Op 8 oktober 2017 ging Simon Lelieveldt van Financieel Erfgoed tijdens de publieksdag van Kasboekje van Nederland in gesprek met het publiek over het gebruik van contant geld in de afgelopen 115 jaar. Aan de orde kwam hoe we geld gebruiken, hoe we met contant geld leren omgaan en hoe belangrijk het is dat cash gewoon als betaalmiddel blijft bestaan. In het verhaal wordt toegelicht dat zindelijk worden en ontlasting onherroepelijk verbonden zijn aan het gebruik van contant geld. Dat verklaart ook een fenomeen als betaalpijn: het fysiek ervaren van uitgaven en 'pijn' als ze cash worden gedaan, ten opzichte van een minder sterke pijn bij het gebruik van andere betaalmiddelen.

1. Maakt contant
geld gelukkig?
Publieksdag Kasboekje van Nederland
8 oktober 2017
Simon Lelieveldt

2. Contant geld – gereed geld - muntvorm

3. Het tientje – door 20e eeuw heen

4. Incasso-, kas- en wissellopers

5. 0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
Bron: DNB Statistieken
Cash / (Cash en tegoeden)

6. • Op school ?
Hoe leren we betalen ?
• Of nog eerder ?

8. Geld < - > en ontlasting
• Dukatenmannetjes
• Sprookje van de gans
(Pentamerone)
• Een rijke ……
• De gouden ader..
• Stelen en daarna
poepen…

9. A. J. Westerman Holstijn (psycho-analyticus)
• Geld is veel meer dan een objectieve waardemeter; het heeft lading
• Kleptomanie, koopdrift (vergaren) en gierigheid (behouden) kennen
psychologische achtergrond en karakteristieken
• Pre-logische wereld van kinderen:
• Objecten, woorden en gebaren zijn geladen met toverkracht
• Objecten zijn onderdeel van het zélf, het lichaam
• In die wereld ontdekken kinderen objecten die
• Maatschappelijk belangrijk zijn
• Niet in hun reële waarden begrepen kunnen worden
• Op iets anders lijken of door hun vorm (blinkend) de aandacht trekken

10. Ontlasting is het eerste
betaalmiddel van de mens
• Poep is vies spul, te zien aan de ouders en hun gedrag
(wasvoorschriften na poepen)
• Netjes poepen levert HOERA en BELONING van ouders
op
• Maar je moet wel iets van jezelf afstaan
• Archetypisch fysiek-psychologische mechaniek
(Mammon: heilig geld vs magische almacht en
vuiligheid ervan) blijft in de geest bestaan
• Is echter wel te sublimeren en te temmen tot eerbied
voor nut van geld c.q. verzet bij verkeerde toepassing
Bron: A. J. Westerman Holstijn

11. Maakt (contant) geld gelukkig?
• Maakt geld gelukkig?
Vermogende Nederlanders slaan hun leven (iets) hoger aan en geven het een 8,
tegenover de 7,7 die de gemiddelde Nederlander zijn leven geeft.
Bron: ABN AMRO Mees Pierson vermogensmonitor, 2017
• Maakt (betalen met) contant geld gelukkig?
Bron: DNB Ocassional Studies, 2013

12. Betaalpijn en (on-)gemak …
• Sinds 1996 expliciet genoemd bij onderzoek naar voorkeur voor
betaalmethoden (Zellmayer) en recenter door De Nederlandsche Bank
• Bezit van cash wordt als positief ervaren (zelfwaarde, macht)
• Uitgeven ervan wordt duidelijker ‘gevoeld’ ten opzichte van betalen door middel van
girale overschrijving (afstaan)
• Vooraf betaalde tegoedbonnen (koffie-strippenkaart) zijn feitelijk al uitgegeven en de
besteding van strippen doet dan geen pijn meer
• Wie hetzelfde bedrag giraal heeft koopt uiteindelijk meer en makkelijker
• Er wordt veel gepuzzeld over technisch bepalende factoren betaalgedrag
(hoogte, aard van besteding etc), maar onderzoekers negeren bij het
interpreteren van de resultaten de archetypische inbedding van geld

13. Tussenconclusie
• Contant geld doet pijn als je het uitgeeft.
• Dit komt door de archetypische inbedding ervan in de menselijke
geest tijdens het opgroeien en door het fysieke karakter van cash
• Fysiek contact, tellen en voelen van geld, vormt een cruciaal
fundament voor het toekomstig kasbeheer van individuen en de
bestedings-geneigdheid van de samenleving als geheel

14. Komen we bij een wereld zonder cash?
• Al vanaf 1917 / 1918 is er giraal
geldverkeer voor het grote publiek bij
de postgiro en de gemeentegiro
Amsterdam
• Geen massaal of grootschalig gebruik
• Wel komen alle instellingen in beeld bij
de geldzuivering in 1945

15. 0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
Contant geld t.o.v. liquide geldhoeveelheid
Wat gebeurde na WO 2 ?
?

16. Meer giraal/elektronisch dan contant betaald

17. Wat staat ons nog te wachten ?
• Betalen met biometrie (vingerafdruk, stem, gelaat)
• Verplichte goedkope betaalrekening voor iedereen die dat wil
• Registratie in nieuwe techniek als blockchain
• Instant betalingen: 24 uur per dag kunnen betalen
• De auto betaalt zelf zijn parkeergeld (Internet of things)
• Geldvormen gebaseerd op reputatie
Het zou technisch gezien best zonder contant geld kunnen….

18. Cashless of less-cash society ?
• Ja, giraal of digitaal betalen
is veiliger, sneller,
makkelijker
• Maar je geeft het sneller
uit en hebt er electriciteit
voor nodig
• En je voelt je uitgaven niet
op dezelfde manier –
overbesteding

19. Waarom contant geld moet blijven ….
• Maatschappij wordt digitaler, niet-digitalen raken uitgesloten
• Computerintelligentie gaat mens steeds meer verleiden tot besteden
• Zonder cash is kans op overbesteding, schulden en tweedeling groter
• Overheid voedt schulden-moraal door de 18jarige in leenstelsel te duwen
• Rechte rug en besef van waarde / hoeveelheid wordt nog crucialer
Cash moet (blijven) want je voelt beter wat je met je geld doet !

20. Dank voor de aandacht !
Simon Lelieveldt
Financieel Erfgoed
http://www.financieelerfgoed.nl
simon@financieelerfgoed.nl

21. Achtergronddocumentatie
• DNB Monetaire statistieken
• Dijkman, A & C. Zadeh, Psychologeld, Amsterdam, 2011
• F. van der Horst en E. Matthijsen, The irrationality of payment behaviour, Vol 11,
No 4, 2013
• G4S Cash report 2016
• Geld, aspecten van het gebruik, najagen en verspillen, Wemelsfelder et. Al, 1964,
Utrecht (A. J. Westerman Holstijn: infantiele, archaïsche en zieke houdingen ten
aanzien van geld, pp 70-99),
• Zellermayer, Ofer. (1996). The Pain of Paying.

22. Cash payments <50%
Cash payments 50% - 60%
Cash payments 70-80%
Cash payments 80-90%
Cash payments >90%
Cash report 2016 G4S

23. Sweden: cashless dankzij belastingtoelagen
voor hulp in de huishouding