Erhan İçöz Jeofizik Y. Mühendisi EGEÇEP Bilim Kurulu Üyesi

1. KAYA GAZI ve ÇEVREYE
ETKİLERİ
Erhan İÇÖZ
Jeofizik Y. Mühendisi
EGEÇEP Bilim Kurulu Üyesi

2. HER ŞEYDEN ÖNCE ŞUNU İFADE
ETMEK GEREKİR Kİ, ÜLKEMİZDE
KAYA GAZI ÜRETİMİ İLE İLGİLİ AYRI
BİR YASA BULUNMAMAKTADIR. BU
NEDENLE DE MEVCUT DİĞER
YASALAR, KAYA GAZINA
UYGULANILACAKTIR. ANCAK, KAYA
GAZININ ÜRETİLMESİNDE BİR ÇOK
FARKLI HUSUS VARDIR VE BU
NEDENLE DE ÖZEL BİR YASA
GEREKİR

3. BİR KAYA GAZI ÜRETİM

5. Kaya gazı (Şeyl Gaz) çok özet olarak
yeraltındaki bazı kayaların içinde sıkışmış
olan doğal gazdır. Çatlatma adı verilen
işlemle kaya katmanlarının içinde kırılmalar
üretilerek açığa çıkması sağlanır. Bu
çatlatmalarda su basıncı kullanılır. Yaklaşık
90 gün sonra, kırılma süreci durur ve gaz
küçük yüzey toplayıcılarının ve dağıtım
ünitelerinin içine akmaya başlar .Bunun için
bir bölgede yüzlerce kuyu açılması gerekir.
İşte Kaya Gazı ile suyun ayrılmaz ilişkisi
burada başlar .

9. Kaya Gazı gibi klasik olmayan yöntemle
yapılan gaz üretimi klasik olandan çok daha
fazla kuyuya ihtiyaç duyar. Ortalama her km2
de bir kuyu açılır. Bu kuyuların üretim ömrü
ile ilgili araştırmalar sürmektedir. Ancak
formasyona göre değişerek 5- 15 sene
arasında olacağı ileri sürülmektedir. Bu
kuyulardaki üretimin çok büyük bir bölümü ilk
iki yıl içinde gerçekleştir. Daha sonra üretim
çok düşer. Her bir kuyu işletmesi için 1-2
hektarlık alana ve bağlantı yollarına ihtiyaç
duyulur

10. Çatlatma sıvısı %98 su ve %2 kum ve
kimyasalların karışımından oluşur. İnce
daneli kum veya kil, açılan çatlakların
içine girer. Hidrolik çatlatma işleminin
sonunda basınç kaldırıldığında bu
madde ince çatlakları açık tutarak kaya
gazının toplanmasını ve kuyuya doğru
akışını sağlar. Bu sıvı içindeki bazı
kimyasallar ise bu çatlatma işleminin
başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesine
yardımcı olur. Bu işlemde bir kuyu için
yaklaşık
10 000 m3 ile 25 000 m3 arasında suya

11. Bu suyun genellikle bölgedeki yeraltı su
kaynaklarından karşılandığı ve bu kaynaklar
üzerinde sürekli bir baskı unsuru olduğu da
göz ardı edilmemelidir. Kaya Gazında yatay
ve düşey sondaj ile hidrolik çatlatma için
gerekli su genellikle o bölgedeki yer altı
suyundan veya yüzey su sistemlerinden
elde edilir. Kaya gazı sondaj kuyuları
açılmasından doğalgaz üretimi safhasına
kadar sadece tek bir şeyl gazı kuyusu için
yüksek tonajlı kamyonların 890 ila 1340
arasında sefer yapması gerekmektedir.

13. KAYA GAZININ ETKİLERİ
 Aşırı su kullanımı; Kuyu operasyonlarında
kullanılan aşırı miktarda su, gelecekte
tükenme potansiyeli yüksek olan temiz su
kaynaklarını azaltmakta veya bitirmektedir.
 Kum ve diğer katkı malzemeleri;
Hidrolik çatlatma için kullanılan sıvı, yeraltı su
kaynaklarını kirletebilecek birçok tehlikeli
kimyasal maddeden oluşmaktadır.
 Toksik Kimyasallar; Hidrolik çatlatma
sonrasında yüzeye dönen atık sular, tuz ve
radyoaktif maddelerce zenginleşmiş, başka
bir ifade ile kirlenmiştir. Yer üstü su
kaynakları, toprak ve doğal yaşam için zararlı

14. Gaz Karışımı; Şeyl gaz operasyonlarında
açılan kuyuların çelik ve beton
kaplamalarının düzgün yapılmaması, yeraltı
suyuna gaz (metan) karışmasına neden
olmaktadır.
 Hava Kirliliği; Gazın yeryüzüne
çıkartılması esnasında yaşanabilecek
doğalgaz kaçakları, karbondioksitten çok
daha fazla sera gazı etkisi içeren metanın
atmosfere salınmasına, dolayısıyla hava
kirliliğine neden olmaktadır. Ayrıca kuyu
operasyonları sırasında kullanılan
kimyasalların kamyonlar gibi büyük motorlu

