yu

1. a) EDUKIAK
-Amerikako garapena eta azpigarapena
Amerikan badira lurraldu garatuak baina baita azpigarapen edo garapen
bidean dauden lurraldeak. Hona hemen lurralde hauen ezaugarriak,
alternatibak eta adibide esanguratsuak:
GARAPENA AZPIGARAPENA
EZAUGARRIAK
Hirugarren
sektorearen
garapen Barne
Produktu
Gordin handia.
Energia-kontsumo
handia
Bizi-maila altua
Populazioaren
zahartzea
Demokrazia
liberalak dira
nagusi
Industrien eta azpiegituren gabezia
Lehen sektorean oinarritutakoekonomia
Barne Produktu Gordina oso baxua
Baliabideen eskasia
Gobernu autoritarioak
Ustelkeria orokortua
Bizitza-maila baxua
Azpiegituren gabezia
Jaiotza-tasa handia eta haur hilkortasun
tasa altua
ALTERNATIBAK
Deshazkundea:
gutxiago kontsumitu,
bizkilatu, bererabili…
Garapenerako laguntzak: laguntza
ekonomikoak ( maileguak-interes
gutxiokoak, proiektuak…), laguntza
teknologikoa ( makinaria, tresnak…), giza
laguntza (bolondresak,Gurutze Gorria,
misioak,
Kanpo zorra barkatzea: garapen bidean
dauden lurraldeek, lurralde garatuei zor
dieten dirua barkatzea edo baldintza
egokiak adostea.
AMERIK
AKO
ADIBIDE
AK
Kanada, Estatu
Batuak, Alaska, Brasil,
Guatemala, Honduras, El Salvador..
-Maslowen beharren piramidea:

2. Ondoren duzuen piramide hau Maslowen piramide bezala ezagutzen da. Eta
bertan gizakiaren beharren mailakatze bat agertzen da:
 Piramidearen oinarrian gizakiaren oinarrizko beharrak azaltzen dira;
arnasketa, deskantsua, elikadura eta sexua agertzen da.
 Ondoren, behar konplexuagoak, segurtasunean oinarritutakoak;
segurtasun fisikoa, baliabideak, lana eta osasuna agertzen dira.
 Jarraian, harreman eta afiliazioan oinarritutako beharrak; segurtasuna,
afektua, familia, eta intimitatea daude.
 Gero, errekonozimenduan oinarritutako beharrak; auto
errekonozimendua, konfiantza, errespetua eta arrakasta agertzen dira.
 Eta bukatzeko, piramidearen goikaldean, behar konplexu bat genuke,
autorrealizazioa; moralitatea, sorkuntza, berrikuntza eta arazoen
kudeaketan oinarritua.
3.6 KULTURA
a) EDUKIAK
-Etnografia:

3. Amerikako biztanleria hiru multzo etnikotik dator: bertoko amerindiar eta inuitak;
europarrak (espainiar, portugaldar, britainiar, frantziar, italiar, alemaniar,
nederlandar, danimarkar eta eslaviar jatorrizkoak) eta Afrikatik ekarritako
esklaboen ondorengoak. Hori dela eta, kontinentea mestizoa dela esan liteke.
-Hizkuntzak
Amerikan erabiltzen diren hizkuntzak bostehun baino izan arren, nagusiak
hauek dira:
 Gaztelania (360 milioi hiztun) Mexikon, ErdialdekoAmerikan eta Hego
Amerikan.
 Ingelesa (325 milioi hiztun) AEBen, Kanadan, Belizen, Guyanan,
Malvinetan, etabar.
 Portugesa (185 milioi hiztun) Brasilen.
 Frantsesa Haitin, Guadalupen, Martinikan Quebecen eta Frantziar
Guyana.
 Kitxua (12 milioi hiztun) Bolivian, Perun, Ekuadorren, Kolonbian, Txilen
eta Argentinan.
 Aimara Bolivia eta Perun.
 Kreyola Haitin.
 Guaraniera (6 milioi hiztun) Paraguain.
 Nahuatla (1,5 milioi hiztun) Mexikon
 Kitxea (1,4 milioi hiztun) Guatemalan eta Mexikon
 Nederlandera Holandarren Antilletan, Aruban eta Surinamen.
 Groenlandiandaniera eta groenlandiera.
 Mapudunguna (440 mila hiztun) Txilen.
-Indigenen egoera:
Ez dira herri indigena eta etnia kontzeptuak nahastu behar. Herri indigenak
lurralde bati atxikiak agertzen dira beti, etniak ez bezala. Horrela, herri
indigenak etniak dira baina badira etniak herri indigenak ez direnak. Adibidez,
afroamerikarrek etnia ezberdinak osatzen dituzte Amerikan, baina ez dira herri
indigenak, Ameriketako indigenak amerindiarrak baitira.
-Kultura alorrean ezagunak diren ameriketako6 pertsonaien biografia txikia
-Rosa Parks: 1913ko otsailaren 4an jaioa, Rosa Louise McCauley izenez -
2005eko urriaren 24an hil zen. Gizon zuri bati utzi zion autobusaren
atzekaldean esertzen.
-Rigoberta Menchú: indiarren eta giza eskubideen aldeko Guatemalako
kitxe borrokalaria da. 1992an Bakearen Nobel saria eman zioten. Mundu
osoan ibilia da herri indiarren eta giza eskubideen alde lanean.1979an
CUC (Comité de Unidad Campesina) taldearen sortzaileetako bat izan
zen. 1980an Guatemalako poliziak Vicente Menchú, nekazaria eta euren
etniaren eskubideen aldeko ekintzailea zena, erail zuen.
-Bob Marley: jaio zen, Jamaika iparraldeko herrixka batean, 50 urteko
britaniar armadako kanpitain zuri baten semea zen. 1981. urteko
maiatzaren 11an, hil zen Miamiko ospital batean 36 urte zituela.

4. Bera hil eta hiru urtera argitaratutako abesti bilduma, Legend (1984),
gehien saldutako reggae albuma da.Reggae musikari ezagunena izaten
jarraitzen du, baita errespetatuena ere. 1976-an Bob kontzertu bat
ematera zihoan Kingston-en, bakea eta hiritarren eskubideak
aldarrikatzeko.
-Marilyn Monroe: 16 urterekin, 1942ko ekainaren 19an, Norma Jean
Jimmy Doughertyrekin ezkondu zen, Los Angelesen (Kalifornia) jaio zen,
1926ko ekainaren 1ean.
-Elvis Presley: Misisipi, 1935eko urtarrilaren 8a - Memphis, Tennessee, 1977ko
abuztuaren 16a. Rock abeslari eta aktore estatubatuarra izan zen.1956. urtean
rock and roll kantari ezagun bihurtu zen.