2. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
Süsleme genel anlamda şöyle tarif edilebilir:
P
S
S Resim sanatının bir kolu olup, belirli bir yerin, eşyanın,
1 abidenen daha da güzelleştirilmesi için üslûplanmış
0 şekil, renk ve motiflerle değerlendirilmesidir .
.
C Türk Süslemesinin zenginliği motif çeşitlerinin bolluğu
O ve motiflerinin son derece estetik bir yapıya sahip
M
oluşlarından ileri gelmektedir .
3. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
S
Yüzyıllar boyu devam eden geleneklerle yoğrulmuş
S olarak dekoratif sanatlarımızın ileri bir düzeye
1 ulaşmasını sağlamışlardır. Bu denli bir oluşumun
0 nedenlerinden birini de Türk sanatkârının, dini
. yasaklar nedeniyle resim ve heykel sanatlarında
C kısıtlandığı için, benliğini süsleme sanatları kanalıyla
O korumaya çalışmasında aramak gereklidir.
M
5. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K I- Bitkisel motifler
P II- Hayvansal Motifler
S III- Geometrik ve sembolik motifler
S IV- Geçmeler
1
V- Mimarî ve insan yapısı formlardan esinlenen
0
motifler
.
C
VI- Doğadan stilize edilen motifler
O VII- Barok, ampir ve rokoko motifler
M VIII- Yazının dekor ve motif olarak kullanılması
IX- İnsan, giysilerinin ve takılarının motifleri
7. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
S
S
1 Süslememizin en yaygın bir kolu olup çok zengin
0 ayrıntılar halinde bulunurlar Başlıca dört grup altında
. toplanabilirler :
C
O
M
8. Selçuklularda Süsleme Sanatı
A- Çiçekler:
K Yine üç alt gruba ayrılırlar:
P 1- Hataî (Hatâyiler) : Bunlar süsleme sanatının başlıca
S desenleri arasında en önemli türlerinden biri olarak
S
çoğu kez çiçeğin kökeni belli olmayacak derecede
1
0
stilize edilmişlerdir .
. 2-Doğaya yakın olarak stilize edilmiş çiçekler:
C a- Uygulandıkları sahaların zorunlu kıldığı tekniklere
O göre uygun özellik taşıyanlar; Örneğin kalem
M işlerindeki çiçekler ile tahtaya, taşa oyulan veya
kumaşa işlenen, halıya dokunan çiçek motiflerinde
belli ayrıcalıklar görülür
9. Selçuklularda Süsleme Sanatı
b- Çiçek çeşitleri: Özellikle lâle, karanfil, haşhaş, gül,
K sümbül, haseki küpesi, menekşe, nergis vs gibileri,
P gelmiş geçmiş sanatkârların elinde bin bir şekle
S bürünmüşlerdir .
S
1
Örneğin lâle motifini ele alalım: İstanbul’da bulunan
0
abidelerimizin yalnız duvar çinilerinde 312 çeşit lâle
.
C
motifi saptanmıştır. Eski mezar taşlarında
O bulabildiğimiz değişik lâle gormları 350 nin
M üzerindedir. Kumaşlarda ve işlemelerde ise 585 çeşit
sayılmıştır .
10. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K c- Kullanılan teknik üslûblara göre değişik görünüm
P kazanmaları.
S Örneğin: gül motifi taş oymada üç buyutlu oyulduğu
S ve natüralist bir görünüşe sahip olabildiği gibi, tek
1
düzeyde oyulup geometrik bir şekle de bürünmüştür
0
Örneğin: gül, kâğıda tezhiplendiği zaman, akıtma,
.
C
noktalama veya tarama üslûblarına göre farklı
O görünüştedir .
