Buxorodagi Poyi Kalon Majmuasi

1. ПОЙИ-КАЛОН МЕЪМОРИЙ МАЖМУАСИ

5. - Пойи-Калон меъморий мажмуаси Бухоро шаҳрининг қоқ марказида
жойлашган. Уни бемалол Бухоро шаҳрининг киндиги деб атаса бўлади.
- Пойи-Калон форс тилидан “Буюкнинг (ёки каттанинг) пойида (тагида,
остонасида) деган маънони англатади.
- Пойи Калон меъморий мажмуаси XII-XX аср оралиғида қурилган 4
меъморий обидани ўз ичига олади: 1. 1127 йилда қурилган Бухородаги энг
баланд минора – Минораи Калон; 2. 1514 йилда қурилиши тугалланган
Бухородаги энг катта масжид – Масжиди Калон; 3. 1530-36 йилларда
қурилган Бухородаги иккинчи энг йирик мадраса – Мири-Араб мадрасаси;
4. 1914/15 йилларда қурилган Амир Саййид Олимхон мадрасаси.
- Пойи Калон меъморий мажмуаси Бухоро шаҳрида монументал
меъморчиликнинг энг кўзга кўринган намунасидир. Уни бемалол Бухоро
шаҳрининг ташриф қоғози деб аташимиз мумкин.

6. - Минораи Калон форс тилидан “Катта минора”
деган маънони билдиради.
- Бу минора Бухоро шаҳрининг рамзларидан
бири ҳисобланади. Қарйиб 900 йил давомида
Бухоронинг марказий қисмини безаб турибди.
- Минораи Калон эски шаҳар ҳудудидаги энг
баланд бино ҳисобланади. Унинг баландлиги
48 метрни ташкил этади.
- Бу минора Қорахонийлар сулоласи вакили
Арслонхон даврида усто Бақо томонидан
қурилиши 1127 йилда тугатилган.
- Унинг пойдевори 10 метрга ер сатҳидан
чуқурликда, ер сатҳи устидаги қисмининг
диаметри 9 метрни ташкил этади.
- Миноранинг пойдевори саккиз қиррали бўлиб,
юқорига қараб ингичкалашиб боради. Тепа
қисмида 16 равоқли дарчалари бор.
- Миноранинг устки қисми ҳар хил ҳажмдаги
бир нечта ғиштин “белбоғлар” билан безатилган.
Уларда асосан турли хил геометрик нақшларни
кўришимиз мумкин. Иккитаси араб алифбосидаги
ёзувлар билан безатилган.

7. - Миноранинг асосий функцияси азон айтиш
учун ишлатиладиган жой бўлган. Минора
кўприк орқали Масжиди Калонга туташган.
Ичкари қисмида 105 зинадан иборат зинапоя
бўлган. Минораи Калонда 4та муаззин азон
айтган.
- Бундан ташқари минора карвонлар учун маёк
вазифасида ҳам ишлатилган. Баъзида ундан
ҳарбий мақсадларда, кузатиш пункти сифатида
ҳам фойдаланилган.
- Минора ҳақида турли хил афсоналар мавжуд.
Масалан, усто Бақо пойдеворни қурганда унинг
Мустаҳкамлигини таъминлаш учун туя сути,
Тухум ва бошқа маҳсулотлардан фойдаланганлиги
Ҳақида. Бундан ташқари усто Бақонинг икки
Йилга йўқолиб кетганлиги, унинг ўлимидан сўнг
Минораи калон соясида дафн этилганлиги
Ҳақидаги афсоналар мавжуд. Энг машҳур
Афсона албатта Чингизхоннинг минорани
Бузмасликка қарор қилганлиги билан боғлиқ.

9. - Масжиди Калон форсчадан “Катта
масжид” деган маънони билдиради.
- Майдони жиҳатидан Бухоро шаҳридаги
энг катта масжид ҳисобланади. Унинг
ҳажми 127х78 метрни ташкил этади.
Байрам кунлари унда 10-12 минг киши
ибодат қилган.
- Дастлабки масжид бу ерда 12 аср
бошида, минора билан бир вақтда
қурилган эди. Ушбу масжид 1220 йилда
Чингизхон томонидан вайрон этилган.
14 асрда янги масжид қурилган. Ҳозирги
масжидни қурилиши 15 асрда бошланган
бўлиб (таҳминан Улуғбек даврида)
Шайбонийлар сулоласи вакили
Убайдуллохон даврида 1514 йилда
тугатилган. Шайбонийлардан бўлган
Абдулазизхон даврида 1541 йилда
таъмирланган.

