Prezentacja autorstwa Michała Lenartowicza zaprezentowana podczas szkolenia dla uczestników i uczestniczek Obywatelskiego Monitoringu Sportu, Konstancin-Jeziorna 14-16 IX 2012

1. Społeczne zróżnicowanie uczestnictwa
w sporcie i rekreacji ruchowej
/materiały dla słuchaczy/
Dr Michał Lenartowicz

2. W tym wykładzie:

3. Uczestnictwo w sporcie/rekreacji
ruchowej/kulturze fizycznej
• bezpośrednie (uprawianie dyscyplin sportu, ćwiczenia
fizyczne)
• pośrednie, w tym konsumpcja sportowa (kibicowanie,
organizowanie zawodów i zajęć sportowych,
prowadzenie działalności popularyzatorskiej i
pedagogicznej)
• konsumpcja sportowa – bezpośrednia (np. na widowni
stadionu; zjawisko turystyki sportowej) i pośrednia
(telewizja, Internet, radio, prasa)
• indywidualne i zorganizowane
• autoteliczne i instrumentalne
• systematyczne i niesystematyczne
• aktywność sportowa/fizyczna

4. Zróżnicowanie uczestnictwa
w kulturze fizycznej
• Uczestnictwo w kulturze fizycznej jest procesem
warunkowanym społecznie i w określonych warunkach
społecznych może być pełniejsze, bogatsze, obejmujące liczne
formy (od sportu wyczynowego do najprostszych form
rekreacji i pielęgnacji ciała), w innych natomiast – ubogie i
jednostronne.
• Płeć, wiek, sytuacja rodzinna, wykształcenie i przynależność
społeczno-zawodowa, wielkość dochodów, miejsce
zamieszkania – to główne cechy wpływające na poziom i
charakter uczestnictwa w kulturze fizycznej, podobnie jak ma
to miejsce w przypadku partycypacji kulturalnej (ale także:
kolor skóry, przynależność do grupy etnicznej lub religijnej,
narodowość itd.)

5. Co dorośli Polacy robią w czasie wolnym?
• Najpopularniejszym sposobem spędzania wolnego czasu przez
dorosłych i przez dzieci było oglądanie telewizji, słuchanie radia i
muzyki, spotkania ze znajomymi.
• 30% dorosłych Polaków podjęło w ciągu ostatnich 12 miesięcy jakąś
formę aktywnego wypoczynku. Zaobserwowano bardzo silną
tendencję spadkową podejmowania się aktywnego wypoczynku wraz
ze wzrostem wieku osoby badanej.
• Aktywny wypoczynek/sport częściej wybierają mężczyźni niż kobiety,
osoby ze średnim i wyższym wykształceniem, mieszkające w
średnich i dużych miastach. Częściej są to również osoby, w których
otoczeniu znajdują się osoby wybierające również ten sposób
5 spędzania wolnego czasu.
PBS Spółka z o.o. (2006) Raport z badań społecznych dotyczących czasu wolnego, aktywności sportowo-rekreacyjnej Polaków oraz opinii na temat
wychowania fizycznego w szkole podstawowej; badania w ramach programu społecznego „Trampolina”

6. Aktywny wypoczynek dorosłych Polaków
Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy podejmował(a) Pan(i) jakieś formy aktywnego wypoczynku: jakąś aktywność
sportowo-rekreacyjną, np. uprawiając jakiś sport rekreacyjnie lub wykonując jakieś ćwiczenia fizyczne, ruchowe?
80
76
PŁEĆ MIEJSCE
WIEK WYKSZTAŁCENIE ZAMIESZKANIA
70
60
56
Na wykresie:
50
odsetek osób 46
podejmujących
w ciągu ostatnich 40 39
40 38
12 miesięcy jakieś 35 35
formy aktywnego 31
30 30
wypoczynku 30
27
20 21
20
12 13
10
0
ś
em
ze
na
t
a
we
nie
t
t
t
lat
we
la
s.
e
la
la
la
tys
et
tys
żs
wi
yz
ty
ół
9
do
ed
bi
4
9
9
7
wo
>5
wy
cz
og
-5
-1
-2
-3
0
ko
0
0
śr
wo
20
20
ta
<5
18
40
15
25
ęż
ds
za
-
m
w
50
sto
po
po
to
ia
sto
m
ias
ia
m
m
6
Raport z badań społecznych dotyczących czasu wolnego, aktywności sportowo-rekreacyjnej Polaków oraz opinii na temat wychowania fizycznego w szkole
podstawowej; niepublikowane badania PBS Sopot z roku 2006w ramach programu społecznego „Trampolina”; wyniki udostępnione do celów naukowych

7. GUS (2009) Uczestnictwo Polaków w sporcie i rekreacji ruchowej w
2008r, Warszawa.
Badania GUS z roku 2009 były drugimi [!] badaniami tej instytucji poświęconymi w całości problemowi
uczestnictwa Polaków w sporcie i rekreacji ruchowej; wcześniejsze badania próby gospodarstw domowych były
przeprowadzone w 1999 roku.

