View and download: https://www.upload.ee/files/13953280/Gi_o_tr_nh_thi_t_k__chi_u_s_ng__V__H_ng_C__ng_.pdf.html

1. 0
TRUNG TÂM ĐIỆN TỬ MÁY TÍNH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN TPHCM
G
GI
IÁ
ÁO
O T
TR
RÌ
ÌN
NH
H T
TÓ
ÓM
M T
TẮ
ẮT
T
K
KỸ
Ỹ T
TH
HU
UẬ
ẬT
T
C
CH
HI
IẾ
ẾU
U S
SÁ
ÁN
NG
G
(Ấn bản lần thứ hai)
U
Biên soạnU
: Vũ Hùng Cường
TPHCM – Tháng 10/2010

2. 1
U
LÔØI NOÙI ÑAÀU
Giaùo trình naøy ñöôïc soaïn trong boái caûnh hoïc vieân caùc Lôùp chuyeân ñeà THIEÁT KEÁ ÑIEÄN
HÔÏP CHUAÅN caàn moät giaùo trình heä thoáng ñeå tham khaûo vaø oân taäp deã daøng phaàn Thieát keá chieáu
saùng cuûa Chuyeân ñeà. Maët khaùc, khi tieát kieäm thôøi gian cheùp baøi luùc nghe giaûng, hoïc vieân seõ daønh
nhieàu giôø hôn cho vieäc tieáp thu caùc ví duï, vieäc hoïc taäp caùc thieát keá maãu cuøng caùc phaàn meàm thieát
keá.
Chöông 1 noùi veà lyù thuyeát cô sôû kyõ thuaät chieáu saùng nhaèm nhaéc laïi cho caùc hoïc vieân caùc ñaïi löôïng
vaø ñôn vò quang traéc, cuøng vôùi khaùi nieäm caùc yeâu caàu trong kyõ thuaät chieáu saùng.
Caùc chöông 2,3 vaø 4 coù tính höôùng ñoái töôïng, nhaèm vaøo kyõ thuaät vaø phöông phaùp tính toaùn khaùc
nhau cho 3 ñoái töôïng thieát keá chieáu saùng: chieáu saùng beân trong (indoor lighting), chieáu saùng beân
ngoaøi (outdoor lighting) vaø chieáu saùng ñöôøng giao thoâng (road lighting).
Chöông 5 nhaèm trình baøy veà ñeøn vaø choùa ñeøn vaø caùc vaán ñeà lieân quan, laø phaàn kieán thöùc thöïc teá
thay ñoåi raát nhanh theo caùc thôøi kyø, maø hoïc vieân thöôøng thieáu taøi lieäu tham khaûo baèng tieáng Vieät.
Giaùo trình naøy baùm saùt caùc yeâu caàu cuûa caùc tieâu chuaån chieáu saùng hieän haønh cuûa Vieät Nam vaø cuûa
Uûy ban Quoác teá veà Chieáu saùng CIE (Commission Internaltionale D’Eclairage). Ñoù chính laø muïc
tieâu chuû yeáu cuûa Lôùp chuyeân ñeà THIEÁT KEÁ ÑIEÄN HÔÏP CHUAÅN.
Ñaây khoâng phaûi laø moät giaùo trình toaøn taäp cho moïi ngöôøi, maø chæ laø moät giaùo trình toùm taét cho caùc
hoïc vieân cuûa moät lôùp chuyeân ñeà. Do ñoù taùc giaû khoâng coù tham voïng trình baøy heát taát caû caùc vaán ñeà
veà kyõ thuaät chieáu saùng. Maët khaùc coù moät soá noäi dung trình baøy tröïc quan hay ví duï tính toaùn daøi
doøng, ñaõ trình baøy trong baøi giaûng cuûa lôùp hoïc, thì cuõng khoâng caàn trình baøy laïi trong giaùo trình
naøy, ñeå tieát kieäm giaáy in, goùp phaàn baûo veä moâi tröôøng.
Trong giaùo trình coù söû duïng laïi moät soá caùc hình veõ, döõ lieäu, vaø hình aûnh cuûa moät soá ñoàng nghieäp,
nhaø saûn xuaát, vaø chuyeân gia khaùc, maø chöa coù ñieàu kieän xin pheùp. Mong caùc vò löôïng tình dung thöù.
Taùc giaû ñaëc bieät göûi lôøi caûm taï ñeán PGS TS Nguyeãn Höõu Phöông, Nhaø giaùo öu tuù, ngöôøi thaày kính
meán, luoân khuyeán khích, chaêm soùc cho Chuyeân ñeà THIEÁT KEÁ ÑIEÄN HÔÏP CHUAÅN. Cuøng göûi lôùi
caûm ôn ñeán hoïc vieân caùc lôùp CÑ83T, CÑ84T vaø CÑ85T, ñaõ ñoäng vieân taùc giaû mau cho ra giaùo trình
naøy ñeå phuïc vuï cho caùc lôùp hoïc. Ñoàng thôøi taùc giaû cuõng göûi lôøi caûm ôn saâu saéc ñeán caùc giaûng vieân
ñoàng nghieäp, vaø caùc nhaân vieân cuûa Trung taâm Ñieän töû - Maùy tính, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï
nhieân TP.Hoà Chí Minh, ñaõ giuùp ñôõ raát nhieàu ñeå lôùp THIEÁT KEÁ ÑIEÄN HÔÏP CHUAÅN ñi ñöôïc chaëng
ñöôøng ñeán thaønh coâng nhö ngaøy hoâm nay.
Giaùo trình aán haønh laàn thöù hai, vaãn coù theå coøn nhieàu sai soùt. Taùc giaû caùm ôn tröôùc taát caû caùc baïn
ñoàng nghieäp hay hoïc vieân naøo giuùp phaùt hieän caùc sai soùt ñoù, ñeå söûa chöõa kòp cho aán baûn laàn sau./-
Vuõ Huøng Cöôøng

3. 2
U
MUÏC LUÏC
U
CHÖÔNG 1U : LYÙ THUYEÁT CÔ SÔÛ VEÀ KYÕ THUAÄT CHIEÁU SAÙNG
I. CAÙC ÑAÏI LÖÔÏNG QUANG TRAÉC VAØ ÑÔN VÒ ………………………………………………………………………11
1. Quang thoâng (luminous flux) …………………………………………………………………………………………………………………………………11
2. Cöôøng ñoä saùng (luminous intensity) ……………………………………………………………………………………………………………………11
a- Khaùi nieäm goùc khoái. b- Cöôøng ñoä saùng. c- Ñöôøng cong phaân boá cöôøng ñoä saùng IDC (Intensity
Distribution Curve).
3. Ñoä roïi (illuminance) ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………13
a- Ñònh nghóa. b-Caùc trò soá ñoä roïi trong thöïc teá. c- Quan heä giöõa ñoä roïi vaø cöôøng ñoä saùng. d- Ñoä roïi
trung bình.
4. Ñoä choùi
(luminance)……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….............16
a- Ñònh nghóa . b-Caùc trò soá ñoä choùi thöïc teá. c-Baûn chaát cuûa beà maët nhaän aùnh saùng. d-Beà maët phaûn xaï
khuyeát taùn hoaøn toaøn. e-Ñònh luaät Lambert. f-Heä soá phaûn xaï cuûa moät soá beà maët vaät lieäu.
5. Nhieät ñoä maøu (colour temperature) ……………………………………………………………………………………………………………………18
a-Moät soá ví duï veà nhieät ñoä maøu. b-Caùc thang nhieät ñoä maøu theo CIE vaø ñeøn ví duï. c-Bieåu ñoà
Kruithoff.
6. Chæ soá truyeàn ñaït maøu Ra (Colour Rendering Index) ……………………………………………………………………………….20
a-Ñònh nghóa. b-Caáp chieáu saùng theo chæ soá truyeàn ñaït maøu.
II. KHAÙI NIEÄM CAÙC YEÂU CAÀU CUÛA KYÕ THUAÄT CHIEÁU SAÙNG ………………………………………20
1. Caùc yeâu caàu cuûa moâi tröôøng chieáu saùng ………………………………………………………………………………………………………….20
2. Caùc tieâu chuaån thieát keá chieáu saùng ……………………………………………………………………………………………………………………21
3. Phaân bieät chieáu saùng laøm vieäc vaø chieáu saùng myõ thuaät ……………………………………………………………………………21
III. PHAÂN LOAÏI KYÕ THUAÄT CHIEÁU SAÙNG …………………………………………………………………………………….21
1- Chieáu saùng beân trong (indoor lighting) ……………………………………………………………………………………………………………21
2- Chieáu saùng beân ngoaøi (outdoor lighting) …………………………………………………………………………………………………………22
a-Chieáu saùng caùc coâng trình ñoâ thò. b-Chieáu saùng coâng vieân, vöôøn hoa. c-Chieáu saùng caùc coâng trình
kieán truùc, myõ thuaät. d-Chieáu saùng caùc coâng trình Theå duïc theå thao ngoaøi trôøi.

4. 3
3- Chieáu saùng ñöôøng giao thoâng (road lighting)………………………………………………………………………………………………….22
U
CHÖÔNG 2U : CHIEÁU SAÙNG BEÂN TRONG
I. ÑAÏI CÖÔNG ………………………………………………………………………………………………………………………………………………23
1. Caùc ñoái töôïng thieát keá chieáu saùng beân trong ……………………………………………………………………………………………….23
2. Caùc chæ tieâu cuûa moâi tröôøng chieáu saùng ………………………………………………………………………………………………………….23
3. Caùc tieâu chuaån cuûa thieát keá chieáu saùng beân trong …………………………………………………………………………………….24
II. ÑOÄ ROÏI CHO CHIEÁU SAÙNG TRONG NHAØ ………………………………………………………………………………24
1. Baäc thang ñoä roïi ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….24
2. Ñoä roïi laøm vieäc yeâu caàu theo tieâu chuaån ……………………………………………………………………………………………………….25
a-Theo TCXD 16:1986. b-Theo tieâu chuaån Uûy ban Quoác teá veà Chieáu saùng (CIE).
3. Ñoä roïi cuûa vuøng caän xung quanh (immediate surrounding) ………………………………………………………………….29
4. Heä soá ñoàng ñeàu ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….29
5. Caùc coâng thöùc tính toaùn ñoä roïi ñieåm ………………………………………………………………………………………………………………29
a- Ñoä roïi treân maët phaúng ngang. b- Ñoä roïi treân maët phaúng ñöùng.c- Ñoä roïi treân maët phaúng nghieâng.
d- Coâng thöùc cuûa nguoàn maët (luminous surface). e- Ñoä roïi (baùn) truï (semi cylindrical illuminance)ï.
6. Tính toaùn ñoä roïi trung bình ……………………………………………………………………………………………………………………………………31
7. Tính toaùn ñoä roïi trụ trung bình ……………………………………………………………………………………………………………………………32
a- Caùch tính. b-Ñaùnh giaù.
III. PHAÂN BOÁ ÑOÄ CHOÙI (LUMINANCE DISTRIBUTION) ……………………………………………………….34
1. Ñoä choùi thích nghi cho traàn vaø töôøng ……………………………………………………………………………………………………………….34
2. Ñoä choùi cuûa boái caûnh …………………………………………………………………………………………………………………………………………………35
3. Ñoä töông phaûn vaø ñoä nhìn roõ ……………………………………………………………………………………………………………………………….36
a- Ñoä töông phaûn . b-Ñoä nhìn roõ
IV. HAÏN CHEÁ CHOÙI LOÙA ………………………………………………………………………………………………………………………….37
1. Choùi loùa giaûm khaû naêng quan saùt (Disability Glare) …………………………………………………………………………………37
a- Ñoä choùi gaây loùa töông ñöông. b-Heä soá choùi loùa S vaø chæ soá choùi loùa P.

