Joost van Santen Lichtkunst - Projects with daylight art

00
J O O S T
V A N
S A N T E N
L I C H T
K U N S T

05
04
Zon en licht zijn mijn materiaal.
En tegelijkertijd zijn ze mijn
bronnen van inspiratie.

07
06
Inhoud
Inleiding
Zon Licht
Over licht
Uitgelichte projecten
Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk, België
Topografische Dienst, Emmen
Barking City, Londen, Engeland
NMB Bank (ING) Hoofdkantoor
Amsterdamse Poort
Station Amersfoort
Ravensbrückmonument,
Museumplein Amsterdam
Onderzoeksprojecten
Licht-modules
Experimenten in de studio, 1994-1996
Beelden met zonnepanelen, 2010
Licht-ruimten, 2021
Beelden aan het IJ, 2015
Gerealiseerde projecten (selectie)
Maaseik, Stiltecentrum
Amstelveen, Snellius Lyceum
Maaseik België, Ziekenhuis Maas en Kempen
Den Haag, Paleis van Justitie
Hillegom, kerk De Hoeksteen
Hilversum, stationscomplex
Leende, Hof van Leende, Light Skies
Pijnacker, beeld op rotonde, Dancing Light
Veldhuizen, lichtsculptuur
Amsterdam Slotervaart, Kubus-palen
Amsterdam, A’damant
Bloemendaal, sculptuur Embrace
Barking City, Londen, blokken van
London Bridge
Praag, lichtsculptuur
Ridderkerk, sculptuur
Zoetermeer, sculptuur bij station
Veldhoven, sculpturen op de Heemweg
Naarden, Coördinatiebouw, gekleurd glasraam
Hoogvliet, kerkgebouw De Bron, glasraam
Slochteren, Groningen, glasbeeld
Amsterdam, Vrije Universiteit, gekleurd glasraam
08
08
11
15
16
30
36
40
50
54
61
62
64
66
68
72
75
76
78
80
82
84
86
88
90
92
94
96
98
100
102
104
106
108
110
112
114
116
Prijsvragen (selectie)
Indiana airport, 2005
Toronto, Hammurabi-beeld, 2000
Covid19 Memorial, 2023
Inspiratie
Over Joost van Santen
Biografie
Opdrachten
Exposities
Docentschappen, Prijzen
Publicaties
Epiloog
Colofon
119
120
122
124
127
131
132
134
136
137
138
142
144

09
08
08
Inleiding
Zon Licht
manifesteert zich in stadia. Om het project te
overzien en te begrijpen moet men óf langer
blijven óf weten dat men maar één stadium ziet.
We denken dat we licht zien, maar licht is
eigenlijk onzichtbaar. In essentie is het een
elektromagnetische golf, die je — net als
radiogolven — niet kan waarnemen. Het licht
van de zon reist onzichtbaar 8,5 minuut door
de ruimte voordat het de aarde bereikt. Wat
je dan wél ziet, is een oplichtend oppervlak
waar het licht op valt. Wanneer dat oppervlak
een uitgesproken vorm heeft, een stoel
bijvoorbeeld, dan zie je de stoel. Maar als
het oppervlak neutraal is, bijvoorbeeld een
witte plaat, kan dat de illusie oproepen dat
je licht ziet.
In ons dagelijks leven ervaren we licht als een
vanzelfsprekendheid. Meestal staan we er
niet bij stil dat het er is. Overvloedig licht leidt,
paradoxaal genoeg, juist níet tot het bewust
ervaren van licht, integendeel. Maar een
geïsoleerde lichtvlek wordt wél als licht ervaren.
In mijn werk probeer ik lichtervaringen op
te roepen door het licht vorm te geven.
Met kleine openingen isoleer ik het. Met
transparante, gekleurde materialen zoals
gekleurd glas roep ik kleurervaringen op. Ik
verstrooi het licht met opaal materiaal van
verschillende lichtdoorlatendheid. Bijzondere
beelden ontstaan door reflecties met soms
gekleurde en soms gebogen spiegels. Met
prisma’s en holografisch materiaal verschijnen
spectrumkleuren in de ruimte. Ik gebruik lenzen
om het licht te bundelen of juist te verspreiden.
Met al deze lichtbewerkingen probeer ik,
ondanks de paradox dat je licht niet kunt zien,
toch de ervaring op te roepen dat je licht ziet.
Wanneer je ervoor open staat om zo naar licht
Zon en licht zijn mijn materiaal. En tegelijkertijd
zijn ze mijn bronnen van inspiratie.
Op een bewolkte dag kijk ik om me heen
en zie ik een bijna oneindig aantal grijzen
en kleurnuances. Die zijn afkomstig van
het typisch Nederlandse licht met zijn hoge
luchten en de grote wateroppervlakken. Ik
gebruik dit natuurlijke licht in mijn opdrachten
in de architectuur en in mijn kunstwerken in
de openbare ruimte. Bij grijs weer ontstaan
beelden met een zachte, meditatieve
uitstraling. Maar als de zon gaat schijnen
ontstaat een spel van licht en kleur, dat zich
ontwikkelt in de tijd. Beelden volgen de
bewegingen van de zon, een afspiegeling van
de draaiing van de aarde om zijn as en de
baan van de aarde om de zon. Het ervaren
van dit kosmische aspect van licht is een
kernelement in mijn werk.
Eén van mijn eerste opdrachten in de
architectuur was een gekleurd glasraam in
een kerk in Hoogvliet in 1970. Het raam, dat
zich uitstrekt over de volle breedte van de
kerkzaal, is georiënteerd op het zuiden. Met
de zon verschenen gekleurde beelden. Ik zag
ze niet bewegen maar na een paar minuten
waren ze op een andere plek. Met een wolk
voor de zon verdwenen ze om even later weer
terug te komen. Vanaf die opdracht staan deze
zonprojecties centraal in mijn werk.
Licht zien
Projecten met zonlicht zijn altijd meer dan
een statisch object zoals een glasraam of een
sculptuur. Een waarnemer ziet het kunstwerk
op één moment. Zonder zon is het gewoon
een beeld met vorm. Maar met zon verschijnen
kleurprojecties in de ruimte. Na een aantal
minuten is het beeld veranderd. Het werk
te kijken wordt het licht bijzonder. Dan word je
doordrongen van de kracht van licht, dat zich
op onverwachte momenten als een wonder
aan je openbaart.
Licht en Zon
Mijn eigen ervaringen met licht zijn de bronnen
van mijn inspiratie. Die ervaringen overkomen
me. Bijvoorbeeld op het dakterras van mijn
atelier als ‘Artist in Residence’ in Callossa
d’en Sarrià in Spanje met prachtig uitzicht
over de bergen en de zee. Wat ik onderga
zijn razendsnelle veranderingen van licht en
beeld. Wolken vormen zich binnen enkele
ogenblikken uit het niets, worden uit elkaar
gescheurd door de wind en lossen op. Soms
bedekken ze de zon, waardoor de intensiteit
van het licht verandert en de schaduwen in
de bergen verdwijnen. Het zijn momenten die
ik nooit vergeet, deze plotselinge indrukken
van licht.
In mijn lichtobjecten en opdrachten in de
architectuur en de openbare ruimte maak
ik gebruik van de veelzijdige kwaliteiten
en verschijningsvormen van licht en zon.
De unieke uitstraling van diffuus licht, het
direct zonlicht met projecties, zonnewendes,
kleurschakeringen, het verschil in beeldvorming
van licht overdag en ’s nachts. Ik speel met licht
en bouw ermee.
In Londen maakte ik een 20-meter hoog beeld,
de Lighted Lady, een lichtsculptuur midden
op een rotonde waar je het stadsdeel Barking
binnenrijdt. Het inspireerde één van de lokale
bewoners om mij te schrijven:
dear sir i live in Dagenham
every morning i drive thro the roundabout
with your sculpture
i look forward to seeing it
i am not an artistic person - I am an electrician
i thought how clever the man must be who
built that the light and shape is never
the same
it looks different every time i see it
i want to touch it stand by
it look up at it but its in the middle of a very
busy roundabout then
i thought that’s what you wanted then
i realised you really are a gifted person
best wishes john mclester

13
12
Over licht
Direct zonlicht
Direct zonlicht is de ultieme bron voor veel
van mijn projecten, in mijn opdrachten in
architectuur en de sculpturen in de openbare
ruimte. Met transparant materiaal creëer
ik gekleurde beelden in de omgeving:
zonlichtprojecties. Door variaties in richting,
invalshoek, kleur, intensiteit en reflecties geef
ik daar vorm aan. Het zijn de niet-tastbare,
immateriële kleurprojecties van de zon die
bepalen hoe mijn ontwerpen er uit zien, hoe
ze zich verhouden tot de omgeving en hoe ze
worden ervaren.
De zonlichtprojecties volgen de beweging
van de zon en verplaatsen zich in de ruimte.
Die verplaatsingen gaan zo langzaam dat
je de beweging zelf niet ziet. Je ziet een
gekleurd glasraam of een lichtsculptuur met
zijn projecties als een statisch beeld, een
momentopname. Maar vijf minuten later ziet
het project er geheel anders uit. Het kunstwerk
ontwikkelt zich in de tijd. Als je zo’n project
bezoekt, zie je het op één moment. Bij grijs
weer zie je het dan zonder de zonprojecties.
Om het project te begrijpen moet je weten dat
je maar één stadium ziet en dat het meer is
dan dat ene beeld. Kern van deze projecten
zijn de zich verplaatsende zonlichtprojecties en
de bewustwording dat het licht afkomstig is uit
de kosmische ruimte.
Diffuus licht
Het licht op een bewolkte dag, als de zon niet
schijnt, is diffuus. Diffuus betekent dat er geen
directe lichtbron is te onderscheiden en dat
het licht zich naar alle richtingen verstrooit. Het
grijze, prachtige ‘Hollands Licht’ is diffuus en
kent een grote verscheidenheid aan nuances
in kleuren en grijzen. Het is door de eeuwen
heen kenmerkend voor de Nederlandse
beeldende kunst. Op school heb ik niets
geleerd over dat ongrijpbare diffuse licht. Het
ging op school altijd over licht met een directe
lichtbron dat zich rechtlijnig voortbeweegt.
In mijn werk doe ik al meer dan vijftig
jaar onderzoek naar dat diffuse licht. Ik
experimenteer onder andere met mijn licht-
modules, kleine objecten, waarmee ik
onderzoek hoe diffuus licht zich gedraagt en
welke visuele ervaringen het teweeg brengt.
De resultaten van dergelijke experimenten
pas ik toe in mijn ontwerpen en projecten. In
1981 publiceerde Leonardo, het internationale
tijdschrift voor kunst en wetenschap mijn
artikel ‘Light Modules: Pictorial artworks
produced bij daylight projected onto a
translucent screen’.
Wolken, die de zon afschermen, hebben
verschillende dikten. Ze zorgen ervoor
dat het diffuse licht niet overal eenzelfde
intensiteit heeft. Er ontstaat een veelheid van
kleurvariaties. Het gedrag van diffuus licht,
waar ik in mijn projecten dankbaar gebruik
van maak, is vergelijkbaar met de bewegingen
van water. In tegenstelling tot het licht van
een directe lichtbron, breidt een lichtpunt in
diffuus licht zich bolvormig uit, als een sfeer.
Bolvormige uitbreidingen van twee lichtpunten
overlappen elkaar in de ruimte en laten
daarmee een verbazingwekkend scala aan
mengkleuren zien.
In mijn projecten gebruik ik het diffuse licht op
allerlei manieren. Ik isoleer het, vervorm het en
kleur het met transparante materialen. De wijze
waarop het diffuse licht zich daarna verspreidt,
creëert een grote verscheidenheid aan
mengkleuren, kleuren die in elkaar over gaan.
Er ontstaan beelden met een meditatieve
uitstraling waar je lang naar kunt kijken.
Licht en tijd
De zon gaat altijd op voordat hij ondergaat.
– Louise van Santen
Mijn projecten met daglicht ontwikkelen zich
in de tijd, ze volgen de zon. Ik ontwerp soms
bijzondere zonnewijzers. Het gaat mij daarbij
niet om het meten van de tijd, maar wel om
het waarnemen van de positie van de zon
in de hemel. Het maakt dat je meer bewust
wordt van het kosmische aspect van licht —
baan van de aarde om de zon.
Een bijzonder project zijn de lichtinstallaties in
gebouw het Zandkasteel, indertijd in gebruik
als hoofdkantoor van de ING-bank. Het
ontwerp dat ik eind jaren tachtig maakte, in
samenwerking met collega Judigor, is nog
steeds een bijzonder voorbeeld van een
project dat door de seizoenen heen van
gedaanten verandert. De lichtinstallaties van
het gebouw maken de zonnewendes van
winter, lente, zomer en herfst zichtbaar.
Het gebouw kan zich daarmee voegen in de
rij van iconische bouwwerken waar bijzondere
kosmische verschijnselen zijn waar te nemen.
Zoals bij de 5000 jaar oude steencirkel van
Stonehenge in Engeland, een monument
dat werd gebruikt als een oude kalender om
de zonne- en maanveranderingen waar te
nemen en vooral om de seizoenswisselingen
te markeren. Of de tempel van Abu Simbel in
Egypte waar op bepaalde data zonlicht diep
de tempel binnendringt om het beeld van
Ramses in het licht te zetten — tegenwoordig
wordt dat jaarlijks gevierd met een lichtfestival.
Evenzo denk ik aan de piramide van Chitzen
Itza in Mexico, waar twee keer per jaar de
heilige gevederde slang als licht langs de
trappen verschijnt.
Ook vandaag is het ervaren in een bouwwerk
dat de dagen korten en daarna weer langer
worden een specifieke belevenis. Velen willen
dat meemaken en verzamelen zich daarom
op die data in plaatsen als Stonehenge of in
het observatorium van Robbert Morris in de
Flevopolder.
De tijd staat nooit stil. De dag verandert in de
nacht. Als de zon ondergaat staat het project
in het donker. Ik zie de situatie in de nacht net
zo belangrijk als de situatie overdag. Nadoen
van de zon is door de vereiste intensiteit en
beweging van het licht praktisch niet doenlijk.
Ik maak daarom vaak voor de nacht een
afzonderlijk ontwerp voor geïntegreerde
verlichting. Dan ontwerp ik een soort
tegenmelodie in relatie met het licht overdag.
Er ontstaat als het ware een tweede beeld in
de nacht.

