Recommended
Recommended
More Related Content
More from Facebook
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
- 1. សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្ត្រ ន្ិងវិទ្យាសាស្ត្រស្ដ្ឋកិច្ច ផលិតភាពក្ិកមមសៅប្រសទ្យ្កមពុជា ស្រាវស្រាវពីថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្ ន ាំ២០២០ ដល់ថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្ ន ាំ២០២០ តាក់ខែងឡ ើងឡោយ ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ និសសិែឡ្ ម ោះ ថាន្ ដាវីត បែ ឌិ ែ ឌុយ ចាន្់ឌីណា ចាន្់ រូហ្សា ថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែ ឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ ឆ្ ន ាំច្ូលសិកា ២០១៦ ជាំនាន់ទី ៤ ឆ្ ន ាំសរ្ឡសរ្ារ្ណា ២០២០ សារណារញ្ចរ់ការ្ិកា
- 2. ស្ច្ករីថ្លែងអំណរគុណ ឡយើងែ្ញាំឡ្ ម ោះ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា ានិសសិែថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ ជាំនាន់ទី៤ ស្រកុម D4A1 ថ្នាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច។ ្ូមថ្លែងអំណរគុណយងប្ជាលសប្ៅរំផុតជូន្ច្ំស ោះ មាតាបិតារ្បស់ឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់ខដលបានផ្ដល់កាំឡែ ើ ែ និងែិែែាំស្របឹងខស្របងបីបាច្់ខងរ្កាកូនតាាំងពី ែូច្រ្ហ្សូែដល់ធាំដឹងកដីាមួយការ្អប់រ្ ាំលអៗស្របកបឡោយស្រពហ្សមវ ិហារ្ធម៌ច្ាំឡ ោះកូន។ ឡោកទាំងឡទេរ្បានជួយផ្គែ់ ផ្គង់ស្ររប់ខបបស្ររប់យង មិនថ្នកមា ល ាំងកាយ កមា ល ាំងច្ិែា ខផ្នកា ម រ្ែី ស្រពមទាំងខផ្នកសមា ា រ្ៈ កនញងឡោលបាំែងខែមួយ រែ់រឺច្ង់ឡ ើញកូនៗទទួលបានការ្អប់រ្ ាំខដលលអ។ ឡោកទាំងពីរ្ាស្រពោះស្រពហ្សម ាស្ររូបាអាចារ្យ ាស្ររូឡពទយ ាអនក ឡលើកទឹកច្ិែារ្បស់កូនស្ររប់ឡពលឡវោ។ ឡោកបានផ្ដល់ឱកាសឲ្យឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់សិកាឡរ្ៀនសូស្រែតាាំងពីថ្ន ន ក់ កញមារ្ោ ឋ ន រ្ហ្សូែដល់ថ្ន ន ក់ឧែាមសិកាឡដើមបីឲ្យកូនបានកា ល យាបញរគលមានែថ្មលទាំងច្ាំឡ ោះែលួនឯង ស្ររួារ្ និង សងគមាែិ។ ឯកឧែាមាកលវ ិទាធិការ្ ាកលវ ិទាធិការ្រ្ង ស្រពឹទធបញរ្ស ស្រពឹទធបញរ្សរ្ង ស្របធានការ្ ិយល័យសិកា និងាស្ត្ា ា ចារ្យបែ ឌិ ែស្ររប់មញែវ ិា ា ទាំងអស់ឡៅកនញងាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច ខដលបានែិែែាំស្របឹងខស្របងអស់ពីកមា ល ាំងកាយ កមា ល ាំងច្ិែាកនញងការ្បង្ហ ា ែ់បឡស្រងៀន ផ្ដល់ដាំបូនា ម នលអៗ ស្រពមទាំងឡផ្ទរ្នូវ ច្ាំឡែោះដឹងដល់ពួកឡយើងែ្ញាំ និងសិសសដថ្ទឡទៀែតាាំងពីថ្ន ន ក់មូលោ ឋ ន រ្ហ្សូែដល់បញ្ចប់ថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែ។ ឡោកាស្ត្ា ា ចារ្យបែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ខដលបានដឹកនាាំកនញងការ្សរ្ឡសរ្ារ្ណាមួយឡនោះ ស្រពមទាំង ជួយខែនាាំ ច្ងអញលបង្ហ ា ញ ផ្ដល់មែិឡយបល់ ដាំបូនា ម នលអៗ ទាំងខផ្នកា ម រ្ែី និងឯការ្ស្រពមទាំងជួយស្រែួែពិនិែយ ខកែស្រមូវច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែ ាពិឡសសរឺឡពលឡវោដ៏មានែថ្មលរ្បស់ឡោកឡៅកនញងកិច្ចការ្ស្រាវស្រាវមួយឡនោះ ចាប់ តាាំងពីច្ាំែ ញ ច្ចាប់ឡផ្ដើមរ្ហ្សូែដល់ារ្ណាមួយឡនោះបានបញ្ចប់ស្របកបឡោយឡារជ័យ។ ឡោកស្រសីាស្ត្ា ា ចារ្យ សាំណាង ផ្លឡដែ ខដលបានជួយសស្រមួលដល់ឯការ្រ្បស់ស្រកុមែ្ញាំបាទ កនញងការ្ សញាំច្ញោះស្រាវស្រាវ និងច្ាំណាយឡពលឡវោដ៏មានែថ្មលជួយស្រែួែពិនិែយឡមើលរ្ច្នាបងថ្នារ្ណារ្បស់ឡយើងែ្ញាំ។ ឡោកស្រសី ឡផ្ង សញផាោ ាស្របធានការ្ ិយល័យវាយែថ្មលឡហ្សែញបោះ ល់បរ្ ិា ា នថ្នអរគនាយកោ ឋ ន ខផ្នការ្និងសាិែិ កនញងស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ ខដលបានអនញញ្ញ ា ែឲ្យឡយើងែ្ញាំច្ញោះស្រាវស្រាវឯការ្ ខដល ក់ព័នធ ស្រពមទាំងជួយសស្រមួលឡៅដល់ដាំឡែ ើ រ្ការ្ច្ញោះស្រាវស្រាវតាមរ្យៈការ្ោាំស្រទ ពិឡស្រោោះឡយបល់ និងផ្ដល់ ឯការ្។ ាទីបញ្ចប់ ឡយើងែ្ញាំសូមឡោរ្ពជូនពរ្ឡៅដល់មាតាបិតាខដលាអនកមានរញែទាំងពីរ្ រ្ួមទាំងឯកឧែាម ាកលវ ិទាធិការ្ ាកលវ ិទាធិការ្រ្ង ស្រពឹទធបញរ្ស ស្រពឹទធបញរ្សរ្ង ាស្ត្ា ា ចារ្យស្ររប់មញែវ ិា ា ទាំងអស់ មិែានិសសិែ
- 3. សិសានញសិសស និងមិែារ្ួមជាំនាន់ស្ររប់រ្ូបទាំងអស់ សូមឲ្យស្របកបនូវឡសច្កដីសញែទាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវច្ិែា ទទួល ឡារជ័យស្ររប់ភារ្កិច្ចការ្ង្ហរ្ ស្រពមទាំងជួបស្របទោះនូវពញទធពរ្ទាំងបួនស្របការ្រឺ អាយញ វែ ណ ៈ សញែៈ ពលៈ កញាំបីឃ្ល ល ង ឃ្ល ល ែឡ ើយ។
- 4. អារមភកថា ឡស្រកាយពីបានបញ្ចប់ការ្សិកាស្របកបឡោយឡារជ័យរ្យៈឡពល ៤ឆ្ ន ាំ ឡៅាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិ- ាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច ស្រកុមឡយើងែ្ញាំស្រែូវបានខាងាកលវ ិទាល័យែស្រមូវឲ្យឡស្រជើសឡរ្ ើសកនញងការ្សរ្ឡសរ្ ារ្ណាបញ្ចប់ការ្សិកា ឡៅតាមជាំនាញឯកឡទសខដលបានសិកាកនលងមក។ ការ្សរ្ឡសរ្ារ្ណាបញ្ចប់ការ្ សិកាឡនោះ រឺាការ្ច្ូលរ្ួមច្ាំខែកមួយដ៏សាំខាន់ខដលឆលញោះបញ្ញ ច ាំងពីស្រទឹសដីឡស្រកាយពីបានសិកាកនលងមក ាមួយ នឹងបទពិឡាធន៍ផា ទ ល់ក៏ដូច្ាការ្អនញវែាាក់ខសដង ឡដើមបីាា ា នឡឆ្ ា ោះឡៅរ្កការ្អភិវឌ្ឍបខនាមឡទៀែ។ កនញងរ្យៈឡពលាង ២ទសវែសរ្ ៍ច្ញងឡស្រកាយឡនោះ ស្របឡទសកមាញាបានអភិវឌ្ឍន៍ឡលើស្ររប់វ ិស័យ ទាំងវ ិស័យ ឧសាហ្សកមម ឡសវាកមម ាពិឡសសរឺវ ិស័យកសិកមម ខដលស្រែូវបានរាជរ្ោ ឋ ភិបាលកមាញាចាែ់ទញកាវ ិស័យសនូល កនញងការ្អភិវឌ្ឍឡសដឋកិច្ច។ ឡោយឈរ្ឡលើមូលោ ឋ នថ្នការ្ា ដ រ្ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ ស្របព័នធធារាាស្ត្សា ព័ែ៌មានទី- ផ្ារ្ ការ្បែ ដញ ោះបណា ដ លបឡច្ចកឡទសសដីពីការ្ឡស្របើស្របាស់ធាែញផ្សាំ(Inputs)កសិកមមស្របកបឡោយស្របសិទធភាព ឡហ្សើយ អេីខដលសាំខាន់រឺការ្អនញវែាកសិកមមតាមខបបទាំឡនើបឬឡៅមាងឡទៀែថ្នស្របពលវបបកមម បានជាំរ្ញញឲ្យវ ិស័យមួយ ឡនោះកាន់ខែមានារ្ៈសាំខាន់កនញងឡសដឋកិច្ចកមាញា ខដលបានខា ា ក់នូវការ្ង្ហរ្ាឡស្រច្ើនថ្ស្រកខលងឡៅដល់ស្របាជនកនញង ស្របឡទស ាពិឡសសកនញងែាំបន់ជនបទ។ ការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើននូវកស្រមិែជីវភាពរ្បស់ស្របាកសិករ្ខដលបានមកពីការ្ឡកើន ឡ ើងនូវផ្លិែភាព រឺាការ្ច្ូលរ្ួមយងសាំខាន់កនញងការ្អភិវឌ្ឍឡសដឋកិច្ច។ ឡោយបានឡមើលឡ ើញពីែួនាទី សាំខាន់រ្បស់កសិកមម កនញងការ្ឡលើកកមាស់កស្រមិែជីវភាពស្របាពលរ្ដឋ ក៏ដូច្ាឡសដឋកិច្ចាែិ ឡទើបស្រកុមឡយើងែ្ញាំ សឡស្រមច្ឡធេើការ្ស្រាវស្រាវនិងខសេងរ្កឯការ្បខនាម ខដល ក់ព័នធឡៅនឹងកសិកមម ឡដើមបីច្ងស្រកងាារ្ណាមួយ ឡនោះឡ ើង កនញងឡោលបាំែងទញកាឯការ្សស្រមាប់សិសានញសិសសនិងមិែាអនកអានទាំងឡាយណាខដលមាន បាំែងខសេងយល់ ស្រាវស្រាវ ក៏ដូច្ាពស្រងីកច្ាំឡែោះដឹងបខនាមសដីអាំពីកសិកមម។ ងេីែបិែខែ ារ្ណាមួយឡនោះបាន ឡច្ញារ្ូបរាងឡៅឡហ្សើយកដី បញខនាស្រកុមឡយើងែ្ញាំឡជឿាក់ថ្ន ាមួយនឹងបទពិឡាធន៍ស្រាវស្រាវឡៅមានកស្រមិែ ច្ាស់ ាឡធេើឲ្យសមិទធិផ្លមួយឡនោះឡៅមានច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែែលោះាក់ាមិនខាន។ យងណាមិញ ារ្ណាមួយកាលឡនោះ អាច្កា ល យាឯការ្សស្រមាប់សិកាពិឡស្រោោះ និងស្រាវស្រាវសស្រមាប់មិែានិសសិែ ខដលច្ង់ពស្រងីកច្ាំឡែោះដឹងបខនាម ក់ព័នធនឹងកសិកមម ឬាឯការ្ឡយងសស្រមាប់ស្រាវស្រាវផ្ងខដរ្។ ាច្ញងឡស្រកាយ ឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់សូមអភ័យឡទសពីសាំណាក់ាស្ត្ា ា ចារ្យ ឡោកស្ររូ អនកស្ររូ សិសានញសិសស និងមិែាអនកអានទាំងអស់នូវរាល់ច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែទាំងែលឹមារ្ និងអការាវ ិរ្ញទធខដលមិនស្រែឹមស្រែូវ ឡោយអឡច្ែនា ស្រពមទាំងទទួលយករាល់មែិរ្ ិោះរន់កនញងន័យា ា បនាផ្ងខដរ្។