5. 4
2. Choùi loùa maát tieän nghi (Discomfort Glare) ………………………………………………………………………………………………….39
a-Theo tieâu chuaån TCVN 16:1986 . b-Ñònh möùc choùi loùa thoáng nhaát UGR (Unified Glare Rating) theo
CIE . c-Caùch tính. d-Ñaùnh giaù. e-AÙp duïng Bieåu ñoà Bodman-Sollner ñeå ñaùnh giaù choùi loùa.
3. Goùc baûo veä cuûa ñeøn …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..43
4. Phoøng laøm vieäc coù maøn hình VDT (Video Display Terminal) ……………………………………………………………….44
V. CHIEÁU SAÙNG SÖÏ COÁ CHO CAÙC TOØA NHAØ …………………………………………………………………………….44
1- Caùc yeâu caàu theo tieâu chuaån TCXD 16:1986 ………………………………………………………………………………………………..44
2- Caùc yeâu caàu theo tieâu chuaån CIE S 020/E:2007 ………………………………………………………………………………………….45
a-Yeâu caàu giôùi haïn ñoä roïi. b-Yeâu caàu giôùi haïn ñoä choùi giaûm khaû naêng quan saùt. c-Yeâu caàu thôøi gian
ñaùp öùng vaø thôøi gian toàn taïi.
VI. CAÙC KIEÅU CHIEÁU SAÙNG – PHAÂN LOAÏI CHOÙA ÑEØN THEO CIE …………………………….47
1. Caùc kieåu chieáu saùng …………………………………………………………………………………………………………………………………………………47
2. Phaân loaïi choùa ñeøn theo CIE ………………………………………………………………………………………………………………………………48
3. Caùch tính heä soá söû duïng cuûa moät boä ñeøn ………………………………………………………………………………………………………48
a- Caùch tính. b-Ví duï tính heä soá söû duïng.
4. Tyû soá boá trí ñeøn …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………50
VII. CAÙC YEÁU TOÁ KHAÙC TRONG THIEÁT KEÁ CHIEÁU SAÙNG BEÂN TRONG CAÙC COÂNG
TRÌNH XAÂY DÖÏNG……………………………………………………………………………………………………………………………….51
1. Yeáu toá maøu ( colour aspects)………………………………………………………………………………………………………………………………..51
a- Nhieät ñoä maøu cuûa ñeøn. b-Chæ soá truyeàn ñaït maøu CRI (colour rendering index).
2. Haïn cheá nhaáp nhaùy (flickering)………………………………………………………………………………………………………………………….53
3. Keát hôïp vôùi aùnh saùng ban ngaøy (daylight)……………………………………………………………………………………………………..53
VIII. KINH NGHIEÄM CHUYEÂN GIA TRONG CAÙC KIEÅU CHIEÁU SAÙNG BEÂN
TRONG…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………54
1- Chieáu saùng tröïc tieáp vaø ñònh höôùng …………………………………………………………………………………………………………………54
2- Chieáu saùng tröïc tieáp, khueách taùn (direct, diffuse lighting) ……………………………………………………………………55
3- Chieáu saùng giaùn tieáp (indirect) ……………………………………………………………………………………………………………………………56
4- Chieáu saùng tröïc tieáp vaø giaùn tieáp (direct and indirect) ……………………………………………………………………………57

6. 5
5- Chieáu saùng queùt (washlighting) ……………………………………………………………………………………………………………………………59
a- Chieáu saùng queùt ñoái xöùng (symmetrical washlighting). b-Chieáu saùng queùt baát ñoái xöùng (asymmetrical
washlighting)
6- Chieáu saùng ñieåm nhaán (accent lighting)………………………………………………………………………………………………………….63
7- Chieáu saùng vôùi ñeøn chieáu hình (projection lighting) …………………………………………………………………………………64
8- Chieáu saùng daãn höôùng (orientation lighting) ……………………………………………………………………………………………….65
IX. MOÄT SOÁ KYÙ HIEÄU LOAÏI CHOÙA ÑEØN TREÂN BAÛN VEÕ MAËT BAÈNG CHIEÁU SAÙNG
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….66
U
CHÖÔNG 3U : CHIEÁU SAÙNG BEÂN NGOAØI
I. ÑAÏI CÖÔNG …………………………………………………………………………………………………………………………………………….67
1. Caùc ñoái töôïng thieát keá chieáu saùng beân ngoaøi ……………………………………………………………………………….............67
2. Caùc yeâu caàu chæ tieâu kyõ thuaät………………………………………………………………………………………………………………………………67
3. Caùc tieâu chuaån chieáu saùng beân ngoaøi …………………………………………………………………………………………………………….67
II. PHÖÔNG PHAÙP TÍNH TOAÙN ………………………………………………………………………………………………………..67
1. Phöông phaùp cöôøng ñoä saùng ……………………………………………………………………………………………………………………………….67
2. Phöông phaùp quang thoâng ……………………………………………………………………………………………………………………………………68
III.HAÏN CHEÁ CHOÙI LOÙA …………………………………………………………………………………………………………………………69
1. Ñònh möùc choùi loùa GR (Glare Rating …………………………………………………………………………………………………………….69
a- Coâng thöùc ñònh nghóa. b- Caùch tính toaùn. c-Ñaùnh giaù ñònh möùc choùi loùa GR
2. Chæ soá haïn cheá choùi loùa G (Glare Limit Index) ………………………………………………………………………………………….70
a- Coâng thöùc. b-Caùch tính SLI. c-Ñaùnh giaù chæ soá haïn cheá choùi loùa G.
IV. YEÂU CAÀU ÑOÄ ROÏI CHO KHU VÖÏC, COÂNG VIEÄC VAØ HOAÏT ÑOÄNG
BEÂN NGOAØI ………………………………………………………………………………………………………………………………………………71
1- Baäc thang ñoä roïi tieâu chuaån ……………………………………………………………………………………………………………………………….71
a- Baäc thang ñoä roïi theo tieâu chuaån TCXDVN 333:2005. b-Baäc thang ñoä roïi theo tieâu chuaån CIE S
015/E:2005.
2- Yeâu caàu ñoä roïi duy trì toái thieåu …………………………………………………………………………………………………………………………72
a- Theo tieâu chuaån TCXDVN 333:2005. b-Theo tieâu chuaån CIE S 015/E:2005

7. 6
V. CHIEÁU SAÙNG MAËT TIEÀN KIEÁN TRUÙC VAØ TÖÔÏNG ÑAØI ………………………………………………72
1. Chieáu saùng maët tieàn kieán truùc ………………………………………………………………………………………………………………….72
2. Chieáu saùng töôïng ñaøi ………………………………………………………………………………………………………………………………………74
VI. CHIEÁU SAÙNG THEÅ THAO NGOAØI TRÔØI …………………………………………………………………………………75
1. Dieän tích caùc saân theå thao vaø hoà bôi ……………………………………………………………………………………………………………………75
2. Toùm taét caùc yeâu caàu chieáu saùng caùc saân theå thao …………………………………………………………………………………………75
3. Caùc yeâu caàu veà cao ñoä ñaët ñeøn ………………………………………………………………………………………………………………………………76
a- Cao ñoä ñaët ñeøn cho saân boùng ñaù vaø saân vaän ñoäng ña chöùc naêng . b-Cao ñoä ñaët ñeøn chieáu saùng cho
saân quaàn vôït. c-Cao ñoä ñaët ñeøn chieáu saùng cho saân boùng chuyeàn, boùng roå, caàu loâng. d-Cao ñoä ñaët ñeøn
chieáu saùng cho beå bôi ngoaøi trôøi.
4. Caùc thieát keá ñieån hình veà chiếu sáng theå thao ………………………………………………………………………………………………79
a- Chieáu saùng saân boùng ñaù. b- Chieáu saùng saân quaàn vôït. c-Chieáu saùng hoà bôi
VII. CAÙC YEÂU CAÀU KHAÙC CHO CHIEÁU SAÙNG NGOØAI TRÔØI ……………………………………81
1- Ñoä roïi duy trì ôû vuøng caän xung quanh vuøng laøm vieäc …………………………………………………………………………….81
2- Löôùi ño kieåm ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………81
a- Löôùi ño kieåm cho chieáu saùng caùc khu vöïc laøm vieäc ngoaøi nhaø.. b-Löôùi ño kieåm cho caùc saân theå
thao
3- Vaán ñeà oâ nhieãm aùnh saùng hay aùnh saùng caûn trôû (obstrusive light) ……………………………………………………82
VIII. CAÙC LOAÏI ÑEØN PHA ………………………………………………………………………………………………................84
1. Ñeøn pha choùa troøn, chænh tieâu cöï……………………………………………………………………………………………………………………………84
2. Ñeøn pha choùa troøn coâng suaát cao……………………………………………………………………………………………………………………………85
3. Ñeøn pha vaïn naêng choùa vuoâng.……………………………………………………………………………………………………………………………….86
U
CHÖÔNG 4U : CHIEÁU SAÙNG ÑÖÔØNG GIAO THOÂNG
I. ÑAÏI CÖÔNG ………………………………………………………………………………………………………………………………………………87
1. Ñoái töôïng thieát keá chieáu saùng giao thoâng ……………………………………………………………………………………………..87
2. Caùc chæ tieâu kyõ thuaät ………………………………………………………………………………………………………………………………………87
3. Caùc tieâu chuaån thieát keá………………………………………………………………………………………………………………………………….87
a-Tieâu chuaån Vieät Nam. b-Tieâu chuaån quoác teá tham khaûo.

8. 7
II. MÖÙC ÑOÄ CHOÙI (LUMINANCE LEVEL) ……………………………………………………………………………………88
1. Heä soá ñoä choùi (luminance coefficient) …………………………………………………………………………………………………………….88
2. Phöông phaùp ñoä choùi trung bình ……………………………………………………………………………………………………………………….89
a-Coâng thöùc. b-Caùch tính toaùn.
III.HEÄ SOÁ ÑOÀNG ÑEÀU CUÛA ÑOÄ CHOÙI …………………………………………………………………………………………….92
1. Heä soá ñoàng ñeàu chung (overall uniformity) Uo ………………………………………………………………………………………….92
2. Heä soá ñoàng ñeàu doïc (longitudal uniformity) Ul …………………………………………………………………………………………..92
IV. HAÏN CHEÁ CHOÙI LOÙA …………………………………………………………………………………………………………………………93
1. Möùc taêng ngöôõng töông ñoái (Relative Threshold Increment) …………………………………………………………….93
a- Coâng thöùc. b- Caùch tính. c- Ñaùnh giaù Möùc taêng ngöôõng töông ñoái TI.
2. Chæ soá haïn cheá choùi loùa G (glare control mark) …………………………………………………………………………………………94
a-Coâng thöùc. b-Caùch tính SLI. c-Ñaùnh giaù chæ soá haïn cheá choùi loùa G
V. QUANG PHOÅ CUÛA ÑEØN ……………………………………………………………………………………………………………………95
VI. BOÁ TRÍ ÑEØN VAØ TAÙC DUÏNG DAÃN ÑÖÔØNG ………………………………………………………………………….95
1. Caùc caùch boá trí ñeøn ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..95
2. Caùch boá trí ñeøn treân ñoaïn ñöôøng cong ………………………………………………………………………………………………………………96
3. Boá trí ñeøn taïi caùc giao loä……………………………………………………………………………………………………………………………………………96
VII. CHOÙA ÑEØN ÑÖÔØNG…………………………………………………………………………………………………………………….97
1. Caùc loaïi ñeøn ñöôøng trang trí ñoâ thò ……………………………………………………………………………………………………………………97
2. Caùc loaïi ñeøn ñöôøng coät cao ……………………………………………………………………………………………………………………………………98
3. Ñeøn ñöôøng ñaït chuaån ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….99
U
CHÖÔNG 5U : ÑEØN VAØ CHOÙA ÑEØN
I. CAÙC LOAÏI ÑEØN (LAMPS) ……………………………………………………………………………………………………………101
1. Ñeøn sôïi ñoát (Incandescent lamps) ……………………………………………………………………………………………………………….101
a-Đeøn sôïi ñoát thoâng dụng (GSL). b-Ñeøn sôïi ñoát ña naêng (ñeøn A). c-Ñeøn R vaø PAR. d-Ñeøn
tungsten –halogen.
2. Ñeøn phoùng ñieän (Discharge lamps) …………………………………………………………………………………………………………….103

9. 8
a-Ñeøn huyønh quang thoâng duïng (General Fluorescent lamps). b-Ñeøn huyønh quang compact.
c-Ñeøn Sodium cao aùp HPS (High pressure sodium lamps). d-Ñeøn Metal Halide (MH). e-Ñeøn
sodium thaáp aùp (Low pressure sodium lamps). f-Ñeøn cao aùp hôi thuûy ngaân HP-MV (High pressure
- Mercury Vapour Lamps). g-Ñeøn thuûy ngaân tröïc tieáp (hoãn hôïp) (Blended lamps).
3. Döõ lieäu chi tieát veà caùc ñeøn thoâng duïng …………………………………………………………………………………………………………108
4. ÖÙng duïng thích hôïp cho caùc nguoàn saùng thoâng duïng …………………………………………………………………………….109
II. CAÙC MAÕ ÑEØN QUOÁC TEÁ ………………………………………………………………………………………………………………..109
1- Maõ ñeøn ILCOS …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………109
2- Maõ ñeøn LBS……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….109
3- Moät soá maõ ñeøn tieâu bieåu töông ñöông giöõa 2 heä thoáng maõ ñeøn ILCOS vaø LBS ……………………….111
III.ÑAËC TÍNH CAÙC ÑEØN THOÂNG DUÏNG …………………………………………………………………………………….114
IV. CAÙC MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN ÑEØN …………………………………………………………………………………………………127
1- Vaán ñeà tieát kieäm naêng löôïng …………………………………………………………………………………………………………………………….127
2- Caùc phuï tuøng cuûa boä ñieàu khieån ñeøn …………………………………………………………………………………………………………….127
a-Ballast. b-Boä moài. c-Taéc-te (starter).
3- Caùc maïch ñeøn ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….128
a-Maïch ñeøn metal halide vaø sodium cao aùp. b-Maïch ñeøn sodium thaáp aùp. c- Maïch ñeøn huyønh
quang. d-Maïch ñeøn khaån caáp (emergency light).
V. LOAÏI ÑEØN CHO CAÙC KHOÂNG GIAN VAØ HOAÏT ÑOÄNG ……………………………………………….129
VI. CHOÙA ÑEØN DUØNG CHO CHIEÁU SAÙNG BEÂN TRONG …………………………………………………….132
1- Ray ñeøn (light tracks) …………………………………………………………………………………………………………………………………………….132
2- Ñeøn chieáu ñieåm (spotlights)………………………………………………………………………………………………………………………………….132
3- Ñeøn pha (floodlights) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………134
4- Ñeøn queùt töôøng (wallwashers) ……………………………………………………………………………………………………………………………134
5- Keát caáu saùng (light structures) ………………………………………………………………………………………………………………………….137
6- Ñeøn chieáu xuoáng (downlights) ……………………………………………………………………………………………………………………………140
7- Ñeøn baøn (task lights)……………………………………………………………………………………………………………………………………………….144
8- Choùa ñeøn laép töôøng (wallmounted luminaire) ……………………………………………………………………………………………145