17
16
Ziekenhuis Oost-Limburg,
Genk, België
Geïntegreerde zonlichtkunst, binnen en buiten

19
18
Voor het gekleurd glas van de panelen is
gekozen voor een nieuwe techniek. Deze
bestaat uit een digitale print met transparante
inkt op een film, die is gelamineerd tussen
twee glasplaten, de dye-sublimation techniek.
Deze techniek maakt subtiele kleurovergangen
mogelijk.
Geïntegreerde kunst in het
hele ziekenhuis
Al in 2011 is, na het winnen van een
competitie, een opdracht verkregen voor
geïntegreerde kunst in het ziekenhuis.
Gekleurd glas is het centrale thema. Het is
toegepast in de parkeergarage, de glazen
trappen, de daklichten van de garage
en in licht-objecten op het centrale plein.
De zon projecteert de kleuren van al het
gekleurde glas over het hele terrein.
Zes trappen leiden naar de parkeergarage;
iedere trap is van glas met een eigen
uitgesproken kleur. De kleuren zijn sterk
aanwezig zowel op de begane grond als in
de ondergrondse parkeergarage. De kleuren
maken oriëntatie in de parkeergarage tot
een natuurlijk fenomeen. Wegwijzers zijn niet
nodig omdat mensen zich herinneren dat hun
auto in de buurt van de ‘groene’ trap staat;
de trap die zij genomen hebben om vanuit de
ondergrondse garage het ziekenhuis binnen
te gaan. De oriëntatie wordt versterkt doordat
daklichten op hun route, dezelfde groene
kleur hebben.
Op het plein bij de ingang is een sculptuur
van gekleurd glas geplaatst. Met de zon
verschijnen grote kleurvlakken op de straat.
Kinderen spelen in deze kleuren. Op dit
plein staan ook drie bijzondere bankjes
met zittingen van gekleurd glas. De zon
projecteert de kleuren van het glas op
het plein.
Al deze kleuren geven het ziekenhuis een
feestelijk aanzien.
In deze dubbele opdracht voor het Ziekenhuis
Oost-Limburg zijn verschillende vormen van
lichtkunst geïntegreerd, zowel binnen als
buiten. Gekleurd glas brengt kleur in het
gehele ziekenhuis en op het terrein. De zon
creëert een feest van licht.
Naast het gekleurde glas, verspreid over het
ziekenhuis, bepalen de felgekleurde panelen
van het nieuwe grote K-blok het aanzien
van het ziekenhuis. Deze panelen, die in de
gevel zijn geplaatst, veranderen binnen, in de
interieurs, in gekleurde glasramen met een
meditatieve uitstraling. Alle ziekenkamers
hebben zo een eigen individueel gekleurd
glasraam. Dit maakt het ziekenhuis uniek.
De kunst is een wezenlijk deel van de
architectuur geworden. Een ziekenhuis met
dergelijke kunstwerken in alle afzonderlijke
ziekenkamers is nergens op de wereld
te vinden.
Nieuwbouw van het K-blok
In de gevels van het K-blok zijn meer dan
150 gekleurde glaspanelen van 4 x 1 meter
geplaatst, ieder met een eigen design. Ze
staan in een RVS-kader op een sokkel los van
de gordijngevel. Ze doorbreken de monotonie
van de lange gevelvlakken en verlenen het
grote bouwblok een menselijke schaal.
Bijzonder is dat de panelen zowel binnen als
buiten hun uitstraling hebben.
Binnen veranderen de felgekleurde panelen
in ramen met zachte kleuren en een
meditatieve uitstraling. Patiënten, bezoek en
personeel ervaren deze ramen als weldadig
en rustgevend.
In de nacht keert het lichtproces zich om.
De verlichting in de ziekenkamers laat, via het
gekleurde glas, de gevels stralen in de nacht.
Het ontwerp van de gekleurde raampanelen
is gebaseerd op mijn onderzoek met licht-
modules, een onderzoeksproject naar de
eigenschappen van diffuus licht.
DATA
Voltooid: 2018
Projectduur: 3 jaar
Medium: Vanceva-glas, gelaagd glas, zonlicht, LED-verlichting
Architect: Michiel Cohen, Cezeped Architecten Delft Nederland
Adres: ZOL, Ziekenhuis Oost-Limburg, Schiepse Bos 6,
B-3600 Genk, België
Projectmanager: Tom Berkhout, Cezeped Architecten
Opdrachtgever: Ziekenhuis Oost-Limburg Genk, België
Budget: € 200.000 (eerste opdracht) en € 600.000 K-blok
Opmerking: het project is ontwikkeld in nauwe samenwerking
met architect Michiel Cohen van Cezeped Architecten
Uitgelichte projecten | Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk, België

21
20
Alle ziekenkamers hebben een eigen individueel gekleurd glasraam.
Dit maakt het ziekenhuis uniek.

23
22

25
24

27
26

29
28

31
30
Topografische Dienst,
Emmen
Zonlichtprojecties in twee vides

33
32
In de gangen van het gebouw van de
Topografische Dienst in Emmen bevinden
zich twee vides, die daglicht in de gangen
brengen. Over de volle breedte van deze vides
is lichtkunst geïntegreerd.
Boven in de vides zijn objecten geïnstalleerd
met rode en blauwe spiegels. Als je in de
gangen loopt zijn deze objecten niet te zien,
alleen hun reflecties zijn waar te nemen. De
objecten reflecteren beelden op de witte
muur van de vides. Om meer reflecties op te
vangen hangen voor deze muur vier lange,
smalle witte panelen. De spiegel-objecten zijn
op drie verschillende hoogtes en onder drie
verschillende hellingen aangebracht, opdat
in ieder seizoen zonlicht opgevangen kan
worden.
Bij grijs weer, zonder zon, reflecteren de
objecten een zachte kleurgloed van gemengd
rood en blauw licht op de muur en op de vier
lange panelen. Ze roepen een meditatieve
ervaring op.
Als de zon gaat schijnen ontstaan felgekleurde
rode en blauwe vormen op de muur en op de
hangende panelen. De beelden veranderen
met het uur van de dag en met de tijd van
het jaar. De beeldwisselingen zijn zo sterk,
dat het bijna niet te geloven is, dat ze alleen
door weerkaatsing van het zonlicht tot
stand komen.
Nadat het oude gebouw van de
Topografische Dienst vanaf januari 2010
jarenlang leegstond, kreeg het een nieuwe
bestemming. In 2016 werden renovatie- en
onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd
en werd het pand in gebruik genomen als
regiokantoor van de Belastingdienst en
depot van het Nationaal Archief. Tijdens deze
verbouwing werden de vides samen met de
lichtkunst afgebroken.
DATA
Voltooid: 1985
Project duur: 2 jaar
Medium: Daglicht, zonlicht, acrylaat spiegels
Locatie: BendienpleinEmmen
Project manager: Ir. J.D.Peereboom Voller
Architect: Rijksgebouwendienst: Ir. J.D.Peereboom Voller
Opdrachtgever: Rijksgebouwendienst
Budget: f 60.000
Uitgelichte projecten | Topografische Dienst, Emmen

35
34
Uitgelichte projecten | Topografische Dienst, Emmen

37
36
Barking City,
Londen, Engeland
‘The Lighted Lady’, een 20-meter hoog beeld

39
38
Uitgelichte projecten | Barking City, Londen, Engeland
De sculptuur staat op een rotonde van de
noordelijke ringweg die de toegang vormt tot
Barking City, een landmark in deze noord-
Londense stadswijk. Het beeld met de vorm
van een geabstraheerd vrouwenfiguur heet
‘The Lighted Lady of Barking’, kortweg ‘The
Lighted Lady’.
Het beeld is opgebouwd uit staalplaten
met een witte coating. Een blauwe schijf
van transparant plexiglas is als een aureool
bovenin het beeld aangebracht, een
etherische ellips tegen de lucht. Het blauwe
plexiglas creëert een lichtgloed op het witte
staal van het beeld. Met de zon verschijnen
daar scherpe projectie-beelden.
‘The Lighted Lady’ is zo ontworpen dat, van
verschillende kanten af gezien, een steeds
wisselend beeld ontstaat. Het silhouet
verandert voortdurend als je om de rotonde
heen rijdt. Een bijzondere, dynamische
ervaring.
DATA
Voltooid: 2006
Projectduur: 2 jaar
Medium: Staal, acryl, LEDlicht, daglicht, zonlicht
Locatie: Barking City, Borough of London, Engeland
Project manager: Peter Watson, Barking City
Opdrachtgever: Barking City
Budget: £ 400.000
‘s Avonds wordt ‘The Lighted Lady’ verlicht
door lampen met verschillende kleuren, die
rondom het beeld zijn geplaatst. Het geeft
de sculptuur een feestelijke uitstraling. In de
nacht heeft ‘The Lighted Lady’ een totaal
ander aanzien dan overdag. Het krijgt dan
een tweede leven, als een soort tegenmelodie
tegenover de situatie overdag.

41
40
NMB Bank (ING)
Hoofdkantoor
Amsterdamse Poort
Lichtinstallaties in 10 torens

43
42
Één lichtkunstwerk
Reliëfs van spiegelend gepolijst koper en
messing bekronen de torens van het gebouw.
De reliëfs zijn geplaatst aan de noordzijde
van de torens zodat het licht uit het zuiden
wordt opgevangen. Zonlicht reflecteert licht
afkomstig van deze reliëfs als een gouden
gloed op de wanden van de vides. De vorm
van de reliëfs is bepaald door de ontmoeting
van binnenvallend zonlicht met de architectuur
van de 10 torens. In de reliëfs zijn lijnen
opgenomen; winter- en herfst/lentelijnen,
die de zonnewendes markeren. Tussen de
panelen van de reliëfs zijn smalle, gebogen
spiegelstroken aangebracht die ervoor zorgen
dat zonlicht diep de vides binnendringt.
De reliëfs zijn autonome kunstwerken.
In de binnenstraat staan lichtsculpturen, soms
meer dan 30 meter onder de reliëfs. Ook
deze sculpturen — ‘Riviersteen’ in toren B, de
‘Embryo of Light’ in toren C, de ‘Nadirstenen’
in de torens D en E en de ‘Spirala’ in toren
H — zijn autonome kunstwerken. Tegelijkertijd
zijn ze onderdeel van de totale lichtkunst.
Zomerspiegels, solstitium,
seizoenlijnen
Om 12 uur op 21 juni, de langste dag van het
jaar, dringt zonlicht het diepst de vide binnen.
Op deze plek zijn speciaal vormgegeven
gekleurde metalen spiegels aangebracht,
‘Zomerspiegels’. Ze markeren het solstitium,
de zomerzonnewende. In alle 10 torens is zo’n
spiegel geplaatst. Kleuren van deze spiegels
zijn gekozen in harmonie met de kleuren van
de torens.
Ook op 21 december, op de kortste dag van
het jaar, bereikt de zon de bovenzijde van de
torens. Door de punten te verbinden waarop
op verschillende tijden van de dag zonlicht
de wanden bereikt ontstaat een ‘winterlijn’.
Die lijn is in een aantal torens de onderzijde
van het reliëf. In de hoge torens wordt de
onderzijde van de reliëfs bepaald door de
lente/herfstlijn die de punten verbindt waar op
Gebouw en lichtkunst
Het hoofdkantoor van de ING-bank in de
Bijlmermeer in Amsterdam zuidoost is een
iconisch ontwerp van Architectenbureau
Alberts en van Huut. Het bestaat uit
tien torens, die verbonden zijn door een
binnenstraat. Ieder van de tien torens is
gebouwd rondom een ‘vide’ een lege hoge
ruimte met bovenin een daklicht. Onder
coördinatie van Arnold Hamelberg werden
Joost van Santen en Judigor gevraagd om
voor deze vides lichtkunst te ontwerpen.
Het is een bijzonder project geworden met
autonome reliëfs en sculpturen geïntegreerd
in het gebouw. De reliëfs boven in de torens
en de sculpturen in de binnenstraat beneden
zijn door licht met elkaar verbonden. Ze horen
bij elkaar en vormen samen één kunstwerk.
Het gebouw is in 2021 door de ING-
bank verlaten. Het is nu omgebouwd tot
Internationale school en appartementen,
waarbij de kunstwerken behouden zijn.
Zonnewendes en licht-momenten
De lichtkunst is geïnspireerd door de
organische architectuur van het iconische
gebouw. De vorm van de reliëfs is bepaald
door de ontmoeting van het binnenvallend
zonlicht met de architectuur van het gebouw.
Bijzondere momenten zoals de langste en
kortste dag van het jaar en de zonnewendes
van lente, zomer, herfst en winter zijn fysiek
vormgegeven in het ontwerp. Het moment
van twaalf uur zonnetijd, als de zon het
hoogste punt van de dag bereikt, is zichtbaar
in de reliëfs. Het waarnemen van deze
bijzondere momenten van de lichtkunst kan
bewustzijn doen ontstaan van het kosmische
aspect van het licht, de draaiing van de
aarde om zijn as en de baan van de aarde
om de zon. Je moet wel het weten om
deze aspecten van de lichtkunst te herkennen
en hun betekenis te begrijpen. Je moet het
weten anders ontgaat je de essentie van
het ontwerp.
Uitgelichte projecten | NMB Bank (ING) Hoofdkantoor Amsterdamse Poort
Solsitium, zomer-zonnewende

45
44
verschillende uren van de dag, op 21 maart
en 21 september zonlicht de wanden van de
vide bereikt. In deze reliëfs is ook de winterlijn
zichtbaar gemaakt.
Onderzoek
In het Lichtlaboratorium van de Technische
Universiteit Delft werd aan de hand van een
maquette onderzocht hoe zonlicht de vides
binnendringt. Op deze wijze zijn winterlijn
en lente/herfstlijn bepaald. Ook werd op
deze manier de plaats van de zomerspiegels
vastgelegd. Midden jaren ‘80 bestonden
er nog geen computerprogramma’s
om deze plekken te bepalen. Door de
onnauwkeurigheid van de maquette zijn in de
praktijk afwijkingen ontstaan. Dit doet niet
af aan de betekenis, de intentie blijft.
DATA
Titel: Lichtkunst in 10 torens
Kunstenaars: Joost van Santen en Judigor
Voltooid: 1987
Projectduur: 3 jaar
Medium: daglicht, zonlicht, koper, messing, marmer, glas
Locatie: Amsterdamse Poort, Amsterdam, Nederland
Architect: Alberts en van Huut
Projectmanager: Ir. J.J.C. van Rijs
Opdrachtgever: NMB Bank (in 1992 ING Bank)
Budget: f 100.000

