Presentatie van de infoavond: toekomstbestendig investeren in isolatie door de opleiding Energiemanagement in Howest

1. PROFESSIONELE BACHELOR
IN HET ENERGIEMANAGEMENT

2. INFOAVOND 2
‘TOEKOMSTBESTENDIG INVESTEREN
IN ISOLATIE’

3. Deel 1 : Isolatie – Wat, waarom, hoe?
Architect Pieter Vandewalle
Lector Toegepaste Architectuur
WELKOM
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie? 3
Deel 2 : Invloed op je EPC?
Jurgen Van Ryckeghem
Lector Energiemangement

4. WAT, WAAROM EN HOE?
ARCHITECT PIETER VANDEWALLE
LECTOR TOEGEPASTE ARCHITECTUUR
DEEL 1: ISOLATIE

5. 5
ISOLATIE: WAT, WAAROM EN HOE?

6. THEORIE
6

7. Warmte migreert van warm naar koud
Warmte-overdracht kan d.m.v.
• Geleiding (doorheen een materiaal)
• Convectie (in aanwezigheid van lucht, gas, vloeistof)
• Straling (afgifte van een materiaal)
warmtegeleidingsvermogen (lambda )
Hieronder wordt verstaan de hoeveelheid warmte die per tijdseenheid door een materiaal van bepaalde
dikte gaat, als er een constant temperatuurverschil bestaat tussen de twee zijden. De  wordt
uitgedrukt in W/mK.
De U-waarde geeft de thermische geleidbaarheid aan van een isolatiepakket en is het omgekeerde van de
R-waarde (U = 1/R). Hoe beter het isolatiepakket, hoe lager de U-waarde.
U-waarde = lambda-waarde/dikte isolatie
Rc is de warmteweerstand van het totale beschouwde homogene constructie-onderdeel. De
warmteweerstand Rc wordt berekend volgens:
R = dikte = m = m2K/W
 W/(m  K)

9. WATER
9

10. Isolatiematerialen bezitten goede thermische isolatie-eigenschappen
als ze een groot percentage holle ruimte bezitten gevuld met
stilstaande droge lucht. Om geen convectie te krijgen moeten de
ruimten ook weer niet te groot zijn.
Isolatiematerialen zijn dus poreus. De poriën kunnen met droge lucht
of met een gas gevuld zijn. Bij bevochtiging is het mogelijk dat de
poriën geheel of gedeeltelijk gevuld worden met water, dat een 
bezit die 25 x zo groot is als die van lucht. Dit gaat ten koste van de
isolatie.

11. DAMP
11

12. Door een constructie bestaande uit poreuze materialen zal ook transport van waterdamp
kunnen plaatsvinden. We hebben dan te maken met waterdiffusie. Deze is afhankelijk van
het verschil in dampspanning aan weerszijden van de muurconstructie (vochttransport van
hoge dampspanning naar lage dampspanning).
Warme lucht kan meer waterdamp bevatten dan koude lucht, zodat de dampspanning van
warme lucht in het algemeen hoger ligt dan die van koude lucht. In ons klimaat zal hierdoor
een vochtbeweging altijd van binnen naar buiten plaatsvinden.
De waterdampdoorlatendheid µ is een dimensieloze grootheid:
µ is de verhouding tussen de hoeveelheidwaterdamp die door 1 cm lucht gaat bij een
bepaalde dampspanningsgradiënt en de hoeveelheid waterdamp die door 1 cm
materiaal gaat bij een bepaalde dampspanningsgradiënt.
µ geeft dus het aantal malen weer dat waterdamp gemakkelijk door lucht gaat dan door
een bepaald materiaal van gelijke dikte.

13. GEZONDHEID
13

14. GEZOND bouwen gaat uit van het concept dat de buitenschil van een huis zo veel
mogelijk uit dampopen materialen moet bestaan. Dit om in huis geproduceerd vocht
op een optimale manier af te voeren of te verwerken. We spreken van ‘ademende
muren’. Het betekent dat je vermijdt dat jouw gebouw een ‘plastic zak’ als buitenschil
heeft. Met kunststofmaterialen creëer je een ‘plastic zak’. Die zijn water- én
dampdicht. Over grote oppervlakte dampdicht gemaakte oppervlakken wekken het
zogenaamde ‘bunkerklimaat’ op. Gebruikers ervaren de lucht in zo’n ruimtes als
benauwend en ‘gebruikt’.
Het diffusieweerstandsgetal μ (mu) duidt de dampdoorlatendheid van een materiaal
aan. Het geeft aan hoeveel maal moeilijker de waterdamp doorheen het betreffende
materiaal gaat dan door de lucht.
Je ziet in volgende tabel dat de isolatiematerialen uit nagroeibare isolatiematerialen
een kleine mu-waarde hebben en dus dampopen zijn, en de isolatiematerialen uit
petrochemische grondstoffen een grote mu-waarde hebben en dus dampdicht zijn.

