªJ gŸë k‰W« rKjha éHh¡fis V‰ghL brŒjš. gŸëÍ«, rKjhaK« ÏizªJ gŸëæ‹ njitfis Ô®khd« brŒjš; »il¡f¥bgW« ts§fis m¿ªJ, gŸëæ‹ nk«gh£o‰fhf mjid Kiwahf ga‹gL¤j £läLjš; nkY« Ïju ts§fis¤ Âu£l gŸëÍ«, r_fK«, muR rhuh bjh©L ãWtd§fŸ, bgU ãWtd§fŸ, K‹dhŸ khzt® r§f« ngh‹witfis ehLjš. 4.rKjhank xU f‰wš ts« gŸëæ‹ mUfhikæš cŸs fšé ãWtd§fŸ k‰W« M®tKŸs Ïl§fS¡F brštj‰F«, rKjha¤Â‹ _y« »il¡f¥bgW« cjéia gŸë ga‹gL¤Â¡ bfhŸSjš. rKjha¤Â‹ fyh¢ru«, tuyhW, ghu«gça m¿Î (eh£L¥òw ghlšfŸ, fiy k‰W« iféid, étrha«) ngh‹wt‰iw khzt®fŸ òçªJbfhŸtj‰F K‹ Ka‰ÁfŸ gŸëahš vL¡f¥gL»wJ; Ïj‰fhf, m¢ rKjha¤Â‹ òfœbg‰w kåj®fŸ, K¡»a Ïl§fŸ k‰W« mj‹ K¡»a¤Jt¤ij fh£Á¥gL¤Jjš. khzt®fSl‹ cŸq® fiy, iféid tšYe®fis miH¤J fyªJiuahl it¤jš. f‰wš f‰Ã¤jè‹ nghJ cŸq® r_f m¿Î k‰W« Âw‹fis bt›ntW tF¥òfŸ k‰W« ghl¤Â‰F V‰wthW £läl¥g£L xU§fik¡f¥g£l Kiwæš el¤j¥gL»wJ; F¿¥Ã£l bjhê‰ Âw‹fis ts®¡f rKjha« xU f‰wš NHyhf khzt®fS¡F¥ ga‹gLjš.
  • 106.
    97 Ï‹¿aikahj ju§fŸ étu¡ F¿¥òfŸ ãiy -1ãiy -2 ãiy -3 5.rKjha nk«ghL gŸë nk«gh£L¤ £l¤ij¢ brašgL¤j njitahd TLjš ts§fis gŸë nkyh©ik¡FG m¿ªJ mij bgWtj‰fhd têfis Ëg‰w¥gL»wJ. gŸë nkyh©ik¡FG gŸëæ‹ guhkç¥ò k‰W« trÂfis nk«gL¤j njit¥gL« ts§fis Âu£Ljš; gŸëÍ« r_fK« T£lhf ÏizªJ gŸë tshf¤Â‰FŸS«, rKjha¤ÂY« éHh¡fis xU§fik¡»wJ. gŸë k‰W« rKjha« Ïju ts§fS¡fhf muR rh®g‰w ãWtd§fŸ, bgUãWtd§fŸ, K‹dhŸ khzt® r§f§fis ehLjš; gŸëæš, Ïy¡»a Kfh«, ghèd k‰W« rKjha ghFghL F¿¤j éê¥òz®Î, öŒik Ïa¡f§fŸ ngh‹w brašfis rKjha ey¤Â‰fhf xU§»iz¤J brašgLjš; gŸëæš rKjha g§nf‰ò F¿¤j ešy eilKiwfis Ïizajs¤Âš gÂnt‰w« brŒa¥gL»wJ.
  • 107.