47
46

49
48
Toren A
De vide van toren A wordt bekroond door een
messing reliëf. De onderzijde wordt bepaald
door de ‘winterlijn’. Op de kortste dag van
het jaar raakt zonlicht elk punt van het reliëf.
In het midden van het reliëf, dat naar het
noorden wijst, bevinden zich twee gebogen
zilveren spiegels. Deze reflecteren het zonlicht
op de vloer van de binnenstraat.
Toren B
De vide wordt bekroond door een reliëf van
spiegelend, gepolijste koperen panelen.
Drie gebogen gekleurde spiegels zijn onder
verschillende hoeken gemonteerd. Zonlicht dat
door één van de spiegels wordt gereflecteerd,
zal altijd de binnenstraat bereiken. Eén
keer per dag om 12.00 uur bedekt het
gereflecteerde zonlicht een lijn die van noord
naar zuid over de vloer van de binnenstraat
loopt. Een steen, de ‘River Rock’ die zich
op deze lijn bevindt, wordt verlicht door dit
zonlicht. Deze steen van wit Carrara marmer
werd gevonden in een rivierbedding, daar
afgezet door gletsjers tijdens de ijstijd. Achter
deze steen is een aluminium reflector met een
magentakleurige coating geplaatst, waardoor
de steen een roodachtige gloed krijgt.
Toren C
Reliëf en het beeld ‘Embryo van Licht’. Aan
de bovenzijde van de vide zijn verspringende
spiegelende koperen strips aangebracht
als een ketting die de vide bekroont.
Goudkleurig licht wordt op de wanden van
de vide gereflecteerd. Een smalle gebogen
spiegelstrook, horizontaal geplaatst,
completeert het reliëf. Het vormt een contrast
met het gouden reliëf, als een zilveren sieraad.
Eenmaal per jaar bereikt het licht van deze
spiegelstrook het ‘Embryo of Light’, een
lichtsculptuur in de vijver van de begane
grond.
Torens D en E
Reliëfs van spiegelend gepolijst koper en
messing zijn aan de bovenzijde van de vides
gemonteerd. De onderzijde wordt gedefinieerd
door de ‘lentelijn’. Binnen de reliëfs is de
‘winterlijn’ te zien. In de binnestraat staan
twee stenen sculpturen, de ‘Nadir Stenen’.
Vanwege de hoogte van de torens zijn, opdat
het gereflecteerde licht van de reliëfs de nadir-
stenen bereikt, extra spiegels op de trappen
gemonteerd. Eenmaal per jaar bereikt het
gereflecteerde zonlicht van deze spiegels de
Nadir-Stenen.
De Nadir-Stenen in toren D en E
Deze sculpturen staan in de binnenstraat van
de D en E torens. De sculpturen zijn gemaakt
door splijting van een blok blauw Belgisch
hardsteen. De twee op die manier ontstane
delen zijn tegenover elkaar opgesteld. Op
ooghoogte zijn de blokken onder een hoek
van 45 graden afgeschuind. Op deze vlakken
zijn spiegels geplaatst. Mensen, lopend in de
binnenstraat, zien in deze spiegels het licht
van het daklicht, 30 meter hoger.
Toren F
Het reliëf van toren F ‘Streaming Light’ is
geïnspireerd op de waterstroming in de
onderliggende vijver. Gebogen smalle stroken
gepolijst koper zijn aan de wand van de vide
bevestigd. De strips hebben een gegolfd
oppervlak. Gezien vanaf de binnenstraat
lichten ze op. Ze vangen het licht dat door
het glazen dak binnenkomt.
Toren H
Sculpturen ‘Light Organ’ en ‘Spirala’.
Negen gebogen zilveren spiegelstroken,
bevestigd aan het oor van de vide, vormen
een sculptuur genaamd ‘Light Organ’. Elk
van de zilveren stroken reflecteert lange
stroken zonlicht op de wanden van de vide
en bereikt eenmaal per dag het beeld
‘Spirala’, opgesteld in de binnenstraat.
Spirala is een koperen object van 6 meter
hoog. De stijgende vorm symboliseert
het nieuwe begin van het seizoen in
overeenstemming met het formele ontwerp
van het gebouw.
Toren A Toren B Toren C
Toren D Toren E Toren F
Toren H Toren I

51
50
Station Amersfoort
‘Ellips van Licht’, een gekleurd glasraam met zonprojectie

53
52
Uitgelichte projecten | Station Amersfoort
Op de zuidgevel van het station in Amersfoort
is een ellips van gelamineerd gekleurd glas
geïnstalleerd. De zon projecteert de kleuren
van de ellips in de hal. De projectie volgt de
zon door de dag. De beweging is zo langzaam
dat die niet als zodanig is te onderscheiden,
maar na enige tijd bevindt de kleurprojectie
zich op een andere plek. Deze niet-tastbare,
immateriële, bewegende zonlichtprojectie in
de vorm van een ellips is de essentie van het
ontwerp.
In de loop van de dag verplaatst de ellips
zich van west naar oost. Met het korten van
de dagen, als de zon lager staat, dringt de
geprojecteerde ellips steeds dieper het station
binnen. De verplaatsingen van de projectie
weerspiegelen de draaiing van de aarde om
zijn as en de baan van de aarde om de zon.
Als de zon niet schijnt ziet de bezoeker alleen
de ellips van gekleurd glas; op zichzelf een
autonoom kunstwerk. De kleuren van het glas
bepalen de sfeer in de hal en maken die een
aangename plek om te verblijven. Maar zonder
zon mis je de kern van het kunstwerk, de
niet-tastbare ellips van gekleurd licht, die zich
langzaam door de ruimte verplaatst. Om het
kunstwerk te zien moet je wachten tot de zon
gaat schijnen en de kleurprojectie in de hal
verschijnen.
Een gekleurd glasraam is in de meeste
gevallen alleen van binnenuit goed te zien.
Je kijkt door het glas heen naar het licht. Als
je buiten staat kijk je van licht naar donker,
dan vallen de kleuren weg. Aan de noordzijde
van de stationshal plaatste architect Jan
van Belkum een extra raam, waardoor het
gekleurd glas tweezijdig zichtbaar is. Wanneer
je buiten aan de zuidzijde staat zie je het
gekleurde glas tegen het licht van dit noord-
raam, daardoor blijf je de kleuren zien.
‘s Avonds is het kleurraam door de verlichting
binnen ook van buitenaf goed te zien.
Het ontwerp is ontwikkeld in nauwe
samenwerking met architect Jan van Belkum.
In 1992 ontvingen wij samen de ‘Brunel
Award’ voor het treinstation in Hilversum als
voorbeeld van geïntegreerde kunst in het
openbaar spoorvervoer.
Het station met de kunst werd tentoongesteld
in het Art Institute of Chicago en gepubliceerd
in het boek Modern Trains and Splendid
Stations: Architecture, Design, and Rail Travel
for the Twenty-First Century (2001).
DATA
Titel: ‘Ellipse of Light’
Voltooid: 2000
Projectduur: 2 jaar
Medium: Gelaagd gekleurd glas, zonlicht
Locatie: Stationplein 7, 3818 Amersfoort
Projectmanager: Ir. M. Reichert, Articon, Arcadis
Opdrachtgever: Railinfrabeheer Utrecht
Budget: € 75.000

55
54
Ravensbrückmonument,
Museumplein Amsterdam
Oorlogsmonument ter herinnering aan de
Vrouwen van Ravensbrück 1940-1945

57
56
In 1972 kwam het Comité Vrouwen van
Ravensbrück met de wens naar buiten om
een monument op te richten in Amsterdam ter
herinnering aan de Nederlandse slachtoffers
van het concentratiekamp Ravensbrück.
In 1975 werd het monument onthuld op het
Museumplein in Amsterdam.
Concentratiekamp
Ravensbrück, het enige grote nazi-kamp dat
werd aangewezen voor vrouwen, bevindt
zich tegenover de stad Fürstenberg, iets
ten noorden van Berlijn. Tijdens de Tweede
Wereldooorlog werden daar meer dan
130.000 vrouwen en kinderen gevangen
gezet, waaronder bijna duizend Nederlandse
vrouwen. De meeste van hen hadden verzet
gepleegd tegen de Duitse bezetting. Ze
hadden Joden geholpen met het vinden van
schuilplaatsen, wapens getransporteerd
voor het verzet, Amerikaanse en Engelse
piloten die waren neergeschoten helpen te
ontkomen, verzetskranten rondgebracht,
persoonsbewijzen vervalst.
Momenteel is het kamp een museum,
‘Mahn und Gedenkstätte Ravensbrück’.
Daar is een Nederlandse cel ingericht. Het
Comité Vrouwen van Ravensbrück plaatste
in deze cel een model van het Amsterdamse
Ravensbrück-monument.
Opdracht
De opdracht van de gemeente Amsterdam
werd verleend aan drie kunstenaars, Frank
Nix, Guido Eckhardt en Joost van Santen.
De kunstenaars besloten ieder een ontwerp
te maken. In onderling overleg werd het
ontwerp van Joost van Santen gekozen om te
realiseren. Het is een lichten geluidsbaken
met een metalen cilinder als bron van het
licht en geluid. Daar omheen gegroepeerd
een zevental metalen panelen, die het licht en
geluid opvangen en weerkaatsten. De tekst:
“Vrouwen van Ravensbrück: voor haar, die
tot het uiterste neen bleven zeggen tegen het
fascisme”. Op advies van professor Gomperts
werd later ‘voor hen’ vervangen door ‘voor
haar’. In het ontwerp zijn licht, geluid, vorm
en tekst één geheel. Bij de uitwerking van het
ontwerp werden de 7 panelen uitgebreid tot
11 panelen.
Beschrijving
Een roestvrijstalen zuil van 3,40 meter hoog
zendt lichten geluidssignalen uit. De signalen
worden opgevangen en gereflecteerd door elf
roestvrijstalen panelen oplopend in hoogte,
die rondom de zuil zijn gegroepeerd. Het
geheel wordt gedragen door een natuurstenen
plateau. Licht- en geluidssignalen vormen een
cyclus waarin geluid overgaat in licht waarna
het licht weer transformeert naar geluid. De
cyclus begint met nauwelijks hoorbaar geluid,
een donkere brom, dat langzaam aanzwelt
en daarna langzaam uitdooft. Als het stil is
verschijnt een zwak licht dat steeds intenser
gaat branden en vervolgens langzaam
uitsterft. De cyclus begint opnieuw. Er is een
rondgaande lichtflits met een kloppend geluid.
De lichtflitsen doen denken aan de zoeklichten
rond het kamp. Tussen deze signalen bevindt
zich een moment van stilte. Het opkomend
en dovend geluid uit de zuil heeft associaties
met de loeiende crematoria in het kamp.
Geluid
Het geluid is ontwikkeld in het Creative
Performance Lab van het Conservatorium
Amsterdam. Uit een witte ruis zijn de hoge
tonen verwijderd. Daarna is het geluid door
een grote metalen echoplaat gevoerd tot een
dreigende brom. Het idee was om het geluid
voort te brengen door het plaatsen van een
triller op het metaal van de zuil. Dit bleek
helaas niet mogelijk door de constructie van
de zuil, waar een roestvrij stalen plaat op een
stalen pijp werd gelijmd. De lijm maakte de
zuil dof. Daarna werd het geluid weergegeven
met een luidspreker.
Uitgelichte projecten | Ravensbrückmonument, Museumplein Amsterdam

59
58
Realisatie
In 1975 bestonden de elektronische
mogelijkheden van tegenwoordig nog niet.
Mechanische oplossingen voor licht en geluid
werden gekozen, wat later tot grote problemen
zou leiden. In de loop van de jaren werd de
constructie en de elektronica verschillende
malen geheel vernieuwd. Bij het tot stand
komen van het monument is vooraf geen
engineering gedaan. Dit leidde later tot veel
problemen. Al bijna een halve eeuw blijft het
monument aandacht vragen, mede omdat
nieuwe technieken beschikbaar kwamen
voor de werking van licht en geluid.
Documentatie van de geschiedenis van het
Ravensbrückmonument is te vinden in het
Stadsarchief van Amsterdam.
Idee en vorm
De Vrouwen van Ravensbrück, die het
concentratiekamp uit de tweede wereldoorlog
overleefden, wilden een plek om te
herdenken. Ze plaatsten een oproep in het
blad BK-Informatie, Vakblad voor beeldend
kunstenaars. In een interview dat Margreet
den Buurman in 2019 met mij had (tijdschrift
Bühne), spreek ik over het idee achter het
monument:
”Op het ogenblik dat ik die oproep las kreeg
ik in een ingeving van licht dat langzaam
opgloeit, tot een maximum komt en daarna
uitdooft. Als het licht helemaal uit is gaat
het over in geluid, een donkere zoem. Dat
geluid begint zacht, zwelt aan en sterft weer
DATA
Titel: Ravensbrückmonument
Opdracht: de opdracht werd verleend aan Joost van Santen,
Guido Eckhardt en Frank Nix.
Ontwerp en concept: Joost van Santen.
Concept: Licht, geluid, vorm en tekst vormen één geheel.
Tekst: vrouwen van ravensbrück 1940 -1945.
voor haar die tot het uiterste neen bleven zeggen tegen
het fascisme.
Voltooid: 1975. In 2012 en daarna renovatie en vernieuwing.
Projectduur: 25 jaar
Medium: RVS, licht, geluid en tekst
Projectleiding: Gemeente Amsterdam
Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam
Oorspronkelijk budget: f 300.000 later nieuw budget
€ 200.000
Uitgelichte projecten | Ravensbrückmonument, Museumplein Amsterdam
langzaam weg. Dan gaat het over in licht.
De cyclus begint opnieuw. De vorm van het
monument is voortgekomen uit deze cyclus.
Voor mij is deze lichten geluidcyclus de
inhoud van dat monument. Mensen zien dat
niet automatisch en vinden dat soms ook niet
belangrijk. Ik was aanwezig bij een herdenking
waarbij licht en geluid van het monument was
uitgeschakeld. Niemand die het opmerkte.
Maar voor mij was de essentie van het
monument op dat moment weg. Aanwezigen
hadden genoeg aan de vorm, ze merkten
niet eens dat licht en geluid niet werkten.”
In 1996 is het monument verplaatst van de
Van de Veldestraat aan de westzijde naar
de oostkant van het Museumplein tegenover
de Tenierstraat.