10. 9
9- Ñeøn chieáu bieân (perimeter luminaires) ………………………………………………………………………………………………………….146
10- Ñeøn aâm neàn (recessed floor luminaires) ……………………………………………………………………………………………………….148
11- Ñeøn daãn höôùng (oriention luminaires) ………………………………………………………………………………………………………….149
12- Ñeøn chæ daãn (directive luminaires) ………………………………………………………………………………………………………………….149
U
PHUÏ LUÏC AU
: CAÙC YEÂU CAÀU ĐẠT CHUẨN CHO CHIEÁU SAÙNG BEÂN TRONG THEO CIE/ISO
8995 :2002 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…….151
U
PHUÏ LUÏC BU
: CAÙC YEÂU CAÀU ĐẠT CHUẨN CHO CHIEÁU SAÙNG BEÂN NGOAØI THEO CIE/ISO
8995 :2005……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………163
U
PHUÏ LUÏC CU
: CAÙC YEÂU CAÀU ĐẠT CHUẨN CHO CHIEÁU SAÙNG THEÅ THAO THEO EN
12193 :1999……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….………….171
U
PHUÏ LUÏC DU
: PHAÂN BOÁ QUANG THOÂNG CỦA CAÙC LOẠI CHOÙA ĐEØN…………………………………………….177
U
PHUÏ LUÏC EU
: HEÄ SOÁ LỢI DỤNG QUANG THOÂNG CỦA CAÙC CHOÙA ĐEØN ……………………………………….178
U
PHUÏ LUÏC FU
: THOÂNG SOÁ KYÕ THUAÄT CUÛA MOÄT SOÁ BOÙNG ÑEØN THOÂNG DUÏNG ………………………189
U
PHUÏ LUÏC GU
: BAÛNG PHAÛN XAÏ CHO CAÙC LOẠI MẶT ĐƯỜNG R1, R2, R3, R4 …………………………….191
U
PHUÏ LUÏC HU : BAÛNG CAÙC CHAÂN ÑEØN……………………………………………………………………………………………………………………195
U
PHUÏ LUÏC IU : CAÙC THUAÄT NGÖÕ CAÊN BAÛN VEÀ CHIEÁU SAÙNG ……………………………………………………………….197
U
CAÙC TAØI LIEÄU THAM KHAÛOU ………………………………………………………………………………………………………………………………………..202
-----oOo-----

11. 10

12. 11
U
CHÖÔNG 1U : LYÙ THUYEÁT CÔ SÔÛ
VEÀ KYÕ THUAÄT CHIEÁU SAÙNG
I. U
CAÙC ÑAÏI LÖÔÏNG QUANG TRAÉC VAØ ÑÔN VÒU
:
1. U
Quang thoâng (luminous fluxU
):
Quang thoâng laø naêng löôïng aùnh saùng, ñöôïc phaùt ra bôûi moät
nguoàn saùng, hay ñöôïc thu nhaän bôûi moät maët ñöôïc chieáu
saùng, trong moät ñôn vò thôøi gian.
Kyù hieäu quang thoâng laø  (phi), ñôn vò laø lumen (lm),
boäi soá của lumen là kilolumen (klm) : 1 Klm = 1.000lm.
U
Ví duï U
: Moät ñeøn sôïi ñoát coâng suaát 100W cho ra quang thoâng
1.600lm; moät ñeøn huyønh quang 40W cho ra quang thoâng 3.350lm.
• U
Quang hieäu (luminous efficacy)U
:
Quang hieäu, hay hieäu suaát phaùt quang, laø quang thoâng (lm) phaùt ra tính theo moãi ñôn vò coâng
suaát (watt) cuûa boùng ñeøn:
P
η
Φ
= (1)
Kyù hieäu cuûa quang hieäu laø  (eâ-ta), ñôn vò cuûa quang hieäu laø lumen/watt (lm/W).
U
Ví duï U
: Theo Ví duï treân kia, boùng ñeøn sôïi ñoát coù quang hieäu baèng:  = 1.600/100 = 16 lm/W;
boùng ñeøn huyønh quang coù quang hieäu baèng:  = 3.350/40 = 84 lm/W.
Quang hieäu moãi loaïi boùng ñeøn coù trò soá khaùc nhau tuøy nguyeân lyù phaùt quang vaø coâng ngheä cheá
taïo. Ñeøn huyønh quang coù quang hieäu cao hôn ñeøn sôïi ñoát, ñeøn sodium cao aùp coù quang hieäu
cao hôn ñeøn thuûy ngaân cao aùp, ñeøn sodium thaáp aùp coù quang hieäu cao nhaát.
Ta coù theå xem quang thoâng cuûa moät boùng ñeøn coù coâng suaát P, vaø quang hieäu cuûa caùc loaïi ñeøn
baèng caùch xem catalogue cuûa haõng saûn xuaát hoaëc xem Baûng 33, Phuï Luïc 9, TCXDVN 333,
ñöôïc trích trong Phuï luïc F giaùo trình naøy.
2. U
Cöôøng ñoä saùng (luminous intensity)U
:
a- U
Khaùi nieäm goùc khoáiU
:
• U
Goùc phaúngU
: treân moät ñöôøng troøn taâm O, baùn kính R, xem moät
cung troøn AB chaén bôûi moät goùc α ôû taâm O.

13. 12
Goùc α (alpha), neáu ño baèng ñôn vò radiant (r), thì coù trò soá: α =
AB
R
(2)
Nhö vaäy, töø taâm O nhìn caû ñöôøng troøn, ta goùc phaúng cuûa caû maët phaúng baèng 2πR/R = 2π
radiant.
• U
Goùc khoáiU
: töông töï nhö vaäy, treân moät maët caàu taâm O, baùn kính R, xem moät dieän tích choûm
caàu A. Töø taâm O keû caùc ñöôøng sinh töïa vaøo maët A, ta coù moät goùc khoái  (oâ-meâ-ga) nhìn
maët A töø taâm O.
Goùc khoái, ño baèng ñôn vò steradiant (sr), coù trò soá:
A
ω =
2
R
(3)
Nhö vaäy töø taâm O nhìn caû maët caàu, thì ta coù goùc khoái cuûa caû khoâng gian
baèng 4πR2
/R2
= 4π sr. Töông töï, goùc khoái cuûa nöûa khoâng gian laø 2π
sr.
Goùc khoái nhìn moät choûm caàu töø taâm O cuûa hình caàu
coù thể tính theo coâng thöùc theo nöûa goùc ñænh  (gamma)
 = 2π(1 – cos) (4)
U
Ví duïU
: goùc khoái nhìn moät phaàn maët caàu töø taâm cuûa noù,
vôùi trò soá laø  sr, thì nöûa goùc ñænh baèng:  = Arccos [1 - /2] = /3 r = 60o
• U
Goùc khoái töø ñieåm O nhìn moät maët A baát kyøU
:
Xem moät maët phaúng (A) baát kyø, coù dieän tích A, coù taâm
M, phaùp tuyeán vôùi A taïi M laøm moät goùc α vôùi tia OM.
Goùc khoái nhìn (A) töø moät ñieåm O ngoaøi (A) ñöôïc ñònh
nghóa theo coâng thöùc:
A.cosα
ω =
2
R
(5)
Goùc khoái  naøy coù trò soá lôùn nhaát khi phaùp tuyeán maët A truøng vôùi tia OM ( = 0).
U
Ví duïU
: Moät maët phaúng (A), dieän tích 4 m2
, ñöôïc quan saùt töø ñieåm O, caùch xa 20m, goùc nhìn töø
O ñeán (A) taïo vôùi phaùp tuyeán cuûa (A) moät goùc 60o
. Goùc khoái nhìn (A) töø O laø:  = 4 x cos600
/ 202
= 0,005 sr.
b- U
Cöôøng ñoä saùngU
:

14. 13
Cöôøng ñoä saùng laø quang thoâng phaùt xaï trong moät ñôn vò goùc khoái, theo moät phöông xaùc ñònh.
Kyù hieäu cuûa cöôøng ñoä saùng laø I, ñôn vò cuûa cöôøng ñoä saùng laø candela (cd) : 1cd = 1 lm / sr.
Boäi soá cuûa candela laø kilocandela (kcd): 1 kcd = 1.000 cd.
Coâng thöùc ñònh nghóa cuûa cöôøng ñoä saùng: I =
ω
Φ
(6)
Nguoàn saùng ñaúng höôùng laø nguoàn saùng coù cöôøng ñoä saùng ñoàng ñeàu theo moïi phöông.
U
Ví duï U
: Moät ñeøn sôïi ñoát coâng suaát 60W, quang thoâng  = 730lm, khoâng choùa, ñöôïc xem nhö
moät nguoàn saùng coù cöôøng ñoä saùng ñaúng höôùng: I = 730 / 4π = 58 cd.
c- U
Ñöôøng cong phaân boá cöôøng ñoä saùng IDC (Intensity Distribution Curve)U
:
Ñeå bieåu dieãn cöôøng ñoä saùng theo caùc phöông cuûa moät boä ñeøn (choùa ñeøn), ngöôøi ta duøng ñöôøng
cong phaân boá cöôøng ñoä saùng IDC. Ñoù chính laø ñöôøng cong ñaëc tröng cuûa boä ñeøn.
Neáu boä ñeøn coù ñoái xöùng troøn xoay (ví duï boä ñeøn lon
choùa troøn), ngöôøi ta chæ caàn moät ñöôøng IDC treân moät
maët phaúng kinh tuyeán
cuûa toïa ñoä caàu laø ñuû.
Neáu boä ñeøn coù ñoái
xöùng 2 truïc (ví duï
hoäp ñeøn oáng huyønh quang), ngöôøi ta phaûi duøng 2 ñöôøng IDC
treân 2 maët phaúng kinh tuyeán, 0-180o
(maët C0) vaø 90-270o
(maët C90), cuøng veõ treân moät bieåu ñoà IDC, ñeå bieåu dieãn ñaëc
tính cuûa boä ñeøn.
Khi laäp ñöôøng cong IDC cuûa moät boä ñeøn, ngöôøi ta chuaån hoùa quang thoâng cuûa boùng ñeøn baèng
1klm = 1.000lm. Giaù trò cöôøng ñoä saùng theo moät phöông, theo bieân ñoä cuûa ñöôøng cong IDC, laø
giaù trò töông ñoái: I
I' =
L
Φ
(7)
Trong ñoù: I’ (cd/klm): cöôøng ñoä saùng töông ñoái theo nguoàn 1klm; I(cd): cöôøng ñoä saùng thöïc söï
cuûa boä ñeøn theo phöông α; ñ(klm): quang thoâng cuûa boùng ñeøn.
Suy ra cöôøng ñoä saùng thöïc söï laø : I = I’ . L (8)
U
Ví duï U
: Moät boä ñeøn chieáu saùng ñöôøng phoá ñaït chuaån TCVN 5828 IDC daïng baùn roäng. ÔÛ goùc α
= 60o
, trong maët phaúng kinh tuyeán 0 -180o
, coù cöôøng ñoä saùng töông ñoái laø 300 cd/klm.
Vaäy neáu laép boä ñeøn vôùi boùng ñeøn metal halide 250w coù quang thoâng 30,5 klm, thì theo
phöông 60o
, ñeøn coù cöôøng ñoä saùng laø: I = 300 x 30,5 = 9.150 cd.
3. U
Ñoä roïi (illuminance)U :

15. 14
a. U
Ñònh nghóaU
:
Ñoä roïi taïi moät ñieåm treân moät maët phaúng laø quang thoâng rôi
treân moät ñôn vò dieän tích taïi ñieåm ñoù. Kyù hieäu ñoä roïi laø E,
ñôn vò laø lux (lx):
Φ
E =
A
(9)
E (lx): ñoä roïi;  (lm): quang thoâng; A (m2
): dieän tích.
Ñoä roïi thöôøng noùi ñeán laø ñoä roïi ngang, nghóa laø ñoä roïi bình quaân treân maët phaúng ngang. Ñoä roïi
coù ñöôïc trong thöïc teá coøn tuøy thuoäc heä soá söû duïng cuûa boä ñeøn, vaø heä soá duy trì cuûa thieát keá, seõ
khaûo saùt ôû caùc chöông sau.
b. U
Caùc trò soá ñoä roïi trong thöïc teáU
:
E(lx) Ñoä roïi E(lx) Ñoä roïi
0,25
1
20
20-50
75
50-100
100-200
200
Ñeâm traêng raèm
Đủ tìm ñöôøng thoaùt naïn ra khoûi nhaø
Nhaän roõ maët ngöôøi
Loái ñi vaø khu vöïc laøm vieäc ngoaøi trôøi
Khu vực ñỗ xe
Ñònh höôùng ôû nôi khoâng ôû laâu
Phoøng laøm vieäc khoâng lieân tuïc
Ñoä roïi toái thieåu cho coâng vieäc lieân tuïc
200-500
300-750
500-1000
1000
1000-2000
2000
5.000
100.000
Coâng vieäc baèng maét ñôn giaûn
Coâng vieäc baéng maét, khoù trung bình
Coâng vieäc baèng maét, möùc ñoä khoù cao
Trôøi nhieàu maây
Coâng vieäc raát phöùc taïp, quan saùt tyû myû
Ñoä roïi toái ña taïi nôi laøm vieäc
Ñoä roïi tieâu ñieåm treân baøn moå
Naéng giöõa tröa nhieät ñôùi
c. U
Quan heä giöõa ñoä roïi vaø cöôøng ñoä saùngU
:
Xem moät ñieåm M treân maët phaúng ngang S, caùch nguoàn
saùng O moät khoaûng r. Goùc giöõa phöông chieáu töø O ñeán M
vaø phaùp tuyeán cuûa S taïi M laø α. Ñoä roïi ngang taïi ñieåm M
ñöôïc tính theo coâng thöùc:
α
2
I .cos
α
E =
r
(10)
hoaëc:
3
α
2
I .cos
α
E =
h
(11)