M
11. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
S
3- Minyatür çiçekler: Eskilerin “Şükûfe tarzı” olarak
S adlandırdıkları ve natüralist özellikleri olan bu üslûp,
1 özellikle onsekiz ve ondokuzuncu yüzyıllarda
0 benimsenmiş bir süslemedir. Vazolu, vazosuz buketler,
. tek çiçekler gibi bir çok kısımlara ayrılırlar .
C
O
M
12. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K B- YAPRAKLAR:
P
S Stilize yapraklar, doğal görünüşte olanlar, tek dilimler,
S
üç dilimli olanlar (Seberk), beş dilimli olanlar
1
0
(Pençberk), çok dilimli olanlar, birbirlerine sarılmış
. yapraklardan meydana gelen terkipler (Sadberk),
C tatbik edildiği sahaların teknik zorunluluğuna uygun
O özellikleri olanlar, hançer ve geometrik yapraklar gibi
M pek çok kısımlara ayrılırlar .
13. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
C- AĞAÇLAR:
P
S Yapraklarda ve çiçeklerde olduğu gibi pek çok çeşitleri
S olan ağaç örneklerinin Türk süslemeciliğinde önemli
1 bir yeri vardır. Özellikle beş çeşit ağaç süslemesine çok
0 sık tesadüf edilmektedir .
.
C
1) Selvi ağacı 2) Hurma ağacı 3) Hayat ağacı 4)
O
Meyveleri belirtilen meyve ağaçları 5) Çiçek açmış
M
ağaçlar
14. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K D- YEMİŞ VE MEYVELER:
P
S Diğer bitki motiflerinde olduğu gibi bu grup da çok
S
zengindir .
1
0
Onsekizinci yüzyıla kadar nispeten seyrek, daha
. sonraları çok yaygın şekillerde kullanılmışlardır.
C Bunların arasında özellikle üzüm ve nar motiflerini,
O sembolik anlam kazanarak çok benimsenmiş oldukları
M görülür .
16. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
Bitkisel süsleme kadar hayvanlardan ilham alınarak
P
S
yapılan süsleme, Türk mimarisi ve el sanatlarına,
S özellikle onaltıncı yüzyıla kadar hakim olmuştur.
1 Bu yüzyıl ile birlikte bitkisel süslemenin yanında
0 yardımcı motif olmaya başlar ve onsekizinci yüzyılda
. da tamamen kaybolup gider.
C
O Hayvansal süslemeyi üç alt grupa ayırıyoruz:
M
17. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
A- YALIN HAYVAN FORMLARI
P
S Onbeşinci yüzyıla kadar mimaride olsun diğer sanat
S dallarında olsun çeşitli hayvan şekillerinden veya
1 ayrıntılarından yapılan süslemenin çok benimsenmiş
0 olduğu görülmektedir.
. Anadolu Selçuklu abidelerinde, bunların en nefis
C
örnekleri bulunur .
O
M
Başlıca iki grup altında toplanmaktadırlar:
18. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
1- Efsanevî veya mitolojik hayvan motifleri
P
S
S a- Harpiler: Yarı insan yarı hayvan şeklinde yapılan bu
1 yaratıklar gök, kara ve deniz harpisi olarak üç şekilde
0 oluşurlar .
. b- Zümrüd-ü Anka veya Simurg adları ile tanınan
C efsanevî kuşlar
O c- Ejderler (Ejderhalar)
M
19. Selçuklularda Süsleme Sanatı
2- Stilize hayvan motifleri
K
P a- Kuşlar : Bu grubun en sık kullanılmış olan
S motifleridir Özellikle kartal ve güvercin Selçuklular
S döneminde çok benimsenmiştir
1
0
b- Aslan, kaplan, kurt ve boğa gibi vahşi hayvanlar
.
C
O c- At, geyik, tavşan, keçi gibi hayvanlar
M
d- Balık ve diğer deniz hayvanları
20. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
B- RÛMİLER :
S
S Hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize
1 edilmiş şekillerinden oluşan ve kökenleri Orta Asya’ya
0 dayanan çok yaygın bir Türk Süsleme elemanıdır.