63
62
op de ene zijde valt is ook aan de andere
zijde te zien. Aan de zichtzijde van de plaat
verschijnen beelden met rijke geschakeerdheid
aan kleurnuances. Een meditatieve afbeelding
waar je lang naar kunt kijken.
De wijze waarop diffuus zich gedraagt is
vergelijkbaar met bewegingen van water.
Elk lichtpunt breidt zich bolvormig uit. In de
hier afgebeelde licht-module overlappen de
rode en blauwe bollen elkaar. Er ontstaat
gebied met een grote verscheidenheid aan
mengkleuren, levend licht.
In mijn onderzoek naar het gedrag van licht
experimenteer ik met objecten waarin diffuus
licht in kleur en vorm zichtbaar wordt.
Het zijn veelal kleine objecten, meestal in
kubusvorm, waarin de grote rijkdom aan
kleuren en lichtintensiteit van het diffuse licht
zich manifesteert. Ik duid ze aan als licht-
modules. Ze bieden mij aanknopingspunten
voor mijn lichtsculpturen. De licht-kubussen
die ik door de jaren heb gemaakt zijn
tegelijkertijd ook autonome lichtkunstwerken.
Licht-kubus
In de achterwand van de licht-kubus zit een
spleet met blauw en rood transparant perspex.
Door deze spleet dringt het diffuse licht de
kubus binnen. Het valt op een doorschijnende
plaat, die onder een hoek is geplaatst. Het
rode en blauwe licht — dat via de spleet naar
binnen schijnt — legt verschillende afstanden
af voordat het de plaat wordt opgevangen.
Hoe verder van de spleet hoe meer het licht
zich spreidt. De opalen plaat heeft dezelfde
eigenschappen als een filmdoek. Licht dat
Licht-modules
DATA
Titel: Licht-modules
Voltooid: n.v.t.
Projectduur: 1975-heden
Medium: licht, gekleurd acrylaat, hout, opaal acrylaat
Projectleiding: n.v.t.
Opdrachtgever: n.v.t.
Budget: n.v.t.
Onderzoeksprojecten

65
64
Het atelier als werkplaats
Het atelier, waar ik sinds 1984 werk, is gelegen
aan de Van Bouwdijk Bastiaansestraat in
Amsterdam. Het bevindt zich op de derde
verdieping van de Vrouwenkliniek in één van
de paviljoens van het voormalige Wilhelmina
Gasthuisziekenhuis. Het licht komt binnen via
drie ramen in dakkapellen.
In een experiment werden de drie dakkapellen
van het atelier omgevormd tot licht-ramen.
Op het glas zijn transparante kleurmaterialen
aangebracht. Op de wanden van de dakkapel
zijn spiegels geplaatst. De voorkant van het
raam is bespannen met opaal papier. Hier
ontstaat een lichtspel. Bij grijs weer verschijnen
beelden in zachte, meditatieve kleuren op het
papieren zichtvlak aan de voorzijde, weergave
van het prachtige Nederlandse licht. Als
de zon gaat schijnen ontstaan spannende
beelden, die voortdurend variëren, afhankelijk
van de tijd van de dag. De beeldveranderingen
zijn geleidelijke transformaties, ze veranderen
vrijwel onopgemerkt. Maar wanneer er een
wolk voor de zon schuift, verdwijnen de beelden,
om later weer in volle glorie terug te komen.
In mijn opdrachten pas ik de principes
toe die ik uit deze experimenten leerde.
De experimenten zijn ook de basis voor
mijn ontwerpen van licht-paviljoens,
architectonische ruimtes die alleen zijn
bedoeld om naar licht te kijken en voor het
beleven van bijzondere lichtervaringen.
Experimenten in de studio,
1994-1996
DATA
Project: transformatie van de studio tot een mediatieruimte
Titel: Ruimte-Licht
Voltooid: 1996
Medium: zonlicht, glas, spiegel, papier
Locatie: Marius van Bouwdijk Bastiaansestraat 153
1054 RV Amsterdam
Onderzoeksprojecten
13:30 14:30 15:00 15:30
16:00 16:30 17:00 17:30
13:30 14:30 15:00 15:30
16:00 16:30 17:00 17:30

67
66
Ontwerpen van landmark sculpturen met
geïntegreerde fotovoltaïsche panelen
Locatie: het natuur- en recreatiebied
Broekpolder bij Vlaardingen
Voor het natuur- en recreatiebied Broekpolder
bij Vlaardingen ontwierp ik 20-meter hoge
landmark sculpturen, met de titel I en X.
Uitgangspunt is het gebruik van zonnepanelen.
De fotovoltaïsche panelen vormen
geïntegreerde onderdelen van de sculpturen.
Ze leveren energie voor de programmeerbare
LED-verlichting. De beelden in het donker
geven de sculpturen een tweede vorm.
Beelden met zonnepanelen,
2010
DATA
Medium: staal, glas, LED verlichting, fotovoltaïsche zonnepanelen
Budget: n.v.t.
Onderzoeksprojecten

69
68
Voortbordurend op de ervaringen met licht-
ramen in het atelier maakte ik een aantal
ontwerpen voor architectonische ruimten,
een micro-architectuur, waarin ik de ramen
toepas. Deze ruimten zijn alleen bedoeld voor
het ervaren van licht. Bij diffuus weer zijn in de
ramen zachte kleuren te zien die uitnodigen
tot meditatie. Met de zon verschijnen grillige,
felgekleurde beelden die verwondering
opwekken.
Aan de buitenzijde doen deze architectonische
ruimten zich voor als sculpturen, binnen
nodigen ze uit tot het kijken naar licht en
contemplatie. Ontwerpen zijn onder meer
Silence1, Cube, High Cube en Licht Lab.
Licht-ruimten, 2021
Silence1 is een micro architectuur met vier
in-en uitgangen. Het is ruimte buiten waar
men zich veilig kan voelen — ook als je alleen
bent, omdat je er overal uit kan. Acht hoge
ramen zijn ontworpen als licht-modules. Ze zijn
gebaseerd eerder uitgevoerde experimenten
met de ramen in het atelier. De gevels buiten
hebben holografische eigenschappen. Bij
grijs weer tonen ze zachte en met direct
zonlicht stralende regenboogkleuren die in de
omgeving reflecteren. Daarmee maken ze de
architectuur een object van beeldende kunst.
Onderzoeksprojecten

71
70
High Cube is een micro-architectuur die binnen
en buiten een andere ervaring oplevert. Buiten
is High Cube een lichtsculptuur. Binnen is het
een licht-ruimte met ramen die uitnodigen
tot meditatie. De vijf ramen zijn licht-modules
gebaseerd op de experimenten in mijn atelier.
‘High Cube’ manifesteert zich als een object van
beeldende kunst.
Licht Lab laat zeven ontwerpen zien voor
lichtgevels in een besloten ruimte. Ze reageren
op de richting en intensiteit van het zonlicht.
De lichtgevels nodigen uit tot het kijken naar
licht en tot meditatie.
Cube is een micro-architectuur die buiten als
een lichtsculptuur wordt ervaren. Binnen is
het een licht-ruimte met ramen die uitnodigen
tot meditatie. De ramen zijn licht-modules
gebaseerd op de studio-experimenten. De
verdieping is gemarkeerd door een gevel met
holografische eigenschappen. In openingen
in de vloer van de verdieping zijn ramen
met gekleurd glas geïnstalleerd. Daaronder
op de begane grond een vloer met een
laag water. De kleuren van de ramen in de
verdiepingsvloer spiegelen in het water.
Met ze zon stralen ze felle kleuren. ‘Cube’ is
een object van beeldende kunst.
Onderzoeksprojecten | Licht-ruimten

73
72
Het ontwerp was onderdeel van de
Tentoonstelling ‘Licht op het IJ’ in het
Muziekgebouw te Amsterdam 2015.
Kunstenaars Floor van Dusseldorp, Marijke
de Goey, Edwin van der Heide, Judigor
en Joost van Santen maakten een aantal
ontwerpen voor beelden rondom het IJ, om
een beeldentuin om het water van het IJ te
markeren en vorm te geven als een bijzonder
‘plein’ van Amsterdam.
Het beeld wordt van opaal plexiglas gemaakt.
In dit ontwerp spiegelt het Y-beeld in het
water. ’s Avonds is het intern verlicht en straalt
het over het IJ.
Beelden aan het IJ, 2015
Onderzoeksprojecten

77
76
Ziekenhuis Maas en Kempen Maaseik in
België.
Inrichting van een verloren ruimte tot een
Stiltecentrum.
De sfeer in de ruimte wordt bepaald door de
toepassing van gekleurd glas in de drie ramen
tussen de toegangsstraat en de ruimte van het
stiltecentrum. De ramen hebben schilderingen
met een meditatieve uitstraling. Je kan er lang
naar kijken.
Tegenover de glasramen is een doorgaande
houten bank geplaatst met een verborgen
lichtlijn. De gekleurde kussens van de bank
zijn er nooit gekomen. De bank leent zich tot
stille concentratie op de oplichtende kleuren
van de ramen. Om het licht uit te ramen te
versterken is een wand van de ruimte
bekleed met goudfolie. Het gekleurde licht
wordt gereflecteerd en vermenigvuldigd.
Als techniek voor de gekleurde glasramen
werd gekozen voor dye-sublimation.
Hierbij wordt een digitale afbeelding met
transparante inkt op een film geprint. De film
wordt vervolgens gelamineerd tussen twee
glasplaten. Deze techniek maakt het mogelijk
om subtiele kleurovergangen te maken.
Maaseik, Stiltecentrum
DATA
Titel: Stilte
Voltooid: 2019
Medium: gekleurd glas
Locatie: Ziekenhuis Maas en Kempen Maaseik in België
Project manager: Michael van Craybex
Architect: de jong gortemaker algra architecten
Opdrachtgever: Ziekenhuis Maas en Kempen
Budget: € 30.000
Gerealiseerde projecten

79
78
Ontwerp binnentuin met bijzondere
zonnewijzer.
De opdracht was om een ontwerp te maken
voor de binnentuin van het lyceum.
In dat kader werden slingerende paden
door de tuin aangelegd. Op de balken
werden schilderingen met zonvoorstellingen
aangebracht. Voor een centrale plaats in de
tuin is een bijzondere zonnewijzer ontworpen.
Prisma’s binnen de zonnewijzer geven met
regenboogkleuren de tijd aan. Het gaat
daarbij niet om de exacte tijdmeting, daar zijn
tegenwoordig horloges voor. De bedoeling
is dat je in de zonnewijzer de bewegingen
van de zon kunt volgen. Het gaat om bewust
beleven van het kosmische aspect van licht,
baan van de aarde om de zon.
Het gebouw is in 2000 afgebroken, waarbij
de bijzondere zonnewijzer op de schroothoop
is beland.
Amstelveen, Snellius Lyceum
DATA
Titel: Tijdlicht
Voltooid: 1980
Medium: verf, acrylaat
Locatie: Startbaan, Amstelveen
Project manager: n.v.t.
Architect: : Bleeker
Opdrachtgever: Snellius Lyceum
Budget: f 20.000

81
80
Gekleurd glas.
De hal van het ziekenhuis dient ook als
verkeersstraat en strekt zich uit over de
totale breedte van het gebouw, meer dan
50 meter. Naar buiten toe is de gevel van de
hal geheel van glas. Binnen en buiten gaan
bijna ongemerkt in elkaar over. De hal heeft
daardoor iets onbegrensd. De hal is een ruimte
en tegelijkertijd een niet-ruimte.
Een strook gekleurd glas over de volle breedte
van de gevel zorgt voor begrenzing en
intimiteit van de ruimte, terwijl het daarbij de
doorlopende eenheid van binnen en buiten
intact laat.
De techniek van de glasstroken is een
kleurstofsublimatieproces. Hierbij wordt een
digitaal bestand met transparante inkt op een
Maaseik België, Ziekenhuis
Maas en Kempen
DATA
Titel: Grenslicht
Voltooid: 2018
Medium: gekleurd glas
Locatie: Ziekenhuis Maas en Kempen Maaseik in België
Project manager: Michael van Craybex
Architect: de jong gortemaker algra architecten
Opdrachtgever: Ziekenhuis Maas en Kempen
Budget: € 80.000
film geprint, die dan gelamineerd wordt tussen
twee platen gehard glas. Deze techniek maakt
geleidelijke kleurovergangen mogelijk.
Naast de ramen van de gevel van de hal
zijn met gekleurd glas de grote ramen bij de
ingangen van de afdelingen gemarkeerd.
Daardoor kan men zich in het ziekenhuis
beter oriënteren.

