2. Ang heograpiya ay isang organisadong kaalaman na
naglalarawan na naglalarawan ng sangkalupaan bilang
tirahan ng tao.
3. Ang unang tao na gumamit ng salitang heograpiya ay Eratoshenes isang
Griyego na nagkalkula ng sirkumperensya ng mundo na kulang lang ng
212 milya sa tamang sirkumperensya. Ang aktuwal na datos ay 24,847.
4. Ang pantaong heograpiya ay tumutukoy sa
interaksyon ng tao sa kalikasan sa
pamamagitan ng pagbuo ng pamayanan,
kultura, relihiyon, pamahalaan, at
kabuhayan sa isang lugar.
Ang pisikal na heograpiya
naman ay ang pag-aaral ng
ibabaw ng mundo.
5. Ang lokasyon ang nagsasabi kung saan
matatagpuan ang isang lugar.
6. Dalawang paraan upang mailarawan o
matukoy ang lokasyon ng isang lugar
• Approximate address o Abosolute
Location – Karaniwang katagpuan ng
dibuhong grid ang mapa o globo.
• Relative Location – Ang relative location ay
tumutukoy sa kinalalagyan ng isang lugar batay sa
karatig bansa nito, mga lupain o anyong tubig sa
paligid nito, pati na ang kinalalagyan nitong rehiyon
sa kontinente.
7. Ang latitude ay tumutukoy sa distansya sa pagitan
ng mga parallelpaikot na pahalang sa mundo.
8. Ang longitude ay tumutukoy sa distansya sa pagitan ng meridians
of longitude mula sa prime meridians pasilangan o pakanluran
hanggang sa international dateline.
9. Ang rehiyon ay tumutukoy sa lugar na myroong
magkakatulad na katangian.
10. Ang interaksyon ng tao sa kalikasan ang
pinakasentrong tema ng heograpiyaat kasaysayan.
11. Tumutukoy ang lugar sa katangiag pisikal ng mga anyong lupa at tubig,
klima, pananim, hayopat mga kalikasan.
12. Pinag-aralan ng mga heograpo ang galaw ng mga tao, kalakal o kaisipan patungo sa
ibang lugar upang masuri ang limitasyon ng isang lugar.
13.
14. Sa walong planeta ng solar system, ang daigdig ang ikalima sa
pinakamalaki at ikatlong planeta mula sa araw. Ang edad nito ay
tinatayang 4.54 bilyong taon o 1/3ng edad ng sangsinakuban.
15. Ang kontinente ay malaking masa ng lupa na pinaghihiwalay ng
maliliit o malalaking anyong tubig at anyong lupa.
16. Sa sukat at sa populasyon, ang Asya ang pinakamalaking kontinente sa
mundo. Ito ay may sukat na 17,128,500 milya kwadrado o 44,362,815
kilometro kwudrado.
17. Ang Africa ang ikalawabg pinakmalaking kontinente sa mundo. Ito ay may sukt na
11,677,239 milya kuwadrado o 30,244,049 kilometro kuwadrdo. Pumapangalawa rin
ito sa dami ng populasyon, kasunod ng Asya.
18. Isinilang ang sibilasyong kanluranin sa Europe. Ang
lawak nito ay mga 1/15 ng kabuung lupa ng daigdig. Ito
ay higit na maliit kung ikukumpara sa iba pang
kontinente, maliban sa Ausrallia. Nagtataglay ito ng
apat na pang-unahing lupain:
• Northwest Moutain – Sakop nito ang halos kabu-uang Hilagang Kanluran
ng France, Ireland, hilag-ang bahagi ng Great Britain, Norway, Sweden,
hilagang bahagi ng Finland at hilagang kanlurang sulok ng European-Ruso.
Ang rehiyong ito ay binubuo ng halos kabundukon.
• Great European Plains – Sakop nito ang halos ang kabuuang Europa-Ruso at humahanggang pakanluran mula
sa Russia hanggang France. Sakop din nito ang bahagi ng Timog-silangang England.
• Central Uplands – Ang lupaing ito ay nagtataglay ng mababang kabundukan at mataas na talampas na humaha-ngan
sa kalagitnaang bahagi ng Europe na hindi sakop ng Russia. Kabilang ditto ang talampas ng Portugal, ang kataasan
ng France at ang mga talampas at ma-babang kabundukn ng Central Germany at Kanlurang Czechoslovakia.
• Alpine mountain System – Ang hanay ng mga bundok na ito ay tumatawid sa timog na bahagi ng Europe mula sa
spain patungong Caspian Sea. May irregular na baybayin ang Europe. Ang Caspian Sea ang pinakamalaking
lawang may tubig-alat sa daigdig. Kahit na tinatawag itong dagat, ang Caspain ay isang tunay na lawadahil sa
pinaliligiran ito ng lupain. Nasa timog naman ng Europe ang Mediterranean Sea. Simula pa noong, ang
Medierranean Sea ay kilala na pangunahing ruta ng kalakalan sa pagitan ng mga Asyano at Europea.
19. Ang North America ang pangatlo sa pinakamalaki sa pitong kontinente na may sukat na 24,210,00
kilometro kwadrado. Ito ay nahahanggahan sa malamig na Arctic Ocean sa hilaga at mainit na tropiko
sa timog. Ang Canada at ang United States ang nasa gawing hilagang dako ng North America
samantalang, ang Mexico at Central America ang nasa dakong timog na bahagi nito. Saklaw din nito
ang maraming magkakahiwalay na mga isla ng Greenland at West Indies.
20. Ang South America ang pang-apat na pinakamalaking kontinente sa mundo na may
sukat na 17,820,852. Ito ay may dalwang ulit ng laki sa United States. Ang
kontinenteng ito ay nagtataglay ng ilan sa mga depositong mineral ng daigdig,
mayamang sakahan at malawak na kakuhayan. Binabagtas ng ekwador ang South
America kung kaya’t ang mahigit na tatlong-kapat nito ay nassa tropiko.
21. Ang Australia ang tanging kontinente sa mundo na isa ring bansa. Bilang
kontinente, ito ang may pinakamaliit na sukat ngunit bilang isang bansa, ito ang
pang-anim sa buong mundo na may sukat na 7,862,336 kilumetro kwadrado.
Mababa at patag ang Australia maliban sa mga kataasan sa kanlurang baybayin at
sa ilang pook na kalooban nito.
22. Ang Eastern Highlands na sumaklaw sa buong
baybayin sa silangan t tuloytuloy sa buong
Victoria. Isang makitid na kapatagan sa
baybayin ang humahati dito.
Ang Central Lowlands ay nagmumula sa Gulf
of Carpentaria sa hilaga patungo sa silangang
baybayin ng Great Australia sa timog. Iilan
lamang tumitira rito sapagkatang malaking
bahagi ng rehiyon ay napakatuyo upang
pagsakahan o pagpastulan.
Ang Western Plateneau ay isang malawak na
disyerto na bumabalot sa may dalawang-katlo
ng Australia. Wala naniniran sa disyertong ito.