- 5. i មាតិកា បញ្ាីអកសរ្កាែ់................................................................................................................................ vi បញ្ាីតារាង ...................................................................................................................................viii បញ្ាីរ្ូប ........................................................................................................................................viii បញ្ាីស្រកាហ្សេិក.................................................................................................................................. ix បញ្ាីឧបសមា័នធ................................................................................................................................ x ស្ច្កដីសផដើម ១. លាំនាាំបញ្ញ ា ............................................................................................................................... ១ ២. ច្ាំឡណាទបញ្ញ ា .......................................................................................................................... ២ ៣. ឡោលបាំែងថ្នការ្ស្រាវស្រាវ ...................................................................................................... ២ ៤. ទាំហ្សាំ និងខដនកាំែែ់ថ្នការ្ស្រាវស្រាវ.............................................................................................៣ ៥. វ ិធីាស្ត្សាស្រាវស្រាវ ....................................................................................................................៣ ក. ការ្ស្របមូលទិននន័យ.................................................................................................................៣ ែ. ការ្វ ិភារទិននន័យ.................................................................................................................... ៤ ៦. ារ្ៈសាំខាន់ថ្នការ្ស្រាវស្រាវ........................................................................................................ ៤ ៧. រ្ច្នាសមា័នធថ្នការ្ស្រាវស្រាវ......................................................................................................... ៤ ជំពូកទ្យី ១ ការអភិវឌឍ ផលិតភាព ន្ិងក្ិកមម ១.១ និយមន័យ និងស្រទឹសដីការ្អភិវឌ្ឍ................................................................................................. ៦ ១.១.១ និយមន័យការ្អភិវឌ្ឍ ....................................................................................................... ៦ ១.១.២ ស្រទឹសដីការ្អភិវឌ្ឍ............................................................................................................... ៦ ១.១.២.១ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Rostow......................................................................................... ៦ ១.១.២.២ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Adam Smith.................................................................................៧ ១.១.២.៣ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក David Ricardo ............................................................................. ៨ ១.១.២.៤ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Michel P.Todaro .......................................................................... ៨ ១.១.២.៥ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក W. Arthur Lewis........................................................................... ៩ ១.២ ផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................................................................១០
- 6. ii ១.២.១ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ.........................................................................................................១០ ១.២.២ ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម...............................................................................................១០ ១.២.៣ ផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ.......................................................................................................១១ ១.៣ កតា ា ខដលនាាំឲ្យមានការ្អភិវឌ្ឍ................................................................................................១១ ១.៣.១ ធនធានមនញសស.............................................................................................................១១ ១.៣.២ ធនធានធមមាែិ ...........................................................................................................១១ ១.៣.៣ សឡមាហ្សធានមូលធន................................................................................................... ១២ ១.៣.៤ បឡច្ចកវ ិទា................................................................................................................... ១២ ១.៤ ឧបសរគថ្នការ្អភិវឌ្ឍ............................................................................................................ ១៣ ១.៤.១ ទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប ..................................................................................................... ១៣ ១.៤.២ ទសសនៈែស្រមូវការ្សរ្ញប................................................................................................... ១៣ ១.៤.៣ សាំឡយរទសសនៈទាំងពីរ្.................................................................................................១៤ ១.៤.៣.១ មូលធន និងផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................................១៤ ១.៤.៣.២ ការ្អភិវឌ្ឍធនធានមនញសស .......................................................................................១៤ ១.៥ ស្រទឹសដីាមូលោ ឋ នជាំរ្ញញការ្អភិវឌ្ឍកសិកមម .................................................................................១៥ ១.៥.