83
82
Reflecties in de wachtkamers.
Drie vides brengen daglicht diep in het
gebouw. In alledrie de vides is lichtkunst
geïnstalleerd. In de eerste vide zijn
stroken holografische spiegelfolie op
het glas aangebracht. De zon reflecteert
regenboogkleuren in de ruimte. Door de
onderlinge afstand van de stroken blijft
de transparantie van het glas behouden.
Andere ramen van de vide zijn bekleed met
goudspiegelfolie. Ze brengen gekleurde
reflecties in de aangrenzende ruimten.
De reflecties veranderen gedurende de dag,
met de weersgesteldheid en met het seizoen.
De kunst in de vides is 22 jaar niet onderhouden.
De werking van de holografische folies is
daardoor bijna niet meer waarneembaar.
Den Haag,
Paleis van Justitie
DATA
Architect: Ir. R.N. van Vugt, Architectenbureau Ellerman,
Lucas en Van Vugt
Titel: lichtinstallaties in drie vides
Voltooid: 2002
Afmeting: 15 x 4 x 4 meter
Projectduur: 2 jaar
Medium: daglicht, zonlicht, glas-appliqué
Locatie: Den Haag, Nederland
Projectmanager: Ir. Vincent Reijers, Rijksgebouwendienst
Opdrachtgever: Rijksgebouwendienst Den Haag, Nederland
Budget: € 75.000
Opmerkingen: Het ontwerp is tot stand gekomen in nauwe
samenwerking met architect Niek van Vugt

85
84
Een low-budget project, ‘Stralend Licht’,
in kerk 'De Hoeksteen', Karel Doormanplein,
Hillegom.
In nauwe samenwerking met architect Piet
Koster is in het dak van de kerk een extra
dakraam geplaatst. In het daklicht zijn buizen
met stroken transparant gekleurd plexiglas
gemonteerd. De wand achter de preekstoel is
gebogen. Bij grijs weer verschijnt op de wand
een krans van licht. Als de zon gaat schijnen
verschijnt een stralend licht.
De kerk is in 2023 verkocht aan een
projectontwikkelaar en is inmiddels afgebroken.
Hillegom,
kerk De Hoeksteen
DATA
Titel: Stralend Licht
Voltooid: 1998
Projectduur: 2 jaar
Medium: daglicht, zonlicht, acrylbuizen
Locatie: Hillegom, Nederland
Architect: Piet Koster Heemstede
Opdrachtgever: Nederlands Hervormde Kerk Hillegom
Budget: f 4.500

87
86
DATA
Voltooid: 1992
Projectduur: 2 jaar
Medium: daglicht, zonlicht, spiegels, metaal,
holografisch glas, hout
Locatie: Hilversum, Nederland
Architect: Ir. J. A. van Belkum, Arcadis BV
Projectmanager: Spoor infrabeheheer
Budget: f 50.000
Kunst in toren van het kantoorgedeelte en in
de hal van het station.
Het ontwerp van het stationscomplex te
Hilversum is van ir. J.A. van Belkum van
Architecten- en ingenieursbureau Arcadis bv
te Amersfoort. Het gebouw is een combinatie
van station en kantoren. In de kantoren is de
Belastingdienst gevestigd.
Op twee plaatsen is beeldende kunst in het
ontwerp opgenomen: in de toren aan de
zuidzijde van het gebouw en in de stationshal.
Jan van Belkum en Joost van Santen
ontvingen samen de 'Brunel Award' voor
uitzonderlijk visueel design in Public Railway
Transport, een speciale prijs voor de beste
integratie van moderne kunst in het spoor.
Stationshal
In de gevel, in het grote cirkelvormig venster
bij de ingang, is holografisch glas geïnstalleerd.
Twee kolommen in de hal zijn bekleed met
gouden tegels als een associatie met het
raadhuis van Hilversum van architect Oud.
Ze bepalen de sfeer in de hal. Één keer per
dag bereiken de spectrumkleuren afkomstig
uit het ronde raam de gouden kolommen.
Hilversum,
stationscomplex
Toren
In analogie met de vergulde kolommen in de
hal van het station is boven in de toren een
gouden, vergulde naald geplaatst. De naald is
boven onder 53 graden afgeschuind, gericht
op de hemelpool. Binnen de toren is de naald
omgeven door holografisch glas. Buiten het
station, over het spoor aan de oostzijde, zie
je een kleurenspectrum in dit glas. Binnen is
de naald naar beneden toe verlengd zodat hij
uitkomt in de kantine van de Belastingdienst.
Op de vloer van deze kantine verandert de
naald in een lichtsculptuur met afgeschuinde
ronde spiegel. In deze spiegel wordt licht en
kleur van het holografische glas weerkaatst.
De Belastingdienst is inmiddels verhuisd. Het
kantoorgedeelte heeft jarenlang leeggestaan.
In 2018 is het verbouwd. De kunst in de toren
en in de kantine werden verwijderd.

89
88
Het Hof van Leende is een multifunctioneel
gebouw met woningen voor ouderen, een
bibliotheek en een kapper. Een centrale hal
functioneert als openbare weg, die voor
publiek toegankelijk is. Als onderdeel van het
kunstproject is over de volle lengte van deze
hal een daklicht aangebracht. De onderkant
van het raam bestaat uit opaal plexiglas.
In de ramen is gekleurd glas opgenomen.
De binnenzijde is bekleed met spiegels.
Daglicht werpt zachte gekleurde beelden
op het plexiglas aan de onderzijde. Zonlicht
projecteert uitbundige kleurbeelden op dit
vlak. De beelden veranderen met het tijdstip
van de dag en met de seizoenen.
In het kader van de kunsttoepassing zijn in de
gangen die toegang geven tot de woningen
12 daklichten opgenomen, ieder met een
afmeting van 1 x 1 meter. Deze daklichten zijn
Leende, Hof van Leende,
Light Skies
getransformeerd tot licht-modules. Binnen de
daklichten zijn transparant gekleurd glas en
spiegels aangebracht. Aan de onderzijde van
de daklichten zijn gebogen opalen schermen
gemonteerd. Daglicht werpt zacht gekleurde
beelden op deze schermen. Zonlicht
projecteert wisselende beelden die van kleur
veranderen met de tijd de dag en met het
seizoen.
DATA
Titel: Light Skies
Opgeleverd: 2004
Projectduur: 2 jaar
Afmeting: 11 x 1 meter + 12 keer 1 x 1 meter
Medium: gekleurd glas, zonlicht
Locatie: Leende
Projectmanager: M. P. Verheijden, PRC Coumans Maastricht
Opdrachtgeverschap: Stichting Valkenhof, Valkenswaard
Budget: € 40.000

91
90
Op een rotonde, waar je Pijnacker binnen
rijdt, is een 12-meter hoog beeld geplaatst,
‘Dancing Light’. Gekleurde glaspanelen zijn
op een stalen, wit gecoat frame gemonteerd.
De zon projecteert de gekleurde glaspanelen
op het witte staal van het frame. De kleur-
projecties veranderen met het tijdstip
van de dag en met de seizoenen.
Pijnacker, beeld op rotonde,
Dancing Light
DATA
Titel: Dancing Light
Voltooid: 2002
Projectduur: 2 jaar
Medium: metaal, glas, licht, daglicht
Locatie: Pijnacker
Opdrachtgever: Gemeente Pijnacker
Budget: € 40.000

93
92
'Het Gouden Licht', beeld in park in
Veldhuizen, Leidsche Rijn.
In het park langs de snelweg is een
lichtsculptuur geïnstalleerd. Het is een
8-meter hoog beeld van wit gecoat staal.
Binnenin staat een spiegelende, vergulde
kolom. Oppervlakken binnenin de sculptuur
zijn bekleed met holografische spiegels. Met
zonlicht verschijnen regenboogkleuren en
reflecties in het beeld. Ze zien er steeds weer
anders uit, afhankelijk van het gezichtspunt,
het seizoen en het tijdstip van de dag.
Veldhuizen, lichtsculptuur
DATA
Lichtsculptuur ‘Het Gouden Licht’ in Park te Veldhuizen,
Nederland
Titel: Het Gouden Licht
Voltooid: 2004
Projectduur: 1 jaar
Media: staal, vergulde en holografische panelen, beplanting
Afmeting: 8 x 1,5 x 1,5 meter
Locatie: Park in “Veldhuizen”, een deel van de nieuwe stad
Leidsche Rijn nabij Utrecht
Opdrachtgever: Bouwfonds Fortis Vastgoedontwikkeling
Leidsche Rijn vof en Amstelland Ontwikkeling Wonen BV
Projectleider: Orlando Kunstzaken, Rotterdam
Budget: € 80.000

95
94
In Amsterdam-Slotervaart staan aan
weerszijden van het viaduct op de kruising
Johan Huizingalaan en de Cornelis Lelylaan
twee palen, ieder 22 meter hoog. Over ieder
van de palen is een kubus van transparant-
gekleurd plexiglas geschoven, oranje en
blauw. De kubus-palen markeren het begin
van de wijk Slotervaart en de halte van de
sneltram naar de binnenstad. Eén kubus-
paal is oranje, de andere is blauw. Doordat er
in de kubussen spiegels zijn geplaatst lijken
de palen mysterieus genoeg niet rechtdoor
te lopen. De kruisende palen vormen de
toegangspoort naar het stadsdeel Slotervaart.
Een afbeelding van de palen is gebruikt als
logo van deelgemeente Slotervaart.
Amsterdam Slotervaart,
Kubus-palen
DATA
Titel: Kubus-palen, ‘Poort van Slotervaart’
Voltooid: 1980
Projectduur: 2 jaar
Media: staal, plexiglas
Locatie: Kruising Johan Huizingalaan en Cornelis Lelylaan
Slotervaart Amsterdam
Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam
Projectleider: n.v.t.
Budget: f 30.000

97
96
Amsterdam 100 jaar Diamantstad.
De A’damant sculptuur was het resultaat van
een gewonnen prijsvraag. Het kunstwerk
was een initiatief van de 'Stadsilluminatie-
commissie', die uit geldgebrek aanklopte
bij de Diamant Foundation. De diamantairs
waren bereid het beeld te sponsoren, mits
het op een centrale plek zou komen te staan.
Joost van Santen stelde het Leidsebosje voor.
Afgesproken werd dat het beeld na een paar
jaar naar het Mr Visserplein zou verhuizen.
Vanwege de nieuwbouw van de Hogeschool
voor de Kunsten was daar geen ruimte meer.
Op het Leidsebosje was ondertussen een
trambaan geprojecteerd, waarna het beeld
werd verplaatst naar een minder prominente
plaats op het Leidsebosje met nauwelijks zon.
Over het ontwerp: Amsterdam is vanuit
het oude centrum bezien een vijfhoek, een
kern met vijf vingers. De vijf vingers zijn
het havengebied, de westelijke tuinsteden,
Buitenveldert/Amstelveen, de Bijlmer en
Amsterdam-Noord. Tussen elke ‘vinger’ ligt
een groengebied. De plattegrond waarop deze
structuur te zien is vormde het uitgangspunt
bij de keuze voor de vorm van het ontwerp als
een vijfhoekige piramide.
Amsterdam, A’damant
DATA
Titel: A’damant
Voltooid: 1985
Projectduur: 1 jaar
Media: staal, holografisch glas
Afmeting: 6 x 6 x 3 meter
Locatie: Leidsebosje Amsterdam
Opdrachtgever: Stadsilluminatiecommissie Amsterdam
Projectleider:
Budget: f 50.000
De piramide is gemaakt van wit gespoten
staal waarvan de punten zich als een bloem
in de zon bovenin openen. De openingen zijn
gevuld met pantserglas, drie lagen dik. Tussen
het glas is een holografische folie opgenomen.
Overdag stralen regenboogkleuren in het
glas teweeg gebracht door de zon. Het glas
schittert als een diamant. ‘s Avonds en ’s
nachts nemen gerichte spots het licht over.
De flonkering van de regenboogkleuren zijn
dan een adembenemend gezicht.
De ‘A’damant’ op het Leidsebosje is
gedurende twintig jaar niet onderhouden
en daardoor weggeroest. Het beeld werd
verwijderd en verdween op de schroothoop.
De gemeente beriep zich hierbij op de
tijdelijke plaatsing die bij de oprichting was
afgesproken.

99
98
Een glassculptuur.
In de tuin van een villa in Bloemendaal is een
sculptuur geplaatst van staal en glas-appliqué.
Een particulier zag in het atelier een model en
gaf opdracht tot realisatie.
Twee vormen strengelen zich in elkaar. Het
beeld staat in een perk. Met de zon worden
de kleuren van het glas in het omringende
perk geprojecteerd.
Bloemendaal,
sculptuur Embrace
DATA
Titel: Het ‘Embrace’
Voltooid: 2015
Projectduur: 1 jaar
Media: staal, glas
Afmeting: 2 x 1 meter
Locatie: Villa in Bloemendaal
Opdrachtgever: Particulier
Budget: € 20.000

101
100
Als onderdeel van de renovatie van Barking
City werden kunstenaars uitgenodigd om
voorstellen te doen. Tijdens een werkbezoek
zag ik dat er, verspreid over Barking, een
aantal verwaarloosde grote stenen blokken
lagen. Ze werden gebruikt om daarop een
straatnaam bord te bevestigen. Deze blokken,
zo ontdekte ik, waren onderdeel geweest van
de gesloopte London Bridge. Mijn voorstel
was om de rondzwervende stenen blokken
een nieuw leven te geven door ze te gebruiken
in een nieuw kunstwerk. Ik plaatste twee
granieten blokken, afkomstig van de fundering
van de gesloopte London Bridge, bij elkaar
en met verbond ze met een roestvrijstalen
brug waarin licht is opgenomen. Met deze
oude blokken vol geschiedenis, werd een
nieuw kunstwerk gecreëerd. Het voorstel
leidde een opdracht om één enkele structuur
te creëren met behulp van de twee blokken.
De lelijke plaquettes met de zwart-witte
straatnamen werden verwijderd. De blokken
werden naadloos met elkaar versmolten met
een roestvrijstalen brug. Het resulterende
kunstwerk bevat LED -lichten. Een bijpassende
roestvrijstalen naamplaat waarin de oorsprong
van de blokken werd uitgelegd was voor
iedereen om te lezen.
Achtergrond: London Bridge 1832
De brug werd gebouwd uit Dartmoor graniet,
met een lengte van 283 meter en een breedte
van 15 meter. De officiële opening vond
plaats op 1 augustus 1831; Koning William IV
en koningin Adelaide woonden een banket
bij in een paviljoen op de brug gebouwd.
De HMS Beagle was het eerste schip dat
eronder passeerde. De brug werd in 1902
verbreed van 16 tot 20 meter in een poging
de chronische verkeerscongestie van Londen
Barking City, Londen,
blokken van de London Bridge
te bestrijden. Helaas bleek dit te veel voor de
basis van de brug. Ontdekt werd dat de brug
om de acht jaar een centimeter zinkt. Tegen
1924 was de oostkant van de brug ongeveer
drie tot vier centimeter lager dan de westkant;
Het werd al snel duidelijk dat de oude brug
zou moeten worden verwijderd en vervangen
door een modernere.
Op 18 april 1968 werd Ronnie's Bridge
verkocht aan de Amerikaanse ondernemer
Robert P. McCulloch van McCulloch Oil
voor de som van $ 2.460.000. De brug werd
gereconstrueerd in Lake Havasu City, Arizona,
en geopend op 10 oktober 1971. Niet de hele
brug werd naar Amerika getransporteerd,
omdat sommigen delen achter werden
gehouden in verband met belastingrechten.
In 2003 werden sommige stenen uit de
steengroeve gered en aan de hoogste bieder
verkocht in een bizarre online-veiling. De
deelgemeente Barking Town slaagde erin om
er twee te kopen. Ze werden nogal lukraak
geplaatst in het stadscentrum. Ze werden door
shoppers als stoelen gebruikt. Een zwart-wit
bord met de lokale straatnaam werd aan elk
van hen vastgeschroefd. Maar zeer weinig
mensen waren zich bewust van hun rijke
geschiedenis.
DATA
Titel: De blokken van London Bridge
Voltooid: 2006
Projectduur: 1 jaar
Media: granietblokken en rvs staal
Afmeting: 8 x 0,5 x 1 meter
Locatie: Barking City, stadsdeel van Londen
Opdrachtgever: Borough of Barking
Budget: £ 10.000
This granite block formed part of the London Bridge which was opened by William IV in 1831
& demolished in 1968.

