Samen met Jana Roothoofd heb ik in het eerste jaar voor het vak Nederlands een rapport geschreven over het controversiële thema: ‘Genetisch Gemanipuleerd Voedsel’. We zijn dieper ingegaan op de vraag: ‘Is de genetische manipulatie van voedsel een ware nachtmerrie of een wondermiddel?’ Ons besluit kan u lezen in onderstaand document.

1. Genetische manipulatie van
voedsel
Een ware nachtmerrie of een wondermiddel?
Door Jana Roothoofd en Emely Adams
Office Management –Intercultural RelationsManagement
Academiejaar2013 – 2014
Docent:L. Lauryssen
ThomasMore
CampusMechelen
Zandpoortvest60,2800 Mechelen

2. 1
Inhoudsopgave
Inleiding ........................................................................................................ 2
1 Definitie................................................................................................... 3
2 Geschiedenis............................................................................................ 4
3 Technieken.............................................................................................. 5
3.1 Transformatieproces ...................................................................................................5
3.2 Technieken...................................................................................................................5
3.2.1 Agrobacteriumtechnologie...................................................................................... 5
3.2.2 Elektroporatie......................................................................................................... 6
3.2.3 Genenkanon........................................................................................................... 6
4 Redenen.................................................................................................. 7
5 Voordelen................................................................................................ 8
5.1 Natuur en biodiversiteit...............................................................................................8
5.2 Gezondheid van mensen .............................................................................................8
5.3 Landbouw ....................................................................................................................8
5.4 Andere .........................................................................................................................9
6 Nadelen................................................................................................. 10
6.1 Natuur en biodiversiteit.............................................................................................10
6.2 Gezondheid van mensen ...........................................................................................10
6.3 Gezondheid van dieren..............................................................................................11
6.4 Andere .......................................................................................................................11
Besluit......................................................................................................... 12
Bronnen ...................................................................................................... 13

3. 2
Inleiding
Ggo’s zijntegenwoordigeenhotitem.Hetiseenthemadatgemakkelijkdiscussiesveroorzaakt.
Wetenschappelijketijdschriftenstaanervol vanenook optelevisie verschijnenerregelmatig
reportagesoverditonderwerp.
De gentechnologieblijftzichverderontwikkelen,hetonderzoeknaargenetische manipulatie staat
nietstil.Hetisdus zeerwaarschijnlijkdathetinde toekomsteennoggrotere trendzal worden.Dit
heeftonze interesse gewekt.Vooral de genetische manipulatie vanvoedselheeftonze aandacht
getrokken,omdathetietsiswaaroverde meestennietal te veel weten. Voedingisookeen
belangrijkonderdeel vanhetdagelijkse leven. Vele mensenstaannogal sceptischtegenoverdeze
technologie of zijnerzelfsradicaal tegen.Menaanvaardthetnietdat etengenetischgemanipuleerd
zou zijnenmendenktvaakdat hetschadelijkisvoorde gezondheidenhetmilieu.
Ookwij kennennognietzoveel overditonderwerp.We vragenonsaf of deze afkeurendehouding
wel terechtis,maar tegelijkertijdiser bij ons toch ookenige twijfel overde genetische manipulatie.
Dit werkje isdanookde ideale manier omonze kennisomtrentgenetischemanipulatie te verruimen.
Met ditinternrapportwillenwe eenzovolledig mogelijkbeeldgevenoverhetthema.Daarom
beginnenwe methetdefiniërenvanhetbegripggo’s.Vervolgensbekijken we de geschiedenisvande
genetische manipulatie. Daarnaleggenwe hetproceservanuit,gevolgddoorde belangrijkste
techniekendie gebruiktwordenomgenetischemanipulatie toe te passen.Verderbesprekenwe ook
hetdoel vangenetische manipulatie vanvoedsel.Tenslotte besprekenwe de voor- ennadelen.We
sluitenaf meteenkorte conclusie enonseigenethischstandpunt.