១ និយមន័យ....................................................................................................................១៥ ១.៥.២ ែួនាទីកសិកមមកនញងការ្អភិវឌ្ឍ...........................................................................................១៥ ១.៥.២.១ អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមឡោយផា ទ ល់ ...........................................................................១៦ ជំពូកទ្យី ២ សា ា ន្ភាពទ្យូសៅនន្វិ្័យក្ិកមម ២.១ ា ា នភាពឡសដឋកិច្ចស្របឡទសកមាញា............................................................................................១៨ ២.២ ស្របព័នធផ្លិែកមមកសិកមម........................................................................................................១៩ ២.២.១ ស្របព័នធផ្លិែកមមកសិកមមតាមស្របថ្ពែ ី ..............................................................................១៩ ២.៣ ការ្ច្ូលរ្ួមច្ាំខែករ្បស់វ ិស័យកសិកមមកនញងឡសដឋកិច្ចាែិ.............................................................២០ ២.៣.១ អស្រតាផ្លិែផ្លកសិកមមខដលបានច្ូលរ្ួមកនញង ផ្.ផ្.ស ចាប់ពីឆ្ ន ាំ២០១៥-២០១៩................... ២០ ២.៣.២ សមាសធាែញថ្នអនញវ ិស័យកនញងវ ិស័យកសិកមម..................................................................... ២១ ២.៤ ការ្វ ិវឌ្ឍថ្នផ្លិែភាពកសិកមមតាមបណា ា អនញវ ិស័យ.................................................................... ២២
- 7. iii ២.៤.១ ការ្វ ិវឌ្ឍថ្នផ្លិែភាពដាំណាាំស្រសូវ ២០១៥-២០១៩ .............................................................. ២២ ២.៥ ែួនាទីរ្បស់ា ា ប័ននានាឡៅកនញងវ ិស័យកសិកមម ..........................................................................២៤ ២.៥.១ ែួនាទីរ្បស់អងគការ្ឡស្រៅរ្ោ ឋ ភិបាលកនញងការ្អភិវឌ្ឍ ............................................................... ២៥ ២.៥.២ ែួនាទីថ្ដរូអភិវឌ្ឍន៍កនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមម............................................................... ២៦ ២.៥.៣ ែួនាទីវ ិស័យឯកជនកនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមម .............................................................. ២៦ ២.៦ ឡោលនឡយបាយ និងយញទធាស្ត្សាសស្រមាប់អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម............................................... ២៧ ២.៦.១ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម ២០១៩-២០២៣ ..............................................២៧ ២.៦.២ យញទធាស្ត្សាច្មបងៗសស្រមាប់បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម........................................................ ២៨ ជំពូកទ្យី ៣ ផលិតភាពក្ិកមម ៣.១ ការ្ខស្របស្របួលថ្នវ ិស័យកសិកមមកនញងស្របឡទសកមាញា....................................................................... ៣០ ៣.១.១ កមា ល ាំងពលកមមកនញងវ ិស័យកសិកមម .................................................................................... ៣០ ៣.១.២ ការ្ឡស្របើស្របាស់ឡស្ររឿងយនាកនញងវ ិស័យកសិកមម........................................................................ ៣១ ៣.១.៣ ការ្ឡស្របើស្របាស់ជី និងថ្ន ន ាំកសិកមម.......................................................................................៣២ ៣.១.៤ សហ្សរមន៍រ្បស់កសិករ្.................................................................................................៣៣ ៣.១.៥ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នាជនបទ ....................................................................................... ៣៤ ៣.២ កតា ា ខដលជោះឥទធិពលកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម............................................................... ៣៦ ៣.២.១ ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពតាមមឡធាបាយផ្លិែកមមកសិកមម ..................................................... ៣៦ ៣.២.១.១ ផ្លិែភាពដី........................................................................................................ ៣៦ ៣.២.១.២ កតា ា ធនធានទឹក................................................................................................... ៤២ ៣.២.១.៣ ជីកសិកមម ............................................................................................................៤៦ ៣.២.១.៤ ផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ ...............................................................................................៤៩ ៣.២.២ ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម .................................................................................៥៤ ៣.២.២.១ កមា ល ាំងពលកមមកសិកមមខដលមានរញែភាព................................................................៥៤ ៣.២.២.២ ការ្អភិវឌ្ឍពលកមមកសិកមម.....................................................................................៥៥ ៣.២.២.៣ ការ្បឡងកើែាោឡរ្ៀនខស្រសកសិករ្ ............................................................................ ៥៧ ៣.២.៣ កតា ា បឡច្ចកវ ិទា.............................................................................................................៥៨
- 8. iv ៣.២.៣.១ មាសញីនភាួរ្រាស់ ......................................................................................................៥៩ ៣.២.៣.២ មាសញីនោាំស្រោប់ ឬសទូងស្រសូវ .....................................................................................៦០ ៣.២.៣.៣ មាសញីនឡស្រាច្ស្រសព...............................................................................................៦០ ៣.២.៣.៤ ស្រដូនកសិកមម (Drone) ...........................................................................................៦០ ៣.២.៣.៥ មាសញីនស្រច្ូែកាែ់....................................................................................................៦១ ៣.២.៤ កតា ា ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ.................................................................................................. ៦២ ៣.២.៤.១ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នា.......................................................................................... ៦២ ៣.២.៤.២ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធសងគម........................................................................................ ៦៣ ៣.២.៤.