Tatlong pangunahing rehiyon ng
Australia
23. Ang Antarctica ay malapit sa Polong Timog, ang pinakamalamig at tuyong kontinente
sa mundo. Ang Transantarctic Mountains ay tumatawid sa isang kontinente. May taas
ang mga ito na 4,900 metro. Maraming hanay ng mga bundok ang bumubuo ng
Transantarctic Chain.
24. Ang kontinente ay binubuo ng iba’t ibang anyong lupaat anyong
tubig. Ang detalyadong paglalarawan sa katangiang pisikal ng
daigdigay tinatawag na topograpiya. Malaki ang nagging
kaugnayan nito sa pamumuhay ng tao.
25.
26. Ang daigdig ay binubuo ng mga anyong lupa at anyong tubig. Ang daigdig ay binubuo lamang ng
tatlumpung porsiyento (30%) ng anyong lupa at hamak na mas malaking anyong tubig na
bumubuo sa pitumpung porsiyenteng (70%)kabuuan ng daigdig.
27.
28. Mga Natatanging
Anyong Lupa sa Daigdig Kinalulugaran Katangian Sukat
Tibet Plateau Tsina
Pinakamataas na talampas sa
mundo
7,358 kilometro
Mount Everest Nepal
Pinakamataas na bundok sa
mundo
8,848 m (29,029 ft.)
Challenger Deep Maria Trench
Pinakamababang bahagi ng
lupa sa mundo
1,034 m (36,201 ft.) mula sa
ibabaw ng karagatano sea
level
Greenland Kalapit ng Canada
Pinakamalaking pulo sa
mundo
2,166,086 kilometro
kuwadrado
Indonesia Indonesia
Pinakamalaga na Arkipelago sa
mundo
1,904,569 kilometro
kuwadrado
Arabian Peninsula Saudi Arabia
Pinakamalaking tangway sa
mundo
3,237,375 kilometro
kuwadrado
29.
30. Mga natatanging
Anyong Tubig sa Daigdig Kinalulugaran Katangian Sukat
Caspian Sea
(tubig-alat)
Asya-Europe Pinakamalawak na lawa sa
mundo
370,992 kilometro kuwadrado
Lake Baikal Sibera
Pinakamalalim at
pinakamalawak ng lawa sa
mundo na nagtataglay ng
pinakamaraming tubig- tabang
1,637 ang lalim, taglay nito
ang 20% na tubig-tabang ng
mundo
Nile River Aprika Pinakamahabang ilog sa
mundo
6,650 kilometro
Pacific Ocean Sakop nito ang katalong kapat
na kabuuang lawak ng mundo.
Pinakamalawak na karagatan
sa mundo
166,266,877 kilometro
kuwadrado
Gulf of Mexico Mexico Pinakamalawak na golpo sa
mundo
1,592,843 kilometro
kuwadrado
Dead Sea Pagitan ng Israel at Jordan
Pinakamababaw na lawa at
pinakamaalat na bahagi ng
anyong tubig sa mundo
1,300 talampakan mula sa
ibabaw ng dagat
31.
32.
33. Kilos ng Glacier
Ang glacier ay tumutukoy sa masa
ng yelo. Noong panahon ng
Pleistocene (huling bahagi ng
panahon ng yelo), nadkaroon ng
mabilis n paggalaw ng glaciers. Io ay
maaaring dulot ng pagbabago ng
klima o grabitasyon. Ang glacier ay
maaaring kasintaas at kasinlaki ng
bundok na kung bumagsak at
madurog, ay maaaring maging
anyong lupa o bahagi ng
katubiganna nanaod sa iba’t ibang
bahagi ng mundo.
34. Ang Teoryang
Continental
Drift
Iniugnay dito ang teorya
ng Plate Tectonics kung
saan sinasabing ang
paggalaw ng mga tectonic
plates ang siyang nagging
dahilanng pagkakahiwa-
hiwaly ng mga
kontinente.
35. Ang Teoryang
Plate Tectonic
Ang ibabaw ng mundo ay
binubuo ng mga plate. Ang mga
plate n ito ay gumagalaw ng ilang
sentimetro bawat taon.Noong
1960 natuklasan ng mga
heologo na ang paggalaw ng mga
plate na ito ay sanhi ng init na
nagmumula sa ilalim ng dagat.
Samantala ang init na ito ay
sanhi ng pagsabog ng mga
bulkan.
36.
37. Ang klima ay tumutukoy sa kalagayan o kundisyon ng
atmospera ng isang rehiyon sa loob ng mahabang
panahon.
38.
39. Ang klimang tropikal ay nauuri sa mga klimang tropical wet,
tropical monsoon, at tropical dry. Ang kliang tropical wet ay
tinatawag ding rain forest.
40. Ang mga rehiyong nasasaklaw ng klimang tuyo ay nakararanas nang
mababang prepitasyon o mababang tansa ng pag-ulan.Angklimang tuyo
ay nauuri sa arid at semi-arid.
41. Ang mga rehiyong may mahalumigmig na klima ay karaniwang tinatawag na rehiyong
temperate. Karaniwang naiimpluwensiyahan ng latitude na kinaroroonan ng mga
rehiyong kabilang sa klimang ito ang kalagayang temperature sa lupain.
42. Ang mga lupaing may klimang continental ay karaniwang nakatatamasa nang higit na
malamig na tag-lamig, mahabang panaon ng pagyeyelo, at maikling panahon ng
pagbubutil . Ang klimang continental ang itinuturing na sonang transisyon sa pagitan
ng klimang temperate at polar.
43. Ang klimang polar ay nauuri sa tundra at ice cap na matatagpuan sa Arctic at
Antarctic malapit s mga polong hilaga at timog. Maikli lamang ang tag-init sa klimang
tundra. Sa kabila nito, marami rin naming halaman at hayop ditto.
44. Ang klima mataas na lupain ay nauuri sa upland at highland. Ang klimang upland ay
nararanasan sa mga nagtataasang talampas ng mundo Samanta, ang klimang highland
ay nararanasan sa kabundukan ng mundo.
45.
46. Ang likas na yaman ay bahagi ng ating kapaligiran. Ang mga ito
ay mahalaga para sa ikapagpapatuloy ng sangkatauhan. Ito ay
nauuri sa iba’t ibang paraan.
47.
48. Amg mga likas na yamang biotic ay nagmumula sa mga bagay na may buhay tulad ng
kagubatan, mga hayop at iba’t iba pang uri ng halaman. Ang mga likas na yamang abiotic
naman ay nagmumula sa mga bagay na walang buhay at non-organic na bagay tulad ng anyong
lupa, anyong tubig at mga mineral.