    98 VI.Mjhu¢ rh‹WfŸ (Sourcesof Evidence) Mjhu¡• F¿¥òfŸ (éÂKiwfŸ têfh£LjšfŸ / gÂntLfŸ murhizfŸ)  midtU¦fF« fšé Ïa¡f¤Â‹ brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« V (g.f.v© 83-91) m¤Âaha« IX (g.f.v© 137-139) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_docume nt/SSA-Frame-work.pdf)  midtU¡F« Ïilãiy fšé Ïa¡f¤ij brašgL¤Jtj‰fhd £ltiuÎ m¤Âaha« II (g¡f v©. 7 ) m¤Âaha« IV (g¡f v©. 65,79 )  m¤Âaha« VI (g¡f v©. 43-45 ) k‰W« m¤Âaha« VII (g¡f v©. 53-57) (http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upload_docume nt/Frame-work-final.RMSA-3.pdf)  Njrpa fiyj;jpl;l tiuT – 2005 : m¤Âaha« II (g¡f« 30-34) m¤Âaha« IV (g¡f« 88-89) (http://www.ncert.nic.in/rightside/link/pdf/framework/english/nf2005.pdf)  Foe;ijfSf;fhd ,ytr fl;lha¡ fy;tp chpikr; rl;lk; 2009 – m¤Âaha« -III (cl;gphpT 10 gf;fk; 5)m¤Âaha« IV (c£ÃçÎ 21,22 g¡f« 7 ) k‰W« m¤Âaha« VII c£ÃçÎ 35, 38 g¡f« 10-11 ) (http://ssa.nic.in/rte-docs/free%20and%20compulsory.pdf) gŸëæš cŸs Mjhu ts§fŸ gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG gÂntLfŸ Ñœ f©l TWfis¡ bfh©oU¤jš  gŸë nkyh©ik¡ FG / gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG¡fis cW¥Ãd® g£oanyhL cUth¡Fjš  T£l¥bghUŸ k‰W« T£l m¿¡if  cW¥Ãd®fŸ tUif  Kªija T£l§fëèUªJ bjhl® KoÎfis vL¤jš k‰W« brŒa¥g£l gâ¡fhd ÛŸMŒÎ  gŸë ts®¢Á £l« cUth¡Fjš F¿¤j fyªJiuahlš gŸë kÂ¥ÕL, f©fhâ¥ò k‰W« £l§fis eilKiw¥ gL¤Jjèš gŸë nkyh©ik¡ FG k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FGé‹ g§nf‰ò  SMC/SMDC cW¥Ãd®fŸ T£l¤Âš g§nf‰gj‰fhd jftšfis K‹T£ona bjçé¤jš.  rKjha g§fë¥ig¡ F¿¡F« f‰wš f‰Ã¤jš £l§fŸ  gŸëæ‹ trÂfis nk«gL¤j rKjha¤Â‹ MjuÎ (éisah£L Âliy rk‹ gL¤Jjš, R‰W¢Rt®, FoÚ®, jftš bjhêš E£g trÂ, üyf«, njh£l« k‰W« Ãw)  MÁça®fŸ éL¥Ãš ÏU¡F« eh£fëš »uhk bgçnah®fŸ rKjha« g‰¿a fij, cŸq®¡fiy, eh£L¥òw¥ ghlš, Ïir, xéa«, iféid brašghLfŸ, étrha brašghLfŸ ngh‹witfis khzt®fS¡F¥ g»®jš.  f‰wš ts« ãiwªj rKjha ãWtd§fshd »uhk gŠrha¤J, mŠrš mYtyf«, étrha ãy§fŸ ngh‹w rKjha Ïl§fis gh®itæl V‰ghL brŒjš.
  • 108.
    99 gŸëæš cUth¡f¥gl / V‰gL¤j¥gl nt©oa Mjhu ts§fŸ gŸëfŸÑœfhQ« c¤ÂfŸ (m) têKiwfis¥ Ëg‰¿ Mjhu§fis cUth¡fyh«.  fšéah©o‹ bjhl¡f¤Âš khzt®fŸ nr®¡if g‰¿a fz¡bfL¥ò brŒa¥gL»wJ.  gŸëÍ«, rKjhaK« fyªJ bfh©l ãfœ¢ÁfŸ.  rKjha¤ÂläUªJ bgw¥g£l fU¤Jfis eilKiw¥gL¤Âaj‰fhd Mjhu§fŸ.  rKjha« k‰W« Cuh£Á x‹¿a mYtyf¤ÂèUªJ bgw¥g£l e‹bfhil k‰W« Ãw g§fë¥Ã‹ Mjhu«. VII.òJikfŸ (Innovations)
  • 109.
    100 VIII.ju ãiy¥ g£oaš(Response Matrix) M¡f¥ó®tkhd rKjha g§nf‰ò t.v© Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 1 gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG (SMDC) xU§»iz¥ò 2 gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F 3 gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ 4 rKjhank xU f‰wš ts« 5 rKjha nk«ghL
  • 110.
    101 IX. K‹nd‰w¤Â‰fhd brašÂ£l«(Planning for Improvement) t.v © Ï‹¿aikahj ju§fŸ ãiy K‹nd‰w« njit¥gL« gFÂfŸ K‹Dçik K‹bkhê a¥gL« brašfŸ fhymsÎ Fiwªj eL¤ju ca®ªj tUl« 1 tUl« 2 tUl« 3 1 gŸë nkyh©ik¡ FG (SMC) k‰W« gŸë nkyh©ik ts®¢Á¡ FG (SMDC) xU§»iz¥ò 2 gŸë K‹nd‰w¤Âš g§F 3 gŸë¡F« rKjha¤Â‰F« Ïilna cŸs bjhl®òfŸ 4 rKjhank xU f‰wš ts« 5 rKjha nk«ghL
  • 111.