4. 3
1 Definitie
GGO’s zijnorganismendie eengenetischemanipulatie (ofwel genetische modificatie),hebben
ondergaan.Genetischemanipulatie of modificatie ishetveranderenvande genenvaneen
organisme eniseenonderdeel vande gentechnologie.
(http://www.gentech.nl/info/wat_is_genetische_manipulatie)
Genetische modificatie is letterlijk ‘hetgenetischmodificerenvanorganismen’.In feite komthet
eropneerdat de genen,de bouwstenenvanhetDNA,wordenaangepast.Ditgebeurtineenvroeg
stadiumvanhetleven,of zelfsnogvoorhetlevenbegint.Hetaangepaste DNA vermenigvuldigtzich
wanneerhetorganisme groeit.Genetische modificatiekanooklaterinhetlevengebeuren,maardan
moethetop veel cellenwordentoegepast.
Genetische modificatie isdushetveranderenvande erfelijke achtergrondendieeenplantof dier
heeftmeegekregen.Ditkanverschillende doelenhebben,zoalshet bestrijdenvanziekten,de
productie verhogenof de kwaliteitvanproducten verhogen.
Het betreftuitsluitendhetaanbrengenvangenetischeaanpassingenzondergebruikte makenvan
hetnatuurlijke voortplantingsprocesvanhetorganisme.Hierbij issprake vanveranderingvanéénof
meerdere genenineencel.
Genetische modificatie heefteengrootaantal verschillende toepassingen.Wij zullenonsbeperken
tot de genetische modificatie metbetrekkingtotde voedselproductie.
(http://wetenschap.infonu.nl/techniek/86396-wat-is-genetische-modificatie-of-genetische-
manipulatie.html)

5. 4
2 Geschiedenis
Beginjaren’70 was eenmijlpaal inde ontwikkelingvangenetische modificatie.Menontdektetoen
namelijkdatde kroongalbacterie eenDNA-stukje vanzijnplasmide overdroegnaarhet
plantengenoomvanzijngastheer. Eenplasmideiseencirkelvormige DNA-strengenmaaktde
uitwisselingvangenetische informatie tussenbacteriënmogelijk. Menmerkte hierbijookopdat dit
stukje DNA de plantaanzette totde vormingvan kroongallenopde wortels.Ditzijnautonome
kankergezwellenof tumoren. Ditwasde allereerste vormvangenetische modificatie. Dankzijdeze
ontdekkingkon menextraeigenschappentoevoegenaan organismen.
Eentwintigtal jarenlaterin1994 werdheteerste genetischgemanipuleerde voedsel inde Verenigde
Statenop de markt gebracht.Hetbetrof hetggo-tomatenras'FlavrSavr',dat langerhoudbaarwas
dan de andere toenmaligbestaande rassen.In1996 werdzowel inde VerenigdeStatenalsin
Engelandggo-tomatenpuree geïntroduceerd.
In datzelfde jaarwerd ookde eerste ladinggenetischgemodificeerde Amerikaanse sojaverscheept
naar Europa. Al snel begonmenopgrote schaal genetischgemanipuleerde consumentenproducten
op de markt te brengen.(http://www.biodome.nl/Genetische%20manipulatie.htm;
http://www.biw.kuleuven.be/aee/clo/wp/demont2003e.pdf)
Uit eenstudie vanapril 1999 blijktdatde biotechnologie inEuropadestijdséénvierde vandie vande
VerenigdeStatenbedroeg.Het grootste aantal genetische manipulatiesgebeurdeinGroot-
Brittannië.België komtopeenachtste plaatsmetmaarliefstvijftigbedrijven,waarvande bekendste
PGS isin Gent.Gentis hetBelgischknooppuntvande gentechnologie.
In 2000 lagde goedkeuringsprocedure vanbiotechnologieinde EU stil.Hetbannenvande
biotechnologieinEuropazouechterzorgenvoorhoge kostenvoorde consument.Biotechproducten
zoudenimmersde wereldprijzenverlagen.(Albrecht,2001)