49. Ang potensyal ng mga likas na yaman ay matatagpuan sa mga rehiyon na tinatayang maaaring magamit pa ng mga
darating pang panahon. Halimbawa nito ang pagkakaroon ng malakas na patuloy na agosng tubig mula sa
kabundukan na maaaring gawan ng paraan upang mapagmulan ng enerhiya na magagamit sa industriyalisasyon o
maging hydroelectric power source. Samantala, ang aktuwal na likas na yaman ay may katayikng dami at kalidad
matapos ang masusing pag-aaral at kasalukayan na ginagamit.
50. Ang yamang renewable ay napapalitan ng kalikasan samantalang ang
non-renewable naman ay hindi napapalitan.
Renewable
51.
52. Ang distribusyon ng likas na yaman sa mundo ay hindi pantay. May mga lupain na sagana sa
likas na yamang kailangan at minimithi ng mga taong namumuhay dito. Mayroon din namang
mga lupaing maaaring salat sa likas na yamang kanilang kailngan upang mabuhayt ng
matiwasay. Ito ay bungsod ng magkakaibang topograpiya, klima, at kalagayan sa iba’t ibang
rehiyon sa daigdig.
53.
54. Malaki ang epekto nang hindi pantay na distribusyon ng likas na yaman sa populason sa mundo.
Karaniwan nang higit na marami ang bilang ng tao ang naninirahan sa mga rehiyong higit na likas na
yaman. Inihahayag nito ang higit na madali ang mamuhay sa lupaing sagana sa likas na yaman. Ang
pinakamahalagang salik na nakakaimpluwensiya sa taong mamumuhay sa isang rehiyon ay ang
pagkakaroon ng mayamang pinagkukunan ng tubig, masaganang halaman, matabang lupa, uri ng klima
at anyong lupa. Ito ang dahilan kung bakit higit na marami ang taong naninirahan sa North America,
Europe at Asya. Ito rin ang dahilan ng migrasyon ng tao sa ibang rehiyon.
55.
56. Maraming ginagawa ang tao upang mabago ang kanalang kapaligiran at muling maging kapaki-
pakinabang. Sa pangyayaring ito, napapahalagahan natin ang heograpiyang pantao. Ito ay
tumutukoy sa ugnayan ng tao sa daigdig na kaiyang ginagalawan. Kadalasan, ito ay tinatawag
ding heograpiyang kultural.
58. Ang mga ugnayan ng tao ay bunga ng pagkakaroon ng wika. Ang kaalaman,
paniniwala at aral ng bawat kultura ay naipapasa sa mga sumususnod na henerasyon
busod ng pagkakaroon ng wika. Dahil dito, sainasabi ang wika ang sumasalamin sa
pagkakiakilanlan ng kultura ng isang pangkat ng tao.
59. Mahalaga rin ang relihiyon sa pag-aaral ng kultura ng isang pangkat tao. Ang Kristiyanismo,
Islam, Hinduismo, Budismo, Confucianismo, Taoismo, Jainismo, at Sikhismo ay ilan lamang
sa mga kilalang relihiyon sa mundo. Monotheismo ang tawag sa paniniwala sa iisang diyos.
Samantala, polytheismo ang tawag sa paniniwala sa higit sa iisang diyos.
60. Sakop din ng kultura ang instrukturang panlipunan. Ang pamilya ang pinakamahalagang
yunit ng lipunan. Ang pamilayang nukleyar ay binubuo lamang ng mag-asawa at ng kanilang
mga anak. Extended naman ang tawag sa ilang henerasyon ng pamilyang naninirahan sa iisang
bubong.
61. Nagkakaiba rin ang antas ng mga tao sa lipunan. Ang kalagayan ng tao sa lipunan ay batay sa
estados ng pamumuhay nito sa karamihan sa kultura. Batay sa pananaw na kanilang
pinaniniwalaan, ang tao noong unang panahon ay may kani-kaniyang antas sa lipunang
kanilang kinalakhan.
62. Ayon sa siyentipiko, simula pa noong unang panahon natutunan na ng mga tao ang
kahalagahan ng pamunuan sa isang pamayanan. Para sa kanila, higit na magiging
madali ang paggawa ng isang bagay sa isang pamayanan kung mayroong mamumuno.
63.
64. Ang North America ay binubuo ng Canada at United States, Ang kulturang Americano ay
binubuo ng magkasamang impluwensiyang Europeo at katutubong lupain. Sa kabilang banda,
Ang kulturang Canadian naman ay naiimpluwensiyahan ng kulturang British at French, na
may halong impluwensya mula sa United States na ayon sa manunulat ay isang cultural
powerhouse na nakaimpluwensiya sa halos lahat ng lipunan o rehiyon na ang Canada.
65. Ang Latin America ay binubuo ng dalawampung estado ng Mexico sa Nirth America,
mga banmsang sakop ng Central America Carribean at South America.
66. Nabibilang sa wikang romance ang wika ng mga tao sa Western Europe. Ang wikang
romance ay mula o hango sa wika ng mga sinaunag Romano kung saan kabilang ang
wikang French, Portuguese, Spanish at Italian.
67. Ang pagkakahati ng Europe sa Kanluran at Silangan ay bunsod ng Cold War sa pagitan ng
Demokrasiya sa pamumuno ng United States at sosyalismo sa pamumuno ng Sovient Union
sa pagtatapos ng ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang Eastern Europe ay binubuo ng mga
bansang napasailalim sa implewensiya at kontrol ng Soviet Union.
68. Ang North Africa at Middle East ay karaniwang magkapangkat sa dahilang ang mga
bansang kabilang dito ay magkakatulad sa maraming bagay.
69. Ang Sub-Saharanb Africa ay sumasaklaw sa teritoryo na matatagpuan sa timog ng
disyerto ng Sahara.
70. Ang Rehiyon ng Timog Asya ay naliligiran ng India Ocean sa timog, Kanlurang Asya,
Hilagang Asya at Silangan at Timog-Silangang Asya sa silangan.
71. Ang kabuang rehiyon ng Silangang Asya ay nadodomihanan ng kulturang Tsino.
Popular sa rehiyon ang wika at pagsulat ng Chinese characters.
72. Ang Timog-silangang asya ay binubuo ng kalakhang Timog-silangang Asya at
maritime Timog-silangang Asya.
73. Ang Oceania ay rehiyon na nakasentro sa pulo ng Tropical Pacific Ocean. Ito ay
binubuo ng pangkat ng mga pulo Malanesia, Micronisea at Polynesia, at kabuuang
rehiyong insular sa pagitan ng Asya at America kasama na ang Australia.
74.
75. Mga Unang
mito
Isa sa mga popular at
pinakaunag mito ng
simula ng sangkatauhan
ay ang Epiko ng Enuma
Elish ng mga Akkadian
sa Mesopotamia. Ito ay
natuklasan sa aklatan
niAshurbanipal (668-
626 BCE) noong 2000
BCE.
76. Mga
teoryang
panrelihiyon
Sa Hinduismo, ang
epikong Rig-veda ay
naglalarawan sa paglikha
ng ng tao mula sa himno
ni Purusa- sakta. Ayon sa
epikong ito, isinakri-pisyo
ni Brahma si Purusa. Ang
kaniyang bibig ay naging
Brahmin.