102 103
'Lightman Number One'
Het beeld werd speciaal gemaakt voor een
zomertentoonstelling in Praag, ‘Sculpture
Grande 04’. Na de tentoonstelling is het
vernietigd.
Het beeld is 6 meter hoog. Als de zon schijnt,
worden de kleuren van handgeschilderde
acrylpanelen zowel op het witte materiaal van
beeld zelf als op de straat geprojecteerd. Het
beeld is opgebouwd uit lichtgewicht panelen
die in de bouwsector worden gebruikt. Het
innovatieve technische ontwerp is van de
Nederlandse ontwerper Rutger Heijmen,
Culemborg, Nederland. Zonlichtprojecties
vormen kern en betekenis van het beeld.
Praag, lichtsculptuur
DATA
Titel: ‘Lightman Number One’
Voltooid: 2004
Projectduur: 1/2 jaar
Medium: handgeschilderd acryl, zonlicht, lichtgewicht panelen
Locatie: Wenceslasplein Praag Tsjechië; Vaclavskem Namesti,
13000 Praha 1, Tsjechië
Projectmanager: Rutger Heijmen, Ontwerp & Timmeratelier
Opdrachtgever: 'Light Man Number '1 op verzoek van de
Gallery Art Factory t.b.v. de expositie 'Sculpture Grande 04',
Praag.
Budget: n.v.t.

105
104
Het hart wordt door het licht gedragen.
Het beeld is gemaakt in opdracht van
een hartchirurg. Het is in de tuin van het
woonhuis geplaatst. Een glasplaat waarin
holografisch glas is opgenomen rust op een
stalen frame, gebogen in de vorm van een
cardiogram. Daglicht laat zachte kleuren zien
in de glasplaat. Maar met de zon verschijnen
stralende kleuren van de regenboog in beeld.
Ridderkerk, sculptuur
DATA
Titel: ‘Het hart wordt door het licht gedragen’.
Voltooid: 1993
Projectduur: 1 jaar
Media: staal, holografisch glas
Locatie: Ridderkerk
Opdrachtgever: particulier
Budget: f 3.000

107
106
Sculptuur met licht-modules bij de ingang
van het station.
Twee 8 meter hoge palen markeren het
begin van het winkelgebied tegenover station
Seghwaert in Zoetermeer. Op deze palen zijn
lichtobjecten geschoven: vier driehoekige
licht-modules. Een opalen plaat aan de
onderzijde vangt het dagen zonlicht op.
Daar verschijnen gekleurde beelden die
variëren met de stand van de zon.
Zoetermeer,
sculptuur bij station
DATA
Titel: Palen van Licht
Voltooid: 1979
Projectduur: 2 jaar
Medium: staal, plexiglas
Afmeting: 8 x 2 x 0.2 meter
Projectleiding:
Opdrachtgever: NS spoorbeheer
Budget: f 20.000

109
108
Vijf sculpturen op de vijf rotondes van
de Heemweg.
De Heemweg slingert rondom het centrum
van Veldhoven. Op ieder van de vijf rotondes
van deze weg is een sculptuur geplaatst.
De sculpturen zijn aan elkaar verwant door
toepassing van gelijke ontwerpprincipes.
In de sculpturen is bovenin gekleurd glas met
heldere kleuren geïnstalleerd. Zonlicht dat
door dit gekleurd glas valt wordt geprojecteerd
binnen de beelden. Daardoor zien de
sculpturen er steeds anders uit. Klimplanten
die tegen de beelden op klimmen laten de
sculpturen één worden met de omgeving.
Doordat het groen beneden en het glas hoog,
zijn de sculpturen beschermd tegen vandalisme.
Veldhoven,
sculpturen op de Heemweg
DATA
Titel: ‘Groeiend Licht’
Voltooid: 1998
Projectduur: 2 jaar
Medium: metaal, glasapplicatie, licht, daglicht, klimplanten
Locatie: Veldhoven
Projectmanager: Arie den Braber
Opdrachtgever: Gemeente Veldhoven
Budget: f 150.000 (5 sculpturen)

111
110
De ingang van het gebouw van Coördinatie-
bouw te Naarden is gemarkeerd door een
gekleurd glasraam in de vorm van een
spiraal met in het centrum een kleine ronde
spiegel. Een achter het raam onder 45 graden
geplaatst spiegelvlak zorgt ervoor dat je de
kleuren van het glas-appliqué ook van buitenaf
goed kunt zien. Dit spiegelvlak zorgt er ook
voor dat in de ronde spiegel in het centrum
een oneindig, doorgaand beeld ontstaat.
Het gekleurd glasraam is uitgevoerd in de
glas-appliqué techniek. Hierbij wordt gekleurd
glas met onzichtbare lijm op een plaat
hardglas gelijmd. Door deze nieuwe techniek
zijn geen loodstrippen meer nodig zoals in de
oude glas-in-lood ramen. Er zijn geen loden
lijnen in de tekening meer te zien.
Het werk is uitgevoerd in een bijzondere
samenwerking met Norbert van de Broek
van Atelier 70 te Amsterdam.
Naarden, Coördinatiebouw,
gekleurd glasraam
DATA
Voltooid: 1974
Projectduur: 1 jaar
Dimensies: 6 x 3 meter
Medium: Glas, staal, daglicht, zonlicht
Locatie: Wilhelminalaan 31 Naarden
Uitvoering: Norbert van den Broek van Atelier 70 Amsterdam
Opdrachtgever: Coördinatiebouw Bv
Budget: f 20.000

113
112
In 1970 kreeg ik mijn eerste opdracht in de
architectuur, een glasraam in het nieuwe
kerkgebouw De Bron in Hoogvliet. Hoewel
er nauwelijks budget beschikbaar was
voor honorarium en uitvoering, vond ik het
spannend om een groot raam realiseren.
Ik wilde de gelegenheid niet voorbij laten
gaan om ervaring op te doen.
Ik bevestigde aluminium profielen tussen
de houten stijlen van de raamkozijnen,
achter het glas van de bestaande ramen.
In deze profielen plaatste ik stukjes gekleurd
handgeblazen antiek glas, zoals die ook in
de kathedralen werd gebruikt.
Het raam was op het zuiden gericht. Met
de zon werden de kleuren van het glas in
de kerkzaal geprojecteerd. Ze verplaatsten
zich zonder dat de beweging kon worden
waargenomen, maar na enige tijd waren deze
kleurprojecties op een andere plek van de
kerkzaal te vinden. Ik werd gegrepen door
deze niet-tastbare, immateriële plekken van
licht. Zon projecties werden de kern van mijn
werken in architectuur en in beelden.
Kerkgebouw De Bron
Het kerkgebouw De Bron en daarmee mijn
glasraam is een aantal jaren geleden gesloopt
om plaats te maken voor woningen. Over de
kerk (aan de Postweg 99 in de Hoogvlietse
wijk Meeuwenplaat, formeel deel van
Rotterdam) schreef Joop van der Hor het
volgende:
“De in 1963 in gebruik genomen kerk is
gebouwd naar een ontwerp van architect
P. Zanstra en aanvankelijk bedoeld en gebruikt
als oecumenisch (Nederlands Hervormd
en Gereformeerd) kerkcentrum ‘De Bron’
Hoogvliet, kerkgebouw
De Bron, gekleurd glasraam
DATA
Voltooid: 1970
Projectduur: 1 jaar
Dimensies: 20 x 4 x 0,01 meter
Medium: Glas, aluminium profiel
Locatie: Hoogvliet Postweg
Opdrachtgever: Kerkgemeente Hoogvliet
Budget: f 3.000
maar is tevens vanaf de openstelling ook in
gebruik geweest als Rooms-Katholieke kerk
van de parochie Sint Jan voor de Latijnse
Poort. In 1993 werd het gebouw verkocht
aan Pinkstergemeente De Levende Steen.
Toen deze te klein werd voor de grote groep
volgelingen verhuisde men in 2013 naar een
groot nieuw evangeliecentrum ‘De Dome’ in
Spijkenisse, waarna De Bron buiten gebruik
werd gesteld. Snel raakte het markante
gebouw in verval, verdween een deel van
het koper van de drie spitsen en werd de
torenklok eruit gehaald. Deze hangt nu in
een kleine, hiervoor gebouwde klokkenstoel
voor de oude Dorpskerk in Hoogvliet.”
(bron: De Havenloods, 15 oktober 2019)

115
114
Uit ’Gas in glass’, door Titus M. Eliëns,
Uitgeverij Thieme Art Deventer,
Tentoonstellingscatalogus Fraeylemaborg,
2009.
Joost van Santen, die voor zijn lichtkunst
in de architectuur veelal samenwerkt met
architecten, onderzoekt met behulp van
licht-modules hoe licht zich gedraagt. Dit
onderzoek richt zich vooral op de situatie
als het zonlicht versluierd is. In het grijze
daglicht, dat in Nederland zo vaak voorkomt,
ontstaan in de licht-modules beelden met een
rijke schakering van kleurnuances. Met direct
zonlicht, dat verandert naar gelang de stand
van de zon ontstaan even zovele lichtbeelden
die variëren met het tijdstip van de dag en
de seizoenen. De intensiteit van het zonlicht
speelt een beslissende rol in het materialiseren
van zijn beelden van licht. Een felle zon zorgt
voor scherpe kleurvormen, terwijl versluierd
zonlicht een meer diffuus kleurenpalet oproept.
Het zijn deze eigenschappen die Van Santen
uitbuit in zijn beeld dat hij in het kader van
Gas in glas voor de Engelse landschapstuin in
Fraeylemaborg heeft ontworpen.
Het object Cycli bestaat uit twee geharde
glaspanelen van elk 1 cm dik en 120 cm breed
die zich 230 cm boven het maaiveld verheffen.
De panelen, die een tussenruimte hebben
van 15 cm, zijn uitgevoerd in blank floatglas
dat rondom is geslepen. Het achterste
blanke paneel is voorzien van een ellips van
meerdere, op elkaar gesmolten lagen van
gekleurd glas. Op het voorste paneel zijn
zes verticale banden gezandstraald die zijn
voorzien van een ClearShield coating die het
Slochteren, Groningen,
Fraeylemenaborg, glasbeeld
DATA
Voltooid: 2009
Projectduur: 1 jaar
Dimensies: 2,3 x 1,2 x 0,4 meter
Medium: Glas, staal, daglicht, zonlicht
Locatie: Slochteren park Fraeylemanorg, Groningen
Gast conservator: Prof. dr. T. M. Eliëns
Opdrachtgever: Gasunie
Budget: € 20.000
glas een optimale bescherming bieden tegen
de weersinvloeden van het Groningse klimaat.
De gekleurde ellipsvorm roept associaties
op met de aarde als hemellichaam die
in zijn allerdiepste schatten verbergt. De
gezandstraalde banen verbeelden krinkels
gas dat uit deze diepte opstijgen. Zij geven
vorm aan de cyclische processen die zich in
en rondom de aarde afspelen, vandaar de
benaming Cycli.

117
116
Het 150ste
geboortejaar van de oprichter van
de universiteit Abraham Kuipers was voor de
Vrije Universiteit aanleiding om een wedstrijd
uit te schrijven voor een kunstwerk van
gekleurd glas, een wedstrijd die door mij werd
gewonnen.
Het winnende ontwerp is een 20 meter lang
en 8 meter hoog gekleurd raam in de gevel
van de kantine in het hoofdgebouw. Omdat de
reeds bestaande gevel het gewicht van zoveel
gekleurd glas niet kon dragen is gekozen voor
een uitvoering in kunststof.
Het ontwerp bestaat uit twee cirkels van
gekleurd, transparant, rood en oranje plexiglas,
doorsneden door twee V-vormige banen van
Amsterdam, Vrije Universiteit,
gekleurd glasraam
DATA
Voltooid: 1977
Projectduur: 1 jaar
Dimensies: 20 x 8 x 1 meter
Medium: Plexiglas, daglicht, zonlicht
Locatie: Kantine hoofdgebouw Vrije Universiteit Amsterdam
Opdrachtgever: Vrije Universiteit Amsterdam
Budget: f 70.000
transparant, blauw plexiglas. Om de kleuren
ook van buiten zichtbaar te maken zijn, onder
een hoek, achter de blauwe V-vormige banen
stroken helder plexiglas geplaatst. Deze
stroken spiegelen het daglicht naar buiten.
In 2015 werd bij een verbouwing het glasraam
verwijderd.