16. 15
Nhaän xeùt: cöôøng ñoä saùng I phuï thuoäc phöông, khoâng phuï thuoäc khoaûng caùch, ñoä roïi E vöøa phuï
thuoäc phöông, vöøa phuï thuoäc khoaûng caùch.
U
Ví duï U
: Hai coät ñeøn ñöôøng cao 8m, caùch nhau 30m, duøng boä ñeøn coù IDC nhö trong tieâu chuaån
TCVN 5828, vôùi boùng ñeøn cao aùp sodium 150W / 15klm. Hoûi ñoä roïi taïi ñieåm giöõa 2 coät ñeøn ?
Khoaûng caùch töø chaân coät ñeán
ñieåm giöõa: d = 30/2 = 15m.
Suy ra : α = arctan (15/8) = 62o
.
Treân ñöôøng cong IDC cuûa boä
ñeøn, ta coù: I’62
0
= 290. Vaäy:
I62
0
= I’62
0
. L
Φ = 290 x 15 =
4.350 cd; cos 62o
= 0,469. Suy ra ñoä roïi
bôûi 2 ñeøn taïi ñieåm giöõa 2 coät laø:
E = 2 x Iα. cos3
α / h2
= 2x4.350 x 0,4693
/82
= 14 lx.
Chuù yù, keát quaû cuûa baøi toaùn naøy chöa keå
ñeán heä soá duy trì.
d. U
Ñoä roïi trung bìnhU
: Ngöôøi ta thöôøng duøng coâng thöùc ñoä roïi trung bình ñeå thieát keá chieáu
saùng ñôn giaûn:
n.Φ .U .M
E =
A
L F F
av (12)
Etb (lx): ñoä roïi trung bình; n: soá boä ñeøn; L(lm): quang
thoâng toång cuûa caùc boùng ñeøn trong boä ñeøn; A (m2): dieän
tích ñöôïc chieáu saùng;UF (Utilization factor): heä soá söû duïng
quang thoâng cuûa boä
ñeøn (theo catalog ñeøn, thöôøng coù trò soá töø 0,35 ñeán 0,7);
MF(Maintenance factor): heä soá duy trì cuûa thieát keá ( thöôøng
coù trò soá töø 0,67 ñeán 0,80.
CIE khuyeán nghò neân thieát keá sao cho MF ít nhaát baèng 0,7 ñeå
tieát kieäm naêng löôïng). Ñoâi khi ngöôøi ta ñònh nghóa heä soá döï
tröõ:
1
k =
MF
(13)
Khi heä soá duy trì MF baèng 0,7 thì heä soá döï tröõ baèng: k = 1 / 0,7 = 1,43.

17. 16
U
Ví duï U
: Moät hoäi tröôøng dieän tích 100m2
, ñöôïc thieát keá chieáu saùng vôùi ñoä roïi 400lx, duøng ñeøn
huyønh quang choùa taùn xaï 2x18w/2400lm. Cho bieát heä soá söû duïng 0,52 vaø heä soá duy trì baèng 0,8.
Hoûi phaûi duøng bao nhieâu boä ñeøn cho thieát keá naøy?
n = A.Eav / (L.UF.MF) = (100 x 400) / (2400 x 0,52x0,8) = 40 boä.
4. U
Ñoä choùi (luminance)U :
a. U
Ñònh nghóaU
:
Ñoä choùi cuûa moät nguoàn maët, hay cuûa moät maët chieáu
saùng phaûn xaï, laø tyû soá cuûa cöôøng ñoä saùng theo
phöông quan saùt chia cho dieän tích hieäu duïng cuûa
maët ñoù nhìn theo phöông quan saùt.
Ñoä choùi kyù hieäu laø L, coù ñôn vò laø candela / m2 (cd/m2):
I
α
L =
α A.cosα
(14)
Lα (cd/m2): ñoä choùi theo phöông α; Iα (cd): cöôøng ñoä saùng; A(m2): dieän tích maët phaùt saùng; α: goùc
giöõa phöông quan saùt vaø phaùp tuyeán maët phaùt saùng.
U
Ví duï U
: moät boä ñeøn huyønh quang ñoâi 2x36w, laép lieàn traàn, dieän tích maët phaùt saùng khuyeách taùn
0,2m x 1,3m, coù quang thoâng boä ñeøn laø 4800 lm, coù cöôøng ñoä saùng töông ñoái treân IDC ôû goùc 65o
trong maët phaúng 0-180o laø 85 cd/klm. Hoûi theo goùc ñoù boä ñeøn coù ñoä choùi baèng bao nhieâu?
I = I’.L= 85 x 4,8 = 408 cd. Suy ra ñoä choùi theo phöông 65o cuûa boä ñeøn: L = I / (A.cos65o
) =
408/(0,2x1,3x0,4226)= 3.713 cd/m2.
b. U
Caùc trò soá ñoä choùi thöïc teáU
:
L (cd/m2) Ñoä choùi L (cd/m2) Ñoä choùi
1,5 x 109
1 x 106
20.000 - 50.000
20.000
2.500
>10
0,06
10-5
Maët trôøi giöõatröa
Daây toùc boùng ñeøn
Ñeøn compact
Boùng ñeøn môø
Traêng raèm
Chæ coù teá baøo hình noùn laømvieäc
Maët giaáy traéng döôùi traêng
Maét coù theå caûm nhaän ñöôïc
5 x 106
> 500.000
30.000
5.000
1.000
1
<0,01
Maët trôøi môùi moïc
Ñeøn Metal halide
Maët giaáy traéng döôùi naéng
Ñoä choùi gaây loùa maét
Boùng ñeøn huyønh quang
Ñoä choùi treân maët ñöôøng
Chæ coù teá baøo hình que laøm vieäc

18. 17
c. U
Baûn chaát cuûa beà maët nhaän aùnh saùngU
:
Moät beà maët ñöôïc chieáu saùng vôùi quang thoâng tôùi , thì:
- Moät phaàn quang thoâng bò haáp thuï: α = α . (15)
- Moät phaàn quang thoâng quang thoâng xuyeân saùng qua beân kia beà maët:  = . (16)
- Moät phaàn quang thoâng phaûn xaï:  = .  (17)
Ta luoân luoân coù:  = α + + Suy ra: α + τ + ρ = 1 (18)
α : heä soá haáp thuï (absorption factor)ï; τ : heä soá xuyeân saùng (transmission factor); ρ: heä soá phaûn xaï
(reflection factor). Caùc heä soá ñeàu nhoû hôn 1, vaø laø tính chaát cuûa beà maët nhaän aùnh saùng.
Beà maët vaät chaát Heä soá haáp thuï (%) Heä soá phaûn xaï (%) Heä soá xuyeân saùng (%)
Thuûy tinh trong suoát
Thuûy tinh beà maët haït laêng truï (choùa
meø)
Nhöïa traéng môø (choùa ñuïc)
2 - 4
5 - 10
10 - 20
6 - 8
5 - 20
30 - 40
88 - 92
70 - 90
40 - 60
d. U
Beà maët phaûn xaï khuyeát taùn hoaøn toaønU
:
Khaûo saùt caùc beà maët vaät chaát khaùc nhau, ta thaáy chuùng coù caùc ñaëc tính phaûn xaï khaùc nhau, khi so
saùnh cöôøng ñoä saùng moät tia tôùi vôùi cöôøng ñoä saùng caùc tia phaûn xaï:
Phaûn xaï ñònh höôùng Phaûn xaï hoãn hôïp ñònh höôùng Phaûn xaï hoãn hôïp khuyeách taùn
Phaûn xaï khuyeách taùn hoaøn toaøn
Moät maët ñöôïc goïi laø coù ñaëc tính phaûn xaï khuyeách taùn hoaøn toaøn, khi cöôøng ñoä phaûn xaï coù phaân
boá cosin: Iα = Io . cosα (19)

19. 18
Io (cd/m2): cöôøng ñoä saùng theo phöông phaùp tuyeán vôùi maët phaúng; Iα (cd/m2): cöôøng ñoä saùng
phaûn xaï theo phöông α.
Ta chöùng minh ñöôïc, khi maët phaúng nhaän aùnh saùng coù ñaëc tính phaûn xaï khuyeách taùn hoaøn toaøn,
thì ñoä choùi phaûn xaï theo caùc phöông nhìn ñeàu baèng nhau: L1 = L2 = Lo
Lα = Lo (20)
e- U
Ñònh luaät LambertU
:
Ñoä choùi phaûn xaï cuûa moät maët phaúng phaûn xaï
khuyeách taùn hoaøn toaøn thì tyû leä vôùi ñoä roïi treân maët
phaúng ñoù vaø heä soá phaûn xaï cuûa noù:
L.π = . E (21)
L (cd/m2): ñoä choùi phaûn xaï treân maët phaúng; E (lx): ñoä roïi treân maët phaúng;  : heä soá phaûn xaï cuûa
maët phaúng.
f- U
Heä soá phaûn xaï cuûa moät soá beà maët vaät lieäuU
:
Beà maët vaät lieäu  Beà maët vaät lieäu  Beà maët vaät lieäu 
Lôùp maï baïc
Thaïch cao
Göông soi
Boät maøu traéng
Maøu saùng nhaït
B.toâng xaùm vaø saùng nhaït
Gra-nít, gaïch boâng xaùm
0,93
0,90
0,85
0,80
0,70
0,60
0,45
Voâi vaøng laït
Ñaù taûng, gaïch boâng ñaäm
Caùt traéng
Saøn goã eùp, pa-keâ
Beâ-toâng nhöïa maøu saùng
Ñaát saïch
Coû nhaân taïo
0,40
0,30
0,25
0,25
0,22
0,20
0,20
Caùt vaøng
Gaïch laùt ñöôøng
B.toâng nhöïa maøu t.bình
Moác ñoàng, gang
Saøn beâ toâng, vaõi, goã sôn
Saøn goã vaùn
Coû xanh
0,17
0,17
0,16
0,15
0,13
0,10
0,08
Beà maët saùng:  > 0,4; Beà maët phaûn xaï trung bình: 0,2 <  < 0,4; Beà maët toái:  < 0,2.
U
Ví duï U
: Moät maët tieàn kieán truùc baèng gra-nít coù hspx 0,45, muoán coù moät ñoä choùi baèng 10 cd/m2, thì
phaûi ñöôïc chieáu saùng vôùi ñoä roïi baèng bao nhieâu? E = L. π /  = 10 x 3,14 / 0,45 = 70 lx.
5. U
Nhieät ñoä maøu (colour temperature)U
:
Moät vaät ñen tuyeät ñoái, ñöôïc nung noùng leân töø 2.000o
K ñeán 10.000 o
K, ngöôøi ta coù phoå maøu cuûa noù
ñeå so saùnh vôùi maøu cuûa caùc nguoàn saùng.

20. 19
a. U
Moät soá ví duï veà nhieät ñoä maøU
u:
Nguoàn saùng Nhieät ñoä maøu (o
K) Nguoàn saùng Nhieät ñoä maøu (oK)
Ñeøn neán
Ñeøn sôïi ñoát
Ñeøn halogen
Ñeøn huyønh quang
1.900
2.700
3.000
2.800 – 7.500
Aùnh saùng traêng (moonlight)
Aùnh saùng maët trôøi (sunlight)
Aùnh saùng ban ngaøy (daylight)
Baàu trôøi xanh trong
4.100
5.000 – 6.000
5.800 – 6.500
10.000 – 26.000
b. U
Caùc thang nhieät ñoä maøu theo CIE vaø ñeøn ví duïU
:
Teân goïi thang nhieät ñoä maøu Vieát taét o
K AÙnh saùng Maõ ñeøn h/q tieâu bieåu (Phillips)
AÁm (warm )
Trung hoøa (intermediate)
Laïnh (cool)
ww
nw
dw
< 3.300
3.300 – 5.300
> 5.300
Ñoû cam
Vaøng
Xanh
29,33,82,83,92,9330,31,32,41
84, 9420, 21, 22, 25
25, 76, 86, 9610, 11, 12, 72
c. U
Bieåu ñoà KruithoffU
:
Thöïc nghieäm cho thaáy nguoàn saùng coù nhieät ñoä maøu thaáp (maøu aám) chæ phuø hôïp cho vieäc chieáu
saùng vôùi ñoä roïi thaáp. Vôùi nhöõng nôi coù yeâu caàu chieáu saùng vôùi ñoä roïi cao, ngöôøi ta phaûi duøng caùc
nguoàn saùng coù nhieät ñoä maøu cao (maøu laïnh).
Ví duï thieát keá chieáu saùng vôùi ñoä roïi 300 lx, ngöôøi ta neân duøng ñeøn coù nhieät ñoä maøu > 3.000 o K.