8. Sport i aktywny wypoczynek w życiu dorosłych
Polaków - miejsca aktywnego wypoczynku
Gdzie podejmuje Pan(i) formy aktywnego wypoczynku, gdzie odbywa się aktywność sportowo-rekreacyjna,
gdzie uprawia Pan(i) jakiś sport lub wykonuje ćwiczenia fizyczne, ruchowe?
Ogółem Mężczyźni Kobiety
na wolnym powietrzu 51% 55% 46%
w domu 36% 24% 49%
w szkole, na boisku szkolnym
23% 25% 20%
w parku/w lesie
20% 20% 19%
na siłowni, w klubie fitness
14% 17% 11%
w klubie sportowym
w domu kultury 12% 14% 9%
inne 1% 1% 1%
8% 10% 6%
N=324 N=175 N=149
Raport z badań społecznych dotyczących czasu wolnego, aktywności sportowo-rekreacyjnej Polaków oraz opinii na temat wychowania fizycznego w szkole
podstawowej; niepublikowane badania PBS Sopot z roku 2006w ramach programu społecznego „Trampolina”; wyniki udostępnione do celów naukowych

9. Główne przyczyny niepodejmowania aktywności
ruchowych przez Polaków
• brak czasu
• brak chęci i ochoty
• wiek
• choroba bądź dysfunkcje ruchowe
Klasyczna triada barier uczestnictwa:
1.nie mam gdzie ćwiczyć,
2.nie mam kiedy ćwiczyć,
3.nie mam pieniędzy na zajęcia sportowe.
Raport z badań społecznych dotyczących czasu wolnego, aktywności sportowo-rekreacyjnej Polaków oraz opinii na temat wychowania fizycznego w szkole
podstawowej; niepublikowane badania PBS Sopot z roku 2006w ramach programu społecznego „Trampolina”; wyniki udostępnione do celów naukowych

10. Tendencje uczestnictwa w sporcie w
Europie Zachodniej
• Zwrot w kierunku sportu rekreacyjnego (związany m.in. ze
starzeniem się społeczeństwa) i rodzący się kryzys
tradycyjnej formy sportu klubowego;
• Postępujący proces indywidualizacji i zapotrzebowanie na
większą elastyczność dotyczącą czasu uprawiania sportu i
dyscypliny sportowej („sport zapper”)
• Zmniejszająca się liczba wolontariuszy pracujących na rzecz
klubów (dotyczy np. Holandii lub Niemiec);
• Zwiększająca się popularność nowych sportów
„alternatywnych”, “przestrzennych” (spacial [outdoor]
sports), sportów ekstremalnych.
• Zmiany stopnia wykorzystania różnych obiektów sportowych
i zapotrzebowania społecznego na sportowe usługi
10

11. Tendencje uczestnictwa w sporcie w
Europie Zachodniej
• Badania przeprowadzone w Niemczech (Hübner 2009) wskazują wyraźnie
na to, że istniejąca w badanych miastach infrastruktura sportowa przestaje
odpowiadać zapotrzebowaniu (m.in. zbyt dużej w stosunku do potrzeb
liczby stadionów lekkoatletycznych czy kortów do tenisa ziemnego, przy
wzroście zainteresowania małymi obiektami sportowymi służącymi zajęciom
fitness).
• Za bardzo ważną przyczynę zmian form uczestnictwa Niemców w sporcie,
Hübner (2009) uznał m.in. wyraźne zmiany demograficzne zachodzące w
tym społeczeństwie; zmniejszająca się populacja osób młodych – głównych
użytkowników istniejących obiektów sportowych – spowoduje
najprawdopodobniej zmniejszenie ich wykorzystania, ograniczenie
przychodów ich operatorów oraz wymuszony wzrost udziału władz
lokalnych w pokrywaniu kosztów ich funkcjonowania.
11
Hübner H. (2009) Local sports activity and sport facilities, W: Jutting D. H., Shülze B., Müller U. (eds.) Local Sport in Europe. Edition Global-lokale
Sportkultur vol. 25, Proceedings of the 4 EASS conference 31.05-03.06.2007 in Munster, Waxmann Verlag, Münster, New York, München, Berlin, s.
th