121
120
100 transparante gekleurde perspex panelen
elke 1,5 x 1,5 m1 zijn opgehangen in de
centrale hal van de nieuwe luchthaven van
Indianapolis. Wanneer de zon schijnt,
worden de kleuren de hal in geprojecteerd.
De kleurprojecties in de hal bewegen met tijd
en seizoen.
Budget $ 100.000
Indiana Airport, 2005
Prijsvragen

123
122
Gevraagd werd een beeld voor een jubilerende
rechter. Het ontwerp bestaat uit een glazen
plaat gedragen door een metalen frame.
Op het glas zijn in spijkerschrift wetteksten
gedrukt, die ontleend zijn aan de Codex van
Hammurabi. De Codex is omstreeks 1755
voor Christus opgesteld en bevat belangrijke
wetten die in het Babylonisch Rijk van die tijd
golden. Het zijn de oudst bekende schriftelijke
wetteksten. De Codex staat in spijkerschrift
gegraveerd op een zuil die zich momenteel in
het Louvre in Parijs bevindt. De codex bestaat
uit in totaal 282 regels en verordeningen.
De Codex kwam tot stand tijdens de
regeerperiode van de Babylonische koning
Hammurabi die leefde van 1792-1750 voor
Christus.
Als de zon schijnt wordt de tekst in spijkerschrift
op de aarde geprojecteerd. De tekst kruipt
mee met de beweging van de zon.
Toronto, Hammurabi-beeld,
2000
Prijsvragen

125
124
‘Zijn en Niet-Zijn’
Het ontwerp is gemaakt in het kader van
ontwerpwedstrijd voor een monument voor
Covid-19.
De opdracht vraagt om een plek om bijeen te
komen en Covid19 te herdenken. Ook is de
memorial bedoeld om alert te blijven op een
mogelijk volgende pandemie. De memorial
is mede bedoeld als eerbetoon aan het
verplegend personeel.
Lege, uitgesneden figuren in twee metaal
platen vormen de kern van het ontwerp.
De ‘lege’ figuren zijn aanwezig maar zijn er
ook niet. Ze roepen herinneringen op aan
degenen die stierven tijdens de pandemie.
Ze zijn weg, maar als de zon schijnt keren ze
als projectie terug op de aarde en daarmee
in ons geheugen. Ze leven voort in ons hart.
‘s Nachts accentueert een witte LED-lijn hun
aanwezigheid.
Centraal in het monument staan twee
tegenover elkaar geplaatste spiegelende
panelen, elk met twee uitgesneden figuren.
De ruimte tussen de panelen vormt een
plek om bijeen te komen. De panelen
met de lege figuren spiegelen in elkaar en
vermenigvuldigen zo hun aanwezigheid.
De spiegelingen worden versterkt als de
zon schijnt. De reflecties in de panelen doen
denken aan de chaotische dagen van de
pandemie. Witte panelen, die haaks op de
spiegelpanelen staan, vertegenwoordigen
de verpleegkundigen, die moedig en
onbaatzuchtig dienden tijdens de donkerste
en meest onzekere dagen van de pandemie.
Een glazen plaat met daarop transparant
bedrukte covid-cellen markeert de betekenis
en maakt verdere uitleg overbodig. De
symbolen zullen in alle landen waar Covid19
Covid19 Memorial, 2023
heerst worden begrepen. De afmetingen
van de memorial zijn 4 x 4 x 4 meter. De
hoofdpanelen zijn van Cortèn staal aan de
buitenzijde en tot spiegel gepolijst roestvrij
staal aan de binnenzijde. De witte panelen
zijn gemaakt van wit gecoat staal, gevuld met
zand tegen geluid.
Uit de 200 inzendingen werd het ontwerp
niet gekozen voor realisatie.
Prijsvragen

129
128
Inspiratie
Soms word ik getroffen door een moment
van licht. Een plotse ervaring, die me bewust
maakt dat licht een deel is van een kosmisch
gebeuren. Het zijn momenten, die ik me
na jaren nog altijd kan herinneren. Of het
nu het licht is in de kerk in Ronchamp van
Le Corbusier, het licht van Chartres of de
spiegelingen in de zee van IJsland. Het zijn
steeds bijzondere ervaringen.
Ik heb veel gereisd in mijn leven en heb veel
bijzondere gebouwen en landschappen
bekeken. Maar ik hoefde niet zo ver te reizen
voor een lichtervaring. Een lichtstraal door
de gordijnen in mijn kamer brengt eenzelfde
gevoel te weeg. En ook de weerspiegelingen
van de grote wolkenluchten op het natte
brede strand van Renesse.
Veel van deze gebeurtenissen heb ik in
foto’s vastgelegd. Ik heb ze verzameld in een
website ‘inspiratie’.

133
132
Joost van Santen is geboren op 2 april 1929
in Amsterdam. Na de middelbare school
studeert hij werktuigkunde in Delft, waar hij in
januari 1954 afstudeert met als specialisatie
bedrijfsorganisatie. Hij gaat werken bij
Organisatiebureau IJdo in Amsterdam. In de
avonduren volgt hij lessen op Rijksacademie
en aan de Rietveldacademie. In 1949 neemt
hij een jaar verlof om een schilderreis te
maken naar Florence en Sicilië. Zijn eerste
tentoonstelling heeft hij in 1958 bij Galerie
Santee Landweer te Amsterdam. Daarna blijft
hij, met een halve baan, werken bij bureau
IJdo. In 1960 start hij, samen met Piet Danz
een eigen bureau, Van Santen en Danz,
organisatieadviseurs. Het bureau specialiseert
zich in de organisatie van architectenbureau’s.
Hij pioniert met de computer in het
ontwerpproces.
Daarnaast werkt hij als beeldend kunstenaar.
Een opdracht voor een gekleurd glasraam in
een kerk in Hoogvliet (1970) heeft grote invloed
op zijn werk. Door het zuid-raam schijnt de
zon. Gekleurde projecties verschijnen in
de zaal. Deze projecties bewegen met de
positie van de zon en leggen daarmee een
verbinding met de kosmische wereld. Licht en
zonprojecties vormen vanaf dat moment een
essentieel deel en inhoud van zijn ontwerpen.
Vanaf 1980 werkt hij full time als beeldend
kunstenaar. Hij realiseert een groot aantal
opdrachten in de architectuur en beelden in
de openbare ruimte. Vaak zijn de opdrachten
het resultaat van het winnen van prijsvragen.
Belangrijk is de opdracht in 1975 voor het
Ravensbrückmonument op het Museumplein
te Amsterdam. Het is een gezamenlijk project
met Frank Nix en Guido Eckhard. Het ontwerp
is van Joost van Santen: een beeld met
licht en geluid.
In 1984 verhuist hij zijn atelier naar het terrein
van het voormalige Wilhelmina Gasthuis (WG)
Amsterdam, op de bovenverdieping van
Biografie
de Vrouwenkliniek. Daar werkt hij aan vele
opdrachten, lichtsculpturen, onderzoek,
prijsvragen en autonoom werk.
In 2023 ontruimt hij, na bijna veertig jaar,
zijn atelier op het WG. Er komt veel niet
eerder getoond werk tevoorschijn:
tekeningen, schilderijen en objecten. In
december 2023 stelt hij dit werk tentoon in
Galerie WG Kunst tegenover zijn oude atelier.
Een catalogus in boekvorm, vormgegeven
door Roon van Santen, begeleidt de expositie.
Na het vertrek uit zijn WG-atelier blijft hij aan
het werk. Onder andere met een prijsvraag
voor het ontwerp van een Covid-19 monument
uitgeschreven door het Hektoen Institute of
Medicine in Chicago USA en een ontwerp voor
een licht-ruimte in de Ariane de Ranitz school
in Utrecht.

135
134
2004 Leende: Hof van Leende; geïntegreerde lichtkunst in dak
2004 Veldhuizen, zonnesculptuur in park
2004 Woensdrecht; lichtsculptuur bij het stadhuis
2005 Tienen, België: glazen sculptuur in tuin
2005 Valkenswaard, Kempenhof; lichtreflecties in de hal
2006 Londen, Barking City; Landmark sculptuur ‘The Lighted Lady’
2006 Londen, Barking City, London; ‘De Stenen van London Bridge’
2007 Bournemouth, Dorset Healthcare NHS Trust; 40 licht-modules
2008 Zelzate, België, ‘Lumen’ Centrum voor ouderen; lichtinstallaties
2008 Nijmegen, Buurtcentrum; lichtobjecten
2009 Cothen, Nederlandse School Het Veldhuis; schildering ‘Earth Charter’
2009 Slochteren, Fraeylemaborg, ‘Cycli’ glazen sculptuur in park
2010 Breda, Ginnekenweg-Noord, Nederland; 4 lichtobjecten als stoel
2011 Brugge, België, ‘De Zeven Torentjes’, gekleurd glasramen
2011 Genk, België; Ziekenhuis Oost-Limburg; geïntegreerde lichtinstallaties
2013 Heemskerk, Nederland, Stadhuis; licht-modules bij entree
2014 Zwolle, Nederland, Kranenburg begraafplaats; 4 lichtsculpturen
2015 Bloemendaal, Nederland; glassculptuur ‘Embrace’
2018 Genk, België, Ziekenhuis ZOL; 155 gekleurd glaspanelen
2018 Maaseik, België, Ziekenhuis Maas en Kempen; gekleurd glasramen
2019 Maaseik, België, Ziekenhuis Maas en Kempen; ontwerp meditatieruimte
2024 Utrecht, Ariane de Ranitz school; lichtobjecten in daklichten
Opdrachten
1970 Hoogvliet, Centrum de Bron; gekleurd glasramen
1972 Amsterdam, Hangbrugmaisonnettes Osdorp; muurschildering lift
1974 Naarden, Kantoorgebouw Coördinatiebouw; gekleurd glasraam ingang
1975 Amsterdam, Monument Vrouwen van Ravensbrück; beeld met licht en geluid
1976 Zwolle, Stadhuis; een wand van licht
1977 Amsterdam, Vrije Universiteit; gekleurd glasramen
1978 Amsterdam, Mytyl-Tyltylschool; gekleurd glasramen, lichtobjecten
1979 Zoetermeer, station Seghwaert; lichtsculpturen buiten
1980 Amstelveen, Snelliuslyceum; binnentuinontwerp en zon-object
1980 Amsterdam Slotervaart; Kubus-palen
1980 Amsterdam, Rijkspostspaarbank; lichtsculptuur
1981 Elburg, Rehoboth Mavo; lichtobject en lichtlijnen
1981 Zwolle, Rijksinkoopbureau1986; lichtobjecten (met Arnold Hamelberg)
1982 Amsterdam, Rioolwaterzuivering Oost; lichtraam
1983 Katwijk, Bestevaer Mavo; licht sculpturen
1983 Rotterdam, Basisschool Beverwaard; zon-object
1983 Wijk bij Duurstede, Jenaplanschool; zon-objecten
1984 Amsterdam Bijlmermeer, AMC Ziekenhuis; hangende lichtobjecten
1984 Amsterdam, Centrale werkplaatsen Stadsreiniging; gekleurd glasramen
1984 Hillegom, Hervormde Kerk; daklicht met zonlichtprojecties
1984 Huizen, College Stad en Lande; zon-object, lichtlijnen
1985 Amsterdam, Leidsebosje; Adamant, licht-piramide
1985 Emmen, Topografische Diest; zonlicht installatie
1985 Leek, Nienoordcollege; zon-object, gekleurd glasramen
1986 Amersfoort, Parkeerplaats Koestraat; lichtobject
1986 Amersfoort, Parkeerplaats Koestraat; schilderijen ‘Orpheus’ (met Annette Huizing)
1986 Noordwijk, Videoland Nederland; lichtobject
1987 Amsterdam, Hoofdkantoor NMB Bank (ING); lichtinstallaties in 10 torens (met Judigor)
1988 Amsterdam, Hoofdkantoor KBB Bijenkorf Beheer; lichte omgeving (met Judigor)
1989 Goirle, gemeentehuis; 5 hangende lichtsculpturen
1989 Nieuwegein, Kantoorgebouw Ahrend; lichtelementen (met Judigor)
1990 Amsterdam Bijlmermeer, HSCB Bankholdingkantoor; gesmolten glasobjecten
1990 Leeuwarden, DSW; lichtobjecten
1991 Vlaardingen, Hoofdbibliotheekgebouw; 2 lichtobjecten
1992 Amsterdam Noordzeekanaal; lichtobjecten in ‘Temenos’, een theaterproject
1992 Hilversum, NS-station; holografische glasramen en gouden kolom
1993 Eindhoven, Universiteit; lichtsculptuur bij hoofdingang
1993 Ridderkerk, Woonhuis; lichtsculptuur met holografisch glas
1994 Veenendaal, Jeugdcentrum; lichtsculptuur
1996 Amsterdam, World Trade Center; Kymmene, lichte elementen van gesmolten glas
1998 Veldhoven, Heemweg; vijf sculpturen op vijf rotondes
2000 IJsselstein, Tramstation; holografisch glaspanelen en lichtsculptuur
2001 Amsterdam, Leidsebosje: renovatie ‘Adamant’
2001 Genève, Universitair ziekenhuis; zonlichtreflecties in wachtkamer
2002 Amersfoort, station; gekleurd glasraam en zonlichtprojectie
2002 Den Haag, Paleis van Justitie; zonlichtreflecties in drie lichthoven
2002 Pijnacker, zonsculptuur op rotonde