6. 5
3 Technieken
3.1 Transformatieproces
Om genetische wijzigingente bekomen,werktmenmetdrie verschillende stappendie samenhet
transformatieproces vanhetorganisme vormen. We startenmeteenniet-gemodificeerdorganisme.
Op heteinde vanhetprocesbekomenwe datzelfdeorganisme,maardanmetnieuwe
eigenschappen.
Het transformatieprocesbestaatuitdrie delen,waarbij de eerstefase de incubatievanhet
plantenweefsel is.Ditis heteigenlijke inbrengenvanDNA inde plantengebeurtdooréénvande
drie bovenstaande techniekentoe te passen.Daarnavolgtde selectievangetransformeerde
plantencellenopeenselectie-medium(petrischaaltje).Totslotwordtde volledigeplant
geregenereerd. Hetwordtookwel vegetatievevermeerderinggenoemdenbetekentdatmen
weefselkweektwaaruiteengeheel nieuwe plantkangroeien.
3.2 Technieken
Er zijnverscheidene manierenomde genetischemanipulatie te bekomen. Hierrondwordennog
steedsonderzoekengedaanenverbeteringengezocht.Wij besprekendaaromenkel de belangrijkste
enmeestgebruikte techniekenbij planten.Deze zijn:
 de Agrobacteriumtechnologie
 hetgenenkanon
 elektroporatie
3.2.1 Agrobacteriumtechnologie
De agrobacteruimtechnologie betekendehetbeginvande genetische manipulatie.Deze techniekis
enkel toepasselijkoptweezaadlobbigeplanten.Hieronderbeschrijvenwe eersthoe de techniek
werktendaarna vertellenwe nogietsoverhetTi-plasmidevande betreffende bacterie.
Ti-plasmideisde korte naamvoorhet Tumorinducerendplasmide vande bacterie Agrobacterium
tumefaciensenwordtgebruiktbij genetische modificatie.Dankzij hetplasmideishetmogelijkom
eenvoudigvreemde genen,ookwel transgenengenoemd,inplanteninte brengen.De schadelijke
delenwordenuithetplasmide gekniptvooraleermenze gaattoepassenopde plantwaarvanmen
enkele eigenschappenwil wijzigen.
De agrobacteriumtechnologie steuntopde eigenschapvande Rhizobiumradiobacterbacterie.De
bacterie doetnamelijkeentumorontstaanbij de plantenwortels.Ditiseennatuurlijke vormvan
genetische manipulatie. HetbrengteenDNA-segment(T-DNA) inde kernvande plantdat danop
eenwillekeurigeplaatsgaatsamensmelten methetoorspronkelijke DNA vande plant.Hetresultaat
iseen“genetischgewijzigde”plantencel.
AlshetT-DNA eenmaal isingelastinheterfelijkmateriaal vande plantencel doenzichgeen
herschikkingenmeervoor.Indienuitdezegetransfereerde cel eenplantwordtgegenereerdzullen
alle cellenvandeze plant,dezelfde T-DNA-kopieopdezelfdeplaatsbehouden.Ditwil zeggendatde
nakomelingenvandeze plantookditDNA zullenbehouden.
Deze methode iszeernauwkeurigenefficiënt,waardoorhetvoorplantenookvandaagnogéénvan
de meestgebruikte systemenis. (http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/Genetisch-
gewijzigde-planten-zijn-een-Gentse-uitvinding.aspx)

7. 6
3.2.2 Elektroporatie
De Agrobacteriumtechnologie werktnietvooreenzaadlobbige gewassen,waardooralternatieve
methoden werden uitgewerkt. OmDNA inprotoplastente krijgengaatmengebruikmakenvan
elektroporatie.Hetmembraanvande protoplastwordt tijdelijkdoorlaatbaargemaaktdooreen
elektrischeontlading.VervolgenskanhetDNA meteenuiterstfijnenaalddirectineenprotoplast
wordengespoten.HetDNA wordtgoedopgenomenenmetgoedrendementinhetchromosoom
ingelast,opnieuw zoalsmethet T-DNA, wordthetinelke getransformeerdecel geplaatst.
3.2.3 Genenkanon
Eenander alternatief ishet”fysische inschieten”vanhetDNA,eenmethode dieookparticle gun
(genenkanon) wordtgenoemd.Ditbestaatuiteendeklaagvangoud of wolfraamdeeltjesmetvele
kopieënvanhetgenconstruct,omvervolgensdezedeeltjesinhetplantenweefselbinnente schieten.
(http://bwm.trefcon.nl/media/pdf/Transgene%20planten.pdf)