11. - Масжид шарқдан ғарбга қараб чўзилган, кириш пештоғи шарқда жойлашган.
- Масжиднинг турли томонларга чиқадиган 7та эшиги бор.
- Ичкари қисмида тўғри бурчак шаклидаги очиқ ҳовли жойлашган. Унинг
атрофи устунли айвон билан ўраб олинган. Айвонда 208 устун ва 288
кичик ҳажмдаги гумбазлари бор.
- Ҳовлининг ҳар тўрт томонида ҳам пештоқлари мавжуд.
- Ҳовлининг ғарбий қисмида мукарриблар учун ишлатилган саккиз қиррали
“павильон” мавжуд бўлиб, у 1913 йилда амир Олимхон буйруғи асосида
Усто Ширин Муродов томонидан қурилган. Ҳозирда бу бино ҳақида турли
хил афсоналар тўқилган.
- Ҳовлининг ғарбий қисмида йирик мовий рангли гумбаз билан усти ёпилган
мақсура мавжуд. Унинг тагида кошинлар билан безатилган меҳроб жойлашган.
Мақсуранинг баландлиги 35 метрни ташкил этади. Ҳозирги пайтда унинг
тагида, ўнг томонда намоз ўқиладиган махсус хона жойлашган.

18.  Miri Arab madrasasi Buxoroning Eski shahar
qismidagi qadimiy madrasalardan biri bo’lib, u
hozirda ham faoliyat yuritadi
 Madrasa Eski shahar qismining markazida
joylashgan bo’lib, Poyi Kalon ansamblining
ajralmas bir qismidir.
 Joriy yildan madrasa o’rta maxsus o’quv yurti
maqomidagi oliy madrasa deb yuritila
boshlandi.
 Madrasa nafaqat hozirgi kundagi faoliyati bilan,
balki uzoq tarixi va betakror arxitekturasi bilan
ham dunyoga mashhurdir

20.  Masjidi Kalon ro’parasida joylashgan Miri Arab
madrasasi 1530-1536-yillarda Shayx Abdulloh
Yamaniy (Miri Arab)ga atab Ubaydullaxon
tomonidan qurishga farmon beriladi.
 Shayx Abdulloh Yamaniy Ubaydullaxonning
ustozi, piri komili hisoblanib, shayboniylar xoni
uni juda hurmat qilgan.
 Shayx yamanlik arab bo’lganligi bois uni Buxoro
xalqi “Amiri Arab” deb atashgan.
 Madrasa esa Buxoro shahridagi ikkinchi eng katta
madrasa hisoblanadi va u Sovetlar davrida SSSR
hududida faoliyat yuritgan ikkita madrasalardan
biridir.

22.  Madrasaning umumiy hajmi 68x51 metrni tashkil
etib, ichkari hovlisi 35x31 metrga teng.
 Madrasaning asosiy fasadi simmetrik ravishda
ishlangan. Uning markazida yarim sakkiz qirrali
ravoqdan iborat bo’lgan baland peshtoq qurilgan
bo’lib, uning ichkarisida asosiy katta darvoza
joylashgan.
 Ushbu inshoot Buxorodagi boshqa
madrasalardan farq qilib, asosiy kirish
darvozasining ikki tomonida ikkita ulkan gumbaz
mavjuda.
 Bularning o’ng tarafdagisi masjid, chap tarafdagisi
esa darsxona ustiga qurilgan. Keyinchalik esa
darsxona maqbaraga aylantirilgan.

25.  Hozirda asosiy kirish eshigidagi yog’osh
darvoza eshiginingning biri qadimiy
bo’lib, ikkinchisi esa mustaqillik davrida
ishlangan yangi eshikdir.
 Hujralar soni 114ta bo’lib, bu Qur’ondagi
shuncha miqdordagi sur’alarni eslatadi.
 Hujralar ikki qavat qilib qurilgan bo’lib,
birinchi qavati darsxona, ikkinchi qavati
yotoqxona vazifasini o’taydi.

29.  Ichkari hovlisi keng bo’lib, hovlining to’rt
tomonida to’rtta peshtoq mavjud.
 Ushbu peshtoqlar ham Buxorodagi boshqa
madrasalarda uchramaydigan naqshinkor
bezaklar va turli xil yozuvlar bilan bezatilgan.
 Hujralarning biri hozirda mehmonlar uchun
bezatib qo’yilgan bo’lib, u chillaxonaning yon
tomonida joylashgan.
 Madrasaga talabalarni imtihon orqali qabul
qilishib, u yerda nafaqat diniy ta’lim, balki
dunyoviy fanlardan ham ta’lim berib boriladi.
 U yerni tugatgan talabalar diniy daraja olib,
masjid va madrasalarda, diniy qadamjo va diniy
idoralarda faoliyat olib boradilar.