Preżentazjoni għal-istudenti

1. Tema 2: Ngħixu f’Demokrazija
Form 1
1 Ms Camilleri (B.A. Soc & M.A. Soc)

2. Ir-Rispett lejn xulxin
 Sabiex pajjiż jgħix fl-ordni, kull ċittadin għandu d-
drittijiet u d-dmirijiet.
 Drittijiet eżempju: li jkolli edukazzjoni, x’niekol u
fejn noqgħod.
 Dmirijiet eżempju: jagħmel użu tajjeb tal-art u ma
jħammiġx, iħallas it-taxxi u jieħu sehem f’kumitati
lokali.
2

3. Dmirijiet personali:
L-imġiba tagħna fit-triq
Rispett lejn il-liġi tat-traffiku
Rispett fuq ix-xogħol
Nagħtu kas tal-edukazzjoni
Nagħtu kas tal-pariri tal-ġenituri
3

4. Dmirijiet morali:
Nuru rispett
Nilbsu kif jixraq għall-okkażżjoni
Ngħinu lit-tfal, nies morda, b’diżabilita’ u
lix-xjuħ
Nieħdu sehem f’attivitajiet volontarji
4

5. Id-Demokrazija matul iż-żminijiet
 L-iktar forma ta’ tmexxija popolari hi dik
demokratika.
 Id-demokrazija tagħti l-ogħla valur lil-libertà
tal-individwu u tipprovdilu l-għażla politika
ħielsa.
5

6.  Demokrazija ġejja minn żewġ kelmiet Griegi,
‘demos’, li tfisser il-poplu u ‘kratia’, li tfisser
setgħa jew tmexxija.
 Demokrazija hi t-tmexxija tal-Istat mill-poplu.
 Mingħajr ma tħares lejn età, sess, reliġjon jew
kulur tal-ġilda.
6

7. Il-mixja lejn id-demokrazija
 Fl-antik f’Ateni (700 u t-350 Q.K.), il-Griegi
kellhom l-ewwel demokrazija.
 L-irġiel kollha tal-belt kienu jiltaqgħu f’ċentru biex
jiddiskutu dwar it-tmexxija tal-belt.
7

8.  Illum il-ġurnata jinħatar gvern rappreżentattiv.
 Dan ifisser li n-nies jagħżlu lil min jixtiequ li
jirrappreżentahom u b’hekk iseħħu x-xewqat tal-
poplu.
 Nisa, barranin u skjavi ma kellhomx sehem.
8

9.  Fis-sena 509 Q.K., Ruma ġiet iddikjarata
repubblika (ir-re/regina ma baqgħatx kap tal-istat
u minflokha nħatar president) wara li ġie imkeċċi
r-re.
 Il-familji sinjuri ħadu r-riedni huma.
 Dawn il-klassijiet għolja, għalkemm huma kienu
żgħar fin-numru, kellhom il-poter li jiggvernaw fuq
il-ħaddiema, jew aħjar plebej, għax hekk kienu
msejjħa.
9

10.  Biż-żmien, il-plebej irribellaw u qamu kontra dawn
il-familji sinjuri.
 Riedu iktar drittijiet, u rnexxielhom jeħduhom.
 Għal darb’oħra, l-irġiel biss kellhom parti f’dan
kollu.
10

11.  Matul il-Medju Evu, ħafna mill-pajjizi Ewropej,
kienu monarkija (stat immexxi minn re jew reġina).
 Fost dawn il-pajjiżi nsibu lil Franza, l-Ingilterra u r-
Russja.
 Ħafna minna jiftakru l-istejjer dwar Robin Hood li
dejjem kien jiġġieled kontra l-ħażin ‘King John’.
11

12.  Ir-rejiet
u l-irġejjen kienu jgħarfu li l-poter
tagħhom hu mibgħut direttament minn Alla.
 Kienu jħossuhom bħala l-magħżulin, u kull min
kien jiddubita mit-tmexxija tagħhom kien qisu qed
jiddubita minn Alla.
12

13.  Dan kien imsejjaħ bħala d-Dritt Divin tar-Rejiet.
 Però, fl-1215, dan kollu ġie fi tmiemu għaliex
grupp nobbli Ingliż sforza lir-re ta’ dak iż-żmien
biex jinża minn dan id-dritt divin u jikkrea il-
Parlament.
13