8. 7
4 Redenen
Velenwetennietjuistwathetexacte doel isvanbiotechnologie engenetische modificatie.Het
antwoordhieropkrijgenwe inhetboek“Biotechnologieengenetischemanipulatie:tussenhype en
hysterie”,geschrevendoorJohanAlbrecht:biotechnologenmanipulerenvoedselomde natuurte
optimaliserenzodaterzobeterkanvoldaanwordenaande behoeftenvande consumenten
producent.Genetischemodificatie biedtverschillendevoordelenvoorbeidegroepen.
Gewassengenetischveranderengebeurtom ze bijvoorbeeldresistentte makentegenziektesen
plagen,insecten,herbicidenenonkruidverdelgers.Eenandere redenisde veranderingof toevoeging
– endaarbij ookvaak de verbetering –vaneigenschappenvangewassen.Ookomde opbrengstvan
gewassen envoedselkwaliteitte verhogenenomziektente genezen,modificeertmenorganismen
genetisch.
Bovendien wordterveel gebruik gemaaktvangenetischemodificatie omdathetvelemalensneller
gaat dan fokkenenveredelen. Ditlaatste ishetproces waarinmengunstige eigenschappen in
gewassen combineertmetallerlei methoden. Dankzij genetische modificatie kanmeninslechtséén
generatie tijdeenenorme veranderingrealiseren. Bij veredelen of fokkenkosthetveel meer
generatiesomdezelfde veranderingte verkrijgen. Daarnaastishetook mogelijk dingenvoorelkaar
te krijgendie nietkunnen metveredelen of fokken. Zokunnen we extravitaminesdievannaturaniet
aanwezigzijnineenplantenkeltoevoegen aandeze plantdoorhetDNA te veranderen endusniet
door te fokken of te veredelen. Inde landbouw wordenondermeergewassenzoalsgranen,maïs,
rijst,aardappelen,sojaentomatengemanipuleerd.
(http://wetenschap.infonu.nl/techniek/86396-wat-is-genetische-modificatie-of-genetische-
manipulatie.html;http://www.nongmoproject.org/learn-more/;Albrecht,2001)

9. 8
5 Voordelen
In hetvorige hoofdstukkwamenwe al te weten datgenetischemanipulatie wordttoegepastmetals
doel de natuurte optimaliserenzodaterbeterkanvoldaanworden aande behoeftenvande
consumentenproducent. Hetisdusde bedoelingdat erveel voordelenwordengecreëerdvoor
beide groepen. Erzijnvoordelenvooriedere menswatgezondheidbetreft.De landbouwersgenieten
van gunstigere omstandighedendankzij de aanpassingeninhetDNA vanorganismen.Nietalleen de
mensmaar ookde natuurheeftbaatbij genetische modificatie. Inwathierondervolgt, staande
voornaamste voordelenbeschreven. (Albrecht,2001)
5.1 Natuur en biodiversiteit
Genetische modificatie vanplantenzorgtervoor datde planteninactief zijn.Hierdoorzullenze
stoppen metgroeientijdenskorte periodenvandroogte.Zowordthetweinigaanwezigewaterin de
bodemsniet‘verspild’enkomtde leefbaarheidvande bodemnietinhetgedrang.
5.2 Gezondheid van mensen
Eenander voordeel isdatervoedingswaarde kanwordentoegevoegdaanhetvoedsel. Alswe dit
toepassenopveelgebruikteproducteninde derde wereld,ditzijn vaakproductendie nietvoldoende
voedingsstoffenbezitten,zoalsrijst,kunnenwe de problemeninde derdewereldlanden aanpakken.
We kunnenbijvoorbeeldhetaantal gevallenvan blindheid alsgevolgvan eentekortaanvitamine A
reducerendoordit toe te voegenaanhetvoedsel.
(http://www.milieuloket.nl/9353000/1/j9vvhurbs7rzkq9/vhurdyxq65wi)
Genetische manipulatie wordtbij sojatoegepastoptwee mogelijkemanieren.Eenvandie manieren
geefteenbijdrage aanonze gezondheid.HetDNA vansojawordtzo gewijzigddatproductie van
onverzadigde sojavettenmogelijkwordt.Dezezijnbetervooronze gezondheiddande verzadigde
variant.
Verderkanmenookgewassenaanpassenzodatze eenlagercholesterolgehaltebevatten.Nogeen
andere toepassingishetvoorkomenvaneventuele allergische reacties. Eenvoorbeeldhiervanishet
produceren vankoeiendie melkzonderBLG geven.Sommigemensenzijnallergischvoordeze stof,
waardoorze de ‘normale’melk vaneenkoe dusnietmogendrinken.Of de melkvande transgene
koe volledigallergievrijis,isechternognietzeker.
(http://www.nieuws.be/nieuws/Transgene_koe_maakt_melk_zonder_allergie-eiwit_996dd4ab.aspx)
5.3 Landbouw
Men kan gewassen aanpassenaande omgevingsfactoren, watvaakheel gunstigisvoorde
lanbouwers. Hetproducerenvangewassendieminderwaternodighebbeniséénvande
voorbeelden. Zo’naangepastgewasbiedtvoordelenvoorAfrika,waarhetergdroog is.Mislukking
van oogstwordthierdoorveel minderwaarschijnlijk. (http://www.scientias.nl/genetische-
gemodificeerd-voedsel/93704)
Hierbovenzeidenwe al datmensojagenetischmodificeertomtwee verschillenderedenen.Enerzijds
zorgt menvooreenveranderingdie eengoedeffectheeftoponze gezondheid.Anderzijdsmaakt
menhetresistenttegenherbiciden,wateenvoordeelbiedtvoorde landbouwer:hij moetslechts
éénonkruidverdelgergebruikenenwinthiermee zowel tijdalsgeld. (Albrecht,2001)