    School U-DISE ID_____________________ Name of School______________________________________________________ School Head/Principal______________________________ Address ___________________________________________________________________________________________________________ Locality: Rural Urban Tribal Category (Classes being taught) _____________________ Catagory SC ST OBC General Minority Total Number Class Boys Girls Total I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Total Total Instructional Days Number of teachers in each catagory Male Female Total Trained Untrained Trained Untrained Trained Untrained Type of leave Number of teachers who availed Long (more than one month) Short (up to one week) Class Key Subject/ Stream Total Student Percentage of students in each Grade* Subjects with consistent low performance A B C D E VIII Language-I Language-II Maths Science Social Science IX Language-I Language-II Maths Science Social Science X Language-I Language-II Maths Science Social Science XI Arts Commerce Science Others XII Arts Commerce Science Others Learning Outcomes (Annual/ Consolidated Reports) Demographic Profile classwise Annual attendance rate Learners’ Profile & Learning Outcomes School Evaluation Composite Matrix Teachers’ Profile Performance in key subjects (Annual) Teachers’attendance Class Percentage of students, who scored in respective percentage range <33 33-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 91-100 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII * Criteria to respond for performance of the students Grade A: Students have achieved 81-100 marks in key subjects; Grade B: Students have achieved 61-80 marks in key subjects; Grade C: Students have achieved 41-60 marks in key subjects; Grade D: Students have achieved 33-40 marks in key subjects and Grade E: Students have achieved 00-32 marks in key subjects. School Evaluation Dashboard • Note: write level against each core standards in numeric refer to 1, 2 or 3 by using Response Matrix of each key domain • Mark against each Core Standard the priority (L/M/H*). Write L = Low, M = Medium and H = Height as per the priority and need of the school • Self: level in self-evaluation, External: level in external-evaluation Core Standards: 9 DOMAIN - II Teaching-learning and Assessment Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Teachers’Understanding of Learners Subject and Pedagogical Knowledge of Teachers Planning for Teaching Enabling Learning Environment Teaching-learning Process Class Management Learners’Assessment Utilization of Teaching-learning Resources Teachers’Reflection on their own Teaching-learning Practice Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 6 DOMAIN - IV Managing Teacher Performance and Professional Development Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Orientation of New Teachers Teachers’Attendance Assigning Responsibilities and Defining Performance Goals Teachers’Preparedness for Changing Curricular Expectations Monitoring of Teachers Performance Teachers’Professional Development Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 5 DOMAIN - VI Inclusion, Health and Safety Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Inclusive Culture Inclusion of Children With Special Needs (CWSN) Physical Safety Psychological Safety Health and Hygiene Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 5 DOMAIN - VII Productive Community Participation Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Organization and Management of SMC/ SDMC Role in School Improvement School-Community Linkages Community as Learning Resource Empowering Community Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 4 DOMAIN - V School Leadership and Management Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Building Vision and Setting Direction Leading Change and Improvement Leading Teaching-learning Leading Management of School Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 5 DOMAIN - III Learners’Progress, Attainment and Development Level Priortize the action for improvemnet Self External L/M/H* Learners’Attendance Learners’Participation and Engagement Learners’Progress Learners’Personal and Social Development Learners’Attainment Number of Core Standard in each level: Level 1 Level 2 Level 3 Core Standards: 12 DOMAIN - I Resources of School: Availability, Adequacy and Usability Level (AvailabilityandAdequacy) Level (Qualityand/orUsability) Priortize the action for improvemnet Self External Self External L/M/H* School Premises Playground and Sports Equipment / Materials Electricity and Gadgets Classrooms and Other Rooms Library Laboratory Computer (where provisioning exists) Ramp Mid Day Meal, Kitchen and Utensils Drinking Water Hand Wash Facilities Toilets Number of Core Standard in each level: (Availablity and Adequacy) Level 1 Level 2 Level 3 Number of Core Standard in each level: (Quality and/ or Usability) Level 1 Level 2 Level 3
  • 112.
    ACTION FOR CONTINUOUSSCHOOL IMPROVEMENT PLAN Area of Improvement (As per the defined Core Standard) Proposed Acton ActionTaken Suport Needed Mission Statement
  • 113.
    gŸë ju§fŸ k‰W«kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò gŸë ju§fŸ k‰W« kÂ¥Õ£L¡ f£lik¥ò braš £l totik¥ò braš £l totik¥ò braš £l totik¥ò braš £l totik¥ò