skały, minerały

1. POWSTAWANIE I RODZAJ SKAŁ

10. Główne minerały: KWARC - polimorficzna odmiana tlenku krzemu (SiO2), najbardziej pospolity minerał budujący skorupę ziemską. W temperaturze powyżej 537oC krystalizuje w układzie heksagonalnym (alfa-kwarc), poniżej tej temperatury – w trygonalnym (rozpowszechniony w przyrodzie beta-kwarc). Występuje w postaci prawidłowych kryształów, skupień ziarnistych lub skrytokrystalicznych (chalcedon). Bezbarwny (kryształ górski) lub rozmaicie zabarwiony, tworzy odmiany przezroczysta lub przeświecające, cenione jako kamienie półszlachetne: fioletowy – ametyst, żółty – cytryn, ciemnobrunatny – kwarc zadymiony, czarny – morion i inne, twardy, kruchy

11. SKALENIE – glinokrzemiany odznaczające się trójwymiarowym układem tetraedrów zawierających SiO42-. Niektóre jony Si4+ są zastąpione jonami Al3+. Pospolite minerały skałotwórcze o zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci kryształów. Należą do nich glinokrzemiany potasu (ortoklaz), sodu (albit), wapnia (anortyt) i baru (celsjan), wykazujące zdolność do izomorfizmu. Wyróżnia się skalenie potasowe zwane alkalicznymi (mikroklin, ortoklaz, sanidyn) oraz skalenie sodowo-wapniowe, czyli plagioklazy. Występują powszechnie jako składnik różnego rodzaju skał magmowych i metamorficznych.

12. MIKI (łyszczyki) – uwodnione glinokrzemiany wielu metali, głównie potasu, glinu, żelaza i magnezu. Istotną rolę skałotwórczą odgrywają tylko dwie miki: muskowit i biotyt. Powstają w procesach magmowych i metamorficznych. Muskowit występuje często w skałach okruchowych, biotyt jest znacznie rzadszy.

13. PIROKSEN – ma skład chemiczny zbliżony do amfiboli. Powstaje w warunkach wysokiego ciśnienia i małej ilości pary wodnej rozproszonej w magmie albo w warunkach wulkanicznych. AMFIBOL – uwodniony glinokrzemian wielu metali. Powstaje głównie w procesach plutonicznych, sporadycznie w wulkanicznych.

14. OLIWINY – bezwodne krzemiany magnezu i żelaza. Znaczenie skałotwórcze mają głównie oliwiny właściwe (chryzolity) ze zdecydowaną przewagą forsterytu nad fajalitem. Oliwiny są mało odporne na przeobrażenia pomagmowe i wietrzenie chemiczne.

15. GIPS – czysty gips jest bezbarwny (selenit), ale na ogół jest biały, szary, żółtawy lub miodowy. Cienkie płytki i igiełki gipsu są giętkie ale nie sprężyste. Gips ma znaczenie skałotwórcze wyłącznie w skałach osadowych, gdzie jest najczęściej produktem odparowywania wód mórz lub słonych jezior.