77. Mga
teoryang
pang-agham
Noong kalagitnaan ng ika-17
singlo, may mga siyantipikong
humamon sa nilalaman ng
Bibliya ukal sa paglalang ng
lahat ng bagay. Naobserbahan
nila na maraming
pagkakatulad ang mga species
at naniniwala rin sila na ang
mga ito ay hindi nilikha ng
bukod-bukod. Hindi naman
nila maipaliwanag kung paano
nabuo ang napansin nilang
pangkakahawig at pagkakaiba
ng mga ito.
78.
79. Ang
hominid
Ayon sa mga arkeologo at
paleontologo, ang homonid
ang ninunong sinaunang tao.
Sila ay mula sa linya ng
bakulaw nha naglaho sa
paglitaw ng Homo sapiens.
Ang unang hominid na
natuklasan sa labas ng
Europeay ang Java man. Ito ay
natuklasan ni Eugene Dubois
noong 1981.
80. Homo
sapiens
Ang Homo sapiens ay
tinaguriang taong nag-iisip.
Ito ang itinuturing na
pinakamaunlad sa lahat ng
sinaunang tao. Nagtataglay
na ito ng higit na malaking
utak, organisado sa paggamit
ng likas na yaman at
nakauunawa na sa
instruktura ng daigdig. Ang
mga taong Neanderthal at
Cro-magnon ang halimbawa
nito.
81. Multi-regional
model at Out of
Africa Model
Ang Multi-Regional Model
at Out of Africa Model ang
dalawang teorya pagtatalo sa
simula ng makababagong
tao. Ang dalawang teoryang
ito naniniwala na ang
nakararaan. Mula sa Homo
habilis, sumibol ang Homo
eractus noong 1.6 milyong
taon na ang nakalilipas.
82. Ang pagsisimula
ng kabihasnan
sa daigdig
Ang sibilasyon ay mula sa
salitang Latin na civis o
mamamayang taga lungsod.
Una itong ginamit ng Voltaire
sa kaniyang akdang “A
throughly civilizwd man”noong
ika-18 siglo. Ayon kay
Voltaire, Ito ang panahon nang
magkaroon ng mabuting
kaugalian o kakayahang
kontrolin ng tao ang kaniyang
sarili.
83. Mga yugto sa pag-
unlad ng kultura
sa panahong
prehistoriko
Hinati ng mga
arkeologo at
mananalaysay ang
panahon ng pag-unlad
batay sa uri ng
kagamitang gamit at
mga pagbabagong
naganap sa panahon ng
pamumuhay ng mga
sinaunang tao.
84. Panahon ng
Lumang Bato o
Paleolithic
(20000-10000 BCE)
Ang salitang Paleolithic ay mula
sa salitang Griyego na paleo o
luma at lithic o bato. Naganap ito
sa mahabang panahon ng yelo.
Dito rin lumitaw ang mga
sinauunang tao mula sa uring
Australopithecines hanggang
Homo sapiens sapiens. Gumamit
sila sa kasangakapang yari sa
magaspang na bato, ivory at bato,
at mabubuhay sa pamamagitan ng
pangangaso, pangingisda at
pangangalap sa halaman.
85. Panahon ng
Gitnang Bato o
Mesolithic
(10000-8000 BCE)
Ang panahong Mesolithic ang
itinuturing na panahon ng
transisyon mula sa panahon ng
Lumang Bato at Bagong Bato.
86. Panahon ng bagong
bato o neolithic
(8000-4000 BCE)
Sa panahong ito, 10 milyong tao
na ang naklakalat sa buong
mundo. Maraming pagbabago na
ang naganap dahil sa iba’t ibang
imbensiyong nagbigay-daan sa
maunlad na panahon.
87. Panahon ng
metal (4000-1500
BCE)
Ang panahon ng metal ang
sumunod sa panahon ng
bagong bato. Ang tanso ng mga
Sumerian noong 4000 BCE at
2000 Bce sa Europe ang
kauna-unahang metal na
naging kapaki-pakinabang sa
tao. Ang tanso ay maaaring
ipanday upang makabuo ng
iba’t ibang kagamitan.
93. Kabihasnang
akkad
Noong 2400 BCE,naging
madalas ang pag-away ng mga
lungsod estado Sumeria. Dahil
dito madaling nasakop ang
mga Akkadian sa pamumuno
ni Sargon I, ang kabuuang
Fertile Crescent.
94. Kabihasnan ng
Babylonia
Noong 1792 BCE, ang hari ng
Amorit ng Syria na si
Hammurabi ay nagtatag ng
Imperyo ng Mesopotamia na
ang kabisera ay Babylonia. Siya
ay naging tanyag sa kaniyang
batas na “mata sa mata at
ngipin sa ngipin”.
95. Imperyong
Hittites
Noong 2000 BCE, ang mga
mandirigmang Indo-Europeo
na naninirahan sa silangang
bahagi ng Asia Minor (Turkey)
ay tinawag na Hittites.
99. zoroastrianismo
Ang kabihasnang Persyano ay hungo
sa mga Sumerian at Griyego subalit
nakapagtatag sila ng relihiyon na
maituturing na sarili nila, ang
Zoroastrianismo.
100. Kabihasnang
Hebreo
Ang lahi ng mga Hebreo ay
nagsimula bilang ang lagalag na
nagppastol ng hayop sa
Arabian Peninsula hanggang sa
sila ay makarating sa Ur ng
Mesopotamia.
102. Heograpiya ng
Egypt
Ang Egypt ay napapaligiran ng
Mediterranean Sea at hilaga,
Red Sea sa silangan, Nubian
Desert sa Timog sa Libyan
Desert sa silangan. Tanging
ang Isthmus Suez ang
nagdurugtong sa Egypt at Asia.
103. Unang
kasaysayan
Noong panahon ng Lumang
Bato, ang Sahara Desert ay
isang kagubatan na mayaman
sa pagkain subalit dahil sa
pagbabago ng klima, ito ay
nagging malaking disyerto.
110. • Thutmose III (1484-1450) – nagtatag ng imperyo; Dahil dito, siya ay tinaguriaang
Alexander the Great ng Egypt
111. • Amenophes o Amenhotep IV (1380-1362 BCE) – siya ay higitn na interasado sa
relihiyon kayasa sa pulitika at pananakop
112. • Ramses II (1298-1235 BCE) – itinuturing na huling magiting na pinuno
113. Kontribusyon ng
egypt sa daigdig
Ang buhay ng taga-Egypt ay
nakasentro sa agrikultura.
Bunsod nito, ang
kapangyarihang pampulitika at
panrelihiyon ay nakabatay sa
pag-aari ng lupain.
114. Lipunan at
rehiyon
Ang lipunan ng sinaunang
Egypt ay maihahalintulad sa
piramide. Ang paraon ang nasa
pinakamataas na puwesto at
itinuring na haring-diyos.