៣ ឡសវាឥែទនជនបទ ...........................................................................................៦៤ ៣.២.៤.៤ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធឡអ ិច្ស្រែូនិច្................................................................................៦៥ ៣.៣ ទីផ្ារ្កសិកមម .....................................................................................................................៦៦ ៣.៣.១ ារ្ៈសាំខាន់រ្បស់ទីផ្ារ្កសិកមម .................................................................................... ៦៧ ៣.៣.២ ការ្ែភា ា ប់កសិករ្ឡៅកាន់ទីផ្ារ្កនញងស្រសុក ..........................................................................៦៨ ៣.៣.៣ ផ្លិែផ្លកសិកមមកនញងទីផ្ារ្អនារ្ាែិ .............................................................................៦៩ ៣.៤ បទពិឡាធន៍កសិកមមរ្បស់ស្របឡទសកនញងែាំបន់អាា ៊ា ន(ASEAN).................................................. ៧១ ៣.៤.១ ស្របឡទសថ្ង................................................................................................................... ៧១ ៣.៤.២ សមិទធិផ្លកសិកមមខដលសឡស្រមច្បាន ..............................................................................៧២ ៣.៤.៣ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាសស្រមាប់អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមកនញងខផ្នការ្អភិវឌ្ឍន៍ឡសដឋកិច្ច និងសងគមាែិ ឡលើកទី១២ (២០១៧-២០២១) ..................................................................................................៧៣ ជំពូកទ្យី ៤ ការវាយតនមែសលើការ្ិកាប្សាវប្ជាវ្ដីពីផលិតភាពក្ិកមមកមពុជា ៤.១. បញ្ញ ា ស្របឈមារ្ួមខដលរាាំងសទោះដល់កាំឡែ ើ នផ្លិែភាពកសិកមម................................................. ៧៦ ៤.១.១ បញ្ញ ា បរ្ ិា ា ន............................................................................................................... ៧៦ ៤.១.២ ខផ្នកផ្លិែភាពកសិកមម និងទីផ្ារ្...................................................................................៧៧ ៤.១.៣ ខផ្នកឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ និងសាញកកសិកមម........................................................................... ៧៨ ៤.១.៤ ខផ្នកស្រាវស្រាវបឡច្ចកវ ិទា និងបឡច្ចកឡទសកសិកមម............................................................... ៧៩ ៤.១.៥ ធនធានមនញសស............................................................................................................. ៧៩
- 9. v ៤.២. ដាំឡណាោះស្រាយារ្ួមកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................៨០ ៤.២.១ ការ្ខកលមអមឡធាបាយផ្លិែកមមកសិកមម...........................................................................៨០ ៤.២.២ ទីផ្ារ្កសិកមម និងការ្រ្កាលាំនឹងថ្ងលលក់...........................................................................៨៤ ៤.២.៣ ការ្ឡលើកទឹកច្ិែាឲ្យកសិករ្បខនាមការ្ឡស្របើស្របាស់ឡស្ររឿងយនាកសិកមម ..........................................៨៦ ៤.២.៤ បខនាមការ្ោាំស្រទដល់ឡសវាកមមកសិកមម............................................................................... ៨៧ ៤.២.៥ ការ្បឡងកើែកសិកមមច្ស្រមុោះ ស្របពលវបបកមម និងកសិ-ឧសាហ្សកមម...............................................៨៨ ៤.២.៦ ការ្ា ដ រ្ និងកាងឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ...............................................................................៨៩ ស្ច្កដី្ន្និដា ឋ ន្ ន្ិងអន្ុសា្ន្៍ ១. ឡសច្កដីសននិោ ឋ ន ......................................................................................................................៩០ ២. អនញាសន៍............................................................................................................................៩១ ឯកសារសយង ឧរ្មព័ន្ធ
- 10. vi រញ្ជីអកសរកាត់ កយអកសរ្កាែ់ ការ្ពនយល់ ម២ ៖ ខមស្រែកាឡរ្ ម៣ ៖ ខមស្រែរូប រ.ស្រក ៖ រី ូស្រកាម ហ្ស.ែ ៖ ហ្សិកតា រ.ស្រក/ហ្ស.ែ ៖ រី ូស្រកាមកនញង១ហ្សិកតា ែ/ហ្ស.ែ ៖ ឡតានកនញង១ហ្សិកតា ដង/ឆ្ ន ាំ ៖ ដងកនញង១ឆ្ ន ាំ ផ្.ផ្.ស = GDP ៖ ផ្លិែផ្លកនញងស្រសុកសរ្ញប ស.ម ៖ សង់ទីខមស្រែ % ៖ ភាររ្យ K ៖ បូតាសយូម N ៖ អាសូែ P ៖ ផ្ូសេ័រ្ S ៖ ា ា ន់ធ័រ្ Mg ៖ មាឡញសយូម DAP ៖ ជីឡដអាឡប KCL ៖ ជីបូតាសស Urea ៖ ជីអ៊ាញយឡរ្ ADB ៖ Asian Development Bank ធនាោរ្អភិវឌ្ឍន៍អាសញី AFTA ៖ ASEAN Free Trade Area កិច្ចស្រពមឡស្រពៀងែាំបន់ ែ ិ ជាកមមឡសរ្ ីអាា ៊ា ន CARDI ៖ Cambodian Agricultural Research and Development Institute វ ិទាា ា នស្រាវស្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកមមកមាញា
- 11. vii FAO ៖ Food and Agriculture Organization អងគការ្ឡសបៀងអាហារ្ និងកសិកមមថ្នសហ្សស្របាាែិ WTO ៖ World Trade Organization អងគការ្ ែ ិ ជាកមមពិភពឡោក EBA ៖ Everything But Arms ស្របព័នធអនញឡស្រោោះពនធអនញញ្ញ ា ែឲ្យនាាំច្ូលស្ររប់យងឡលើកខលងស េ វញធ
- 12. viii រញ្ជីតារាង តារាងទី ១៖ ថ្ផ្ទដីោាំដញោះ ថ្ផ្ទដីស្របមូលផ្ល និងទិននផ្លសរ្ញបរ្បស់ដាំណាាំស្រសូវ ២០១៥-២០១៩ ..................២៣ តារាងទី ២៖ បង្ហ ា ញពីទិននផ្លសរ្ញប ថ្ផ្ទដីស្របមូលស្រសូវ និងបរ្ ិមាែនាាំឡច្ញសរ្ញប ..................................៧២ រញ្ជីរូរ រ្ូបទី ១៖ ទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប......................................................................................................១៣ រ្ូបទី ២៖ ទសសនៈែស្រមូវការ្សរ្ញប....................................................................................................១៣ រ្ូបទី ៣៖ សាំឡយរទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប និងែស្រមូវការ្សរ្ញប................................................................១៤