10. 9
5.4 Andere
Gewassenkunnenookgenetischgemanipuleerdwordenmetalssimpel doel de smaakte verbeteren.
In 2001 ontwikkeldenwetenschapperseentomatensoortdie zoetervansmaakisdooreenverhoogd
suikergehalte. Bovendienzoudiezelfdetomatenstruik 60procentmeertomatenopleveren.
misschienisditookmogelijkvoorandere producten,zoalsaardappelenenrijst.Datistenminstewat
de wetenschaphoopt. (http://www.vandaag.be/wetenschap/31266_zoetere-tomaat-ontwikkeld-
met-betere-opbrengst.html)
In eenartikel van14 maart 2014 staatdat de boerenzoudenmoeten beginnenmethetplantenvan
genetischgemodificeerdegewassen volgensprofessorMarkWalport,wetenschappelijkadviseurvan
de regeringvanhetVerenigdKoninkrijk.Hij zegtdathetnietwetenschappelijkbewezenisdatzulke
genetischaangepastegewassen schadelijkzoudenzijnvoorde mensenhetmilieu. Ze zoudenzelfs
bijdragentoteenbetere gezondheid.Hij beweertook datze hetbelangvanpesticiden zullen
verminderenendatze kunnenhelpende hongerte verlagen.
(http://www.telegraph.co.uk/earth/agriculture/geneticmodification/10696804/Its-time-for-GM-
crops-adviser-tells-David-Cameron.html)