119. Ang mga Aryan
at Dravidian
Noong 1500 BCE, ang mga
Aryan na nagmula sa Middle
ay nakarating sa lambak ng
Indus. Sinakop nila ang mga
katutubong Dravidian na
pawang magsasaka,
mangangalakal at artisano na
marunong bumasa.
120. Panahon ng
vedic
Nang dumating ang mga
Aryan, dinala nila ang kanilang
kuwento tunkol sa kanilang
diyos. Ang mga diyos ng
Vishnu (tagapangalaga) at
Shiva (tagasugpo). Naniniwala
rin sila sa diyos na apoy,
bagyo, langit, bituin, araw at
iba pa.
121. Sistemang
caste
Sa panahon ng Vedic, lumitaw
ang sistemang caste. Ito ay
tumatukoy sa pagpapangkat-
pangkat ng mga Hindu ayon sa
papel na ginagampanan sa
lipunan. Batay sa nakasaad sa
Rig Veda, ito ay pagpapangkat
batay sa pagkapanganak.
122.
123.
124. heograpiya
Sa Ilog Hwang at Yangtze
umusbong ang unang
kabihasnan sa China. Ang Ilog
Hwang ay tinaguriang Yellow
River dahil sa kulay-dilaw na
banlik at matabang lupang
inilagak nito sa lambak.
125. Mga unang
dinastiya sa
china
Ang dinastaiyang Xia o Hsia ay
tinatayang unang itinatag na
dinastiya sa China. Subalit
nanatili itong isang alamat
dahil walang nakasulat na
datos na nagpapatunay na
paglitaw nito.
126. Katangian ng
kabihasnan
Nakilala ang China bilang
“Sleeping Giant” dahil ito sa
hindi nito pagtatanggap ng ibang
kultura at pasasara ng pinto sa
mga dayuhan. Ito ay bunsod ng
kanilang paniniwala na ang
kanilang lahi ay angat kaysa ibang
kultura. Sinocentrism ang tawag
sa paniniwalang ito. Para sa kanila
ang China ang sentro ng buong
sibilasyon at ang lahat ng
kulturang nasa kanilang paligid ay
pawang mga barbaro.
127. Pagpapahalaga
sa pamilya at
pinuno
Ang pamilya at pinuno ang
sentro ng kapangyarihan sa
buhay ng Tsino. Ang papel na
ginagampanan ng bawat
pamilya nakaragta mula sa
pagsilang hanggang
pagkamataay.
128. Pag-uuri ng
liunan
Naghahari ng lipuan ng China
sa apat na pangkat.
Pinakamataas ang pagtingin sa
mga paham. Iginagalang sila
lahat ng antas dahil sila ay
nakababasa at nakasusulat.
Sumusunod sa mga paham ang
magsasaka.
129. Katangiaan ng
pamahalaan
Naniniwala ang mga sinaunang
pinunong tsino na ang kanilang
kapangyarihan ay itinalaga ng
langit o Mandate of Heaven.
Ang emperador ay itinuturing
na “Anak ng langi.”
130. Mga kontribusyon ng sinaunang ng
sinaunang China sa kabihasnan
• Perang papel
• Gun powder
• Unang imprenta na gawa sa kahoy
• Pagbabakuna
• Pag-inom ng tsaa
• Water clock at sundial
• Acupuncture
• Pagkukulay ng tela
• Pagtunaw ng aseromat bakal gamit ang black earth
• Chain pump para sa irigasyon
• Row farming
131.
132. Kabihasnang Klasikal ang
tawag sa kabihasnang may higit
na pagpapahalaga sa buhay
sekular sa halip na
pagpapahalaga sa kabilang
buhay.
134. Kabihasnang
minoan
Ang kasaysayan ng sinaunang
griyego ay nagsimula noong
panahon ng bronse. Una silang
nanirahan sa mga pulo ng
Cyclades sa Dagat Aegean,
Crete sa mediterranean Sea, at
sa bulubundukin ng Mycenae.
137. Pag-unlad ng
demokrasya
sa Athens
Kabilang sa Athens ang lahat
ng mga bayan at pamayanan ng
Attica sa silangang bahagi ng
Greece. Ang mga Athenian ay
mula sa tribung Lonian.
138. Draco
(621 BCE)
Nagsimula ang Panahong
Hellinik noong 612-339 BCE.
Ang demokratisayon sa Athens
ay nagsisimula nang Darco ay
nahirang bilang Archon
(mambabatas).
139. Solon
(594-593)
Sa pagtuloy na pagkontrol ng
mga aristrokrata o maharlika,
nagkaroon ng tensyon sa
Athens. Upang maiwasan ang
tensyong ito, hinirang si Solon
bilang archon.
140. Pisistratus
(546-510 BCE)
Si Pisistratus aristrokrata na
ipinaramdam ang damdaming
pagkakapantay-pantay sa mga
mamamayan ngunit ginamit
din ang kapangarihan sa mga
hindi sumusunod sa batas.
Dahil dito, siya ay itinuring na
mapaniil.
141. cleisthenes
(508 BCE)
Napanatili ang kaayusan sa
lupain sa pahirang kay
Cleisthenes bilang archon.
Pinanatili niya ang apat na
paghahati-hati ng lipunan at
pinangkat ang populasyon sa
sampung tribu batay sa
kanilang tirahan na tinawag na
deme, upang maiwasan ang
kapangyarihan ng aristokrasya.
144. socrates
Si Socrates ay pinarusahan ng
kamatayan bunsod ng
masamang pag-impluwensya sa
kaisipan ng mga kabataan at
pagsasawalang bahala sa mga
diyos ng Athens.
145. plato
Si Plato ang pinakatanyag na
mag-aaral ni Socrates na
nagtatag ng Akademiya. Ang
paaralang ito ay nagging tanyag
na paaralan na pilosopiya sa
loob ng ilang siglo.
147. limitasyon ng demokrasya sa
lungsod estado
Ayon kay Socrates, ang lungsod-estadong
may pinakademokratikong pamahalaan ay
may karapatang obligahin ang mga
mamamayan na igalang ang batas at
magsilbi sa lungsod-estado sa kabila ng
limitadong karapatan subalit may katumbas
na responsabilidad na makilahok sa lahat ng
Gawain ng estado at palingkuran.
148. Sparta, ang
estadong miltar
Ang Sparta ay pinaninirahan ng mg
tubong Dorian. Ito ay matatagpuan
sa timog na bahagi ng Greece at
Peninsula ng Peleponnesus. Sa
unang bahagi ng kasaysayan, ang
Sparta ay pinamumunuan ng hari,
mga tagapayo na tinatawag Councils
of Elders, at limang Ephor. Ang
katungkulan ng mga Ephors ay
nalipat sa maharlika. Na mayroong
mga pag-aaringlupa. Aristocrats ang
tawag sa mga ito. Mula sa antas ng
lipunanbnagmula ang pamumuno ng
iilan na tinatawag Oligarch.