- 13. ix រញ្ជីប្កាហ្សវិក ស្រកាហ្សេិកទី ១៖ អស្រតាផ្លិែផ្លកសិកមមខដលច្ូលរ្ួមកនញង ផ្.ស.ស ឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩..........................២១ ស្រកាហ្សេិកទី ២៖ បង្ហ ា ញពីការ្ច្ូលរ្ួមថ្នអនញវ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩........................................២២ ស្រកាហ្សេិកទី ៣៖ កាំឡែ ើ នបរ្ ិមាែផ្ល និងទិននផ្លថ្នផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩ ................២៤ ស្រកាហ្សេិកទី ៤៖ កមា ល ាំងពលកមមកនញងវ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៧ ..................................................៣១ ស្រកាហ្សេិកទី ៥៖ បខស្រមបស្រមួលឡស្ររឿងយនាកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៨ .....................................................៣២ ស្រកាហ្សេិកទី ៦៖ បខស្រមបស្រមួលការ្នាាំច្ូលថ្ន ន ាំនិងជីកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៦-២០១៩ .........................................៣៣ ស្រកាហ្សេិកទី ៧៖ បង្ហ ា ញពីកាំឡែ ើ នសហ្សរមន៍កសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩ .............................................៣៤ ស្រកាហ្សេិកទី ៨៖ បខស្រមបស្រមួលឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នាជនបទឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩.....................................៣៥ ស្រកាហ្សេិកទី ៩៖ បង្ហ ា ញពីា ា នភាពថ្នការ្នាាំឡច្ញកសិផ្លសរ្ញប និងអងករ្ផ្លូវការ្ឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩..........៧០
- 14. x រញ្ជីឧរ្មព័ន្ធ ឧបសមា័នធទី ១៖ (ក) បរ្ ិមាែផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវស្របចាាំឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២០ (ែ) ផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវរ្យៈឡពល ១០ឆ្ ន ាំ ២០១០-២០១៩ (រ) ផ្លិែផ្លស្រសូវឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២០ និងែញលយភាពឡសបៀងឆ្ ន ាំ ២០២០ ឧបសមា័នធទី ២៖ កមា ល ាំងពលកមមតាមវ ិស័យឡសដឋកិច្ចឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៧ ឧបសមា័នធទី ៣៖ លកាែៈសមាែាិរ្បស់ស្របឡភទស្រកុមដីទាំង ១១ ឧបសមា័នធទី ៤៖ ស្របឡភទស្រកុមដីទាំង ១១ស្របឡភទ ឧបសមា័នធទី ៥៖ ពូជស្រសូវរញែភាពែាស់ទាំង ១០ស្របឡភទ ឧបសមា័នធទី ៦៖ ស្របឡភទឡស្ររឿងយនាកសិកមម
- 15. ស្ច្កដីសផដើម
- 16. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 1 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ស្ច្ករីសផរើម ១. លំនំរញ្ហ ា ស្របឡទសកមាញា រឺាស្របឡទសកាំពញងអភិវឌ្ឍន៍ ខដលមានឡែឿនឡសដឋកិច្ចាែិពឹងខផ្អកខា ល ាំងឡៅឡលើវ ិស័យ កសិកមមកនញងការ្ជាំរ្ញញកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចស្របចាាំឆ្ ន ាំឡៅឡ ើយ ឡហ្សើយកនញងឆ្ ន ាំ ២០១៩ឡនោះ មានស្របាពលរ្ដឋច្ាំនួន ៧៥.១% រ្ស់ឡៅែាំបន់ជនបទ កនញងឡនាោះភារឡស្រច្ើនស្របកបរ្បរ្កសិកមមាមញែរ្បរ្ច្មបងសស្រមាប់ច្ិញ្ចឹមជីវ ិែ។1 ារ្ៈ សាំខាន់រ្បស់វ ិស័យកសិកមម ស្រែូវបានខសដងឲ្យឡ ើញតាមរ្យៈស្រកបែែ ឌ័ ឡោលនឡយបាយ យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ ាឡស្រច្ើន ខដលបានឡផា ដ ែាសាំខាន់ឡៅឡលើការ្ជាំរ្ញញនិងឡលើកសទួយវ ិស័យកសិកមម ាមួយនឹងរ្បែ់ងមីឡដើមបី្ន ឡឆ្ ា ោះឡៅរ្កការ្ពឡនលឿននូវកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចាែិ និងការ្កាែ់បនាយភាពស្រកីស្រកយងឆ្ប់រ្ហ្ស័ស។ ឡទោះាយងឡនោះ កដី ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញាឡៅខែាអនញរមន៍ឡៅនឹងការ្ខស្របស្របួលរ្បស់ធមមាែិដូច្ាភាពរាាំងសៃួែ ទឹកជាំនន់ កតា ា សែេលអិែាឡដើម ាឡហ្សែញនាាំឲ្យទិននផ្លមាននិនា ន ការ្ងយច្ញោះ។ បខនាមពីឡនោះ មានបញ្ញ ា ស្របឈម មួយច្ាំនួនឡទៀែដូច្ា ភាពមានកស្រមិែថ្នការ្ស្រាវស្រាវនិងអភិវឌ្ឍន៍បឡច្ចកឡទសកនញងការ្ឡធេើកសិកមម ច្ាំនួនឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធឡៅជនបទមិនស្ររប់ស្រោន់ កងេោះការ្ផ្គែ់ផ្គង់សមា ា រ្ៈនិងឧបករ្ែ ៍ កសិកមម ព័ែ៌មានទីផ្ារ្ ទញនបងេិល ឥែទន សង្ហ េ ក់ផ្គែ់ផ្គង់មិនទន់មានភាពស្របទក់ស្រកឡាោ ន ឡហ្សើយាពិឡសសធាែញផ្សាំកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាព កសិកមមមានកស្រមិែទប ខដលកតា ា ទាំងអស់ឡនោះបានឡធេើឲ្យផ្លិែផ្លកសិកមមពិបាកស្របកួែស្របខជងាមួយនឹង បណា ដ ស្របឡទសនាាំឡច្ញដថ្ទឡទៀែ។ យងណាមិញ កនញងរ្យៈឡពលបញនា ម នឆ្ ន ាំច្ញងឡស្រកាយឡនោះ ការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមកាំពញងស្រែូវបានឡរ្ៀបច្ាំ ខក ទស្រមង់ និងឡោោះស្រាយាបឡែ ដើ រ្ៗ ឡោយរាជរ្ោ ឋ ភិបាលនិងអងគការ្មួយច្ាំនួនខដល ក់ព័នធ។ ឡដើមបីសឡស្រមច្បាន ឡោលបាំែងឡនោះ រាជរ្ោ ឋ ភិបាលតាមរ្យៈស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទរ្ួមទាំងា ា ប័នសងគមសញីវ ិល បានែស្រមង់ទិសថ្នការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមកមាញាឲ្យកា ល យាកសិកមមទាំឡនើប មានផ្លិែភាពែាស់ រញែភាព ែាស់ មានភាពធន់នឹងបខស្រមបស្រមួលអាកាសធាែញ មានភាពស្របកួែស្របខជង និងាឃ្ល ល ាំងសនាិសញែឡសបៀងាែិ ាមួយនឹងការ្អភិវឌ្ឍជនបទស្ររប់ស្រជុងឡស្រាយ ខដលអាច្ទញផ្លស្របឡយជន៍ាអែិបរ្មាសស្រមាប់អនកទទួលផ្ល ពីវ ិស័យកសិកមម ាពិឡសសរឺស្របាកសិករ្ឡៅែាំបន់ជនបទ កនញងការ្បឡងកើនច្ាំែ ូ ល ស្រពមទាំងាមូលោ ឋ នជាំរ្ញញ ពិពិធភាវូបនីយកមម និង ែ ិ ជាូបនីយកមម ឡដើមបី្នឡៅច្ូលរ្ួមស្រទស្រទង់ដល់កាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចាែិ។ ទនទឹមនឹង ការ្ង្ហរ្អភិវឌ្ឍន៍ខកលមអវ ិស័យកសិកមមស្របកបឡោយស្របសិទធភាពនិងច្ីរ្ភាព ដរាបណាមានការ្ច្ូលរ្ួមពីស្របាជន ឡៅតាមមូលោ ឋ នាកតា ា សាំខាន់បាំផ្ញែ។ ការ្ច្ូលរ្ួមរ្បស់ស្របាជនមានន័យថ្ន រាល់ការ្ាប់ទក់ទងទាំងអស់ 1 ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ាែិឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣
- 17. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 2 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា រ្បស់ស្របាជន ាមួយនឹងខផ្នការ្អភិវឌ្ឍន៍រ្បស់រាជរ្ោ ឋ ភិបាលរឺាយនាការ្ផ្ារ្ភា ា ប់ស្របាជនឡៅនឹងទីផ្ារ្ កសិកមម តាមរ្យៈការ្ផ្ដល់ារាំនិែនានាឡឆ្ ា ោះឡៅការ្ស្របកួែស្របខជង ការ្អនញវែាសកមមភាពាថ្ដរូរ្ កាំែែ់បញ្ញ ា ស្របឈម ខសេងរ្កដាំឡណាោះស្រាយ និងសកមមភាពអភិវឌ្ឍន៍ឡផ្សងៗឡទៀែ ឡដើមបីឲ្យវ ិស័យកសិកមមកមាញា្នឡៅ ដល់ដាំណាក់កាលខស្របស្របួលាវ ិជាមានងមីមួយឡទៀែ។ ២. ច្ំសណាទ្យរញ្ហ ា ស្របឡទសកមាញា បានកាំពញងខែសាិែឡៅកនញងសមាហ្សរ្ែកមមឡសដឋកិច្ច ទាំងកនញងកស្រមិែែាំបន់និងពិភពឡោក ដូឡច្នោះឡហ្សើយ ការ្ស្របកួែស្របខជងឡៅឡលើទីផ្ារ្កនញងស្រសុកនិងទីផ្ារ្អនារ្ាែិ ច្ាស់ាមានការ្ឡកើនឡ ើងាក់ាមិន ខាន។ កនញងឡពលបច្ចញបបនន ការ្អនញវែា AFTA និង WTO បានឡធេើឲ្យរ្បាាំង ែ ិ ជាកមមនានាស្រែូវបានលញបឡចាលសឹង ទាំងស្រសុង ាមូលឡហ្សែញនាាំឲ្យផ្លិែកមមកនញងស្រសុក នឹងទទួលរ្ងសមា ា ធពីការ្ស្របកួែស្របខជងកាន់ខែខា ល ាំង។ ដូច្ឡនោះ ផ្លិែផ្លកសិកមម ក៏ដូច្ាទាំនិញនិងឡសវាកមមឡផ្សងឡទៀែខដរ្រឺ ឡៅឡពលខដលផ្លិែផ្លកសិកមមបរ្ឡទសច្ូល កនញងទីផ្ារ្កមាញាឡោយឡសរ្ ីឡហ្សើយឡនាោះ កសិកមមកមាញានឹងអាច្ជួបស្របទោះនូវពយញោះឡភលៀងឡបើសិនាឡយើងមិនបឡងកើននូវ ផ្លិែភាពឲ្យបានស្របឡសើរ្ឡដើមបីែតាាំងនឹងផ្លិែករ្ឡស្រៅស្របឡទស។ កនញងឡោលបាំែងច្ូលរ្ួមឡោោះស្រាយបញ្ញ ា ខដលស្របឈម ឡយើងស្រែូវខែឡធេើឲ្យវ ិស័យកសិកមមកាន់ខែមានផ្លិែភាព បញខនាាដាំបូង ឡយើងស្រែូវខសេងយល់ឲ្យបាន ច្ាស់ពីកតា ា ខដលជោះឥទធិពលដល់ផ្លិែភាពកសិកមម ឡទើបអាច្ចាែ់វ ិធានការ្ឲ្យមានស្របសិទធភាព។ បញ្ញ ា ខដល រួរ្យកមកពិភាការ្ួមាន៖ ឡែើកសិកមមឡៅកមាញាមានា ា នភាពយងដូច្ឡមដច្? ឡែើមានកតា ា អេីែលោះខដលជោះឥទធិពលដល់ផ្លិែភាពកសិកមម? ឡែើស្រែូវឡធេើដូច្ឡមដច្ែលោះឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពតាមរ្យៈកតា ា ទាំងឡនាោះ? ៣. សោលរំណងនន្ការប្សាវប្ជាវ ាការ្ពិែណាស់ ឡដើមបីឲ្យការ្សិកាស្រាវស្រាវស្របកបឡោយឡារជ័យ ឡយើងស្រែូវកាំែែ់ឡោលបាំែងឲ្យ បានច្ាស់ាមញនសិន ខដលឡោលបាំែងទាំងឡនាោះរ្ួមមាន៖ ការ្សិកាឡលើស្រទឹសដីខដល ក់ព័នធ ច្ង់បង្ហ ា ញពីា ា នភាពកសិកមមរ្បស់ស្របឡទសកមាញា ច្ង់បង្ហ ា ញពីកតា ា ខដលជោះឥទធិពលមកឡលើផ្លិែភាពកសិកមម និយយពីវ ិធីាស្ត្សាាមូលោ ឋ នឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមមតាមរ្យៈកតា ា ទាំងឡនាោះ ច្ង់ខច្ករ្ ាំខលក និងផ្សពេផ្ាយាាធារ្ែៈនូវវ ិធីាស្ត្សា ខដលបឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម
- 18. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 3 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា បង្ហ ា ញពីយញទធាស្ត្សានានាខដលតាក់ខែងឡ ើងឡោយរាជរ្ោ ឋ ភិបាល និងអងគការ្ ក់ព័នធខដលច្ូលរ្ួម អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម។ ៤. ទ្យំហ្សំ ន្ិងថ្ដ្ន្កំណត់នន្ការប្សាវប្ជាវ កនញងការ្សិកាស្រាវស្រាវស្របធានបទសដីពី “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបានឡផា ដ ែ សាំខាន់ខែឡៅឡលើអនញវ ិស័យកសិកមមដាំណាាំមួយស្របឡភទរែ់ ឡ លរឺដាំណាាំស្រសូវ។ មួយវ ិញឡទៀែ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបាន ឡធេើការ្សិកាឡៅច្ឡនា ល ោះឆ្ ន ាំ ២០១៥ ដល់ ២០១៩ ឡោយខផ្អកឡលើឯការ្ខដលមានាក់ខសដង និយយាលកាែៈ ទូឡៅថ្នា ា នភាពឡសដឋកិច្ចកមាញាឡៅស្រែឹមឆ្ ន ាំ ២០១៩ និងពិភាកាឡលើកតា ា ខដលជោះឥទធិពលច្ាំឡ ោះវ ិស័យកសិកមម កនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាព។ ៥. វិធីសាស្ត្រប្សាវប្ជាវ វ ិធីាស្ត្សាថ្នការ្ស្រាវស្រាវឡនោះ រឺឡធេើឡ ើងតាមរ្ឡបៀបពិពែ ៌ នាពនយល់ (វ ិធីាស្ត្សារញែភាព)និងឡស្របើសាិែិ ពិពែ ៌ នាសស្រមាប់ាជាំនួយកនញងការ្បកស្រាយ និងបញ្ញ ា ក់ឲ្យកាន់ខែច្ាស់។ ក. ការប្រមូលទ្យិន្នន្័យ កនញងារ្ណាឡនោះ ទិននន័យទាំងអស់ ស្រែូវបានស្របមូលតាមរ្ឡបៀបទិននន័យបនា ទ ប់បនសាំ (Secondary data) សស្រមាប់ដកស្រសង់យកទិននន័យសាំខាន់ៗខដល ក់ព័នធ។ ទិននន័យបនា ទ ប់បនសាំ (Secondary data) រឺសឡដ ដ ឡៅ ឡលើស្របឡភទទិននន័យស្រាវស្រាវ ខដលស្របមូលបានតាមរ្យៈឡសៀវឡៅ រ្បាយការ្ែ ៍ ឯការ្ឡផ្សងៗាឡស្រច្ើនដូច្ា៖ ឡសៀវឡៅារ្ណា និងរ្បាយការ្ែ ៍ បញ្ចប់ការ្សិកា ឡៅាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទា- ាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច រ្បាយការ្ែ ៍ បូកសរ្ញបការ្ង្ហរ្ស្របចាាំឆ្ ន ាំរ្បស់ស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ាែិឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាងវ ិការ្បស់ស្រកសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទឆ្ ន ាំ ២០២០-២០២២ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាខស្របស្របួលអាកាសធាែញសស្រមាប់វ ិស័យទឹក ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ជនបទឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣ ឯការ្រ្បស់វ ិទាា ា នស្រាវស្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកមមកមាញា ឯការ្បានមកពីការ្ស្រាវស្រាវតាមស្របព័នធអញីនធឺខែែ បណា ណ ល័យ និងា ា ប័ននានា។
- 19. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 4 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ខ. ការវិភាគទ្យិន្នន្័យ បនា ទ ប់ពីស្របមូលព័ែ៌មាន និងទិននន័យរ្ួច្ឡហ្សើយ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបានឡធេើការ្ឡស្រជើសឡរ្ ើសព័ែ៌មាននិងទិននន័យ ខដល ក់ព័នធ ខដលមានស្របឡយជន៍សស្រមាប់យកមកពិភាកាឡលើផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវ ឡោយឡស្របើកមមវ ិធី Excel ា ជាំនួយកនញងការ្វ ិភារឲ្យមានភាពសញស្រកិែ និងបង្ហ ា ញាតារាងឡដើមបីង្ហយស្រសួលកនញងការ្បកស្រាយ។ ៦. សារៈ្ំខាន្់នន្ការប្សាវប្ជាវ អែាស្របឡយជន៍ថ្នការ្សិកាស្រាវស្រាវអាំពីស្របធានបទ “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” មានដូច្ ខាងឡស្រកាម៖ ទទួលបានច្ាំឡែោះដឹងខផ្នកស្រទឹសដី និងការ្វ ិភារទិននន័យាក់ខសដង ទទួលបានច្ាំឡែោះដឹងងមីៗ និងការ្ពិឡស្រោោះឡយបល់ពីាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ តាាំងពីដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ ស្របមូលទិននន័យ ច្ងស្រកង ពិភាកា និងរ្ហ្សូែដល់ារ្ណាមួយឡនោះឡលច្ារ្ូបរាងឡ ើង ទទួលបានទាំនាក់ទាំនងលអកនញងសងគមការ្ង្ហរ្ស្រាវស្រាវកនញងជួរ្រាជរ្ោ ឋ ភិបាល ទទួលបានបទពិឡាធន៍យងឡស្រច្ើនទក់ទងឡៅនឹងវ ិស័យកសិកមម ាពិឡសសរឺផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវ ឡោយបានដឹងពីទិននន័យពិែស្របាកដពីស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ។ បខនាមពីឡនោះ រឺបាន ដឹងពីកតា ា ារ្ួមកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម។ អាច្ខច្ករ្ ាំខលកពីការ្សិកាស្រាវស្រាវពីវ ិស័យកសិកមម ឡៅដល់និសសិែជាំនាន់ឡស្រកាយ។ ៧. រច្ន្មព័ន្ធនន្ការប្សាវប្ជាវ ឡៅកនញងស្របធានបទ “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” ស្រែូវបានខបងខច្កឡច្ញា ៦ខផ្នកសាំខាន់ៗ ដូច្ខាងឡស្រកាម៖ ● ឡសច្កដីឡផ្ដើម រឺាច្ាំែ ញ ច្ឡផ្ដើមថ្នស្របធានបទមួយឡនោះ ខដលនឹងឡធេើការ្សិកាឡៅឡលើខផ្នកមួយច្ាំនួនដូច្ ា ា ា នភាពទូឡៅរ្បស់កសិកមម មូលឡហ្សែញថ្នការ្សិកា ឡោលបាំែងថ្នការ្សិកា ទាំហ្សាំនិងខដនកាំែែ់កនញងការ្ ស្រាវស្រាវ វ ិធីាស្ត្សាស្រាវស្រាវ ខដលនាាំឲ្យកមាញាឡផា ដ ែសាំខាន់ឡលើវ ិស័យកសិកមមកនញងការ្ជាំរ្ញញវ ិស័យមួយឡនោះឲ្យ កាន់ខែមានផ្លិែភាព។ ● ជាំពូកទី១៖ ការ្អភិវឌ្ឍ ផ្លិែភាព និងកសិកមម កនញងជាំពូកឡនោះ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបាននិយយពីនិយមន័យ ែលោះៗសដីពីការ្អភិវឌ្ឍ និងបានឡលើកយកស្រទឹសដីរ្បស់អនកស្របាជ្មួយច្ាំនួន មកឡធេើការ្សិកាខដលឡធេើយងណាជាំរ្ញញ ឲ្យមានការ្អភិវឌ្ឍ។ បខនាមពីឡលើឡនោះ ឡយើងែ្ញាំក៏បានបកស្រាយពីនិយមន័យផ្លិែភាពកសិកមមនិយយារ្ួម និង ផ្លិែភាពឡោយខផ្នក ខងមទាំងពនយល់ពី កយកសិកមមឡៅតាមនិយមន័យឡផ្សងៗោ ន ផ្ងខដរ្។
- 20. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 5 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ● ជាំពូកទី២៖ ា ា នភាពទូឡៅថ្នវ ិស័យកសិកមម ឡៅស្រែង់ឡនោះ ឡយើងែ្ញាំនឹងឡធេើការ្សិកាឡៅឡលើា ា នភាព ទូឡៅថ្នវ ិស័យកសិកមមកមាញា បង្ហ ា ញពីការ្រ្ួមច្ាំខែករ្បស់វ ិស័យកសិកមមឡៅកនញងឡសដឋកិច្ចាែិ ស្រពមទាំង និយយពីឡោលនឡយបាយរ្បស់រាជរ្ោ ឋ ភិបាលនិងា ា ប័ន ក់ព័នធទាំងអស់កនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមខដល ទក់ទងនឹងដាំណាាំស្រសូវ។ ● ជាំពូកទី៣៖ ផ្លិែភាពកសិកមម ឡនោះរឺាជាំពូកសាំខាន់ាងឡរឡៅកនញងស្របធានមួយឡនោះ ឡោយនិយយ អាំពីកតា ា សាំខាន់ៗ ខដលបានជោះឥទធិពលឡៅដល់ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម។ ការ្ខស្របស្របួលារ្ួមថ្នធាែញផ្សាំឡៅ កនញងវ ិស័យកសិកមម ទីផ្ារ្កសិកមម រ្ួមទាំងបទពិឡាធន៍កសិកមមរ្បស់ស្របឡទសជិែខាង ក៏ស្រែូវបានឡលើកយកមក បង្ហ ា ញកនញងជាំពូកឡនោះខដរ្។ ● ជាំពូកទី៤៖ ការ្វាយែថ្មលឡលើការ្សិកាស្រាវស្រាវសដីពីផ្លិែភាពកសិកមមកមាញា កនញងជាំពូកមួយឡនោះ ស្រកុម ឡយើងែ្ញាំនឹងឡធេើការ្បកស្រាយសដីពីទិដឋភាពារ្ួមសាំខាន់ៗ ខដលាបញ្ញ ា ស្របឈមារ្ួមច្ាំឡ ោះកាំឡែ ើ នផ្លិែភាព ថ្នវ ិស័យកសិកមមកមាញា និងសិកាខវកខញកថ្នឡែើស្រែូវចាែ់ឡច្ញដាំឡណាោះស្រាយខបបណា ខដលសមស្រសបឡៅនឹង បញ្ញ ា ទាំងឡនាោះ។ ● សននិោ ឋ ន និងអនញាសន៍ រឺាច្ាំែ ញ ច្ច្ញងឡស្រកាយបងអស់ ខដលឡធេើការ្សឡងាបស្របធានបទឡ ើងវ ិញ និង មិនខែបញឡណា ណ ោះខងមទាំងមានភា ា ប់ាមែិឡយបល់មួយច្ាំនួន ឡធេើាអនញាសន៍ច្ាំឡ ោះស្របធានបទឡនោះឡទៀែផ្ង។