14. Karta Magna
 Fl-1215, ir-re John kien sfurzat jiffirma l-Karta
Magna.
 Dokument li kellu jissalvagwardja id-drittijiet taċ-
ċittadini.
14

15. Per eżempju:
o ma setgħax jisforza lir-romol biex jerġgħu jiżżewġu
o ma setgħax jikkonfiska iż-żwiemel u l-karrettuni
o ma setgħax jisforża n-nies tal-villaġġ biex jibnu pontijiet fuq
ix-xmajjar
o Il-Magna jimmarka l-bidu tad-Demokrazija Parlamentari.
15

16. Revoluzzjoni Amerikana
 Ir-Revoluzzjoni Amerikana (1775-1781) ħolqot l-
ewwel demokrazija vera.
 L-Amerikani setgħu jivvutaw u l-poter tal-gvern
kien restritt sabiex ħadd ma jabbuza mill-poter.
 L-Amerika ma tagħtx id-dritt tal-vot lin-nisa sal-
1919.
16

17. Revoluzzjoni Franċiża
 Ir-Revoluzzjoni Franċiża tal-1789 ħadet l-oriġini tagħha fl-
ispirtu tad-demokrazija.
 Intuzat il-giljottina (simbolu tad-dittatorjat), biex jeliminaw
l-oppożizzjoni.
 Ħallew l-awtorità f’idejn dittatur militari, Napuljun, fejn
prova jaħtaf l-Ewropa permezz tal-poter tiegħu.
17

18. Hemm differenza bejn is-sistema l-antika (dik tal-
griegi) għal dik li nużaw illum?
Jeżistu tliet differenzi:
1. Id-daqs tal-popolazzjoni
2. Il-livell ta’ parteċipazzjoni
3. L-eliġibilità
18

19. Id-daqs tal-popolazzjoni
Fil-Greċja l-Antika ma kienx hemm
popolazzjoni kbira kif hemm illum.
Ħafna nies kienu jieħdu sehem fil-politika
għax il-ġurija kienu jkunu kbar.
19

20. Il-livell ta’ parteċipazzjoni
Id-demokrazija li nużaw illum hija
rappreżentattiva għaliex aħna nagħżlu lil
min ser imexxina permezz ta’ elezzjoni.
20

21. L-eliġibilità
 Ċittadini li kienu rġiel adulti kellhom japplikaw
biex jieħdu sehem f’demokrazija diretta.
 In-nisa, il-barranin, bħal skjavi, kienu wkoll esklużi
mill-affarijiet tal-parlament.
 Illum, kull mara adulta għandha d-dritt li
tipparteċipa fil-qasam politiku ta’ pajjiż.
21

22. L-Ugwaljanza u l-libertà
 Kull persuna adulta għandha vot wieħed
 B’hekk is-sistema politika ma tiffavorixxi lil ħadd.
 Kulħadd irid jobdi l-istess liġijiet
 Kull ċittadin għandu l-libertà tal-ħsieb u tal-
espressjoni.
 Il-qawl Malti li jgħid: Mitt bniedem, mitt fehma!
22

23. Kull ċittadin igawdi wkoll mid-dritt
tal-assoċjazzjoni
 Jissieħeb f’għaqdiet politiċi, trade unions u
gruppi ta’ pressjoni.
 Ikollu aktar saħħa biex isemma’ leħnu .
 Jsib appoġġ biex jiddefendi d-drittijiet u l-
interessi tiegħu.
23

24. Id-demokrazija fid-dar
 Bażi komuni u evidenti ta’ din l-iżgħar
demokrazija hija il-familja.
 Bl-imħabba ta’ bejniethom, il-koppja tegħleb id-
diffikultajiet tal-ħajja.
 Il-miżżewġin jagħrfu jibnu, jfornu u jorganizzaw
dar li taħt is-saqaf tagħha l-membri tal-familja
jistrieħu, jissaħħu u jgħaddu tant ħin flimkien.
24

25.  Bejn il-membri tal-familja hemm relazzjoni ta’
għajnuna, rispett u mħabba.
 Membru jrid jagħmel ir-rwol tiegħu.
 Dan ir-rwol jista’ jinbidel, jiżdied jew
jitnaqqas, skond il-ħtiġijiet differenti tal-
familja li jistgħu jinbidlu maż-żmien.
25