15.  Hastalık etkenleri; Dolaylı ve dolaysız
olarak çatlatma sırasında veya sonrasındaki
pek çok etken insan sağlığına etki
etmektedir. Kullanılan kimyasalların
(özellikle silika) çatlatma sıvısı hazırlanması
sırasında işçiler tarafından solunması veya
atık suların kontrolsüz terki bunların başlıca
sebebidir.
 Atık maddeler; Gerek çatlatma sıvısı ve
diğer eklentilerin depolanması ve çevreye
en az zarar verecek şekilde yok edilmemesi
durumunda binlerce ton kimyasal madde
hava, toprak ve suda yaşayan, insanlar
dahil olmak üzere tüm organizmaları

16.
-Konvansiyonel ekstraksiyon işlemine göre
daha yüksek miktarda su ve kimyasal
kullanımı
-Konvansiyonel olmayan kuyuların
randımanının konvansiyonel olanlara göre
daha düşük olması nedeniyle çıkartılan
birim gaz miktarı başına çevresel etkilerin
daha fazla olmasının beklenmesi
-Yüzey ve yer altı sularının kirlenmesi riskine
karşı sahanın geliştirilmesi, işletilmesi ve
işletme sonrası dönemde kuyuların ve diğer
ekipmanın entegrasyonunun sağlanmasının
güçlüğü
-Çevre kirliliği yaratma potansiyeli taşıyan
kimyasalların ve atık suların sızıntı ve

17. -Kimyasal katkı maddelerinin potansiyel
toksisitesi ve alternatif malzemelerin
geliştirilmesi
-Ekipman, malzeme ve atıkların sahaya
ve sahadan taşınmasının oluşturduğu
trafik yoğunluğu
-Konvansiyonel gaz sahasına kıyasla
daha geniş arazi kullanımı
-Kuyu inşası ve hidrolik kırılma sırasında
ekipman kullanımına bağlı
emisyonlardan ve gürültüden
kaynaklanan etkiler

19. Özellikle arama veya üretilen
gazın taşınması sırasında
gerçekleşebilecek bir kaza ile
binlerce m3 zehirli gaz
atmosfere salınmaktadır

20. Kanada Lac-Megantic’de şeyl gaz taşıyan bir
tren kazası ve sonucunda oluşan zehirli gaz

21. Bu arada, her ne kadar uygulayıcı
firmalar itiraz etse de, 2011 yılında Ulusal
Bilimler Akademisinin yayın organında
yer alan bir bildiride, ABD’de yapılan bir
araştırmada aktif gaz kuyularının
yakınında bulunan içme suyu
kuyularındaki metan gazının diğer
yerlerdekine göre ortalama 17 kat fazla
bulunduğu belirtilmiştir.

22. İçme suyunda şeyl gazı üretimi ile ilgili

23. Modern kaya gazı üretim teknikleri üç temel
kaygıya neden olmaktadır. Birinci kaygı
uygulanan şeyl gazı teknolojilerinin depremleri
tetiklemesi olasılığından kaynaklanmaktadır.
İnsan sağlığı ve çevre güvenliği perspektifleri
açılarından ikinci kaygıyı bahse konu
tekniklerin tatlı su kaynaklarına zarar vermesi
ve kirletmesi ihtimalleri oluşturmaktadır.
Üçüncü endişeyi ise atmosfere sızabilen metan
gazı emisyonları nedeniyle mevzu bahis
teknolojilerin küresel ısınma ve küresel iklim
değişiklikleri sorunları mücadelesine
getirebileceği olumsuzluklar teşkil etmektedir.
İngiltere’nin kuzey batısında deneme amaçlı
şeyl gazı sondaj kuyuları açılması sırasında

24. İngiltere’de yapılan çatlatma operasyonu
sonucunda yolda oluşan hasar

25. Siyah şeyllerde eser miktarlarda 238U, 235U,
40K, ile daha yüksek oranlarda da 232Th
bulunmaktadır. Genel olarak şeyllerde uranyum
ve toryum miktarı kumtaşlarına göre 1,5 kat
daha fazladır ve bu da doğal olarak sondaj
sırasında çatlatma sıvısına geçmektedir. Üretim
çalışmalarında doğal olarak oluşan radyoaktif
minerallerin hareketliliği rezervuarlar, sondaj
kesintileri ve çatlatma sonucunda geri alınan
suya ve bunların birim sahalarına dikkatleri
çekmişti. Bunlardan özellikle krom ve
vanadyumun yeraltı sularına karışması önemli
sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. 2014
yılında Duke Üniversitesi araştırmacıları
tarafından Pensilvanya’daki bazı üretim

26. 2005-2009 yılları arasında kullanılan 652
farklı ürünün bileşiminde bulunan 29
toksik kimyasal listelenmiş durumda.
Bunların arasında benzen, naftalin, tiyoüre
gibi bilinen ya da muhtemel
kanserojenler, “Güvenli İçme Suyu Yasası”
ve hava kirleticiler arasında yer verilen
kimyasallar bulunuyor. Firmaların
kullanılan bazı kimyasalları “ticari
sır” gerekçesiyle açıklamaması ayrıca
dikkat çeken ve kaygı uyandıran bir
husus.

27. Pensilvanya’daki geri kazanılan suların
işlendiği veya temizlendiği tesislerde
yapılan araştırmalarda, bahsedilen
suların, aslında tamamen
temizlenmesinin mümkün olmadığı
görülmüştür. Ayrıca, bu işlemler için
oldukça büyük güç, zaman ve de para
harcanması gerekmektedir.