137
136
Exposities
Solo-exposities
1958 Galerie Santee Landweer, Amsterdam
1960 Expositie Hoogovens, Velzen
1968 Galerie Racines, Brussel
1981 Technische Universiteit, Eindhoven
1982 Technische Universiteit, Delft
1984 Technische Universiteit, Delft
1993 Technische Universiteit, Eindhoven
2000 Galerie Roseraie, Geneve
2015 Light Architecture, Arcam, Amsterdam
2023 Galerie WG Kunst, Amsterdam
Groepsexposities
1967 Museum Aemstelle, Amstelveen
1968 Galerie Racines, Brussel
1974 Rijksmuseum Vincent van Gogh, Amsterdam
1981 Academy Jan Van Eyck, Maastricht
1987 Royal Institute of British Architects, Londen
1988 Atelier WG, Amsterdam
1988 IJ-Tech Gebouw, Amsterdam
1990 Musee de l’Art Moderne, Nice
1991 Gemeentel Museum, Roermond
1991 Park SonsBeek, Arnhem
1992 Expositieruimte Bastille, Parijs
1993 Kasteel Hoekelum, Ede
1999 Atelier WG, Den Haag
1999 ‘Licht im Kunst’ Klingenmuseum, Solingen Duitsland
2000 Nieuw Beelden Amersfoort
2000 Stadhuis/Muziektheater Amsterdam
2001 Merrel, het Art Institute of Chicago
2001 Ongerealiseerde ideeën, Chapter Art Center, Cardiff
2003 Stroom ‘Ingekomen Stukken 2003’ Den Haag
2004 ‘Sculpture Grande 04 International Festival’, Praag
2004 Stroom ‘Ingekomen Stukken 2004’, Den Haag
2006 Galerie Apt, Londen
2006 Expositie Terra Incognita, Amsterdam
2007 International Sculptuur Biënnale Kijkduin
2009 ‘Gas in Glas’, Fraeylemaborg, Slochteren
2010 ‘Design for W-Hall’ Technische Universiteit Eindhoven
2012 Licht op het IJ, Muziekgebouw Amsterdam
2013 Atelier WG Amsterdam, nieuw werk
2014 Zomer Expo Licht, Kunstmuseum Den Haag
2015 Tentoonstelling ArtWest, Amsterdam
2017 WG Expo, Amsterdam
2021 WG Expo, Amsterdam
2022 Binnenste Buiten, Galerie Kunst WG, Amsterdam
Docentschappen, Prijzen
Docentschappen
1980 Docent Lerarenopleiding D’Witte Lelie, Amsterdam
1981 Workshop ‘Licht’ Technische Universiteit Delft, Afdeling Architectuur
1982-87 Docent Hogeschool voor de Kunsten, Utrecht
1986 Workshop ‘Licht’ Technische Universiteit Delft, Afdeling Architectuur
1988 Symposium ‘Glas en Licht’, Stichting Kunst en Vormging, Utrecht
1988 Symposium ‘Lichtkunst Op de Grens’, Atelier WG, Amsterdam
1990 Lezingen Rietveld Academie, Amsterdam
1996 Lezing Instituut Kunstbeen, Hilversum
2000 Lezing ‘Licht en Kleur’ Stichting Kleur Buiten
2003 Lezing ‘Licht’ Stichting Booz
2005 Lezing en Masterclass Stichting Living Daylights
2006 Lezing en workshops ‘Special Light’, Terra Incognita Amsterdam
2006 Lezing en Masterclass Stichting Living Daylights
2008 Lezing ‘Light in Architecture’, Symposium Dutch Public Art, Tokyo
2009 Lezing ‘Seeing Light’, International Symposium ‘Scraching the Surface - Matters of
Perception’, Den Haag
2010 Lezing ‘Daylight Art in Architecture “, Stichting Living Daylights
2013 Lecture ‘Dayight in Architecture’ Stichting Living Daylights, Utrecht
Prijzen
1966 Reissubsidie, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
1973 Stipendium, Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
1979 Eervolle vermelding Internationale Prijsvraag ‘Manifestatie Licht, 79’
1989 Tweede prijs, ‘Stichting Prijsvraag Geluidwerende Voorzieningen’
1992 Prijs, Brunel Award, Madrid (met architect Ir. J. A. van Belkum)
1999 Eerste prijs Open Millennium Artwork Enniskillen Ulster UK
2000 Eerste prijs en aanbeveling tot uitvoering van de prijsvraag ‘Concours Artistique par
Appel Radiologie Hopitaux Université de Geneve’

139
138
1994 Dumont-Kunst-Reisefuehrer, Siggi Weidemann ISBN 3-7701-2931-8, BLZ 202
1994 FHG Vastgoedprijs 1994, Juryrapport
1994 Stationscomplex Bouw No 8, 49e Jaargang 22 april 1994, omslagfoto en architectuur-
documentatie
1995 C.P.J. Breunesse, oorlogsmonumenten, blz 14 Uitgave Stichting Kunst en Cultuur,
Overijssel, april 1995
1995 Om nooit te vergeten, ISBN 90 6868 1249, Mies Bouhuis, Blz 18
1996 Kunst in Kaart, Ferrie Theunisse, Uitgave Stadsdeel Slotervaart/ Overtoomse veld
1996 Lichtkunst, Lodewijk Reijs, Doctoraal Scriptie Rijksuniversteit Leiden, Coll.krt. 9130020
1996 ‘The Studio as Workshop ‘, Joost van Santen, Verlichtingsreview 96/4, 47e jaar
ISBN 0020-7853
1998 Atelier WG, catalogus. Stichting atelier WG
1999 IJsselstein, ‘Spel ontmoette Licht’, Wout Hoogendijk, Lucasx sep/okt 99
1999 Joost van Santen Lichtkunstenaar, Jacqueline van Vollenhoven, Villa d’Arte Nr.6
2000 ‘Luce’ Milano Italia, 2000/4, ‘Progettazione Joost Van Santen’, pagina’s 94-97
2000 Design, een maandelijkse review van Contempary Design, Vol 268/ oktober/ 2000
Page150/ 151. ISBN 1227-1160
2000 via Artictectura, Lunimissdias, 07.V-1 juli 2000 pagina’s 30-33 Valencia
2001 ‘Nieuwe manier van leven’, Sao Paolo Brasilia ANO 2-N97. Sept 2001, Les Sombra/
Transitorias, pagina’s 14/17
2003 Le Vetrate, Pittura E Luce, Lidia Maurizi, Montadori Electa S.P.A. Milano, ISBN 88-.
2004 Grafia Krakow NR 4 2004 pagina’s 46-47, “Lux in Tenebris”
2004 Public Art review: ‘Light’, Spring, Summer 04, Volume 15 Nr 2, pagina 17-19
2005 Lexicon Nederlandse Glaskunst van de Twintigste Eeuw, Titus Eliëns, ISBN 90 74213 27 8,
BLZ 214-215
2006 Daglicht in de Architectuur, Living Daylights; ISBN-10: 90-75365-80-2, ISBN-13
2006 De Deftige Dame van Amsterdam, Wil Swart, ISBN 90 5366 106 9, p 164-166
2006 Stichting Living Daylights, ISBN -10: 90-75365-80-2 ISBN-13: 978-90-75365-80-1
pagina’s 92-93
2006 Kunst in Opdracht Vlaams Bouwmeester, ISBN 90-403-0256-1, p 296-297
2007 Catalogus beeldhouwkunst Biënnale Kijkduin, pagina’s 28/29
2008 Landschapsontwerp 2008 in Nederland, Town Art Co, Tokyo. pagina’s 14-17
2008 Public Art: A World’s Eye View Dennis Morris Ed.D. ISBN 978-4-931154-32-2 p. 370-372
2009 ‘Awareness of Light’, Ask Magazine, New Maadi Cairo Egypte, p. 28-29
2009 Gas in Glass, Titus Eliëns, UitGeverij Thieme Art Deventer, Blz 85-95, ISBN 978 90 78964 37 7
2009 The Collection, Skor L Melis, T. van Gestel, pagina 432, ISBN 978-90-806408-4-9
2010 Beelden MET EEN Verhaal. ‘Ons Amsterdam’ Oktober 2010 Page 409
2010 De Geschikte Plek, Laurens de Keyzer, UitGeverij Lannoo Pagina’s 54- 57
ISBN 978-90-209-6450-9
2010 Design voor W-Hall Technical University Eindhoven ISBN 978-90-386-2280-4
2012 ‘Licht op het ij’ ISBN 978-90-813805-0-7 pagina’s 34-41 en 77-79
2014 ‘Glaskunst in Nederlandse Stations’ Spoorbeeld Bureau Spoorbouwmeester
2014 Zomerexpo 2014, Artwords, Kunstmuseum Den Haag, pagina 189
2019 Bühne Interview, Aspekt ISBN 9789463385923 pagina’s 81-89
2019 Coda Magazine Architectural Art III Hostpital East-Limburg, Genk, België
2023 Joost van Santen-Catalogus ISBN 9789464910391
Publicaties
1970 Pieter Scheen, Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950
1973 Amstelveense kunstenaars, 10 jaar Aemstelle, Amstelveen
1974 Ravensbrück monument, Een teken, Een baken. Uitgave Rijksmuseum Vincent van Gogh
1977 Kunst en omgeving. Uitgave Stichting Kunst en Bedrijf
1979 Beeldende Kunst Nu, Stichting Kunst en Bedrijf
1979 Uitgave prijsvraag lichtobjecten Eindhoven: Coördinatiecomité Licht ‘79, 1979
1980 Beeldende Kunst in de Vrije Universiteit, Uitgave Vrije Universiteit, Amsterdam
1980 Jaarverslagen Kunst en Bedrijf 1977, 78, 79.1980 Ontwerpen monument Hannie Schaft,
gemeente Haarlem
1980 Ontwerpen monument Hannie Schaft, gemeente Haarlem
1981 BK Bulletin 1981-5
1981 De Architect 2 maart 1981 themanummer licht
1981 Stedelijk jaarverslag Amsterdam
1981 Tijdschriftartikel, Light Modules, Leonardo, Vol 14 no 2, pp 134-136, 1981
1982 Tent.cat. Artists working with light. Uitgave Jan van Eyck Academy, Maastricht
1982 Werk in Uitvoering 6, Openbare Werken Amsterdam
1983 Activiteiten 83 Stichting Kunst en Bedrijf
1983 The Art of the Designed Environments, Lloyd W. Benjamin II, Kruit en Van Raalte
1985 De Koppeling NR 490, Gemeente Amsterdam
1985 J. Jansen, O. Luhrs, Art in Light, Deventer 1985
1985 Jos Bosman, Le Corbusier in Nederland, Kwadraat Utrecht
1985 Licht in Malerei und Skulptur, J. Jansen, Steensel
1985 Tent.cat. ‘De illustere Wand’. Uitgave Bonnefantenmuseum, Maastricht
1986 Amsterdam, City of Diamonds, DFA Amsterdam
1986 Architectuur + Urbanism sept. 86 Tokyo
1986 Beeld, Verslag Symposion HKU Utrecht
1986 Bouw 1 maart 1986 NR 5
1986 Kunst Op de Campus. Uitgave Vrije Universiteit Amsterdam
1986 Verlag werkgroep KIM, Gemeente Amsterdam
1987 AMC Kunst Wegwijzer. Uitgave AMC Amsterdam
1987 Bouwheer en Meester, Gert Staal, 010 Publishers, Rotterdam
1987 Kunst in Opdracht. Uitgave Gemeente Amsterdam
1987 Kwartaalblad 1987 NR 4 Stichting Kunst en Bedien
1987 NMB-Hoofdkantoor, NMB-Bank Amsterdam
1987 Sint Joseph Ziekenhuis en Veldhoven, ‘Een Kunstige Symbiose’ Project 3 EN 5
1988 Bouw, 15 april 1988, Basisschool Feijenoord
1988 de Architect 88 december, Verslag Lichtkunst en Stedenbouw
1988 Glas en Licht, Reader Symposion HKU Utrecht
1988 Journal Royal Institute of British Architects, juli 1988
1988 R. Baan, Zonlicht, Judith Gor en Joost Van Santen. Kunstbeeld 12, 1988, 3, 46-49
1988 Wanden van Licht en het IJ, Symposion Verslag, Stichting Lichtkunst en Stedenbouw
1989 ‘Catching the Light’, International Lighting Review 89/2, 40e jaar, 1989 ISSN 0200-7853
1991 Tent. Cat. Het Electrisch. Uitgave het Princessehof, Leeuwwarden
1992 Philips Lighting News, 1992 No 1 Omslag
1993 Lexicon Moderne Nederlandse GLaskunst, T.M.Eliens Uitgeversmaatschappij
Antiek Lochum B.V.
1993 Licht op Techniek, Cat bij toonstelling. 1993, Uitgave Hogeschool Eindhoven

143
142
Epiloog
In november 2022 was ik behoorlijk ziek. Als
door een wonder ben ik daarna weer helemaal
opgeknapt. De ziekte was een moment van
bezinning. Om mijn leven te vereenvoudigen
besloot ik in april 2023 vaarwel te zeggen
tegen het Amsterdamse atelier waar ik veertig
jaar had gewerkt. Het leeg opleveren van dat
atelier bleek nog een hele klus. Met hulp van
Jorien van Santen, Witho en Job Worms lukte
het om het atelier te ontruimen.
Er kwam veel werk tevoorschijn, tekeningen,
schilderijen en objecten die ik in de loop
der jaren had gemaakt. Omdat ik me
concentreerde op mijn opdrachten in de
architectuur en beelden in de openbare ruimte
had ik er niets mee gedaan. In november 2023
exposeerde ik dit werk in Galerie WG Kunst,
tegenover mijn oude atelier. Dat had ik
nooit kunnen doen zonder de vele hulp
van Michiel Schwarz, Witho Worms,
Bep Visser en vooral Jorien van Santen, die
de organisatie en administratie regelde van
deze verkooptentoonstelling. Roon van Santen
(Van Santen Productions) maakt een bijzonder
mooie catalogus bij de tentoonstelling. Ik ben
hem daarvoor veel dank verschuldigd. De
catalogus documenteert het vrije werk dat in
de loop der jaren maakte.
Het besef brak door dat ik geen boek had
over mijn werken in opdracht, die toch het
leeuwendeel van mijn professionele leven
vormden. Het was het startpunt voor het
maken van dit boek. Daarbij wilde ik graag
de uitgangspunten van mijn werk expliciet
maken, vooral omdat je de bedoeling van mijn
werken moet kennen om het in al zijn facetten
te kunnen overzien. Het overzicht in dit boek
toont de rode draad die door mijn werk loopt.
Licht, natuurlijk licht als uiting van de aarde
in de kosmische ruimte.
Bij de totstandkoming van dit boek
hebben Bep Visser, Jorien van Santen,
Michiel Schwarz en Roon van Santen met
veel suggesties bijgedragen aan opzet en
beeldvorming, Michiel Schwarz besteedde
veel tijd aan het bewerken en aanvullen van
mijn teksten. Roon van Santen was bereid het
ontwerp van tekst en beeld eindeloos aan te
passen. Allen ben ik veel dank verschuldigd.
Amsterdam, 6 januari 2024

144
Colofon
Copyright © 2024: Joost van Santen
ISBN: 9789464912647
Tekst en beeld: Joost van Santen
Vormgeving en productie: Roon van Santen (Van Santen Productions)
Eindredactie: Michiel Schwarz
Klankbord: Jorien van Santen, Bep Visser
Foto’s: Roos Aldershoff Architectuur fotografie (pagina 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 28, 29, 77, 81)
Erik Fransman (pagina 54, 55, 57, 140, 141 en achterpagina), Roel Huygen (pagina 133)
Contact: joostvansanten@wxs.nl
Website: www.joostvansanten.nl

Joost van Santen Lichtkunst - Projects with daylight art

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Joost van Santen Lichtkunst - Projects with daylight art