İrrigation Deficit

1. 1
KISINTILI SULAMA

2. 2
SULAMADA TEMELAMAÇ
1. Çiftçiye en yüksek gelirin sağlanması
2. İletim ve uygulamanın en az su kaybı ile yapılması
3. Tarım alanının uzun dönemdeki verimliliğinin, toprak
yapısı bozulmadan, tuzluluk ve taban suyu düzeyinin
yükselmesi önlenerek yapılmasıdır.

3. 3
SULAMADA «SU KULLANIMINI İSTENEN DÜZEYİ»
1.Agronomist ve diğer üretime yönelik araştırmacıların
çalışmalarında birim alandan en yüksek (maksimum)
verimin alındığı su miktarı, su kullanımının istenen düzeyi
olarak kabul edilir.
2. Diğer bir tanımlama su kullanım randımanıdır. Birim suyu
karşılık en yüksek verimin alındığı koşullarda su
kullanımının istenen düzeyde olduğu varsayılır.
3. Su kullanımının istenen düzeyi ile ilgili bir diğer
tanımlama, ekonomistler tarafından geliştirilmiştir. Buna
göre, sulama suyu en son verilen suyun birim fiyatının
bundan elde edilen gelire eşit olduğu noktaya kadar
uygulanmalıdır.

4. 4
Toprakta oluşan rutubet eksikliğine tüm bitkiler aynı ölçüde
ve aynı şekilde tepki göstermezler. Su noksanlığı koşullarında, farklı
bitki türlerinin aynı tepkiyi göstermesi bir tarafa, ayni türe ait
çeşitler arasında dahi, kuraklığa dayanım bakımından
farklılaşmalar vardır.

5. 5
KISINTILI SULAMA
1. Sulama suyu miktarlarını azaltmak
2. Sulama aralıklarını geniş tutmak
3. Bitkinin bazı dönemlerinde sulama
yapmamak
4. Bazı verim potansiyeli düşük alanlar
üretim dışı bırakılarak su diğer alanlara
su vermek

6. 6
Y=a+bc (doğrusal)
Y=a+bx+cx2 (quadratik)
Eşitliklerde
Y: verim (kg/da)
X: Sulama suyu miktarı (mm)’dir.

7. 7
y=a+bx
Verim
Sulama suyu
y=a+bx-cx2
Verim
Sulama suyu
Eksik veya yeterli sulama
Fazla aşırı sulama

8. 8
ÖRNEK
Pamukta Harran Ovası koşullarında karık sulaması ile ilgili yapılan araştırma
sonuçlarına göre sulama suyu ile pamuk kütlü verimi arasında y=-43,1+0,62X-
0,000215x2 ile tanımlanan quadratik bir ilişki tespit edilmiştir.

9. Pamuk karık sulamada kısıntılı sulama ile verim
arasındaki ilişki (Çetin, 1996)
Sulama suyu
(mm)
Verim
(kg/ha)
Kısılan Azalan
Su
(%)
Su miktarı
(mm)
Verim) %
1380 404 -- -- -- --
1311 400 5 69 4 1,0
1242 395 10 138 9 2,2
1104 379 20 276 25 6,2
966 355 30 414 49 12,1
828 303 40 552 101 25,0
690 283 50 690 121 30,0
552 234 60 828 170 42,1
414 177 70 966 227 56,2
276 112 80 1104 292 72,3
0 0 100 1380 404 100,0

10. 10
1. Sulama suyunda % 10 kısıntı yapıldığında
1380-1242 =138 mm, artırılan sulama suyu
404-395 =9 kg/da verimde beklenen azalma
138 mm/1242 mm/da = 0,11 da, artırılan su ile aynı koşullarda
sulanabilecek alan
(395-(-43))x0,11= 48 kg sulamaya açılacak alandan elde edilen üretim
artışı
Kısıtlama sonucu : 48-9 = 39 kg/da üretim artışı sağlanmıştır.
2. Sulama suyunda % 20 kısıntı yapıldığında
1380-1104 =276 mm, artırılan sulama suyu
404-379 =25 kg/da verimde beklenen azalma
276 mm/1104 mm/da = 0,25 da, artırılan su ile aynı koşullarda
sulanabilecek alan
(379-(-43))x0,25= 106 kg sulamaya açılacak alandan elde edilen üretim
artışı
Kısıtlama sonucu : 106-25 = 81 kg/da üretim artışı sağlanmıştır.