16. WINTER EN ZOMER
16

17. Een woning moet niet enkel tegen koude beschermd worden, ook tegen oververhitting in de zomer, want
woningen die oververhit raken in de zomer hebben bijna onvermijdelijk nood aan airconditioning.
Aangezien deze energievreter het probleem alleen maar verergert, moeten we dit proberen te vermijden.
Tips:
• Maak een dakoversteek om oververhitting in de zomer te voorkomen, plaats screens op ramen aan
(zuid)westzijde
•Gebruik isolatiematerialen met een hoge warmteopslagcapaciteit &, zoals papier-vlokkenisolatie,
houtvezelisolatie... De warmteafgifte gebeurt met heel wat vertraging.
Dit betekent dat de schommelingen in oppervlaktetemperaturen aan de binnenzijde veel kleiner zijn dan
aan de buitenzijde.
Voordelen:
• Je hebt geen last van hoge temperaturen in de zomer,
• Je hebt geen airconditioning nodig. In woningen is het gebruik van materialen met een hoge
warmteopslagcapaciteit (zoals baksteen, kalkzandsteen, natuursteen…) een groot voordeel.
De warmteopslagcapaciteit c (J/kgK) of inertie van een bouwmateriaal is de capaciteit van het materiaal
om warmte op te slaan en vertraagd weer af te geven. Het werkt dus regulerend.

19. UITVOERING
19

21. Isolatie komt nooit alleen
Juiste isolatie op de juiste plaats
Isolatielaag is water-, wind- en luchtdicht
Vermijden van koudebrug
Hoe meer ik isoleer, hoe meer ik ventileer

22. Juiste isolatie op de juiste plaats
 vermijden van inwendige condensatie
 vermijden uitvergroting koudebruggen
 ademende isolatie geniet de voorkeur
 denk aan het zomercomfort
Isolatielaag is water-, wind- en luchtdicht
 belang van een correct aangebracht dampscherm
 verlies aan rendement van de isolatie vermijden
 aantasting structuur agv inwendige condensatie vermijden
Vermijden van koudebrug
 nadelige effecten en gezondheidsrisico’s vermijden
 continu ventileren helpt!
Hoe meer ik isoleer, hoe meer ik ventileer
 optimaal isoleren doe je luchtdicht waardoor een gedwongen ventilatie nodig
is om de luchtkwaliteit te blijven garanderen
 ventileren doe je continu!

23. Dampopen aan minstens één zijde
Naadloze en luchtdichte aansluiting van
zowel onderdak als dampscherm
Aansluiting dampscherm ook aan zijmuren en
doorboringen verzorgen.

24. Luchtdichting = binnenzijde isolatie (dampscherm)
Winddichting = buitenzijde isolatie (onderdak, spouwplaat…)
BEIDE zijn nodig!
Aandacht voor elke aansluiting en detail van de volledige
buitenschil: vloer-wand, wand-tussenvloer, wand-dak…

25. Aandacht voor de doorlopende isolatielijn
Koudebrug vermijden of oplossen!
Isolatie altijd aan buitenzijde structuur

26. MATERIALEN
26

27. Nagroeibare isolatie
Nagroeibare grondstoffen kunnen op aarde gekweekt worden en
komen dus uit land- en bosbouw.
Vb. cellulose, houtwol, vlas, hennep…
Minerale oorsprong
Materialen waarvan de grondstof mineralen en/of afgeleiden zijn
Vb. glaswol, rotswol, vermiculiet, cellenglas
Petrochemische oorsprong
Petrochemische grondstoffen of materialen bestaan volledig of voor het
grootste deel uit delfstoffen die diep uit de aarde komen. Meestal gaat
het om afgeleide aardolieproducten.
vb. PUR, PIR, EPS, XPS, Resol…