149. Digmaang
persyano
(490-449)
Ang Digmaang Persyano ay
serye ng labanan sa pagitan ng
Imperyong Persia at ang
lungsod-estado ng Greece. Ito
ay nagsimula nang sakupin ni
Cyrus the Great ang rehiyon
ng Iona noong 547 BCE.
150. Delian
league
Sa kabila ng kanilang
pagkapanalo laban sa Persian,
hindi naiwasang mangamba ng
mga Grigo sa maaaring muling
pagsalakay ng mga Persian
151. Ang digmaang
Peloponnesian
Maraming lungsod-estado ang
natakot sa pagsikat at paglakas
ng kapangyarihan ng Athens at
nakita nila ang Sparta bilang
sagot upang makontrol ng
kapangyarihang ito. Noong
431 BCE, itinatag ng Sparta
ang isang alyansa na tinawag na
Peloponnesian Confederacy.
152.
153. Relihiyon,
humanismo at
rasyonalismo
Ang humanism ay isang malinaw na
bahagi ng buhy ng Griyego. Nakatira ita
sa kanilang relihiyon, politika, sining at
kaisipan. Ang humanismo ay tumutukoy
sa Sistema ng kaisipan at Gawain na
nagbibigay nang mataas napagpapahalaga
sa kagalingan tao. Kaugnayan sa ideyang
ito na ang tao ay ang rasyonalismo. Ang
resyonalismo ay tumutukoy sa paniniwala
na ang tao ang tanging nakaiisip at
nakagagawa ng mga bagay na maganda at
maayos at hindi ang diyos.
154. pamahalaan
Ang mga Griyego ay lumikha
ng mga malalayang lungsod-
estado na tinawag na polis.
Nakalikha ang mga ito ng iba’t
ibng uri ng pamahalaan tulad
ng monarkiya o pamumuno ng
hari, aristokrasyao pamumuno
ng maharlika, oligarkiya o
pamumuno ng iilan,
dikratoryal o pamumuno ng
tyrand at mga demokrasya o
pamumuno ng nakararami.
155. drama
Ang dramang Griyego ay nag-ugat sa
mga panrelihiyong kasiyahan. Sa
panahon ni Pericles kinilala ang
tatlong pangunahing dramatist. Isa
rin si Aeschylus (524-256 BCE) na
tinaguriang “Ama ng Trahedyang
Griyego.” Isa pang dakilang
dramatista ay si Sophocles (416-406
BCE). Ang kaniyang pinakatanyag na
likha ay ang Oedipus Rex. Si
Euripedes (480-406 BCE) ang
ikatlong dramatist na may akda ng
Trojan Women at Medea.
156.
157. Thales ng
miletus
Tinaguriang “Ama ng
Pilosopiya.” Inihayag niya ang
pisikal na realidad ay mula sa mga
elemento ng mundo. Itinatag niya
ang paaralan ng pilosopiyang
materyalismo kung saan itinuro
niya na ang sansiakuban ay
nagmula sa tubig.
158. Pythagoras
Naniniwala siya na ang
sanlibutan ay naiaayos ayon sa
batas ng matematika. Nag-aaral
siya ng musika, astronomiya at
matematika upang patunayan
ang prinsipyong ito.
159. hipprocrates
Itinuro niya ang kahalagahan ng
paghahanap ng sanhi ng sakit sa
halip na sisihin ang diyos. Ayon
sa kaniya , mahalahang
obserbahan muna ng isang
manggagamot ang itsura at kilos
ng maysakit at maingat na itala
ang mga gamot at paraan ng
pagagamot. Siya ang kinilalang
“Ama ng Medisina”
160. sophist
Ito ang tinawag sa mga guro na
naglalakbay sa bawat lungsod
upang magturo ng wastong
pagbigkas ng mga salita,
gymnastics, matematika at
musika. Ang kanilang
pagtuturo ay nakahikayat sa
maraming tao na ibig na
maging pulitiko.
161. democritus
Siya ang nagpasimula ng teorya
ng atomic. Itinuro niya ang
kalikasan ay binubuo ng malilit
na atom at particle na hindi
maaaring hatiin.
162. Socrates
Naging tanyag sa mga binitawang
kataga na “Know Thyself” at sa
Socratic Method na pamaraan ng
pagtatanong. Ayon sa kaniya, ang
unang hakbang upang matamo
ang karunungan ay ang alamin
kung no ang iyong alam.
163. Plato
Nakilala sa kanyang akdang
The Republic, kung saan
kaniyang ipinaliwanag ang mga
katangian ng huwarang polis at
anyo ng pamahalaan na
nagbibigay ng kasiyahan sa
mga mamamayan.
164. aristotle
Nakilala sa kaniyang mga akdang
Poetics, Rhetoric at Politics.
Binigyang linaw niya sa Politics
ang katangian ng iba’t ibang uri ng
pamahalaan, gayundin ang
tungkulin at karapatan ng mga
mamamayan.
165. kasaysayan
Nakilala sa panahong ito si
Herodotus na tinaguriang “Ama ng
kasaysayan” dahil sa kaniyang
paglalakbay sa Asya at Africa upang
magsaliksik. Ang kaniyang obra
maestra ay ang kasaysayan ng
Digmaang Persyano. Sumikat din si
Thucydides bilang may akda ng The
History of the Peloponnesian War.
Samantala, si Xenophon na mag-
aaral ni Socrates ay kilala sa kaniyang
aklat na pinamagatang Anabass.
166. Oratorio
Ang unang guro sa Oratorio ay
si Corax ng Syracuse. Ginawa
niyang hanap buhay ang
pagtuturo at pagtatalumpati.
Ang pinakadakilang orador ay
si Demosthenes, ang prinsipe
ng oratoriong Griyego. Ang
oratoria niya na Philippics ay
labn sa laban sa pananakop ng
Macedonia sa Athens.
167. Alexander the great
at ang panahong
hellenistic
Pinagaral ni Haring Philip II
ng Macendonia na sakupin ang
Greece, at ang hindi
pagkakaisa ng mga lungsod- ng
Greeace ang nagbigay sa
kaniya ng oportunidad na
sakupin ito.
168. Ang
kabihasnang
hellenistic
Sa panahon ng pamumuno ni
Alexander, ibinahagi niya ang
kulturang Griyego sa kaniyang
mga nasasakupang lupain.
Nagpatayo siya ng mga lungsod
sa kaniyang imperyo na
nagsilbing sentro ng kaalman
at kultura.
169. Agham,
matematika at
teknolohiya
Ang pinakamahalagang ambag
ng kabihasnang Hellenistic sa
kasalukuyang kabihasnan ay
may kinalaman sa larangan ng
agham. Ang pagmamasid ng
sanlibutan ng mga Babylonian
ay naging pundasyon ni Thales
sa larangan ng Austronomiya.
172. Archimedes
(287-212 BCE)
Nakaimbento ng Archimedean
screw at compound pulley.