11. 11
3. Sulama suyunda % 30 kısıntı yapıldığında
1380-966 =414 mm, artırılan sulama suyu
404-355 =49 kg/da verimde beklenen azalma
414 mm/966 mm/da = 0,43 da, artırılan su ile aynı koşullarda
sulanabilecek alan
(355-(-43))x0,43= 171 kg sulamaya açılacak alandan elde edilen üretim
artışı
Kısıtlama sonucu : 171-49 =122 kg/da üretim artışı sağlanmıştır.
Sulama suyunda kısıntı yapılırken, yetiştirilen bitkilerin (ürünler)
maliyetleri de gözönüne alınmalıdır. Su artırımı öyle bir düzeyde
tutulmalıdır ki, elde edilen verim maliyetin % 50 oranında kar
getirebilsin.

12. 12
2010 yılı fiyatlarına göre, pamuğun satış fiyatı 2 TL/kg ve üretim
masrafı ise 440 TL/da’dır. Bu masrafların karşılığı 220 kg/da kütlü
pamuk karşılığıdır.
Sulamada % 10 kısıntı yapıldığında bunun üretim değeri (395 kg/da x 2
TL) 790 TL’dir. Buna göre 790-440 = 350 TL kar sağlanmaktadır. Bu
kar maliyetin % 80’ine karşılık gelir.
Sulamada % 20 kısıntı yapıldığında bunun üretim değeri (379 kg/da x 2
TL/da) 758 TL’dir. Buna göre 758-440 = 318 TL kar sağlanmaktadır.
Bu kar maliyetin % 72’ine karşılık gelir.
Aynı şekilde % 30 su kısıntısı yapıldığında kar maliyetin % 61 ve % 40
kısıntı yapıldığında ise kar maliyetin % 37’sine karşılık gelir.

13. 13
II. Bitki kök bölgesinde tutulan kullanılabilir suyun bitkiye
yararlılığı 2 farklı kuram ile açıklanmaya çalışılır.
1. Bitkiler kök bölgesinde tutulan kullanılabilir suyun her düzeyinden
eşit olarak yararlanır.
2. Bitkiler kullanılabilir suyun farklı düzeylerinden farklı biçimde ve
büyüme hızı ile mevsim sonu ürün miktarı su düzeyine bağlıdır.
Su-verim ilişkileri kavramı ikinci kuramdan doğmuştur. Sulama
planlaması açısından çok önemli olan bitki verim tepki etmeni (ky)
değerleri o dönemde oluşan su eksikliğinin bitki verimine etki
derecesinin bir göstergesidir. Buna “Su-Verim fonksiyonu” mevsim
sonunda kullanılan toplam su ile verim arasındaki ilişkiyi gösteren
fonksiyona da “mevsimlik su-verim fonksiyonu” denir.

14. 14
Bu yöntemde bitkideki su eksikliği gerçek su tüketiminin (ETa),
maksimum su tüketimine (ETm) oranı olarak belirlenir. Bitki su
gereksinimi topraktaki kullanılabilir nem (su) tarafından tamamen
karşılınıyorsa ETa=ETm olur. Su kaynağı yetersiz kaldığında
ETa<ETm yazılabilir. Bir çok bitki ve iklim koşulları için ETm=ETa
kolayca belirlenebilir.
Bitki su gereksinimi tamamen karşılanmadığında bitkideki su eksikliği,
gelişimi ve verimi etkileyecek düzeye kadar yükselir. Ancak, bu
etkilenme bitki çeşidi ve gelişme dönemine göre değişiklik gösterir.
Oransal bitki su tüketiminin saptanması (ETa/ETm) yolu ile su
eksikliğinin verim azalmasına etkisi, gerçek (Ya) ve maksimum (Ym)
verimlere ilişkin yeterli bilgi olduğunda kolayca bulunabilir. Gerçek
verimin (Ya), maksimum verime (Ym) oranına oransal verim verim
denir. Bu değer değişik su sağlama düzeylerinde ayrı ayrı belirlenir.

15. 15
Ekonomik etmenler üretimi kısıtlamadığı ve su gereksiniminin tam olarak
karşılandığında Ya=Ym olur. Su kaynağı yetersiz ise bu durumda Ya<Ym
yazılabilir.
Söz konusu yöntemde, su eksikliğinin etkisini sayısallaştırmak için bir
deneysel verim etmeni (ky) ile oransal verim ve oransal su tüketiminin
eksikliği arasındaki ilişki belirlenmeye çalışılmaktadır.
Eşitlikte;
Ya: Gerçek verim (herhangi bir su eksikliğinin söz konusu olduğu dönemde elde edilen
verim)
Ym: Maksimum verim
Ky: Verim tepki etmeni
ETa: Gerçek su tüketimi
ETm: Maksimum su tüketimi