28. Nagroeibare isolatie
Vb. cellulose, houtwol, vlas, hennep…
 goede maar relatief lage isolatiewaarde
 hoge warmtecapaciteit
 waterdampdoorlatend
Minerale oorsprong
Vb. glaswol, rotswol, vermiculiet, cellenglas
 goede isolatiewaarde
 zwakke warmtecapaciteit
 relatief goede tot slechte waterdampdoorlatendheid
Petrochemische oorsprong
vb. PUR, PIR, EPS, XPS, Resol…
 zeer goede isolatiewaarde
 zwakke warmtecapaciteit
 NIET waterdampdoorlatend

29. http://www.renovatie2020.be/index.php
http://www.energiesparen.be/
http://www.bouwknopenuitvoeren.be/bouwknopen/
http://www.vibe.be/downloads/
http://www.acasus.be/nl/home/

30. VOORBEELDEN
JURGEN VAN RYCKEGHEM
DEEL 2 : INVLOED OP JE EPC-SCORE

31. 31
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
• Waarom investeren in isoleren van de gebouwschil
• Verplichting of overtuiging?!

32. 32
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
* http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/doc/epbeisentabel2017.pdf
*Een ingrijpende ener-
getische renovatie is een
renovatie waarbij de
technische installaties
volledig worden vervangen
en minstens 75 % van de
bestaande en nieuwe
scheidingsconstructies die
grenzen aan de buiten-
omgeving, worden
(na)geïsoleerd."

33. 33
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
• Vlaanderen moet BENOveren (= Beter Renoveren)
• Wat is een optimale BENOvatie, hoe voldoen aan renovatiepact van 2050?
1. Elk onderdeel van de schil moet voldoen aan een bepaalde isolatiewaarde
2. De woning heeft een energiescore (EPC-kengetal) van 100 kWh/m², of een E-peil van 60
-> E-peil (dimensieloos getal) is niet hetzelfde als EPC-score, en wordt gebruikt in EPB
aangiftes.
• Optimalisatie vereist! Hoe ver geraken we door onze gebouwenschil aan te pakken?!
• U-waarde dak: 0,24 W/m²K
• U-waarde muren: 0,24 W/m²K
• U-waarde vloer: 0,24 W/m²K
• U-waarde beglazing: 1,1 W/m²K
• U-waarde ramen: 1,5 W/m²K
(glas + kader)
• U-waarde deur: 2,0 W/m²K
• U-waarde poort: 2,0 W/m²K

34. → Inleiding
→ Case studie: Stapsgewijze optimalisatie woning – Optimaliseren EPC-score
→ Isoleren hellend dak
→ Isoleren plat dak
→ Isoleren bestaande spouwmuur
→ Isoleren vernieuwde gevel
→Ramen
→ Overige – Poorten
→ Isoleren vloer
→ Besluit
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie? 34
INHOUDSTAFEL

35. 35
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
• EPC = energieprestatiecertifcaat
• Doelstelling EPC: Kopers of huurders krijgen inzicht over de energie-
prestaties van de bestaande woning in de huidige staat
• Gekenmerkt door:
• De energiescore:
• Karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik delen
door het bruikbaar vloeroppervlakte
• Karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik:
• Hoeveelheid primaire energie die gedurende 1 jaar nodig is
voor de verwarming, aanmaak SWW, ventilatie en koeling
van de woning.
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE

36. 36
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Wat heeft welke invloed op ons EPC-kengetal?!
• Specificaties woning:
• Woningtype: Halfopen bebouwing
• Gebouwd in: 1976
• Volledige woning bewoond/nuttig ingevuld
• Kenmerken woning:
• Gewone dubbele beglazing
• Nergens isolatie aanwezig
• Recente verwarmingsinstallatie
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE
Wat zal de invloed
zijn als we de
gebouwschil
(isolatie)
aanpakken?