11. 10
6 Nadelen
Dan komenwe bij de keerzijdevande medaille. Erzijnimmersooknadelenvanhetgenetisch
wijzigenvanvoedsel. Deze zijnde steunpijlersvande tegenstanders.Zij halenzowel terechte als
onterechte problemenaan.Sommige vandeze beweringen wordentenietgedaandoor
experimentenenlogische redeneringen,anderenworden erjuistdoorbevestigd.Hieronderzien we
welke tegenargumenten de tegenstandersjuistgeven enkomenwe meerte weten overde al dan
nietbewezennadelenvangenetischgemanipuleerde voeding.
6.1 Natuur en biodiversiteit
Eerst envooral leidtde natuur,meerbepaaldde biodiversiteit,onderde negatieve kantvan
genetische modificatievanvoedsel. Erontstaan somsnieuwe en betere plantentenkoste vanreeds
bestaande planten.Ook kanonkruidvermeden wordendankzij de biotechnologie.Datismisschien
wel handigenpositiefvoorons,maarvoor de natuur isdit nietzovoordelig.
In hethoofdstukoverde voordelenvangenetischgemanipuleerdvoedsel vermelddenwe al dat
genetische manipulatiekanzorgenvoorgewassendie resistentzijntegenziektesenplagen,insecten,
herbicidenenonkruidverdelger.Ditklinktheel positief,maareigenlijkisdatnietzo.Immers,
wanneereengewasresistentgemaaktwordttegeneenbepaaldbestrijdingsmiddel,ishetnietperse
resistenttegenanderemiddelen.Bovendienkanhetmakenvangewassendie nietvatbaarzijnvoor
onkruidverdelgingsmiddelenwel eensschadelijkzijnvoorhetmilieu.Menmoetdanmeermetgif
spuiten,watslechtisvoorde fauna en flora.(http://www.scientias.nl/genetische-gemodificeerd-
voedsel/93704)
Eenander tegenargument,datbovendien wel degelijk bewezenisdooronderzoek,isdathet
resistentmakenvangewassentegenschadelijke insectenschadelijkisvoorandere insecten.Het
gevolghiervanisdat de biodiversiteit ingevaardreigtte komen.Ditwerdonderzochtdoorenkele
wetenschappers. Menlietlarvenvande monarchvlinderpollenvangenetischgewijzigdgraaneten.
Het gevolgwasvoorsommige larvenfataal,maarze stierven nietallemaal.De schadelijkheid vandit
graan kan betwistworden,wantde larvenvandeze vlindersetengewoonlijkenkel melkkruid. Het
argumentisdus nietwaterdicht. (Biotechnologieengenetischemanipulatie:tussenhype enhysterie)
Kruisbestuivingvormteveneens eenprobleem. Ditisde bestuivingtussenenerzijdseenniet-
genetischgemodificeerdgewasenanderzijdseen gewasdatwel genetischisgemodificeerd. Inzo’n
geval wordengewassen veranderd,terwijlditeigenlijknietde bedoelingwas.Hetismoeilijkomze te
identificerenenhetrisicobestaater danindat er productenopde marktkomenzonderdat men
weetof ze al dan nietgenetischgemodificeerdzijn.(http://www.scientias.nl/genetische-
gemodificeerd-voedsel/93704)
Alslaatste isgenetische manipulatienietnatuurlijk volgenscritici.Ookhetfeitdatbiotechnologie de
capaciteitheeftde grenzentussensoortente overschrijden iseentegenargumentdatnogal vaakte
horenis. (Albrecht,2001)
6.2 Gezondheid van mensen
Naast hetbeklemtonenvande nadelenvoorde natuur,bewerencritici ookdatgenetisch
gemanipuleerd voedsel schadelijkisvoorde gezondheid.Zij denkendan bijvoorbeeld aanhet
overdragenvanantibioticaresistentie viainnamevangenetischgemodificeerdvoedselwaarbij
markergenen,die resistentzijntegenantibiotica, werdentoegevoegd.
(http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biotechnologie/genetisch-gemodificeerd-voedsel-en-
landbouw)