26. Familja Simetrika
 Ir-responsabbiltajiet,
id-drittijiet u d-dmirijiet tal-
miżżewġin jinqasmu ugwalment bejn il-ġenituri.
 Dan biddel xi ftit mill-valuri tas-soċjetà.
 It-tfal qabel kienu jiġu mogħtija ċerti messaġġi kif
għandhom iġibu ruħhom meta jikbru
 Il-bniet qegħdin jaraw lil ommhom toħroġ taħdem
 L-irġiel jifhmu li la l-mara qed taħdem, għandhom id-
dmir li jgħinu lilha fix-xogħol tad-dar u fit-trobbija tal-
ulied.
26

27. Id-demokrazija fl-iskola
L-iskejjel għandhom iservu ta’ laboratorju
demokratiku fejn irawmu fl-istudenti:
o Rispett lejn l-individiwi
o Id-dritt li jgħixu fil-libertà
o Il-paċi
o Is-sigurtà
o L-ordni
27

28. Multi-kulturali
 Soċjetà demokratika għandha tistma lil
kulħadd indaqs.
 Is-sistema edukattiva tagħti l-istess aċċess
lill-istudenti kollha indipendentement:
o mill-abbiltà
o mis-sess
o mir-reliġjon
o mir-razza jew mill-qasam soċjali
o ekonomiku
o kulturali tagħhom
28

29.  Il-proċess edukattiv għandu jrawwem sens ta’
ġustizzja u solidarjetà soċjali fl-istudenti.
 Il-komunità edukattiva għandha wkoll
attivament topponi kull forma ta’ attitudni jew
azzjoni diskriminatorja.
 L-ispirtu demokratiku huwa wkoll marbut ma’
kemm l-iskola hi kapaċi tistimula l-ħsieb
kritiku u kreattiv u s-sens ta’ kurżità fit-tfal
biex b’hekk huma jsiru ċittadini aktar
indipendenti, kritiċi u kreattivi fil-ħsieb
29

30. It-teknoloġija
 L-istudenti kollha, inklużi tfal b’abbiltajiet
differenti jkollhom taħriġ u aċċess għat-
teknoloġija
 Is-sistema edukattiva għandha tipprepara
studenti kapaċi jwieġbu b’mod kostruttiv għal
bidliet soċjali, kulturali u ekonomiċi.
30

31. Id-demokrazija f’pajjiżna
 Is-sistema preżenti f’Malta hi li tal-inqas darba kull
ħames snin il-poplu jintalab jaqdi dmiru billi jivvota
u jagħżel ir-rappreżentanti tiegħu fil-gvern.
 F’Malta, kull min għandu ’l fuq minn 18-il sena
għandu d-dritt li jivvota.
 Jista’ jitwarrab il-mexxej preżenti u jintgħażel ieħor
ġdid jew inkella jibqa’ jingħata appoġġ lill-mexxej
preżenti.
31

32. Repubblika Parlamentari
 Il-pajjiż tagħna jagħmel użu minn sistema politika li tissejjaħ
Repubblika Parlamentari.
 Dan ifisser li l-President huwa elett mill-Parlament.
 Il-President huwa aktar figure-head u għandu biss
funzjonijiet u poteri mogħtija lilu mill-Parlament.
 F’din is-sistema huwa l-Prim Ministru li għandu s-setgħa
effettiva u l-aktar poter fil-pajjiż, billi jmexxi permezz tal-
lealtà tal-maġġoranza tal-membri tal-Parlament.
32

33.  Il-poter politiku jinqasam fi tliet istituzzjonijiet:
1. L-Istituzzjoni Leġislattiva:
o Fil-Parlament jitressqu u jiġu diskussi l-liġijiet.
2. L-Istituzzjoni Amministrattiva:
o Il-Pulizija u l-forzi tal-ordni pubblika jaraw li l-liġi qed
tinżamm minn kulħadd.
3. L-Istituzzjoni Ġudizjarja:
o Fil-Qorti jinstemgħu każijiet rigward ksur tal-liġi biex issir
ġustizzja biex kulħadd jieħu dak li ħaqqu.
33