21. 20
6. U
Chæ soá truyeàn ñaït maøu Ra (Colour Rendering Index)U
:
a. U
Ñònh nghóaU
:
Chæ soá truyeàn ñaït maøu, thöôøng kyù hieäu Ra (hoaëc CRI), laø soá ño cuûa nguoàn saùng, cho bieát möùc ñoä
trung thöïc maøu cuûa caùc vaät ñöôïc chieáu saùng, khi so saùnh vôùi nguoàn saùng chuaån (aùnh saùng maët
trôøi).
b. U
Caáp chieáu saùng theo chæ soá truyeàn ñaït maøuU
:
Caáp truyeàn ñaït maøu Raát toát
1A
Toát
1B
Vöøa
2A
Khoâng toát laém
2B
Keùm
3
Raát keùm
4
Chæ soá Ra Ra ≥ 90 80≤Ra<90 70≤Ra<80 60≤Ra<70 40≤Ra<60 20≤Ra<40
Ñeøn sôïi ñoát, halogen
Ñeøn h/q compact
Ñeøn huyønh quang
Ñeøn thuûy ngaân cao aùp
Ñeøn Metal halide
Ñeøn cao aùp Sodium
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x
x
U
Chuù yùU
: ñeøn sôïi ñoát (goàm caû ñeøn halogen), tuy coù nhieät ñoä maøu thaáp, nhöng coù chæ soá truyeàn ñaït
maøu Ra raát cao.
II. U
KHAÙI NIEÄM CAÙC YEÂU CAÀU CUÛA KYÕ THUAÄT CHIEÁU SAÙNGU
:
1. U
Caùc yeâu caàu cuûa moâi tröôøng chieáu saùngU
:
Moät moâi tröôøng chieáu saùng ñöôïc thieát keá toát cho pheùp con ngöôøi:
- Nhìn thaáy, vaø di chuyeån an toaøn;
- Thöïc hieän caùc coâng vieäc baèng maét moät caùch hieäu quaû, chính xaùc, an toaøn;
- Khoâng gaây meät moõi thò giaùc, vaø maát tieän nghi thò giaùc.
Chaát löôïng chieáu saùng yeâu caàu:
- Ñuû ñoä roïi (illuminance,) ñôn vò ño baèng lux (lx);
- Ñuû ñoä choùi, ñôn vò ño baèng candela/m2 (cd/m2);

22. 21
- Haïn cheá choùi loùa giaûm khaû naêng quan saùt (disability glare), vaø choùi loùa maát tieän nghi
(discomfort glare). Coù nhöõng ñaïi löôïng chæ tieâu thöïc nghieäm khaùc nhau cho chieáu saùng
trong nhaø vaø ngoaøi trôøi;
- Chæ soá truyeàn ñaït maøu, vaø moät soá caùc yeâu caàu khaùc, tuøy theo loaïi chieáu saùng.
2. U
Caùc tieâu chuaån thieát keá chieáu saùngU
:
Caùc tieâu chuaån thieát keá chieáu saùng hieän haønh yeâu caàu caùc thieát keá phaûi phuø hôïp:
* Caùc tieâu chuaån Vieät Nam: TCXD 16:1986, Chieáu saùng nhaân taïo trong caùc coâng trình xaây döïng;
TCXDVN 333:2005, Chieáu saùng nhaân taïo beân ngoaøi caùc coâng trình coâng coäng vaø kyõ thuaät haï taàng
ñoâ thò; TCXDVN 259:2001, Chieáu saùng nhaân taïo ñöôøng phoá quaõng tröôøng ñoâ thò;
* Caùc tieâu chuaån quoác teá caàn tham khaûo: ISO 8995:2002 (CIE S 008/E:2001), Lighting of indoor
work places; ISO 9885-2: 2005(E) (CIE S 015/E), Lighting of work places – Part 2: Outdoor.
Caùc tieâu chuaån cuûa Uyû ban Chieáu saùng Quoác teá CIE (Commission International de L’Eclairage)
coù vaên phoøng ñaët taïi Vieân, Aùo, laø caùc tieâu chuaån ñaëc bieät quan troïng, ñöôïc toå chöùc tieâu chuaån theá
giôùi ISO coâng nhaän. Do ñoù caùc kyõ sö vaø kieán truùc sö Vieät Nam thöôøng tham khaûo caùc tieâu chuaãn
naøy, ñeå boå xung cho tieâu chuaån Vieät Nam, khi laøm coâng taùc thieát keá.
3. U
Phaân bieät chieáu saùng laøm vieäc vaø chieáu saùng myõ thuaätU
:
Caùc tieâu chuaån chieáu saùng chæ quy ñònh cho chieáu saùng laøm vieäc.
Chieáu saùng myõ thuaät laø moät phaïm truø khaùc nhaèm taïo söï deã chòu, taïo phong caùch cho khoâng gian,
nhaán maïnh caùc tieâu ñieåm gaây chuù yù, hoaëc taïo caùc hieäu öùng ñaëc bieät trong quaûng caùo,v.v… .
Chieáu saùng myõ thuaät hoaøn toaøn do ngheä thuaät cuûa caùc kyõ sö vaø kieán truùc sö taïo neân, laø moät tuøy
bieán cho saùng taïo cuûa ngöôøi thieát keá, khoâng coù quy ñònh tieâu chuaån, nhöng ñoâi khi cuõng coù truyeàn
thoáng hoaëc taäp quaùn.
III. U
PHAÂN LOAÏI KYÕ THUAÄT CHIEÁU SAÙNGU
:
Ngöôøi ta phaân ra caùc kyõ thuaät chieáu saùng khaùc nhau tuøy theo lónh vöïc vaø ñoái töôïng cuûa thieát keá
chieáu saùng. Coù theå phaân loaïi nhö sau:
1. U
Chieáu saùng beân trong (indoor lighting):
- Chieáu saùng nhaø ôû, caùc coâng trình daân duïng ( goàm caû sieâu thò, beänh vieän, tröôøng hoïc, khaùch
saïn, nhaø haøng aên, dòch vuï, vaên phoøng ,… .)
- Chieáu saùng caùc nhaø coâng nghieäp: nhaø saûn xuaát, nhaø kho;

23. 22
- Chieáu saùng caùc coâng trình theå thao trong nhaø;
- Chieáu saùng baõi ñoã xe (trong nhaø);
- Chieáu saùng nhaø ga saân bay (phaàn trong nhaø).
2. U
Chieáu saùng beân ngoaøi (outdoor lighting):
a- U
Chieáu saùng caùc coâng trình ñoâ thòU
:
- Chieáu saùng caùc ñieåm ñoã giao thoâng coâng coäng ngoaøi trôøi;
- Chieáu saùng ñöôøng, caàu, haàm daønh cho ngöôøi ñi boä;
- Chieáu saùng beân ngoaøi caùc khu tröôøng hoïc, beänh vieän, trung taâm thöông maïi, hoäi chôï trieãn
laõm, caùc truï sôû;
b- U
Chieáu saùng coâng vieân, vöôøn hoa:
- Chieáu saùng chung khu vöïc coâng ra vaøo;
- Chieáu saùng saân toå chöùc caùc hoaït ñoäng ngoaøi trôøi;
- Chieáu saùng ñöôøng ñi daïo;
- Chieáu saùng caûnh quan, thaûm coû, bồn hoa, maët nöôùc;
c- U
Chieáu saùng caùc coâng trình kieán truùc, myõ thuaät:
- Chieáu saùng maët döïng caùc coâng trình;
- Chieáu saùng töôïng ñaøi;
- Chieáu saùng ñaøi phun nöôùc;
d- U
Chieáu saùng caùc coâng trình Theå duïc theå thao ngoaøi trôøi:
- Chieáu saùng saân boùng ñaù, saân vaän ñoäng ña naêng;
- Chieáu saùng saân quaàn vôït (tennis);
- Chieáu saùng saân boùng chuyeàn, boùng roå, caàu loâng;
- Chieáu saùng beå bôi ngoaøi trôøi;
- Chieáu saùng phuïc vuï truyeàn hình maøu;
3. U
Chieáu saùng ñöôøng giao thoâng (road lighting)U
:
Goàm chieáu saùng ñöôøng, ñöôøng phoá, quaõng tröôøng ñoâ thò.

24. 23
U
CHÖÔNG 2U : CHIEÁU SAÙNG BEÂN TRONG
I. U
ÑAÏI CÖÔNGU
:
1. U
Caùc ñoái töôïng thieát keá chieáu saùng beân trongU
:
Chieáu saùng beân trong (indoor lighting) caùc coâng trình xaây döïng, coøn goïi laø chieáu saùng trong nhaø
(chieáu saùng noäi thaát), bao goàm caùc kyõû thuaät thieát keá chieáu saùng cho caùc coâng trình:
- Nhaø ôû vaø coâng trình coâng coäng nhö tröôøng hoïc, beänh vieän, cô quan, vaên phoøng ,…
- Nhaø coâng nghieäp: nhaø xöôûng saûn xuaát, nhaø kho,…
- Caùc coâng trình thöông maïi: cöûa haøng thöông maïi, sieâu thò, cöûa haøng dòch vu, .......
- Caùc trung taâm theå thao trong nhaø,… ..
Theo chöùc naêng, chieáu saùng trong nhaø ñöôïc chia ra caùc loaïi: chieáu saùng laøm vieäc, chieáu saùng söï
coá, chieáu saùng phaân taùn ngöôøi, chieáu saùng baûo veä, chieáu saùng myõ thuaät.
Chieáu saùng laøm vieäc coøn ñöôïc chia laøm caùc loaïi: chieáu saùng chung (general lighting) vaø chieáu
saùng taïi choã (local lighting). Chieáu saùng chung coù theå laø chieáu saùng chung ñeàu hoaëc chieáu saùng
chung khu vöïc (localized general lighting).
Chieáu saùng trong nhaø ñöôïc thöïc hieän vôùi caùc boä ñeøn (luminaires) raát nhieàu loaïi. Ñeøn (lamp) laép
trong caùc boä ñeøn goàm caùc loaïi thoâng duïng theo coâng ngheä hieän nay: ñeøn sôïi ñoát vaø halogen, ñeøn
huyønh quang thoâng duïng vaø huyønh quang compact, ñeøn thuûy ngaân cao aùp, ñeøn sodium cao aùp,
ñeøn sodium thaáp aùp, ñeøn metal halide.
2. U
Caùc chæ tieâu cuûa moâi tröôøng chieáu saùngU
:
Thieát keá chieáu saùng noäi thaát phaûi baûo ñaûm caùc yeâu caàu: Naêng suaát thò giaùc (Visibility
Performance), An toaøn thò giaùc (Visibility Safety), vaø Tieän nghi thò giaùc ( Visibility Comfort).
Do ñoù caùc chæ tieâu kyõ thuaät cuûa moâi tröôøng chieáu saùng phaûi ñaït laø:
* Ñoä roïi (illuminance): Ñoä roïi ngang, Ñoä roïi ñöùng, Ñoä roïi truï, Heä soá ñoàng ñeàu.
* Phaân boá ñoä choùi (luminance distribution): Ñoä choùi thích nghi cuûa traàn vaø töôøng, Ñoä choùi cuûa boái
caûnh, Ñoä töông phaûn, Ñoä nhìn roõ.
* Haïn cheá choùi loùa: Choùi loùa maát tieän nghi (discomfort glare), Choùi loùa giaûm khaû naêng quan saùt
(disability glare).
* Ñònh höôùng aùnh saùng (directionality of light): caùc kieåu chieáu saùng, caùc loaïi ñeøn theo phaân loaïi
CIE.

25. 24
* Yeáu toá maøu ( colour aspects): nhieät ñoä maøu cuûa ñeøn, chæ soá truyeàn ñaït maøu (colour rendering
index).
* Haïn cheá nhaáp nhaùy (flickering).
* Keát hôïp vôùi aùnh saùng ban ngaøy (daylight).
* Ñieàu khieån vaø baûo döôõng ñeøn.
3. U
Caùc tieâu chuaån cuûa thieát keá chieáu saùng beân trongU
:
Ngoaøi chieáu saùng myõ thuaät ra, taát caû caùc loaïi chieáu saùng ñeàu phaûi tuaân theo caùc quy ñònh chaët cheõ
cuûa caùc tieâu chuaån quoác gia hay quoác teá, ví duï:
TCXD 16:1986 – Chieáu saùng nhaân taïo trong caùc coâng trình daân duïng.
TCXDVN 253:2001 – Laép ñaët chieáu saùng cho caùc coâng trình coâng nghieäp – yeâu caàu chung.
ISO 8995 (CIE S 008/E) – Lighting of indoor workplaces ( Chieáu saùng caùc ñòa ñieåm laøm vieäc
trong nhaø).
EN 1838 ; CIE S 020/E:2007 - Emergency lighting (Chieáu saùng khaån caáp).
II. U
ÑOÄ ROÏI CHO CHIEÁU SAÙNG TRONG NHAØU
:
Ñoä roïi ngang treân maët phaúûng laøm vieäc (0,8m caùch saøn) laø ñieàu kieän tieân quyeát trong moïi thieát keá
chieáu saùng trong nhaø.
1. U
Baäc thang ñoä roïiU
: Theo tieâu chuaån TCXD 16:1986, ta coù 27 baäc trong Baäc thang ñoä roïi:
Baäc thang I II III IV V VI VII VIII IX
Ñoä roïi (lx) 0,2 0,3 0,5 1 2 3 5 7 10
Baäc thang X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII
Ñoä roïi (lx) 20 30 50 75 100 150 200 300 400
Baäc thang XIX XX XXI XXII XXIII XXIV XXV XXVI XXVII
Ñoä roïi (lx) 500 600 750 1.000 1.250 1.500 2.000 2.500 3.000
* Theo tieâu chuaån ISO 8995 (CIE S 008/E):2002, ta coù 15 baäc trong baäc thang ñoä roïi:
20 30 50 75 100 150 200 300 500 750 1.000 1.500 2.000 3.000 5.000 lx.
20 lx laø ñoä roïi nhìn roõ maët ngöôøi, 5.000 lx laø ñoä roïi yeâu caàu treân baøn moå trong beänh vieän.
Caùc baäc ñoä roïi caùch nhau 1,5 laàn ; ñoù laø möùc phaân bieät ñöôïc cuûa maét ngöôøi.