.
C
Rûmilerle yapılan dekorlar başlı başına bir üslûb
O
doğurmuştur .
M
21. Selçuklularda Süsleme Sanatı
C- SELÇUKLU MÜNHANİLERİ :
K
P
S Onbeşinci yüzyıla kadar çok kullanılmış, sevilmiş ve
S üslûblanmış zengin bir motif çeşididir.
1
0 Özellikle el yazması kitap süslemesinde çok kullanıldığı
.
görülür .
C
O
M Rûmilerin ayrıntılarından oluştuklarını kanıtlayan Orta
Asya Uygur freskleri mevcuttur .
23. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K Yüzyıllar oyu en sık ve ayrıntılarla kullanılmış desen
P türlerinden biri de şüphesiz geometrik kurallara
S dayanmaktadır.
S İslâm felsefesi ile iyi bağdaşması ve soyut anlama
1
ulaştığı için Türkler, özellikle Arap âleminden aldıkları
0
bu süslemeyi kendi görgü ve yorumları ile yoğurarak
.
C
ilginç dekorlar yaratmışlardır .
O
M Bu kolu iki bölümde programlamak mümkündür:
24. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
S A- GEOMETRİK MOTİFLER :
S
1
0
Geometri kurallarına ve ölçülerine uyularak stilize
. edilen kesin motifler bu grubu oluşturur. Geometrik
C ağlar, daire, üçgen ve poligonlar gibi
O
M
25. Selçuklularda Süsleme Sanatı
B- SEMBOLİK MOTİFLER:
K
P Bilinçli veya bilinçsiz belli bir anlatımı olan motifler bu
S
bölümde toplanmaktadır. Herhangi bir şeyi
S
1
simgelemek amacı ile kullanılan veyahut belirli bir fikri
0 uyandıran şekillerdir.
. Türk süslemeciliğinde bu tarzda kullanılan pek çok
C motife rastlanır .Araştırıldığı zaman, kökenlerinin pek
O eski medeniyetlere ve inançlara dayandığı görülür.
M Serbest ve müstakil şekillerde oldukları kadar,
geometriye ve sayılara dayananları pek çoktur .
27. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P Eski adı ile zencerek olarak anılan bu desenlerin
S binlerce çeşidi vardır.
S Zincirleme halkaların devamı şeklinde oluşurlar.
1
Her yüzyılda sevilmiş, kullanılmış ve zamanın
0
modasına göre üslûplanmışlardır.
.
C
Kenarsuyu (Bordür) ve yalın hallerde olmak üzere iki
O büyük bölüme ayrılırlar .
M
29. Selçuklularda Süsleme Sanatı
A – KABLAR:
K
1- Vazolar – çiçeklikler : Her türlü Türk süslemesinde
P
S
onbeşinci yüzyıldan itibaren çiçek motiflerini bir
S düzeye yerleştirme amacı ile şekil alan vazo motifleri
1 pek boldur
0
. 2- Kandil ve şamdanlar : Özellikle mezar taşlarında çok
C kullanılan ve ışığı sembolize eden bir motif türüdür
O
M
3- Tabak ve diğerleri : (Örneğin: İbrik, gülabdan,
buhurdan vs)
30. Selçuklularda Süsleme Sanatı
B – BİNA DESENLERİ :
K
P
S
Özellikler onsekizinci yüzyılda moda olmuş ve
S süslemeye girmiştir. İşlemede, tezhipte ve taş
1 süslemesinde çok rastlanır.
0 Dini binalar (cami, mescit) sivil binalar (evler, köşkler,
. yalılar) ve resmi binalar (saraylar, kasırlar, kaleler)
C olmak üzere üç bölüme ayrılırlar.
O Gerçekçi desenler olmakla beraber, stilize olmuş ve
M
motifleşmiş tiplerine de rastlanmaktadır .
31. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
C – GEMİ VE KALYONLAR :
P
S
S Diğer motiflere oranla daha az kullanılmışlarsa da yine
1 de pek çok çeşitleri görülmektedir.
0 Özellikle onaltı ile onsekizinci yüzyıllar arasındaki Türk
. seramiklerinde çok görülürler.
C Arıca işlemede, minyatürde ve taş süslemesinde en
O ilginç örnekleri bulunur .
M
32. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P D – EŞYA MOTİFLERİ :
S
S Ev eşyası, savaş, meslekî ve gündelik gereçler,
1
yerlerine göre süsleme desenleri olarak kullanılmıştır.
0
Özellikle mezar taşlarında kişilerin sembolü olarak çok
.
C
görülürler ) Kese, kahve fincanı, tüfek, tabanca, okluk
O vs gibi)
M
34. Selçuklularda Süsleme Sanatı
A- BULUT
K
B- GÜNEŞ – AY ve YILDIZLAR : Bunların bir kısmı belirli
P
S
bir anlamı ifade eden semboller, diğerleri de süsleme
S amacı ile meydan getirilmiş olanlardır .
1 C- DENİZ – AKARSU – DURGUN SU : Özellikle minyatür
0 sanatında bu kavramının çeşitli şekillerde motifleştiği
. görülmektedir.
C D- ATEŞ VE NUR MOTİFLERİ : Genellikle minyatür
O kompozisyonlarda çok uygulandığı ve ileri derecede
M
stilize edilmiş pek çok çeşidinin belirli formlar halinde
kullanıldığı görülür.
36. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
S
S
1 Batı etkisi ile onyedinci yüzyılın ikinci yarısından
0 itibaren Türk Süslemesi değişime uğrar ve bu yeni
. moda eski motiflerle birleşerek “Türk Rokokosu” adı
C verilen bir üslûbu ve yeni motiflerini oluşturur.
O
M
38. Selçuklularda Süsleme Sanatı
A – ROZETLER : Dairesel anlatımları olan bu örneklerin
K bazıları yerlerine göre sembol olmuşlardır. Hemen
P hemen her süslemeden kullanıldıkları için pek çok
S çeşitleri vardır. Kitap tezyinatında, gölçe, nokta, hizip
S gülü gibi çeşitli isimler alırlar.
1
B – ŞEMSELER : Oval formlar içinde oluşan bu
0
örneklerin en yaygın çeşitleri cilt kapaklarında
.
C
bulunur. Ayrıca onbeşinci yüzyıl tezhip sanatının en
O seçkin şekillerindendir .
M C - KÖŞELİKLER : Üçgen formlarda oluşup, köşe
boşluklarını süsler .
39. Selçuklularda Süsleme Sanatı
D – ALINLIKLAR : Süslenen eserin ön ve en üst
K
kısmında yer alan bölümüdür. Devirlerine göre değişik
P
S
özellikler taşırlar ve yerlerine göre de taç, tepelik gibi
S isim alırlar .
1
0 E – PANOLAR : Süsleme desenlerinin simetrik veya
. asimetrik tarzda oluşturduğu, bütünleşmiş bir
C kompozisyon görünümü taşıyan, yerine göre koltuk,
O köşelik vs gibi çeşitli isimler alan, belirli formlar içinde
M
dekore edilmiş tezyini parçalardır.
40. Selçuklularda Süsleme Sanatı
F- BORDÜRLER : Süslememizin en zengin bölümünü
teşkil ederler. Hemen hemen her tür desenin değişik
K
boyutlarda uygulandığı, dekore edilmiş dar ve uzun
P
S
satıhlardır. Yerine göre pervaz, ulama, kenar suyu gibi
S isimler alırlar.
1
0 G- SÜSLEME AYRINTILARI :
. 1- Tığlar, özellikle kitap süslemesinde kullanılır Yapılan
C desenin bitiminde uygulanan bir yardımcı süslemedir.