Ang kaniyang aklat na Plane
Equilibrium na tumatalakay sa
prinsipiyo ng mechanics at
lever. Sa kaniyang aklat na On
Floating Bodies, pinasimulan
niya ang angham ng
hydrotactics.
173. Erartosthenes
(285-204 bce)
Naghayag na maaring
makapglkbay mula Spain
patungong India sa pagdaan sa
Africa na napatunayan sa
paglalakbay ni Vesco De
Gema noong 1487-1499 CE.
175. Hippocrates
(460-375 bce)
Naniniwal siya na ang medisina ay
hiwalay sa agham. Tinagurian
siyang “Ama ng Medisina.” Pinag-
aralan niya ang katawan ng tao,
ang epekto ng klima at
kapaligiran sa klusugan ng tao. Sa
kasalukuyan, sinasambit pa rin ng
mga nagtatapos ng medisinaang
Hipprocratic Oath.
176.
177. heograpiya
Ang Rome ang kabisera ng Italy sa
kasalukuyan. Ito ang naging sentro ng
imeryo ng humubog ng unang
kabihasnan.
Ang Italy ay hugis-batong peninsula
sa gitna ng Meditenarranian Sea.
Dahil sa lokasyon nito, nakontrol ng
mga Italyan ang silangan at kanlurang
rehiyon Europe.
178. Simula ng rome
Ayon sa alamat, ng diyos ng digmaan na si
Mars ay nakaanak ng kambal na si Romulus at
Remussa isang prinsesang Latin na si Rhea
Silvia. Natakot ang hari na maagaw ng kambal
ang kaniyang kapangyarihankaya sila ay
ipinatapon sa Ilog Tiber st inasahang
malunod. Subalit sila ay naligtas ng isang
babaeng lobo (she-wolf ) hanggang sa sila ay
matagpuan at inalagaan ng isang pastol.
Nang sila ay lumaki, napagkasunduan nila na pagsama-samahin ang pitong burol upang
makabuo ng isang lungsod (City of Seven Hills). Subalit nagkaroon ng pagtatalo ang dalawa ukol
kung sino ang mamumuno sa sentro ng mga burol na Palatine. Dahil ditto, napatay ni Romulus
si Remus. Tinawag na Rome ang nasabing lungsod na hinango sa pangalan ni Romolus na
tinaguriang unang hari ng lungsod ayon sa alamat.
179. Mga unang
tao sa Rome
Sa panahon ng Luma at
Bagong Bato, may mga
maninirahan na s Italy na
galing sa hilaga ng Black at
Caspian Sea. Ang mga unang
pangakat ng tao na nanirahan
sa Italy ay ang mg Latin,
Etruscan, Griyego at Gaul.
180. Pamahalaang
monarkiya
(600-519 BCE)
Ang mga Entruscan ang nagtatag
ng monarkiya sa Rome. Ang mga
naging hari nito ay may ganap na
kapangyarihan. Sila y
pinapayuhanng mga Senado ng
mga maharlika. Noong 509 BCE,
nag-alsa ang mg Romano sa
pangunguna ni Lucuis Junius
Brutus at pinalayas ang kahuli-
hulihang haring Etruscan na si
Tarquinus Superbus o Tarquin
the Proud dahil sa kaniyang
pagiging malupit.
181. Republikang
Romano
(509-127 Bce)
Ang kapangyarihan ng
pamahalaang republika ay nasa
kamay ng maharlika at wala sa
hari. Ang Republikang
Romano aynagkakaisang
astado na may kapangyarihan
na ipagtanggol ang pamahalaan
laban sa pananakop at sama-
samang nilulutas ang panloob
na suliranin.
182. • Nahati ang mga mamamayan ng republika sa dalawa. Ang 10 bahagdn
ng mamamayan ay tinatawag na patrician na binubuo ng mga
mayayamang nagmamay-ari ng lupain.
183. • Samantala ang malaking bilang naman ng populasyon
na mga magsasaka, artisano at namamahala ng
tindahan ay tinatawag na mga plebeian.
184. • Ang mga senador ay namumuno habambuhy at nagdedesisyon sa mga
isyung pangkayapaan. Sila rin ang magpapanukala ng mga batas na
pagboboyohan ng Assembly of Centuries.
185. • Noong 494 BCE, nag-alsa ang mga plebeian at tumangging magsilbi
sa hukbo. Dahil dito, binigyan sila ng karapatan na magkaroon ng
kinatawan na tinawag na tribune.
186. • Ang mga tribune ay pinili mula sa asembleya ng mga plebian o
Assembly of Tribes. Itoay may karapatang magpanukala ng
resolusyon na kinakailangang aprubahan ng Senado.
187. PAGLAKAS NG
rEBULIKA
Nasakop ng Rome ang buong Italian
Peninsula at Mediterranean sa
pamamagitan ng pakikipagdigma.
Nilaban ng mga Romano ng mga
Griyegong naninirahan sa Italy. Sa
maikling lbanan sa Heraclea, nanalo si
Haring Pyrrhus, hari ng Erupus at
Pinsan ni Alexander. Subalit
tinagurianghuwad na tagumpay o
“pyrrhic victory” ang kaniyang
pagkapanalo.Ito ay dahil sa sumunod na
laban sa Beneventum noong 275 BCE
kung saan nanalo rin siya at bumagsak.
Sa pagwawaging ito, ang Rome ay
tinaguriang Mistress of Italy.
188. • Ang quinquereme ang sasakyang pandima ng Carthage sa kanilang naiwan sa Unang Digmaang
Punic. Sa loob ng 60 araw, nakabuo ang mga Romano ng 100 quinquereme na may limang palapag
na panggaot at higit namabilis at matibay kaysa trireme ng mga Griyego.
189. Matapos ang matagumapay na digmaan sa Carthage, ipinagpatuloy ng
Rome ang pananakop patungong silangan at noong 133 BC, isinuko ng
hari ng Pergamum ang Asia Minor nang walang naganap na digmaan, Sa
panahong ito, saklaw na ng imperyong Romano ang mga lupain mula sa
Asia Minor hanggang Spain. Ngunit ang patuloy na paglawak ng kanilang
teritoryo ay nagbunga ng malaking suliranin sa lipunan.
190. • Ang malaking lupain o latifundia ay ginamit sa pag-aalaga ng baka, sa halip na tamnan ng butil sa
higit na malaking kita rito. Bunsod ng mga pangyayaring ito, angmayayaman ay lalong yumaman ng
dahil sa pag-aari ng malaking lupain at at ang mahihirap ay lalong naghirap.
191. Julius caesar
Sa panahon ng pagkakagulo sa
Rome naging tanyag sina
Pompey, Crassus at Julius
Caesar. Dahil pawang
magagaling s akikipaglaban,
bumuo sila nnglyasang taluhan
na tinawag na Unang
Triumvirate at hinati ang
imperyong Romano sa
kanilang tatlo.