16. 16
Bitki yetişme periyodunun herhangi bir döneminde görülen su eksikliğine karşı
verimde görülen azalış, anılan dönemin su eksikliğine ne kadar duyarlı olduğuna
bağlıdır. Genel olarak bitkiler çimlenme, çiçeklenme ve meyve bağlama
başlangıcı dönemlerinde vejetatif gelişme ve geç olgunlaşma dönemlerine oranla
su eksikliğine daha fazla duyarlıdırlar.
Eskişehir koşullarında mısırda yapılan araştırmada:
Vejetatif gelişmede : 0,395,
Tepe püskülünde : 0,931,
Koçan oluşumunda:0,911,
Süt olumunda : 0,390
Mevsimlik : 1,017
Harran Ovası pamukta yapılan araştırmada :
İlk sulama-Çiçeklenme arası : 0,31,
Çiçeklenme başlangıcı-Koza oluşumu: 1,77,
Koza oluşmu-% 10 koza açımı: 1.08
Mevsimlik : 1,25

19. 19
Örnek çözümler
Harran Ovasında
ETm= 1200 mm,
Ym= 400 kg/da
Çiçeklenme döneminde 400 m sulama suyu kısıntısı yapılmıştır. Buna göre ETa=
800 mm
Buna göre bu koşullarda elde edilmesi gereken olası verim kaç kg/da’dır?

20. 20

24. 24
Çizelge 1. Ülkemizde Yetiştirilen Bazı Bitkilerin Su Stresine Karşı
Duyarlı Oldukları Fenolojik Devreler (Doorenbos ve Kassam, 1979)
Bitki Türü Su Eksikliğine Duyarlı Fenolojik Dönemler
Yonca Her biçimden sonra
Yonca Çiçeklenme
Fasulye Çiçeklenme ve Bakla Oluşumu
Lahana Ürün oluşumu
Limon Çiçeklenme ve meyve bağlamameyve büyümesi
Portakal Çiçeklenme ve meyve bağlamameyve büyümesi
Pamuk Çiçeklenme ve elma oluşumu
Bağ Vejetatif gelişme, özellikle sürgünlerin uzaması ve
çiçeklenme
Yer fıstığı Çiçeklenme ve ürün oluşumu
Mısır Tepe püskülü ve koçan oluşumudane doldurma
Zeytin Çiçeklenme öncesi ve ürün oluşumu, özellikle çekirdek
sertleşmesi
Soğan Soğan gelişmesi

25. 25
Bezelye (taze) Çiçeklenme ve ürün oluşumu  vejetatif
gelişme
Bezelye (kuru) Çiçeklenme ve ürün oluşumu dane
olgunlaşması
Patates Yumru oluşumunun başlangıcı
ve ürün oluşumu
Çeltik Salkım oluşumu ve çiçeklenmevejetatif ve
olgunlaşma
Aspir Dane doldurma Çiçeklenmevejetatif
Soya Ürün oluşumu ve çiçeklenme, özellikle
bakla oluşumu
Şeker pancarı Çıkışı takip eden ay içerisinde?
Ayçiçeği Çiçeklenmeürün oluşumugeç vejetatif,
özellikle tabla oluşumu
Tütün Hızlı vejetatif gelişimiürün oluşumu ve
olgunlaşma
Domates Çiçeklenmeürün oluşumuvejetatif
Karpuz Çiçeklenme ve meyve gelişmesivejetatif
Buğday Çiçeklenmeürün oluşumuvejetatif

26. 26
Çizelge 2. Colorado Koşullarında Yetiştirilen Bazı Bitkilerin Su Eksikliğine Karşı
Kritik Devreleri ve Stres Göstergeleri (Kaisi ve Broner, 1999)
Bitki Türü Kritik Devre Stres Göstergeleri Düşünceler
Yonca
Erken ilkbahar ve
her biçimden sonra
Yaprak renginin
koyulaşması ve daha
sonra yaprakların
solması
Biçimler arasında da
gerektiğinde sulama
uygulanmalı
Mısır
Tepe püskülü
devresinden dane
doldurmaya kadar
Yaprakların öğleden
önce büzülmesi
(kıvrılması) ve rengin
koyulaşması
Maksimum verim için
çıkış ile tepe püskülü
arasında da sulama
yapılmalı
Sorgum
Kardeşlenme,
çiçeklenme ve
olgunlaşma
Yaprakların öğleden
önce büzülmesi
(kıvrılması) ve rengin
koyulaşması
Çiçeklenme ve dane
oluşumu döneminde
su eksikliği verimi çok
düşürmektedir
Şeker
pancarı
Bitkilerin
teklemesinden sonra
Günün asıcak
saatlerinde
yaprakların solması
Aşırı sulamalar şeker
oranını düşürmektedir
Baklagiller Çiçeklenme ve
kapsül oluşumu
Yaprakların solması Çiçeklenme ve kapsül
oluşumu döneminde su
eksikliği verimi çok
düşürmektedir