12. 11
Toch is deze kritiek aanvechtbaar,wanthetisonwaarschijnlijk datzoietszougebeuren.Erzijndan
ookverschillende testsuitgevoerdomditte controleren.Hieruitblijktdatde resistentie nietwerd
overgedragenopbacteriën,muizen,kippen,…Alshetbij eenmensdantochhetgeval zouzijn,zijn
we nog altijd veiligaangezienwe dezegenensamenmetandere genenenonsvoedselverteren.
(Biotechnologie engenetischemanipulatie:tussenhype enhysterie)
Eerderzeidenwe al datde modificatievanbepaaldegewassen eenmeerwaarde kanzijnvoor
allergieën.Hetomgekeerde isechterookwaar.Er kunnenookjuistonverwacht enonbedoeld
allergenengecreëerdwordenbij hetruilenvanDNA.Mensendie vanditvoedsel eten,kunnendan
mogelijkallergische reactieskrijgen.
Er wordtsindskortook gevreesdvoorgeboorteafwijkingenenvoortplantingsproblemenalsgevolg
van genetischemanipulatie vanvoedsel.Zowerdenerpesticidengevondeninhetbloedvaneen
babyaan wie genetischgemodificeerdevoedingwerdtoegediend. De gevolgenoplange termijnzijn
moeilijkaante tonen. Hetismogelijkdatereigenlijkgiftigestoffengeproduceerdwordenbij
genetische modificatie.Ditkandanernstige gevolgenhebben;we zullenermisschien(bijna) van
sterven.
6.3 Gezondheid van dieren
Nietalleende gezondheidvande mensisingevaar,ookdierenzijnreedsslachtoffergeweestvande
negatieve kantvangenetischgemodificeerdvoedsel. Volgendgruwelijkverhaal bewijstdit.
EenDeense varkenshouder bemerkteoplangere termijnverschillendeproblemenbij zijnvarkensals
gevolgvanhettoedienenvangenetischgemodificeerdvoer. Hetgingomzwellingen,maagzweren,
veelvuldigvoorkomenvandiarree envarkensmetmisvormingen.Hetgebruikvan genetisch
gemanipuleerdvoedsel isechtermoeilijkte voorkomen doorhetgebrekaanleveranciersvanniet-
genetischgemodificeerddiervoeder. (http://www.gewoon-nieuws.nl/2013/12/gruwelijke-
misvorming-en-afwijkingen-bij-biggen-door-gmo-voer-2/)
Eenander voorbeeld vangevaarvoordieren iseenpogingomde hongeruitde wereldte helpen.
Men wilde grotere dierenmakenzodatermeeretenwerdgeproduceerd, metalle gevolgen van
dien. Artritis, O-benenenschele ogenwarenenkele ‘bijwerkingen’.
(http://www.hln.be/hln/nl/15420/Doomsday/article/detail/1543849/2012/12/18/Ziektes-mogelijk-
resistent-door-genetische-manipulatie.dhtml)
6.4 Andere
Natuurlijkmoetgenetischgemodificeerdvoedselgoedgekeurd worden opvlakvanveiligheid
vooraleerhetopde markt komt.DitgebeurtdoorEFSA,de Europese autoriteitvoor
voedselveiligheid.Erworden danookheel veel testenuitgevoerdomzekerte kunnenzijnvande
veiligheidvanhetproduct. Zokomenwe bij eenlaatste nadeel:de erghoge kostenvandeze testsen
controles. (http://www.scientias.nl/genetische-gemodificeerd-voedsel/93704)

13. 12
Besluit
Voorwe begonnenaanonsopzoekwerkhadden we noggeenechte meninggevormd.Datkwam
door onze beperkte kennisoverhetonderwerp.We wistente weinigomeengegrondstandpuntte
kunneninnemen.
Tijdenshetdoornemenvanonze bronnen,merktenwe daternogaltijdveel kritiekisopgenetische
modificatie. Ditvindenwe begrijpelijk,maarzelf zijnwe relatief proggo’s.Erwordenzowel positieve
alsnegatieve effectenondervondenbij genetische manipulatievanorganismen,maarvolgensons
overstijgende voordelende nadelen.
We houdenwel inonsachterhoofddaternog altijdinformatie uitde buskankomen,waaruitkan
blijkendatmanipulerentochnietzoonschuldigisalswij wel denken.Belangrijkisdanookdatdit
onderwerpverderonderzochtwordtzodatermeerduidelijkheidisoverde al dannietschadelijke
gevolgenvangenetische manipulatie.Bij voldoende wetenschappelijkonderzoekeneenveilige
omgangmet ggo’szijnwij ervan overtuigddatgenetische manipulatie vanorganismen,endusook
van onsvoedsel,zekerkanbijdragentoteenbeteresamenleving.