37. 37
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 1: Dakisolatie hellend dak
• Op zich grootste verliespost voor de woning (warmte stijgt!)
• Zowel binnen- als buitenisolatie mogelijk…
• Niet nuttig als dit een zolder betreft zonder woonfunctie en de tussenvloer
van de woning reeds geïsoleerd is…
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 5 W/m²K naar 0,24 W/m²K
• *hoe lager de U-waarde, hoe beter en hoe lager het warmteverlies!
• Min. 20cm Minerale wol met lambda-waarde van 0,050 W/mK
• Min. 14cm PUR/PIR isolatie met lambda-waarde van 0,035 W/mK
• …
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE
PUR-isolatieplaten
isoleren beter dan
minerale wol,
vandaar mag deze
minder dik zijn…
1
𝑅
*U =

38. 38
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 1: Dakisolatie hellend dak
• U-waarde: 5 W/m²K naar 0,24 W/m²K
• Daling energiescore van 527 naar 378 kWh/m²jaar!
• Terugverdientijd via VEA tool:
• Werken uitgevoerd door aannemer:
• Kostprijs per m² = 11.15 €+ 13,78 €
• Kostprijs: 1680 euro
• Subsidies: 500 euro
• Varieert volgens U-waarde, indien
nog lagere U-waarde kan extra
subsidie verkregen worden!
• Jaarlijkse besparing: 271 euro
• Terugverdientijd : 4 jaar en 4 maanden
• Werken zelf uitvoeren
• Kostprijs per m² = 11,15 €
• Terugverdientijd : 2 jaar en 7 maanden
*http://www.energiesparen.be/energiewinst/dakisolatie
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE
Berekend op
verwarmings-
installatie met gas,
met elektriciteit is
TVT veel lager
(hoge kostprijs!)

39. 39
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 2: Dakisolatie plat dak
• Verschillende technieken (warme en koude daken)
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 5 W/m²K naar 0,24 W/m²K
• Min. 14cm PUR/PIR isolatie
Lambda-waarde van 0,035 W/mK
• Min. 22 cm cellenglas isolatie
Lambda-waarde van 0,055 W/mK
• Daling EPC score van 378 naar 262 kWh/m²jaar!
• Meestal moeilijker te realiseren dan hellende dakisolatie, best advies inwinnen per situatie
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE

40. 40
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 3.1: Spouwmuurisolatie
• Afhankelijk van toestand muren en dikte spouw als de
vereiste U-waarde kan behaald worden
• Opletten, kan ook niet mogelijk zijn! Laten controleren!
De voorbeeldwoning heeft amper 8 cm spouw
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 4 W/m²K naar 0,24
• Werkelijk mogelijk (voorbeeld):
• U-waarde: 4 W/m²K naar 0,24 0,66 W/m²K
• Min. 29cm EPS parels (beperkt naar 8cm)
Lambda-waarde van 0,070 W/mK
• Werken worden sowieso uitgevoerd:
• Kostprijs: 4560 euro
• Subsidies: 942 euro
• Jaarlijkse besparing: 300 euro
• Terugverdientijd: 12 jaar en 6 maanden
• Daling EPC score van 262 naar 211 kWh/m²jaar!
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE
*http://www.energiesparen.be/energiewinst/spouwmuurisolatie

41. 41
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 3.2: Opnieuw isoleren (Grondige renovatie)
• Dikte kan volledig vrij gekozen worden
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 4 W/m²K naar 0,24 W/m²K
• Daling EPC score van 262 naar 183 kWh/m²jaar!
• Min. 13 cm PUR isolatie
Lambda- waarde van 0,035 W/mK
• Kostprijs?
• Afbraakwerken, isoleren en
terug opbouwen…
• Afhankelijk van eisen, materiaal…
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE

42. INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie? 42
Stap 4.1: Ramen vernieuwen
• Verschillende herkenningswijzen huidige beglazing
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 2,86 W/m²K naar *1,5 W/m²K
• Gewone dubbele beglazing naar:
 Hoogrendementsbeglazing
• U-waarde: 2,86 W/m²K naar 1,97 W/m²K
• Daling EPC score van 183 naar 177 kWh/m²jaar!
• Ramen vernieuwen is serieuze investering
 Driedubbele beglazing
• U-waarde: 2,86 W/m²K naar 1,48 W/m²K
• Daling EPC score van 183 naar 174 kWh/m²jaar!
• Extreem dure investering
• Eerder toegepast bij grondige renovatie
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE
* Uglas (enkel ramen) = 1,1 W/m²K --- Uramen (profielen + ramen) = 1,5 W/m²K
Opgelet, hier is de U-waarde hoger dan 1,5
W/m²K, door aanname, meestal kan deskundige
via facturen,… U-waarde correct ingeven