- 22. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 6 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ជំពូកទ្យី១ ការអភិវឌឍ ផលិតភាព ន្ិងក្ិកមម ១.១ ន្ិយមន្័យ ន្ិងប្ទ្យឹ្ដីការអភិវឌឍ ១.១.១ ន្ិយមន្័យការអភិវឌឍ ការ្អភិវឌ្ឍ រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ឬនីែិវ ិធីឡផ្សងៗថ្នការ្ខស្របកា ល យរ្ច្នាសមា័នធឡសដឋកិច្ច សងគមកិច្ច វបបធម៌ ា ា ប័ន ខដលបងកលកាែៈង្ហយស្រសួល ឬអាំឡណាយផ្លឡៅដល់ការ្ជាំរ្ញញឡសដឋកិច្ចឲ្យមានភាពរ្ ីកច្ឡស្រមើន និងបនាកាំឡែ ើ ន រ្យៈឡពលយូរ្។ និយយខបបមាងឡទៀែ ការ្អភិវឌ្ឍរឺាការ្បងកលកាែែ ឌ ឡដើមបីឲ្យស្របឡសើរ្ឡ ើងថ្នឡសដឋកិច្ច សងគម ស្របកបឡោយច្ីរ្ភាព។2 អភិវឌ្ឍន៍ រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ឡធេើឲ្យស្របឡសើរ្ខាងរញែភាព ថ្នការ្រ្ស់ឡៅរ្បស់មនញសសទាំងអស់ខដលបង្ហ ា ញ ឡស្រកាមលកាែែ ឌ ច្ាំនួនបីដូច្ខាងឡស្រកាម៖ ការ្ឡធេើឲ្យស្របឡសើរ្ឡ ើងនូវ កស្រមិែជីវភាពរ្បស់ស្របាពលរ្ដឋ ដូច្ាកស្រមិែស្របាក់ច្ាំែ ូ ល បឡស្រមើបស្រមាស់រ្បស់ ស្របាពលរ្ដឋឡកើនឡ ើង ឡសវាសញខាភិបាលលអ និងការ្អប់រ្ ាំស្របឡសើរ្ាងមញនឡោយឡយងតាមកាំឡែ ើ នថ្ន ឡសដឋកិច្ចស្របកបឡោយសញែញមាលភាព។ ការ្បឡងកើែនូវលកាែែ ឌ ខដលនាាំឲ្យមានការ្ឡោរ្ពែលួនឯង ឡោយឆលងតាមរ្យៈការ្បឡងកើននូវា ា ប័នសងគម ា ា ប័ននឡយបាយ និងា ា ប័នឡសដឋកិច្ចាឡដើម។ ការ្បឡងកើែឡសរ្ ីភាពកនញងការ្ឡស្របើស្របាស់ឲ្យកាន់ខែមានទាំហ្សាំធាំ ដូច្ាស្របាជនមានសិទធិឡសរ្ ីភាពកនញងការ្ សឡស្រមច្ច្ិែា កនញងការ្ទិញទាំនិញនិងឡសវាខដលែលួនឡពញច្ិែា។ ១.១.២ ប្ទ្យឹ្ដីការអភិវឌឍ អភិវឌ្ឍន៍ រឺា កយមួយខដលមានអែាន័យទូលាំទូោយ ឡហ្សើយមានការ្ខស្របស្របួលែលឹមារ្ឡៅតាមសម័យ កាលនីមួយៗ និងឡៅតាមការ្យល់ឡ ើញរ្បស់អនកស្របាជ្ឡផ្សងៗោ ន ពីមួយជាំនាន់ឡៅមួយជាំនាន់ផ្ងខដរ្។ ឡដើមបីឲ្យ យល់ឡ ើញកាន់ខែច្ាស់ពី កយ “អភិវឌ្ឍន៍” ស្រកុមឡយើងែ្ញាំសូមឡលើកយកការ្បកស្រាយែលឹមារ្ពីសាំណាក់អនក ស្របាជ្មួយច្ាំនួនដូច្ខាងឡស្រកាម៖ ១.១.២.១ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Rostow ឡោក Rostow ាឡសដឋវ ិទូជនាែិអាឡមរ្ ិក បានឲ្យនិយមន័យថ្ន ស្ររប់ស្របាាែិទាំងអស់អាច្្នឡៅ 2 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៦។
- 23. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 7 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ដល់ការ្អភិវឌ្ឍបាន ដរាបណាពួកឡរឡដើរ្តាមរនលងរ្បស់ស្របឡទសអភិវឌ្ឍន៍ ឡហ្សើយរ្កានូវលកាែែ ឌ កនញងការ្ធានា ឲ្យមានកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចយូរ្អខងេង ខដលែស្រមូវឲ្យស្របឡទសទាំងឡនាោះស្រែូវឆលងកាែ់តាមដាំណាក់កាលទាំង ៥៖ ក. ដ្ំណាក់កាល្ងគមប្រនពណ ី ដាំណាក់កាលឡនោះ ាដាំណាក់កាលខដលស្របឡទសមានឡសដឋកិច្ចពឹងខផ្អកឡៅឡលើកសិកមមខា ល ាំង ខដលស្របភព ច្ាំែ ូ លមានខែមួយរែ់រឺកសិកមម (កសិកមមខបបស្ររួារ្)។ លទធភាពកនញងការ្ជាំរ្ញញឲ្យមានការ្ខកខស្របសងគម និង ដាំឡែ ើ រ្ការ្ផ្លិែកមមសឹងខែឡសមើសូនយ ាពិឡសសមានការ្ស្របកាន់ឋានានញស្រកមខា ល ាំងកនញងទាំនាក់ទាំនងសងគម មាន ន័យថ្នាស្របឡទសមួយខដលមានការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើនែិច្ែួច្បាំផ្ញែ។ ខ. ដ្ំណាក់កាល្ងគម្ាិតកនុងច្ំណ ុ ច្ររត់សៅរកការអភិវឌឍ ាដាំណាក់កាលខដលមានការ្ចាប់ឡផ្ដើមឡធេើបដិវែាឡៅកនញងខផ្នកផ្លិែកមម មានការ្ឡកើនឡ ើងថ្នធាែញផ្សាំ (Inputs) ការ្វ ិនិឡយរ មានន័យថ្ន ាស្របឡទសខដលសាិែឡៅកនញងច្ឡនា ល ោះអនារ្កាលថ្នការ្អភិវឌ្ឍ។ គ. ដ្ំណាក់កាលនន្ការចារ់សផដើមអភិវឌឍន្៍ វ ិស័យឧសាហ្សកមម ខដលាវ ិស័យច្លករ្ថ្នឡសដឋកិច្ចបានចាប់កាំឡែ ើ ែ និងរ្ ីកច្ឡស្រមើនលូែោស់ធាំធាែ់ា លាំោប់។ សកមមភាពឡសដឋកិច្ចមានភាពមមាញឹកាងមញន រ្កាបាននូវកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចខដលចាប់ឡផ្ដើមអភិវឌ្ឍន៍ កនញងស្របឡទស ាពិឡសសរឺទីស្រកុងនិងទីស្របជញាំជន។ ឃ. ដ្ំណាក់កាល្ងគមចា្់ទ្យុំ ការ្អភិវឌ្ឍបានស្រាបច្ូលឡៅដល់ស្ររប់ស្រច្កលាកឡៅកនញងស្របឡទស ាពិឡសសែាំបន់ជនបទ។ ខផ្នកផ្លិែកមម មានការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើនរួរ្ឲ្យកែ់សមា គ ល់ ឡោយារ្ខែមានការ្ឡកើនឡ ើងវែាមានថ្នបឡច្ចកវ ិទាខដលឡធេើឲ្យវ ិស័យ ឧសាហ្សកមមស្របឡទសទាំងឡនាោះមានវ ័យច្ាំណាស់ និងច្ូលរ្ួមកនញងឡសដឋកិច្ចាែិយងខា ល ាំងកា ល ។ ង. ដ្ំណាក់កាលនន្រសប្មើរប្មា្់ប្ទ្យង់ប្ាយធំ ឡនោះាដាំណាក់កាលច្ញងឡស្រកាយ មានកាំឡែ ើ នខា ល ាំងថ្នបឡស្រមើបស្រមាស់ និងឡសច្កដីស្រែូវការ្ាមូលោ ឋ នរ្បស់ ស្របាជនស្រែូវបានឡោោះស្រាយាា ា ពរ្។ ការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យសញខាភិបាលសងគម ពស្រងីកអាំណាច្ឡសដឋកិច្ច ស្របឡទស ខដលមានលកាែៈដូច្ខាងឡលើស្រែូវបានឡរឡៅថ្នស្របឡទសមហាអាំណាច្ឡសដឋកិច្ច។3 ១.១.២.២ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Adam Smith ឡោក Adam Smith រឺាឡសដឋវ ិទូកា ល សញីក ខដលស្រែូវបានឡរស្របសិទធនាមាបិតាឡសដឋកិច្ច ពីឡស្រ ោះខែរ្ូបឡោក បានបឡងកើែនូវស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចាឡស្រច្ើន ខដលសញទធខែមានឥទធិពលមកដល់ឡពលបច្ចញបបនន។ កនញងឡនាោះខដរ្ តាមឡោក Adam Smith បាននិយយថ្ន ការ្អភិវឌ្ឍ រឺសងកែ់ធៃន់ឡៅឡលើការ្ពស្រងឹងសមែាភាពរ្បស់ស្របាជនមា ន ក់ៗ មាន 3 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៧។
- 24. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 8 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ន័យថ្ន ាការ្ឡធេើឲ្យឡកើនឡ ើងនូវច្ាំឡែោះ និងជាំនាញឡផ្សងៗខដល ក់ព័នធឡៅនឹងការ្ស្របកបការ្ង្ហរ្ស្របចាាំថ្ងៃ។ ឡោកបានបខនាមឡទៀែថ្ន ឡៅឡពលស្របាជនមានជាំនាញច្ាស់ោស់ មានន័យថ្នពួកឡរមានផ្លិែភាពការ្ង្ហរ្ ែាស់ ឡពលឡនាោះខដរ្ ការ្ង្ហរ្រ្បស់ពួកឡរនឹងទទួលបានទិននផ្លែាស់និងលអាង ឡបើឡស្របៀបឡធៀបឡៅអនកខដលមិន មានជាំនាញ។ និយយមាងឡទៀែ ឡពលស្របាជនកនញងស្របឡទសសញទធខែមានជាំនាញនិងផ្លិែភាពការ្ង្ហរ្ែាស់ ពួក ឡរមិនស្រែឹមអាច្ផ្លិែទាំនិញសស្រមាប់ផ្គែ់ផ្គង់កនញងស្រសុកបញឡណា ណ ោះឡទ ខងមទាំងអាច្ឡធេើការ្នាាំឡច្ញឡៅកាន់ទីផ្ារ្អនារ្ ាែិឡទៀែផ្ង។ ឡពលឡនាោះឡហ្សើយ ខដលស្របឡទសមួយមានការ្អភិវឌ្ឍាលាំោប់។4 ១.១.២.៣ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក David Ricardo ឡោក David Ricardo រឺាឡសដឋវ ិទូកា ល សញីកមា ន ក់ដ៏មានឥទធិពល កនញងការ្បឡងកើែនូវស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចាឡស្រច្ើន ខដលផ្ដល់ផ្លស្របឡយជន៍ជូនមនញសសាែិ។ កនញងរាំនិែរ្បស់ឡោក David Ricardo ការ្អភិវឌ្ឍ រឺអាស្រស័យឡៅ ឡលើែួអងគឡសដឋកិច្ចសាំខាន់ៗ៣ស្រកុមខដលមានវែាមានឡៅកនញងសងគមឡសដឋកិច្ចមួយរឺ អនកមានដីធលីាកមមសិទធិ អនក មានមូលធន និងអនកឡធេើការ្ ខដលែួអងគឡសដឋកិច្ចទាំង៣ស្រកុមឡនោះរឺមានទាំនាក់ទាំនងោ ន យងសអិែរ្មួែកនញងការ្ បឡងកើែស្រទពយសមបែាិស្របាាែិ។ មានន័យថ្ន អនកមានដីរួរ្ខែជួលដីឡៅឲ្យអនកមានមូលធនកនញងការ្បងកបឡងកើនផ្ល កសិកមមឬវ ិនិឡយរ ាងនូរ្នឹងឡៅស្របាក់ជួលដីទទួលបាន ឡច្ៀសាងទញកដីទាំឡនរ្ឡចាល។ កនញងឡនាោះខដរ្ អនកឡធេើការ្ អាច្ផ្គែ់ផ្គង់កមា ល ាំងពលកមមឡៅឲ្យស្រកុមមូលធនាងនូរ្នឹងស្របាក់ខែខដលទទួលបាន ឡដើមបីពស្រងីកជីវភាពរ្ស់ឡៅ។ ដាំឡែ ើ រ្ការ្ឡនោះឡច្ោះខែបនាឡៅមញែ ែួអងគឡសដឋកិច្ចទាំង៣បាំឡពញមញែង្ហរ្ឡដើមបីទទួលបានផ្លស្របឡយជន៍ឡរ្ៀងៗែលួន ឡពលឡនាោះសងគមនឹងមានការ្អភិវឌ្ឍាក់ាមិនខាន។5 ១.