O 2- Agraflar, kompozsiyonu güzelleştirmek amacı ile,
M
özellikle Türkler tarafından benimsenmiş ve
geliştirilmiş bir süsleme ayrıntısıdır.
42. Selçuklularda Süsleme Sanatı
Genellikle eski harfler bazı hallerde süsleme elemanı
K olarak da kullanılmıştır.
P
S A – Resim şeklinde oluşturdukları vakit anlamlı bir
S kelime veya ibarenin kuş, hayvan meyve, çiçek, bina
1
veya insan formları halinde biçimlendiği görülür.
0
.
C
B – Süsleme amacı ile harfler iri olarak hazırlanıp içleri
O belli motiflerle doldurulduğu gibi, bazı hallerde de
M yazının dışında kalan boşluklar yine motiflerle
bezenmektedir.
44. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
S Yerine göre ileri derecede stilize, yerine göre
S üslûblanmış olarak süslemeye giren bu bölüm çok
1
geniş bir kısmı kapsamaktadır .
0
Ayrıca ele alınacağı için bu ufak albümün içine yer
.
C
verilememiştir.
O
M
46. Selçuklularda Süsleme Sanatı
1-MİMARİ DEKORASYON
K
Selçuklu mimarisinde süslemeler, dışarıda taç kapıda,
P
S
içerde ise mihrap ve kubbe çinilerinde yoğunlaşmıştır.
S Selçuklu Mimarisinde Taç Kapı ; yapının ana giriş
1 kapısını oluşturur.
0 Dış cephelerin tüm yalınlığına karşın taç kapılar,
. sonsuzluğu anlatan, soyut ve geometrik
C bezemelerle,mukarnaslarla, kıvrık bitki dallarıyla
O bazen de renkli mermerlerle süslenmiştir. Hatta bazı
M
taç kapılarda iman ve hayvan (figürleri) kabartmaları
vardır.
47. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
P
S Örnekler: Divriği Ulucami, Konya İnce Minareli
S Medrese, Sivas Çifte minareli ve Gökmedrese’de
1
bulunan taç kapılar( Avrupa’da Gotik-Roman
0
mimarisindeki cephe düzenlemeleri hatırlatılacak.)
.
C
O
M
48. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K Çini Süslemelerde firuze ve mor lacivert renklerin
P ağırlıkta olduğu bitkisel ve geometrik motifler görülür.
S Bazı örneklerde görüldüğü gibi duvar çinilerinde iman
S ve hayvan figürleri de kullanılmıştır. Bunlar sırlı
1
tuğlalarla yapılır.
0
.
C
Örnekler: Konya Karatay Medresesi, Beyşehir Kubad
O Abad Sarayı çinileri Karatay Med. Müzelerinde çok
M örnek vardır.)
49. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K 2-KABARTMALAR ( FİGÜRLÜ PLASTİK)
P
S Selçuklu kabartmaları mimariye bağımlı olarak
S gelişmiştir. Taç kapılarda, duvarlarda görülür.
1
Biçim olarak kabartmalarda oğuz boylarının
0
totemlerinden ve Hitit kabartmalarından gelen etkiler
.
C
görülür.
O Konu olarak, çift başlı kartal, bağdaş kurmuş sultan ve
M kanatlı melek figürleri görülür.
50. Selçuklularda Süsleme Sanatı
K
Konya surlarından bulunmuş melek kabartmaları,
P
S
Sivas Gök Medrese’nin taç kapısında bulunan hayvan
S kabartmalı takvim,Divriği Ulucami’de çift başlı kartal
1 ve doğan kuşu kabartmaları.
0 ( Konya İnce Minareli Med. Müzesinde çok sayıda
. örnek vardır.)
C Akhan’da aslan, doğan kuşu kabartmaları, taç kapı
O hayvan kabartmaları
M