43. 43
INLEIDING
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 4.2: Ramen vernieuwen
• Stel dat men enkelvoudige beglazing in woning had:
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 5,22 W/m²K naar *1,5 W/m²K
• Daling EPC score van 210 naar 174 kWh/m²jaar!!
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE

44. 44INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 5: Poorten
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 5,89W/m²K naar 2 W/m²K
• 3 cm PUR isolatie realiseert al de gewenste
2 W/m²K
• Daling EPC score van 174 naar 157 kWh/m²jaar!!
• Zeker nuttig als verwarmingsinstallatie, boiler, leidingen,
… in onverwarmde garage staan, kan verliezen serieus
beperken. Indien garage niet aan woning gekoppeld is,
of deze geen woonfunctie bevat, is het zinloos om deze
te isoleren, dit zal niet in EPC opgenomen worden…
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE

45. 45
CASE-STUDIE – OPTIMALISEREN EPC-SCORE
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Stap 6: Isoleren vloer
• Vereisten volgens BENovatie renovatiepact:
• U-waarde: 0,66 W/m²K naar 0,24 W/m²K
• Daling EPC score van 157 naar 135 kWh/m²jaar
• Min. 10 cm PUR platen
Lambda-waarde van 0,035 W/mK
• Min. 16 cm PUR gespoten
Lambda-waarde van 0,055 W/mK
Grondige renovatie Goedkopere oplossing Kelder/Kruipkelder

46. → Inleiding
→ Case studie: Stapsgewijze optimalisatie woning – Optimaliseren EPC-score
→ Isoleren hellend dak
→ Isoleren plat dak
→ Isoleren bestaande spouwmuur
→ Isoleren vernieuwde gevel
→Ramen
→ Overige – Poorten
→ Isoleren vloer
→ Besluit & bronnen
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie? 46
INHOUDSTAFEL

47. 47
BESLUIT
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
• EPC-score kan grondig verlagen door het investeren in de gebouwenschil van de woning.
• Investeer verstandig, enkel de gedeelten die aansluiten bij de woonfunctie
• Vb. Garage, kelder, zolder
• Niet isoleren als er andere ruimten eronder/erboven geïsoleerd zijn of als ze geen
nuttige functie verwezenlijken.
• Meestal extra info per woning te vragen bij aannemers, iedere woning is uniek.
• Vb. Vochtproblemen - natte isolatie heeft slechte isolatiewaarde
• Vb. Spouwmuurisolatie
• Na spouwmuur isoleren, vochtprobleem die aan het licht komt
• Koude bruggen aan ramen/deuren
• Lijst met gecertificeerde installateurs na-isolatie!
• http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/reg/installateurs_spouwm
uurisolatie.pdf
• Meerwaarde om bij grondige renovatie direct te voldoen aan BEN-eisen, goed voor
toekomstige verkoop van de woning.

48. 48
BRONNEN
INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
Benovatie handleiding overheid:
• https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/benoveren-wat-en-waarom-en-hoe
Vereisten voor bouwen/verbouwen (al dan niet grondig)
• http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/doc/epbeisentabel2017.pdf
Gevaren bij spouwmuurisolatie:
• http://www.isolatie-info.be/spouwmuurisolatie/nadelen-spouwmuurisolatie.html
Terugverdiencalculator VEA:
• http://www.energiesparen.be/energiewinst/dakisolatie
• http://www.energiesparen.be/energiewinst/spouwmuurisolatie
Na-isoleren – Regels voor U-waarde
• http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/doc/na-isolatie.pdf
Vervangen ramen en kostenraming per m²:
• https://www.verbouwkosten.com/dubbel-glas/driedubbel/

49. 49INFOAVOND – Toekomstbestendig investeren in isolatie?
BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT!
• Je kan ons steeds volgen op facebook om op de hoogte te blijven
omtrent toekomstige info-avonden,…
• https://www.facebook.com/HowestEnergiemanagement
• Presentatie achteraf raadplegen:
• https://energiemanagement.tech.blog/
CONTACT :
Jurgen van Ryckeghem
Lector Energiemanagement – Howest
Onderzoeker EELAB Lemcko – Universiteit Gent
Jurgen.van.ryckeghem@howest.be
Tim Vandendriessche
Lector Energiemanagement – Howest
Tim.Vandendriessche@howest.be