27. 27
Patates Yumru
oluşumundan
hasada kadar
Günün sıcak
saatlerinde
yaprakların solması
Kritik devrelerdeki su
eksikliği yumrularda
çatlamalara neden olabilir
Küçük
daneliler
Kardeşlenme ve
çiçeklenme
Donuk yeşil yaprak
rengi ve daha sonra alt
yapraklarda
kurumalar
Son sulama süt olumu
devresinde
Soğan Soğan oluşumu Solmalar
Soğan oluşumu süresince
toprağın ıslak, hasattan
önce de kuru tutulması
Domates
Meyve bağlama
devresinden
sonraki dönem
Bitkilerin solması
Yaprakların büzülmesi
hastalık nedeniyle de
olabilir
Soğuk
mevsim
çimleri
Erken ilkbahar,
erken sonbahar
Donuk yeşil renk ve
daha sonra solmalar
Tohum üretimi için kritik
dönemler kardeşlenme ve
başaklanmadır
Meyve
Türleri
Vejetasyon
süresinin
herhangi bir
noktası
Yaprak renginin
donuk yeşile
dönüşmesi ve
sürgünlerin büyüme
uçlarının bükülmesi ve
sarkması
Sert çekirdekliler hasat
öncesi (2 hafta) su stresine
çok hassastır

28. 28
Çizelge 3. Bazı Bitkileri Değişik Fenolojik Devrelerinde İzin
VerilenMaksimum Tüketim Seviyeleri (p) (Kaisi ve Broner, 1999)
Bitki Gelişme Devresi p (%) Su Stresinin Etkisi
Yonca Çıkış-1. Biçim 65 Verim azalması
1.biçim-2.biçim 50
2.biçim-3.biçim 40
3.biçim-4.biçim 60-70
Baklagiller Çıkış-dallanma 60-70 Verim azalışı
Çiçeeklenme-dane doldurma 55
Dane doldurma-olgunlaşma 60-70
Patates Erken vejetatif devre 40-60 Verim azalışı
Yumruların koyulaşması 30-40
Olgunlaşma 65
Mısır Çıkış-12. Yaprak 60-70 11.5 bushel/acre
12 yaprak-süt olumu 50 ölçüsünde verim
süt olumu-olgunlaşma 60-70 azalışı

29. 29
Küçük daneli Çıkış-1.boğum 65-70 6-8 bushel/acre
hububatlar 1.boğum-çiçeklenme 40-60 ölçüsünde verim
süt olumu-olgunlaşma 50-70 azalışı
Soya Çiçeklenme öncesi 65-70 Verim
Çiçeklen. başı-Kapsül oluş. 60-65 azalışları
Kapsül oluşumu-olgunlaşma 60-70
Yukarıda sıralanan bilgiler ışığında, sulama yönetimi ve su-
verim ilişkileri bakımından bitki özelliklerinin önemi, aşağıdaki
maddelerde olduğu gibi özetlenebilir:
1. Su stresi açısından kritik olan devreler süresince toprakta
oluşan su eksikliği verim düşüşüne neden olmaktadır
2. Bitkilerin strese girmesini önlemek için, bitkilerin kritik
devreleri esnasında tükettikleri su miktarları (ET) ile ilgili bilgiler,
sulama programlamasında kullanılmalıdır.
3. Bitki su tüketiminin iklim, toprak, su ve bitki koşulları
tarafından belirlendiği unutulmamalıdır

30. 30
4. Yetiştirilen bitkilerin kritik devrelerde su stresine
girmelerini önlemek için, düzenli olarak toprağın etkili kök
derinliğinde mevcut olan nem miktarları kontrol edilmelidir

31. 31
Çizelge 5. Ülkemizin farklı yörelerinde ve dünyada yapılan bazı
çalışmalarda mısır bitkisi için elde edilen mevsimlik ky değerleri
Araştırma Tesbit Edilen Düşünceler Kaynak
Bölgesi Ort. Mevsimlik Ky
Çukurova 0.98 II. ürün, Tarsus Kanber ve ark (1990)
Orta Anadolu 1.07 Ankara Yıldırım (1993)
Orta Anadolu 1.02 Eskişehir Öğretir (1996)
Trakya- sahil 0.76 Tekirdağ’da İstanbulluoğlu
ve Kocaman (1996)
Trakya 0.83-1.36 (1.29) Kırklareli Çakır (1999)
Ege 1 .09-1.27 (1.19) Balıkesir Gündüz ve
Beyazgül (1999)
Gneydoğu 1.18 Harran, Değirmenci ve ark
Anadolu II.Ürün (1999)
Belirtilmemiş 1.25 karşılaştırma Doorenbos ve
amacı ile Kassam (1979)
ABD 1.12-1.39 Utah,karşılaştırma Retta ve Hanks (1980)