26. 25
2. U
Ñoä roïi laøm vieäc yeâu caàu theo tieâu chuaånU
:
Thöôøng laø ñoä roïi ngang trung bình Etb (Eav). Ñoù laø ñoä roïi duy trì (maintained illuminance), coù keå
ñeán heä soá döï tröõ.
a- U
Theo TCXD 16:1986U
: tham khaûo caùc Baûng 3,4,5:

27. 26

28. 27

29. 28
b- U
Theo tieâu chuaån Uûy ban Quoác teá veà Chieáu saùng (CIE):

30. 29
Trong tieâu chuaån CIE S008/E:2002, Muïc 5, coù quy ñònh caû ñoä roïi yeâu caàu, chæ soá haïn cheá choùi loùa
vaø Chæ soá truyeàn ñaït maøu Ra (CRI) cho caùc vò trí laøm vieäc trong nhaø (xem Phuï luïc A).
Theo CIE, nôi coù coâng vieäc baèng maét lieân tuïc, ñoä roïi laøm vieäc khoâng ñöôïc nhoû hôn 200 lx.
3. U
Ñoä roïi cuûa vuøng caän xung quanh (immediate surrounding)U
:
Theo CIE, vuøng tieáp giaùp vôùi vuøng laøm vieäc, trong khoaûng 0,5 m xung quanh, goïi laø vuøng caän
xung quanh. Neáu ñoä roïi trong vuøng naøy giaûm nhanh, seõ laøm maát caân baèng phaân boá ñoä choùi, maét
meät do ñieàu tieát thaùi quaù, vaø seõ maát tieän nghi thò giaùc. Sau ñaây laø ñoä roïi quy ñònh cho vuøng caän
xung quanh theo CIE:
4. U
Heä soá ñoàng ñeàuU
:
Heä soá ñoàng ñeàu laø tyû soá giöõa
ñoä roïi toái thieåu Emin vaø ñoä
roïi trung bình Eav treân moät
maët phaúng, trong moät thieát keá
chieáu saùng:
min
E
U
E
o
av
= (1)
Theo CIE, ta neân thieát keá sao cho: * Trong vuøng laøm vieäc: Uo ≥ 0,7.
* Trong vuøng caän xung quanh: Uo ≥ 0,5.
5. U
Caùc coâng thöùc tính toaùn ñoä roïi ñieåmU
:
a. U
Ñoä roïi treân maët phaúng ngangU
:
o
hP 2
I
E =
h
(2)
3
α α
hP 2 2
I .cos
α I .cos α
E = =
d h
(3)
Ñoä roïi taïi coâng vieäc (lx) Ñoä roïi taïi vuøng caän xung quanh (lx)
750 500
500 300
300 200
≤ 200 Baèng ñoä roïi taïi coâng vieäc

31. 30
EhP (lx): ñoä roïi ngang taïi ñieåm P; Io(cd): cöôøng ñoä saùng cuûa nguoàn (ñieåm) theo phöông truïc quang
; Iα(cd): cöôøng ñoä saùng cuûa nguoàn (ñieåm) theo phöông ñeán P; h (m): khoaûng caùch töø nguoàn O
ñeán P, khi OP thaúng goùc vôùi maët phaúng ngang; d (m): khoaûng caùch töø nguoàn O ñeán P, khi OP
khoâng thaúng goùc vôùi maët phaúng ngang; α : goùc taïo bôûi tia chieáu OP, vaø truïc quang OH.
b.U Ñoä roïi treân maët phaúng ñöùngU
:
Xeùt moät maët phaúng ñöùng thaúng goùc vôùi maët phaúng tia
tôùi (maët phaúng taïo bôûi truïc quang OH vaø tia tôùi OP):
2
α
2
I .cos
α.sinα
E =
h
vP (4)
EvP (lx): ñoä roïi ñöùng taïi ñieåm P; Iα (cd): cöôøng ñoä
saùng cuûa nguoàn (ñieåm) theo phöông ñeán P; h (m): ñoä
cao cheânh leäch töø nguoàn O ñeán P; d (m): khoaûng
caùch töø nguoàn O ñeán P; α : goùc taïo bôûi tia chieáu OP, vaø truïc quang OH.
c. U
Ñoä roïi treân maët phaúng nghieângU
:
Xeùt moät maët phaúng ñöùng khoâng thaúng goùc vôùi maét
phaúng tia tôùi (maët phaúng taïo bôûi truïc quang OH vaø tia
tôùi OP), maø coù goùc  vôùi maët phaúng naøy:
2
2
.cos .sin .cos
vp
I
E
h
α α α γ
= (5)
EvP (lx): ñoä roïi ñöùng taïi ñieåm P; I (cd): cöôøng ñoä saùng
cuûa nguoàn (ñieåm) theo phöông ñeán P; h (m): ñoä cao cheânh leäch töø nguoàn O ñeán P; d (m): khoaûng
caùch töø nguoàn O ñeán P.
d. U
Coâng thöùc cuûa nguoàn maët (luminous surface)U
:
(6) (7)

32. 31
e. U
Ñoä roïi (baùn) tru (semi cylindrical illuminance)ïU
:
Taát caû caùc ñoä roïi noùi treân ñeàu laø ñoä roïi phaúng (plan illuminance). Ñoä roïi truï laø moät tham soá ñeå
ñaùnh giaù ñoä baûo hoøa cuûa moät moâi tröôøng chieáu saùng.
Theo ñònh nghóa, ñoä roïi truï taïi ñieåm P treân maët phaúng XY (maët phaúng ngang), laø giôùi haïn ñoä roïi
trung bình treân moät maët baùn truï ñaët taïi ñieåm P, coù ñaùy song song vôùi maët XY, maët cong höôùng veà
vò trí maét ngöôøi quan saùt cuõng trong maët XY, khi baùn kính vaø ñoä cao maët baùn truï tieán veà 0
(khoâng).
2
(1 cos )sin
p
sc
I
E
d
α β
π
+
= (8)
hay:
3
2
(1 cos )cos
p
sc
I
E
h
α γ
π
+
= (9)
Trong moät khoâng gian chieáu saùng quan troïng nhö raïp haùt, ñaïi
giaûng ñöôøng, trung taâm hoäi nghò, raïp xieác ,...., ñoä roïi truï
khoâng ñöôïc thaáp hôn tieâu chuaån (tham khaûo caùch tính ñoä roïi
truï cho caùc coâng trình coâng coäng trong Phuï luïc 4, tieâu chuaån
TCXD 16:1986). Khi tyû soá ñoä roïi truï vôùi ñoä roïi ngang baèng
0,3 ñeán 0,7 thì ta coù baõo hoøa aùnh saùng.
Ñeå xaùc ñònh ñoä roïi truï cuûa moät phoøng, ngöôøi ta xaùc ñònh treân truïc doïc qua taâm cuûa phoøng, taïi vò trí
caùch töôøng 1m, ôû ñoä cao 1,5 m.
6. U
Tính toaùn ñoä roïi trung bìnhU
:
Ñaây laø baøi toaùn ñôn giaûn vaø thoâng duïng nhaát ñeå tính ñoä roïi ngang trung bình hoaëc soá boä ñeøn caàn
thieát cho moät thieát keá chieáu saùng.
. . .
L F F
av
n U M
E
A
Φ
= (10)
.
. .
av
L F F
E A
n
U M
=
Φ
(11)
Eav: ñoä roïi ngang trung bình; n: soá boä ñeøn caàn duøng; ΦL: quang thoâng cuûa moät boä ñeøn (toång quang
thoâng caùc boùng ñeøn trong boä ñeøn ñoù);
MF : heä soá duy trì cuûa heä thoáng chieáu saùng. Theo tieâu chuaån TCXD 16, heä soá duy trì ñöôïc xaùc
ñònh nhö nghòch ñaûo cuûa heä soá döï tröõ k: F
1
M =
k
(12)
Baûng 2, TCXD16 cho ta caùc giaù trò tính nhanh cho heä soá döï tröõ k. Khi duøng ñeøn sôïi ñoát (nung
saùng), k = 1,3, suy ra MF = 0,77; khi duøng ñeøn phoùng ñieän, k =1,5, suy ra MF = 0,67.

33. 32
Tuy nhieân theo caùc tieâu chuaån môùi cuûa CIE, caùc nhaø thieát keá ñöôïc khuyeán nghò söû duïng MF min laø
0,7. Ñeå coù theå choïn giaù trò MF coù lôïi, tham khaûo caùch tính MF trong Muïc VII, Chöông 5 giaùo trình
naøy, theo höôùng daãn cuûa CIE 97-2006.
UF ( B
η ): heä soá söû duïng quang thoâng (utilization factor) cuûa boä ñeøn. Xem muïc VI-3 veà caùch tính heä
soá söû duïng quang thoâng cuûa moät boä ñeøn.
7. U
Tính toaùn ñoä roïi trụ trung bìnhU
:
a. U
Caùch tínhU
:
Để xác định mức độ bão hòa ánh sáng cho một công trình công cộng, người ta phải tính được độ
rọi trụ của một thiết kế chiếu sáng. Thông thường người ta có thể xác định độ rọi trụ qua độ rọi
ngang trung bình của thiết kế, bằng pp đồ thị (theo TCXD16), cụ thể như sau:
- Xác định chỉ số phòng, loại đèn được sử dụng để thiết kế chiếu sáng, độ rọi ngang trung bình
của thiết kế.
Heä soá khoâng gian (cofficient of cavity) coøn goïi laø
chæ soá phoøng (room index) ñöôïc tính theo coâng
thöùc:
.
( )
tt
a b
i
h a b
=
+
(13)
i: chæ soá phoøng ; a,b(m): chieàu daøi vaø chieàu roäng
phoøng; htt(m): chieàu cao tính toaùn, laáy töø ñoä cao
treo ñeøn ñeán mplv (0,8m caùch saøn).
- Xaùc định loại đeøn, bằng caùch so saùnh IDC của boä ñeøn với caùc đường cong IDC theo Hình 4,
TCXD16:

34. 33
- Caên cöù vaøo chæ soá phoøng I ñaõ tính, heä soá phaûn xaï cuûa töôøng vaø saøn, tra caùc ñoà thò trong
Hình 6,7,8, vaø 9, ñeå tìm tyû soá m giöõa ñoä roïi ngang trung bình Etb, vaø ñoä roïi truï Etr:
Neáu ñeøn coù IDC loaïi 1 (I = Io.cos), ta duøng ñoà thò hình 6; ñeøn coù IDC loaïi 2 (I =
Io.cos1,43
), ta duøng ñoà thò hình 7; ñeøn coù IDC loaïi 3 (I = Io.cos2
), ta duøng ñoà thò hình 8; ñeøn
coù IDC loaïi 4 (I = Io.cos3
), ta duøng ñoà thò hình 9;
Treân ñoà thò, ta duøng : ñöôøng cong 1, khi hspx töôøng saøn laø: 0,3 – 0,1; ñöôøng cong 2, khi hspx
töôøng saøn laø: 0,3 – 0,3; ñöôøng cong 3, khi hspx töôøng saøn laø: 0,5 – 0,1; ñöôøng cong 4, khi hspx
töôøng saøn laø: 0,5 – 0,3.

35. 34
Sau ñoù tính ñöôïc ñoä roïi truï cuûa thieát keá laø: tb
tr
E
E
m
= (14)
b. U
Ñaùnh giaùU
:
Ñeå ñaùnh giaù coâng trình coâng coäng coù thieát keá chieáu saùng ñaït baõo hoøa aùnh saùnh, ta xem Baûng 6,
TCXD16:
Ñeå ñaùnh giaù ñoä noåi roõ cuûa caùc ñoái töôïng kieán truùc ñöôïc chöng baøy trong phoøng, nhö töôïng, phuø
ñieäu, pa-noâ, ta coù theå ñoái chieáu Baûng 7, TCXD16:
III. U
PHAÂN BOÁ ÑOÄ CHOÙI (LUMINANCE DISTRIBUTION)U
:
1. U
Ñoä choùi thích nghi cho traàn vaø töôøngU
:
Theo kinh nghieäm, caùc thieát keá chieáu saùng trong nhaø cho caûm giaùc deã chòu phaûi coù:

36. 35
Ñoä choùi töôøng: 50 ñeán 100 cd/m2
. Ñoä choùi traàn: 100 ñeán 300 cd/m2
.
Ñoä choùi trung bình tính theo ñoä roïi trung bình:
. av
av
E
L
ρ
π
= (15)
Trong caùc moâi tröôøng chieáu saùng trong nhaø cho nhaø ôû, vaên phoøng, vôùi heä soá phaûn xaï thoâng duïng
cho traàn töôøng saøn laø 0,7 0,5 0,3 ( kyù hieäu 7 :5 :3), thì phaân boá ñoä choùi deã chòu luoân luoân ñaït.
2. U
Ñoä choùi cuûa boái caûnhU
:
Ñoä choùi cuûa boái caûnh (background luminance) Lb laø moät tham soá trung bình duøng ñeå tính toaùn ñoä
töông phaûn (contrast), hay tính toaùn chæ soá choùi maát tieän nghi (discomfort glare) trong thieát keá
chieáu saùng trong nhaø : ind
b
E
L
π
= (16)
Lb (cd/m2
): ñoä choùi cuûa boái caûnh; Eind (lx): ñoä roïi giaùn tieáp (do caùc maët phaûng phaûn xaï taïo neân,
khoâng do tröïc tieáp caùc ñeøn).
.
(1 )
T av
ind
T av
E
A
ρ
ρ
Φ
=
−
(17)
ΦT (lm): toång quang thoâng caùc boùng ñeøn trong phoøng; AT (m2
): dieän tích toaøn phaàn (dieän tích toång
caùc maët traàn, töôøng, saøn) cuûa caên phoøng; av : heä soá phaûn xaï trung bình cuûa phoøng, laáy theo gia
troïng dieän tích.
. . .
c c w w f f
av
T
A A A
A
ρ ρ ρ
ρ
+ +
= (18)
c, w, f : hspx cuûa traàn, töôøng, saøn; Ac, Aw, Af: dieän tích cuûa traàn, töôøng, saøn. AT (m2
): dieän tích
toaøn phaàn.
AT = 2[L.W +(L+W)H] (19)
U
Ví duïU
: moät phoøng hoäi tröôøng 6mx15mx3,2m, vôùi caùc heä soá phaûn xaï cuûa traàn töôøng saøn laø 7:5:3,
ñöôïc chieáu saùng vôùi caùc boä ñeøn coù toång quang thoâng laø 80.400 lm, heä soá söû duïng quang thoâng laø
0,72 heä soá duy trì laø 0,76. Hoûi ñoä roïi ngang trung bình vaø choùi thích nghi cuûa phoøng baèng bao
nhieâu?
Ñoä roïi ngang trung bình cuûa phoøng: E = 80.400 x 0,72 x 0,76 / (6x15) = 488 lx.
Dieän tích traàn vaø saøn: Ac = Af = 6 x15 = 90 m2.
Dieän tích töôøng: Aw = 2(6+15) x 3,2 = 134,4 m2.
Toång dieän tích traàn töôøng saøn: AT = 2 x 90 + 134,4 = 314,4 m2.