១.២.៤ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Michel P.Todaro តាមរាំនិែរ្បស់ឡោក Michel P.Todaro បាននិយយថ្ន ការ្អភិវឌ្ឍអាច្នឹងឡកើែមានឡ ើងស្របកបឡោយ ច្ីរ្ភាពបានរឺឡរស្រែូវចាប់ឡផ្ដើមឡច្ញពីែាំបន់ជនបទឡៅ ាពិឡសសរឺឡផា ដ ែសាំខាន់ឡៅឡលើវ ិស័យកសិកមម។ ឡោក បានឡលើកឡ ើងឡទៀែថ្ន ស្របាាែិមួយអាច្្នឡៅដល់ការ្អភិវឌ្ឍយងឡហាច្ណាស់ស្រែូវមានកតា ា ច្ាំនួនបីរឺ ការ្ពឡនលឿននូវធាែញឡច្ញ(Outputs) តាមរ្យៈការ្ឡធេើកាំខែទស្រមង់ខផ្នកា ា ប័ន ក៏ដូច្ាបឡច្ចកវ ិទា ខដលស្រែូវបាន ឡរ្ៀបច្ាំឡ ើងឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពសស្រមាប់កសិកមមែូច្តាច្ បឡងកើែែស្រមូវការ្កនញងស្រសុកសស្រមាប់ផ្លិែកមមកសិកមម ខដលមានស្របភពមកពីយញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ការ្ង្ហរ្ាយស្រកុង ាពិឡសសរឺសកមមភាពអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ ឡដើមបី 4 Dr. Pranav K. Desai, Agricultural Economics[ឡសដឋកិច្ចកសិកមម], (ឡបាោះពញមាឆ្ ន ាំ២០១០), ទាំព័រ្ ១៨-១៩។ 5 Dr. Pranav K. Desai, Agricultural Economics[ឡសដឋកិច្ចកសិកមម], (ឡបាោះពញមាឆ្ ន ាំ២០១០), ទាំព័រ្ ២០។
- 25. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 9 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ពស្រងីកកមា ល ាំងពលកមមមិនខមនកសិកមម ក៏ដូច្ាវ ិស័យដថ្ទឡផ្សងឡទៀែខដលជួយោាំស្រទឡោយផា ទ ល់ ឬឡោយ ស្របឡយលពីសមារមន៍កសិកមម។6 ១.១.២.៥ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក W. Arthur Lewis ស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍រ្បស់ឡោក Lewis រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ផា ល ស់បដូរ្រ្ច្នាសមា័នធឡសដឋកិច្ច ពីវ ិស័យ ខដលពញាំទន់ទទួលបានការ្អភិវឌ្ឍលអ ឡៅទាំឡនើបកមមនិងឧសាហ្សកមមទីស្រកុង។ និយយខបបឡផ្សង តាមឡោក Lewis លាំនាាំថ្នការ្អភិវឌ្ឍ រឺាការ្ផា ល ស់បដូរ្ឡែឿនឡសដឋកិច្ចាែិខដលពឹងខផ្អកឡៅឡលើវ ិស័យខែមួយ ភារឡស្រច្ើនរឺ ឡលើវ ិស័យកសិកមម ឡៅាឡែឿនឡសដឋកិច្ចខដលពឹងខផ្អកឡលើវ ិស័យងមីឡផ្សងៗឡទៀែ រឺវ ិស័យឧសាហ្សកមមនិងឡសវាកមម ឡហ្សើយវ ិស័យទាំងពីរ្ឡនោះបានឡដើរ្ែួនាទីាកាលមាសញីនឡសដឋកិច្ចជាំនួសឲ្យវ ិស័យកសិកមម។ ស្រទឹសដីឡនោះបានកា ល យ ាស្រទឹសដីទូឡៅថ្នដាំឡែ ើ រ្ការ្ អភិវឌ្ឍន៍ សស្រមាប់ស្របឡទសាែិមួយ ខដលមានភាពឡលើសថ្នកមា ល ាំងពលកមមសកមម កាំ ញងទសវែសរ្ ៍ទី៦០ និង៧០។ កនញងរាំនិែរ្បស់ឡោក Lewis ឡែឿនឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍មានពីរ្សញិច្ទ័រ្ រឺសញិច្ទ័រ្ ស្របថ្ពែ ី ឬសញិច្ទ័រ្កសិកមម និងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមទីស្រកុង។7 សញិច្ទ័រ្ស្របថ្ពែ ី ឬសញិច្ទ័រ្កសិកមម រឺាសញិច្ទ័រ្កសិកមមតាមជនបទខដលមានស្របាជនឡលើសលប់ឡធេើការ្ កនញងវ ិស័យឡនោះ។ ឡៅឡពលឡនាោះ ផ្លិែភាពពលកមមមាសញីណាល់កនញងវ ិស័យកសិកមមឡសមើសូនយ ឡោយារ្ ខែមានអនកឡធេើការ្កសិកមមឡស្រច្ើនស្រជុល ាឡហ្សែញនាាំឲ្យដាំឡែ ើ រ្ការ្កសិកមមមានភាពយឺែយវនិងទិននផ្ល ទប។ ា ា នភាពឡនោះ ស្រែូវបានឡរឡៅថ្ន ពលកមមឡលើស កនញងអែាន័យខដលឡរអាច្ដកកមា ល ាំងពលកមម ឡច្ញពីសញិច្ទ័រ្កសិកមម ឡៅសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមឡោយសឹងខែោ ម នបោះ ល់ដល់ផ្លិែផ្លកសិកមមឡ ើ យ។ សញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមម សញិច្ទ័រ្ឡនោះមានផ្លិែភាពែាស់និងរ្ួមច្ាំខែកកនញងឡសដឋកិច្ចាែិឡស្រច្ើន ស្រពមទាំង មានលាំហ្សូរ្ថ្នកមា ល ាំងពលកមមឡច្ញពីសញិច្ទ័រ្កសិកមមបនាិច្មដងៗ។ តាមរាំនិែឡោក រឺឡរឡផា ដ ែសាំខាន់ ឡៅឡលើដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ឡផ្ទរ្កមា ល ាំងពលកមមនិងអស្រតានិកមមភាពកនញងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមម។ ឡលបឿនថ្នការ្ ពស្រងីកកនញងវ ិស័យឡនោះ អាស្រស័យឡៅឡលើការ្ឡកើនឡ ើងផ្លិែផ្ល (Outputs) ខដលាឡស្ររឿងឡលើកទឹកច្ិែា កនញងការ្វ ិនិឡយរបខនាមឡៅឡលើសឡមាធានមូលធនកនញងសញិច្ទ័រ្មួយឡនោះ។ ឡៅឡពលស្របាក់ច្ាំឡែញមាន ការ្ឡកើនឡ ើង ពួកឡរបានយកឡៅវ ិនិឡយរកនញងមូលធនទាំងអស់ ឡដើមបីពស្រងីកដាំឡែ ើ រ្ការ្ឧសាហ្សកមម រ្បស់ពួកឡរ ាឡហ្សែញនាាំឲ្យែស្រមូវការ្ពលកមមមានការ្ឡកើនឡ ើងាលាំោប់។ ឡោក Lewis បានបខនាម 6 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៦-៧។ 7 នាង អញីាយ និង ូងមញាំ សញជីវ ី, ការ្អភិវឌ្ឍជនបទកមាញាខផ្អកឡលើវិស័យកសិកមម(២០១៣), ទាំព័រ្ ១២។
- 26. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 10 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ឡទៀែថ្ន ពលកមមខដលឡធេើការ្កនញងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមទទួលបានស្របាក់ខែែាស់ាង ស្របាក់ច្ាំែ ូ លពីសញិច្ ទ័រ្កសិកមម ឡហ្សើយឡនោះក៏ាមូលឡហ្សែញកនញងការ្ទក់ទញកមា ល ាំងពលកមម ពីសញិច្ទ័រ្កសិកមមមកសញិច្ទ័រ្ ឧសាហ្សកមមខដរ្។ ១.២ ផលិតភាពក្ិកមម កយថ្ន ផ្លិែភាព មានន័យថ្នាភាពខដលអាច្ផ្លិែបានកនញងច្ាំណាយ ១ឯកតា។8 ច្ាំខែកឯ ផ្លិែ ភាពកសិកមម រឺាបរ្ ិមាែផ្លិែផ្លឬទិននផ្លកសិកមមខដលឡរអាច្ផ្លិែបានសមាមាស្រែាមួយធាែញផ្សាំរ្បស់ កសិកមម។ កនញងឡនាោះខដរ្ ផ្លិែភាពកសិកមមស្រែូវបានឡរខបងខច្កា ៣ខផ្នកសាំខាន់ៗរឺ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ ផ្លិែ ភាពកមា ល ាំងពលកមម និងផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ។ ១.២.១ ផលិតភាពដ្ីដា ំដ្ុោះ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ មានន័យថ្នាភាពខដលដីអាច្ផ្លិែ ឬផ្ដល់ទិននផ្លបានកនញងថ្ផ្ទដី១ហ្សិកតា។ ឧទហ្សរ្ែ ៍ ស្ររួារ្ោរាាស្របាកសិករ្ ពួកោែ់ស្របកបរ្បរ្ោាំស្រសូវកនញងទាំហ្សាំថ្ផ្ទដី ៤ហ្សិកតា។ ឡៅកនញងឆ្ ន ាំឡនោះ ទិននផ្លស្រសូវរ្បស់ោែ់បានទទួលច្ាំនួន ៤ឡតាន។ (១ហ្សិកតា = ១០,០០០ម២ និង ១ឡតាន = ១,០០០រ.ស្រក) ឡយងឡៅតាមសមមែិកមមខាងឡលើ ឡយើងអាច្ដឹងបានថ្ន ផ្លិែភាពដីោាំដញោះរ្បស់ស្ររួារ្ោរា មានច្ាំនួន ១ ែ/ហ្ស.ែ ឬ១,០០០ រ.ស្រក/ហ្ស.ែ។ ១.២.២ ផលិតភាពកមា ែ ំងពលកមម ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម មានន័យថ្នាភាពខដលអាច្ផ្លិែបានរ្បស់ស្របាកសិករ្មា ន ក់ៗ។ ឧទហ្សរ្ែ ៍ ដូច្ឡៅកនញងឧទហ្សរ្ែ ៍ ខាងឡលើខដរ្។ កនញងទាំហ្សាំដី ៤ហ្សិកតាឡនាោះ ពួកោែ់បានឡស្របើកមា ល ាំងពលកមម ច្ាំនួន ១០នាក់។ ដូច្ឡនោះឡយើងអាច្ដឹងបានថ្ន ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមមកនញងមា ន ក់ៗរ្បស់ស្ររួារ្ោរាមានច្ាំនួន ៤០០រ.ស្រក។ 8 វណា ណ ោរ្ ិទធ, ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមមស្រសុកសាំ ូែ(២០០៦), ទាំព័រ្ ៥។ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ = ទិននផ្ល/ទាំហ្សាំថ្ផ្ទដី(ហ្សិកតា) ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម = ទិននផ្ល/ច្ាំនួនពលកមម(១នាក់)