192. Ikalawang
triumvirate
Nang namatay si Caesar, sina
Octavian, Mark Antony at
Lepidus na kabilng sa
pinagkakatiwalaang kawal ni
Caesar ay nagtatag ng alyansa
na tinawag na Ikalawang
Triumvirate. Ito ay knilang
itinatag upang ipaghiganti ang
kamatayan ni Caesar.
193. Augustus
Caesar
Noong 37 BCE, iginawad kay
Octavian ang titulong
“Augustus” o kapuri-puri na
kadalasan ay ipinagawad
lamang sa isang diyos. Ang 41
taong panahon ng pamumuno
ni Augustus ay tinawag na
Principte.
194. Ang pamahalaan ni Octavian ay may kalakasan at kahinaan bilang imperyo. Sa kaniyang
pamumuno, itinatag ni Augustus ang pundasyon ng Pax Romana (katahimikan at kaayusan).
Pinasigla niya ang kalakalan, nagpagawa ng maraming daan at tulay, at nagpatayo ng aqueduct na
nagdadala ng tubig sa mga burol. Napuno ang Rome ng instruktura gamit ang semento at marmol.
195.
196. Tiberius (14-37 ce)
• Sa panahon niya ipinako si
Kristo sa krus
• Magaling na administrador
• Napaunlad ang lalawigan sa
pamamagitan ng maayos na
pagbubuwis
• Marami ang ipinapatay
dahil sa pagtataksil
197. Caligula (37-41 CE)
• Baliw na pinuno
• Ginawa niyang kasapi ng
senado ang kaniyang kabayo
• Nagtangkang sakupin ang
Britain ngunit nagbago ang
isip at inutusan ang hukbo
na mamulot ng kabibe
• Ipinapatay ng praetorian
guard.
198. Claudius (41-54 CE)
• Naging matalinong emperor
• Nasakop ang Britain at
naging bahagi ng imperyo
199. Nero (54-86 CE)
• Mapagmahal sa sining
• Naging guro niya si Seneca
• Magaling na administrador subalit
nang lumaon ay naging
masamang pinuno
• Maraming ipinapatay kabilang
ang kaniyang ina na si Agripina
• Ipinatayo ulit ang Rome
pagkatapos na ito’y masunog
• Unang nagparusa sa mga
Kristiyano
• Nagpakamatay bago dakpin ng
mga praetorian guard
200.
201. vespanian (69-76 CE)
• Kauna-unahang emperador
na hindi nagmula sa
aristrokrata
• Nagwakas ang digmaang
sibil
• Inayos ang pananalapi at
naglunsad ng reporma sa
militar
• Sinimulan ang pagpapagawa
ng Colosseum
202. Titus (79-81 CE)
• Napasinayaan ang
Colosseum
• Pumutok ang Mt. Mesovius
na sumira sa mga lungsod
ng Pompei/Hercunaleum
203. Domitian (81-96 CE)
• Naging diktador
• Ipinamatay ang lahat ng
lumaban sa pamahalaan
kabilang ang maraming
kristiyano
204.
205. Nerva (96-98 CE)
• Era of Good Feeling
• Sa kaniyang panahon, ang
emperador ay pinipili ng
senado
206. Trajan (98-117 CE)
• Unang emperador na
ipinanganak sa Spain na
sakop ng Dacia (Romania)
• Pinalawak niya ang imperyo
sa kaniyang panahon
207. Hadrian (117-138 Ce)
• Sa halip na manakop,
pinatatag niya ang imperyo
• Ipinatayo ang Hadrian Wall
sa Britain upang mapigilan
ang pananakop ng Picts at
Scots
208. Antoninus Pius
(138-161 CE)
• Tanyag sa pagbibigay
proteksiyon sa mga sinasakdal
na hanggang ngayon ay
ipinapatupad – “Ang akusado
ay inosente hanggang ‘di pa
napapatunayan.”
• Nagpatupad ng programang
pang-eduksyon at kagalingan
ng mga bata
• Sa kaniyang panahon, humina
ang hukbong militar
209.
210. Pampulitika Panlipunan Pangkabuhayan Pangmilitar
mahihinang pinuno malawakang korapsyon mababang produksiyon panganib sa pananakop ng
mga Persyano at Barbaro
pakikialam ng militar sa
pulitika
kawalan ng
pagmamahal sa imeryo
paghinto ng kalakalan
walang pondo sa
depensa
digmaang sibil kaugaliang ng mga
Romano tulad ng
kawalan ng pakialam sa
mga gawaing
pampulitika
pagkaubos ng ginto at
pilak
suliraninsa pangangalap
ng mga kawal
pagkakahati ng
imperyo
implasyon kawalan ng katapatan at
pagmamahal sa
imperyo ng mga kawal
mataas na buwis
kawalan ng katapatan at
pagpapahalag sa kayamanan
malaking agwat ng
mayaman at mahirap
Mga salik na naging daan sa pagbagsak ng imperyong romano
211. Kontribusyong
romano
Sinasabing ang mga Romano
ang naging tagapagmana ng
kulrurang Hellenistic.
Nagkaroon lang ng kaunting
pagbabago batay sa kanilang
pangangailangan at nang
lumaon ay ipinagmalaki bilang
sarili nilang pamana.
212. Panitikan at
kasaysayan
Ang katangian ng panitikang
Romano ay katulad ng mga
Griyego na makatao at
makamundo. Ang tatlong
higante sa larangan ng
literaturang Romano ay sina
Virgil, Livy at Horace.
213. agham
Ang pinakasikat na
siyentipikong Romano ay si
Pliny the Elder. Siya ang
sumulat ng Multivolume
Encyclopedia na pinamagatang
Natural History. Si Claudius
Ptolemy ay nagsulat din ng
maraming aklat tungkol sa
astronomiya at heograpiya.
214. pilosopiya
Ang pilosopiyang Rome
ay mula sa mga Griyego.
Si Seneca ang
pinakadakilang
Romanong stoic. Siya ay
naging guro ni Nero at
may-akda ng On the
Brevity of Life.
215. Agrikultura at
sining
Mas praktikal, malawak,
marangya, at kagamit-gamit ang
arkitektura at sining ng Rome
kaysa sa Greece. Dalawang
inobasyon ang kanilang
pamana: ang paggamit ng
semento at paggawa ng arch.
216. inhinyera
Ang mga relika ng kahusayan ng
mga Romano sa inhinyera ay
makikita sa mga nasakop nito. Ito
ang mga pampublikong
paliguan, aqueduct, kalsada, tulay,
palikuran at mga dam. Isang
produkto ng kahusayan ay ang
pinakabantog na kalsada
ng Appian Way na nagdurugtong
sa Rome at Capua.
217. Batas at
pamahalaan
Ang pinakadakilang pamana
ng Rome sa kabihasnan ay ang
kanilang batas at pamahalaan.
Ang mga batas na kanilang
binuo ay tumutugon sa jus
civile o batas sibil na kanilang
binuo para lang sa mga
mamamayang Romano at
ang jus gentium o batas ng mga
nasyon para sa mga dayuhan at
mamamayang Romano.