37. 36
Heä soá phaûn xaï trung bình cuûa phoøng: av = (0,7 x 90 + 0,5 x 134,4 + 0,3 x 90) / 314,4 = 0,5.
Ñoä roïi giaùn tieáp cuûa phoøng: Eind = (80.400 x 0,5) / [314,4 x (1-0,5)] = 256 lx.
Ñoä choùi boái caûnh cuûa phoøng: Lb = 256 / 3,14 = 81,5 cd/m2.
3. U
Ñoä töông phaûn vaø ñoä nhìn roõU
:
Ñoä töông phaûn (contrast) laø chæ tieâu caàn thieát cho khaû naêng quan saùt trong moät moâi tröôøng chieáu
saùng, nhaát laø khi caàn thieát phaân bieät ñoái töôïng, trong saûn xuaát, tröng baøy, hoaëc cho caùc muïc ñích
laøm noåi roõ ñoái töôïng trong chieáu saùng trang trí, chieáu saùng kieán truùc.
a. U
Ñoä töông phaûnU
:
v n
n
L L
K
L
−
= (20)
Lv (cd/m2
): ñoä choùi cuûa vaät; Ln(cd/m2
): ñoä choùi cuûa neàn.
Coù theå cho Lb laø ñoä choùi cuûa mplv, töôøng, keä tröng baøy, hay ñoä choùi boái caûnh Lb, tuøy theo tröôøng
hôïp.
Theo tieâu chuaån DIN EN cuûa Chaâu AÂu, ngöôøi ta coøn
ñònh nghóa Heä soá theå hieän töông phaûn CRF (Contrast
Rendering Factor), vaø ñaùnh giaù theo caùc haïng nhö
sau:
100( )
0,91 91
v n
n
L L
K
CRF
L
−
= = (21)
Coâng vieäc baèng maét Möùc ñoä töông phaûn CRF haïng CRF CRF min
Maët boùng laùng Cao 1 ≥ 1 0,95
Maët môø phaûn chieáu Trung bình 2 0,85 - 1,00 0,70
Maët môø Thaáp 3 0,70 - 0,85 0,50
U
Ví duïU
: Ñoä choùi cuûa neàn laø 30 cd/m2, treân ñoù ñatë moät maãu vaät coù heä soá phaûn xaï 0,6. Muoán coù moät
ñoä töông phaûn baèng 0,7, thì phaûi chieáu saùng vaät vôùi ñoä roïi bao nhieâu?
v n
n
L L
K
L
−
= = 0,7 ; suy ra: Lv = 1,7 Ln = 1,7 x 30 = 51 cd/m2.
Vaäy caàn phaûi chieáu saùng maãu vaät vôùi ñoä roïi: E = (51 x 3,14) / 0,6 = 267 lx.
Ñaùnh giaù K
Lôùn > 0,5
Trung bình 0,2 ñeán 0,5
Nhoû < 0,2

38. 37
b- U
Ñoä nhìn roõU
:
Khi hieäu ñoä choùi cuûa vaät vaø neàn (Lv - Ln) taêng leân thì ngöôøi ta thaáy ñoä töông phaûn taêng, vaø ngöôïc
laïi, khi giaûm hieäu soá xuoáng moät möùc naøo ñoù ngöôøi ta khoâng coøn nhìn thaáy roõ vaät ñöôïc nöõa. Suy ra
Ñoä nhìn roõ phuï thuoäc vaøo moät Ñoä töông phaûn nhoû nhaát, goïi laø ngöôõng töông phaûn (contrast
threshold) Kth.
Nghòch ñaûo cuûa ngöôõng töông phaûn Kng ñöôïc CIE ñònh nghóa laø Ñoä nhaïy töông phaûn töông ñoái
RCS (Relative Contrast Sensibility).
Ln (cd/m2) 1 10 100 1.000 10.000
RCS 13,5 36,2 62,2 83,3 100
Kth 0,074 0,028 0,016 0,012 0,010
Ngöôõng töông phaûn Kth phuï thuoäc vaøo Ñoä choùi cuûa neàn. Thöïc nghieäm cho thaáy khi taêng ñoä choùi
neàn thì ñoä nhaïy töông phaûn töông ñoái RCS cuõng taêng, nghóa laø ngöôõng töông phaûn Kth giaûm
(nhöng chæ taêng giaûm chaäm, theo log cuûa Ln ).Khi taêng Ln leân ñeán giôùi haïn 10.000 cd/m2 thì RCS
khoâng taêng nöõa maø laïi giaûm, do maét bò kích quaù ngöôõng.
Ñoä nhìn roõ ñöôïc ñònh nghóa: .
th
K
V K RCS
K
= = (22)
U
Ví duïU
: Moät neàn ñöôïc chieáu saùng 100 cd/m2
, neáu ñoä töông phaûn cuûa moät vaät treân neàn laø 0,9, thì ñoä
nhìn roõ laø: V = 0,9 x 62,2 = 56;
Neáu neàn ñöôïc chieáu saùng 1000 cd/m2
, ñoä töông phaûn cuûa vaät treân neàn vaãn laø 0,9, thì ñoä nhìn roõ laø:
V = 0,9 x 83,3 = 75.
IV. U
HAÏN CHEÁ CHOÙI LOÙAU
:
Choùi loùa gaây ra do caùc ñeøn ñaët sai vò trí, ñaët quaù thaáp, chaát löôïng boä ñeøn keùm hoaëc khoâng thích
hôïp. Ta caàn phaân bieät caùc loaïi choùi loùa:
• Choùi loùa giaûm khaû naêng quan saùt (disability glare): laøm aûnh höôûng ñeán naêng suaát nhìn,
khoâng nhìn roõ.
• Choùi loùa maát tieän nghi (discomfort glare): laøm aûnh höôûng ñeán tieän nghi thò giaùc, maát caûm
giaùc deã chòu.
1. U
Choùi loùa giaûm khaû naêng quan saùtU
:
Thöïc nghieäm coøn cho thaáy, ôû ñoä choùi neàn bình thöôøng, ñang coù ñoä töông phaûn toát, maø coù moät vaøi
nguoàn saùng naøo ñoù gaây neân choùi loùa naèm trong tröôøng nhìn cuûa ngöôøi quan saùt, thì ñoä nhìn roõ
cuõng giaûm. Ngöôøi ta goïi ñoù laø moät hieän töôïng choùi loùa giaûm khaû naêng quan saùt (disability glare),

39. 38
trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc khaûo saùt ñònh löôïng baèng caùch so saùnh ñoä nhìn roõ, tröôùc tieân phaûi ñònh
nghóa ñoä choùi gaây loùa töông ñöông.
a. U
Ñoä choùi gaây loùa töông ñöôngU
:
Ñoä choùi gaây loùa töông ñöông(equivalaent vieling luminance) laø moät tham soá chæ nhieãu loaïn gaây
loùa gaây ra do moâi tröôøng chieáu saùng thieát keá khoâng toát. Theo ñònh nghóa, khi coù n boä ñeøn gaây loùa
trong tröôøng nhìn, thì ñoä choùi gaây loùa töông ñöông laø:
2
10 ( )
eye
vl i
i
E
L
θ
= ∑ (23)
Eeyei (lx): ñoä roïi ñöùng taïi maét ngöôøi quan saùt gaây neân bôûi
ñeøn thöù i; ( )
i o
θ : goùc taïo bôûi tia nhìn ngang vaø tia nhìn
ñeøn thöù i.
2
2
.sin .cos
'
i i i
eye
I
E
h
θ θ
= (24)
h’ = h – 1,5: ñoä cao töø ñeøn ñeán maét ngöôøi quan saùt.
Chæ tính Lvl cho caùc ñeøn coù goùc i
θ töø 15o ñeán 60o, caùc ñeøn khaùc khoâng tính.
Ñoä choùi gaây loùa töông ñöông Lvl cuûa caùc ñeøn gaây choùi loùa laø moät tham soá quan troïng ñeå tính
nhieàu chæ tieâu haïn cheá choùi loùa trong chieáu saùng.
U
Ví duïU
: moät ñeøn cao aùp thuûy ngaân 125W, quang thoâng 6,2 klm coù cöôøng ñoä saùng töông ñoái I’ taïi
goùc α = 50o laø 250 cd/klm, treo ôû ñoä cao caùch neàn 6m. Hoûi theo höôùng ñoù ( i
θ = 90 – 50 = 40o), boä
ñeøn gaây neân moät ñoä choùi gaây loùa töông ñöông baèng bao nhieâu?
Cöôøng ñoä saùng cuûa ñeøn theo höôùng α = 50 o: I = I’50o x L
Φ = 250 x 6,2 = 1550 cd.
sin i
θ = sin 30o
= 0,5; cos i
θ = cos 30o
= 0,866; h’ = 6-1,5 = 4,5m
Ñoä roïi ñöùng taïi maét ngöôøi quan saùt: eye
E =(1.550 x 0,52
x 0,866) / 4,52
= 16,57 lx.
Ñoä choùi gaây loùa töông gaây ra bôûi boä ñeøn: Lvl = (10 x 16,57) / 302
= 0,184 cd/m2
b. U
Heä soá choùi loùa S vaø chæ soá choùi loùa PU
:
Ñoä nhìn roõ khi khoâng coù nguoàn gaây choùi loùa: 1
1 1
( )
v n
th n
L L
K
V RCS
K L
−
= = (25)
Ñoä nhìn roõ khi coù caùc nguoàn gaây choùi loùa: 2
2 2
( )
v n
th n vl
L L
K
V RCS
K L L
−
= =
+
(26)

40. 39
Heä soá choùi loùa theo ñònh nghóa: 1
2
V
S
V
= (27)
Xem RCS1 ~ RCS2, ngöôøi ta chöùng minh ñöôïc coâng thöùc gaàn ñuùng:
n vl
n
L L
S
L
+
= (28)
Heä soá choùi loùa S lôùn hôn 1 moät löôïng raát beù, neân ngöôøi ta ñònh nghóa Chæ soá choùi loùa (giaûm khaû
naêng quan saùt) P:
P = 1000(S -1) (29)
Theo tieâu chuaån TCXD 16, khi thieát keá caùc nhaø thi ñaáu theå thao trong nhaø, phaûi thieát keá sao cho P
≤ 60.
U
Ví duïU
: moät saân thi ñaáu theå thao trong nhaø coù ñoä choùi boái caûnh baèng 30 cd/m2. Hoûi ñoä choùi gaây loùa
töông ñöông max cuûa caùc nguoàn gaây loùa ñöôïc pheùp baèng bao nhieâu ñeå chæ soá choùi loùa P <60
P = 1.000(S-1) <60; Suy ra heä soá choùi loùa: S < 1 + 60/1.000 = 1,06; n vl
n
L L
S
L
+
= < 1,06 ;
Suy ra ñoä choùi gaây loùa töông ñöông cuûa caùc nguoàn gaây loùa: Lvl < 0,06 Ln = 0,06 x 30 = 0,18 cd/m2
2. U
Choùi loùa maát tieän nghi (Discomfort Glare)U
:
a. U
Theo tieâu chuaån TCVN 16:1986U
: chæ soá choùi loùa maát tieän nghi M ñöôïc ñònh nghóa (theo
coâng thöùc Epanetnikov):
0,5
0,5
.
.
v
o b
L
M
L
ω
ϕ
= (30)
Lv (cd/m2): ñoä choùi phaàn saùng cuûa ñeøn theo phöông cuûa maét ngöôøi quan saùt;
ω (sr): goùc khoái phaàn saùng cuûa ñeøn nhìn töø maét ngöôøi quan saùt;
o
ϕ : chæ soá höôùng nhìn , thöôøng cho baèng 1 khi ñeøn gaây loùa naèm theo phöông nhìn;
Lb (cd/m2): ñoä choùi thích nghi cuûa moâi tröôøng (ñoä choùi cuûa boái caûnh).
Chæ soá choùi loùa M xaùc ñònh treân truïc doïc qua taâm cuûa phoøng, beân caïnh töôøng (0,5m), ñaàu truïc doïc
ñoù, ôû ñoä cao 1,5m so vôùi saøn nhaø. Vôùi nhöõng phoùng coù chieáu daøi khoâng quaù 2 laàn ñoä cao treo ñeøn,
thì khoâng caàn phaûi tính M.