14. 13
Bronnen
(z.a.).(2010). Zoetere tomaatontwikkeldmetbetere opbrengst.InVandaag.be(24,7).Geraadpleegd
12 maart 2014, http://www.vandaag.be/wetenschap/31266_zoetere-tomaat-ontwikkeld-met-
betere-opbrengst.html.
(z.a.).(2012). Transgene koe maaktmelkzonderallergie-eiwit.Innieuws.be:haalmeeruit het
nieuws.Geraadpleegd 16maart 2014,
http://www.nieuws.be/nieuws/Transgene_koe_maakt_melk_zonder_allergie-eiwit_996dd4ab.aspx.
Albrecht,J.(2001). Biotechnologieen genetischemanipulatie:tussen hypeen hysterie.Antwerpen:
StandaardUitgeverij.
ASEED Europe. (z.d.). V Milieueffecten.InGentech.nl.Geraadpleegd 26 maart 2014,
http://www.gentech.nl/info/gentech_en_milieu.
ASEED Europe.(z.d.). WatisGenetische Manipulatie?Uitlegenwoordenlijst.InGentech.nl.
Geraadpleegd 13maart 2014, http://www.gentech.nl/info/wat_is_genetische_manipulatie.
Cok,J. (2013). Gruwelijke misvormimngenafwijkingenbij biggendoorGMO-voer.In Gewoon nieuws.
Geraadpleegd16maart 2014, http://www.gewoon-nieuws.nl/2013/12/gruwelijke-misvorming-en-
afwijkingen-bij-biggen-door-gmo-voer-2/.
Demont,M., Tollens,E.(2003). Boeren kunnen verdienen aan gentechnologie [pdf].Geraadpleegd17
maart 2014, http://www.biw.kuleuven.be/aee/clo/wp/demont2003e.pdf.
Geukens,S.(2012). Ziektes mogelijkresistentdoor genetischemanipulatie.Geraadpleegd7maart
2014, http://www.hln.be/hln/nl/15420/Doomsday/article/detail/1543849/2012/12/18/Ziektes-
mogelijk-resistent-door-genetische-manipulatie.dhtml.
Hogenkamp,J.(2013). Genetischaangepastvoedsel:eenvloekof eenzegen?.Inscientas.nl:nieuws
ovewetenschap &technologie. Geraadpleegd8maart 2014, http://www.scientias.nl/genetische-
gemodificeerd-voedsel/93704.
Hogenkamp,J.(2013). Is genetischgemodificeerdvoedsel nuveiligof niet?De wetenschapkanhet
nieteensworden. Inscientas.nl:nieuwsoverwetenschap &technologie.Geraadpleegd7maart2014,
http://www.scientias.nl/veiligheid-genetisch-gemodificeerd-voedsel-gewassen/93716.
Info_lisa.(2011).Wat is genetische modificatieof genetischemanipulatie?In InfoNu.Geraadpleegd
13 maart 2014, http://wetenschap.infonu.nl/techniek/86396-wat-is-genetische-modificatie-of-
genetische-manipulatie.html.
Knapton,S.(2014). It's time forGM crops, advisertellsDavidCameron.InTheTelegraph.
Geraadpleegd17maart 2014,
http://www.telegraph.co.uk/earth/agriculture/geneticmodification/10696804/Its-time-for-GM-
crops-adviser-tells-David-Cameron.html.
Non-gmoproject.(2014). GMO FACTS. Geraadpleegd17maart 2014,
http://www.nongmoproject.org/learn-more/.
PDC Informatie Architectuur. (z.d.). Genetische modificatie.In Milieuloket. Geraadpleegd12maart
2014, http://www.milieuloket.nl/9353000/1/j9vvhurbs7rzkq9/vhurdyxq65wi.

15. 14
Rijksoverheid.(z.d.).Genetischgemodificeerdvoedselenlandbouw.Geraadpleegd 7maart 2014,
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biotechnologie/genetisch-gemodificeerd-voedsel-en-
landbouw.
van Telgen,M.D.(2005). Genetische manipulatie.In BioDome.nl.Geraadpleegd13maart 2014,
http://www.biodome.nl/Genetische%20manipulatie.htm.
Wiepkema,P.R., Birfelder,E.J.,Hartman,G.T., Stiekema,W.J.,Visser,R.G.F.(2002).Transgene
planten:onderzoek,communicatieenethiek.In CahiersBio-Wetenschappen en Maatschappij [pdf].
Geraadpleegd17maart 2014, http://bwm.trefcon.nl/media/pdf/Transgene%20planten.pdf.