41. 40
b. U
Ñònh möùc choùi loùa thoáng nhaát UGR (Unified Glare Rating) theo CIEU
: chæ khaùc thang ño, theo
CIE ta coù Ñònh möùc choùi loùa thoáng nhaát :
2
2
0,25
8log{ }
v
i
b
L
UGR
L p
ω
= ∑ (31)
Caùc tham soá xaùc ñònh y nhö treân, p chính laø heä soá vò
trí ( gioáng nhö chæ soá höôùng nhìn o trong coâng thöùc
tính M), xaùc ñònh theo baûng chæ soá vò trí Guth.
c- U
Chæ soá vò trí GuthU :
Chæ soá vò trí Guth lieân quan ñeán höôùng nhìn cuûa
ngöôøi quan saùt so vôùi vò trí cuûa nguoàn gaây choùi loùa.
Noù ñöôïc CIE cho trong moät Baûng theo H/R vaø T/R,
töùc laø theo ñoä cao vaø ñoä leäch ngang cuûa ñeøn.
U
BAÛNG CHÆ SOÁ VÒ TRÍ GUTHU
:

42. 41
d- U
Caùch tính choùi loùa maát tieän nghiU
:
• Ñoä choùi phaàn saùng cuûa ñeøn theo phöông cuûa
maét ngöôøi quan saùt :
.cos
v
I
L
A
α
α
= (32)
Trong ñoù: I(cd/m2): cöôøng ñoä saùng cuûa ñeøn, theo phöông töø ñeøn ñeán maét ngöôøi quan saùt; A (m2):
dieän tích phaàn saùng cuûa ñeøn chieáu treân maët phaúng ngang;  (o): goùc taïo bôûi truïc quang cuûa ñeøn vaø
phöông ñeán maét ngöôøi quan saùt.
• Ñoä choùi thích nghi cuûa moâi tröôøng (ñoä choùi cuûa boái caûnh):
Lb (cd/m2): tính theo phaàn IV-2 trong chöông naøy.
e- U
Ñaùnh giaùU
:
Giuõa Chæ soá M vaø Ñònh möùc UGR coù moái quan heä sau:
UGR = 8 log 0,25 Σ M2
(33)
Chuù yù: chæ soá M tính cho moãi ñeøn, khi coù nhieàu ñeøn öùng vôùi M1,M2, M3,...., ta coù theå tính:
M = (M1
2
+ M2
2
+ M32 + ......)1/2
(34)
Ta coù caùc baäc thang ñaùng giaù M vaø UGR töông öùng vôùi möùc ñoä choùi loùa maát tieän nghi cuûa moâi
tröôøng chieáu saùng nhö sau:
Möùc tieän nghi Toát Vöøa Thaáp Raát thaáp Khoâng chòu noåi
Chæ soá M 15 25 40 60 100
Ñònh möùc
UGR
14 18 21 24 27
Theo ñaùnh giaù cuûa tieâu chuaån môùi ISO8995 (CIE 008/E:2002):
Möùc tieän
nghi
Raát toát Toát Vöøa Thaáp Raát thaáp Thaáp toái ña
UGR <13 16 19 22 25 28
Ví duï Xöôûng veõ Vaên phoøng Laép raùp
coâng nghieäp:
chi tieát nhoû
Laép raùp
coâng nghieäp:
chi tieát
tr.bình
Laép raùp coâng
nghieäp: chi
tieát lôùn

43. 42
U
Ví duïU
: moät xöôûng veõ coù ñoä choùi cuûa boái caûnh baèng 60 cd/m2, caàn thieát keá chieáu saùng sao cho phaûi
ñaït UGR khoâng lôùn hôn 16. Hoûi toång
2
2
v
i
L
p
ω
∑ cuûa caùc ñeøn ñöôïc cho pheùp nhoû hôn bao nhieâu ?
2
2
0,25
8log{ }
v
i
b
L
UGR
L p
ω
= ∑ < 16; Suy ra:
2
2
0,25
log{ }
v
i
b
L
L p
ω
∑ < 16/8 = 2
Vaäy ta phaûi coù:
2
2
v
i
L
p
ω
∑ < (102
x 60) / 0,25 = 24.000
f. U
AÙp duïng Bieåu ñoà Bodman-Sollner ñeå ñaùnh giaù choùi loùaU
:
Khi tính toaùn baèng tay, khoâng duøng maùy tính vôùi phaàn meàm, ñeå cho ñôn giaûn, ngöôøi ta coù theå
duøng bieåu ñoà Bodman-Sollner ñeå ñaùnh giaù boä ñeøn coù thích hôïp vôùi moät thieát keá chieáu saùng hay
khoâng, veà maët khoâng gaây choùi loùa maát tieän nghi.
Bieåu ñoà Sollner coù 2 bieåu ñoà khaùc nhau: Bieåu ñoà 1 duøng cho caùc boä ñeøn khoâng phaùt saùng treân maët
beân nhìn thaáy, hoaëc coù nhìn thaáy nhöng song song vôùi phöông quan saùt. Bieåu ñoà 2 duøng cho caùc boä
ñeøn coù phaùt saùng treân maët beân töø phöông quan saùt. Caùc caáp chieáu saùng trong bieåu ñoà Sollner coù yù
nghóa nhö sau:
Caáp chieáu saùng Coâng vieäc baèng maét r = L70 / Lb
A Yeâu caàu raát cao: laép raùp ñieän töû, kim hoaøn, chaïm choå 15
B Yeâu caàu ñaëc bieät: Vaên phoøng, laép raùp maùy moùc nhoû 15
C Yeâu caàu trung bình: laép raùp caùc chi tieát trung bình 20
D Yeâu caàu bình thöôøng: laép raùp chi tieát lôùn: oâ-toâ 20
E Khoâng yeâu caàu haïn cheá choùi loùa: coâng vieäc khoâng coá ñònh, khoâng lieân
tuïc
50

44. 43
Tyû soá ñoä choùi r trong bieåu ñoà Sollner laø tyû
soá giöõa ñoä choùi ôû goùc  70o vaø ñoä choùi Lb
cuûa boái caûnh
Theo bieåu ñoà phaân boá cöôøng ñoä saùng IDC,
ta tính toaùn vaø ñem caùc ñoä choùi cuûa ñeøn
theo caùc phöông goùc chieáu g
töø 45o ñeán 85o vaøo bieåu ñoà
Sollner, veõ moät ñöôøng cong.
Neáu ñöôøng cong naøy vöôït qua
ñöôøng giôùi haïn trong bieåu ñoà
Sollner öùng vôùi caáp chieáu
saùng vaø ñoä roïi thieát keá, thì boä
ñeøn khoâng thích hôïp, chaéc
chaén gaây choùi loùa maát tieän
nghi.
3. U
Goùc baûo veä cuûa ñeønU
:
Ñeå khoâng phaûi tính toaùn phöùc taïp, ngöôøi ta coù theå haïn cheá choùi loùa baèng caùch choïn goùc baûo veä
cuûa ñeøn. Goùc baûo veä laø goùc che cuûa choùa ñeøn sao cho maét khoâng bò choùi loùa tröïc tieáp töø choùa ñeøn,
coù theå xaùc ñònh theo caùc ví duï hình veõ sau ñaây:
Neáu moät boä ñeøn naèm trong tröôøng nhìn cuûa ngöôøi laøm
vieäc, vaø coù gaây choùi loùa maát khaû naêng quan saùt ñaùng keå,
thì noù phaûi coù choùa ñeøn vôùi goùc baûo veä min:
Loaïi ñeøn Ñoä choùi
cuûa boùng
ñeøn
(kcd/m2)
Goùc
baûo
veä
min
(o)
H.quang tuyùp 1 - 20 10
Huyønh quang compact 20 - 50 15
Phoùng ñieän boùng môø 50 - 500 20
Phoùng ñieän boùng trong ≥ 500 30

45. 44
4. U
Phoøng laøm vieäc coù maøn hình VDT (Video Display Terminal)U
:
Choùi loùa phaûn xaï laø moät loaïi choùi loùa giaûm khaû naêng quan
saùt, khi trong coâng vieäc, ngöôøi laøm vieäc thöôøng xuyeân bò
nhöõng tia saùng phaûn xaï chieáu vaøo maét: ví duï maët maøn hình,
coâng vieäc tinh vi coù maët phaúng laøm vieäc phaûn chieáu caùc tia
vaøo maét.
Theo CIE, khi phoøng laøm vieäc coù VDT thöôøng laø nghieâng
goùc 15o
, caùc boä ñeøn thieát keá chieáu saùng laøm vieäc phaûi coù
ñoä choùi cuûa choùa ñeøn ôû goùc 65o nhoû hôn trò soá quy ñònh sau ñaây, ñeå traùnh choùi loùa phaûn xaï :
VDT theo ISO 9241-7 loaïi I II III
Chaát löôïng maøn hình Toát Khaù Trung bình
Giôùi haïn L (65o) ≤ 1000 cd/m2 ≤ 200 cd/m2
Khi ngöôøi laøm vieäc cöôøng ñoä cao vôùi VDT, coù theå phaûi giaûm quy ñònh goùc 65o coøn 55o.
Theo Phuï luïc 3 trong tieâu chuaån TCXD 16:1986, ta coù theå tham khaûo vò trí ñaët ñeøn chieáu saùng taïi
choã cho nhöõng coâng vieäc coù yeâu caàu traùnh choùi loùa phaûn xaï.
V. U
CHIEÁU SAÙNG SÖÏ COÁ CHO CAÙC TOØA NHAØU
:
1. U
Caùc yeâu caàu theo tieâu chuaån TCXD 16:1986U (trích Ñieàu 2, TCXD 16)
2.1. Phải coù chiếu saùng sự cố trong caùc phoøng vaø những nơi laøm việc sau ñaây:
- Những nơi coù nguy cơ gaây nổ, chaùy, nhiễm ñoäc cho ngöời;
- Những nơi khi chiếu saùng laøm việc ñoät nhieân bị mất sẽ laøm giaùn ñoaïn quy trình laøm việc hoặc
trình tự tiến haønh coâng việc trong một thời gian daøi;
- Những coâng trình ñaàu mối quan trọng nếu ngừng hoạt ñoäng sẽ gaây ảnh höởng khoâng tốt về chính
trị, kinh tế ví dụ nhö caùc trạm bơm cấp thoaùt nöớc cho nhaø ở vaø coâng trình coâng cộng, hệ thống
thoâng hơi, thoâng gioù trong caùc phoøng v. v...
- Những nơi coù lieân quan ñeán tính mạng con ngöời nhö: Phoøng mổ, phoøng cấp cứu hồi sức, phoøng
ñeû, phoøng khaùm bệnh v.v...
2.2. Độ rọi nhỏ nhất treân mặt laøm việc do caùc ñeøn chiếu saùng sự cố tạo ra khoâng ñöôïc nhỏ

46. 45
hơn 5% trị số của ñoä rọi chiếu saùng laøm việc quy ñònh trong bảng 4 nhöng khoâng ñöôïc nhỏ hơn 2
lux ở trong nhaø vaø l lux ở ngoaøi nhaø.
2.3. Trong caùc phoøng mổ trị số ñoä rọi do chiếu saùng sự cố tạo ra khoâng ñöôïc nhỏ hơn 150 lux.
2.4. Phải coù chiếu saùng ñeå phaân taùn ngöời ở những nơi nhö sau:
- ÔÛ những nơi coù thể gaây nguy hiểm cho ngöôøi ñi qua
- ÔÛ caùc lối ñi, cầu thang, haønh lang phaân taùn;
- Treân caùc cầu thang của nhaø ở treân 5 tầng;
- Trong caùc phoøng của coâng trình coâng cộng coù treân 100 ngöời.
2.5. Trị số ñoä rọi nhỏ nhất do caùc ñeøn chiếu saùng sự cố vaø chiếu saùng phaân taùn ngöời tạo ra treân
mặt saøn (hoặc nền) caùc lối ñi, bậc cầu thang v.v... khoâng ñöôïc nhỏ hơn 0,5 lux ở trong nhaø vaø 2 lux
ở ngoaøi nhaø.
2.6. Phải sử dụng ñeøn nung saùng (sôïi ñoát) ñeå chiếu saùng sự cố vaø chiếu saùng phaâân taùn ngöời.
Cấm sử dụng ñeøn huỳnh quang, ñeøn thủy ngaân cao aùp ñeøn haloâgen v.v... ñeå chiếu saùng sự cố vaø
chiếu saùng phaâân taùn ngöời.
2.7. Mạng ñieän của hệ thống chiếu saùng sự cố, hệ thống chiếu saùng ñeå phaân taùn ngöời phải mắc
vaøo nguồn ñieän rieâng, khoâng ñöôïc mất ñieän trong bất kỳ tình huống naøo.
2.8. Đeøn chiếu saùng sự cố trong caùc phoøng coù thể duøng ñeå chiếu saùng phaân taùn ngöời.
2.9. Trong caùc coâng trình coâng cộng, những cửa ra của caùc phoøng coù treân 100 ngöời phải coù ñeøn
baùo hiệu chỉ dẫn lối thoaùt khi xảy ra sự cố. Những ñeøn chỉ dẫn naøy phải mắc vaøo mạng ñieän chiếu
saùng sự cố.
2.10. Đeøn chiếu saùng sự cố vaø chiếu saùng phaân taùn ngöời cần khaùc với ñeøn chiếu saùng laøm việc về
kích thöớc, chủng loại hoặc coù dấu hiệu rieâng treân ñeøn.
2. U
Caùc yeâu caàu theo tieâu chuaån CIE S 020/E:2007:
a- U
Yeâu caàu giôùi haïn ñoä roïiU
:
Moâ taû khoâng gian Giôùi haïn ñoä roïi (lx) Heä soá ña daïng (Emin/Emax)
Ñöôøng thoaùt naïn (escape route) Doïc theo ñöôøng trung taâm ≥ 1,0lx
ÔÛ daõi trung taâm ≥ 0,5 lx
1:40
Khoaûng roäng (Open area) Xuyeân qua khoaûng roäng ≥ 0,5lx 1:40

47. 46
Khu vöïc coâng vieäc coù ruûi ro cao
(high risk task area)
≥ 10% möùc duy trì, nhöng khoâng
nhoû hôn 15,0lx
1:10
b- U
Yeâu caàu giôùi haïn ñoä choùi giaûm khaû naêng quan saùt:
Ñoä cao laép ñaët so vôùi saøn
H (m)
Cöôøng ñoä saùng toái ña cuûa chieáu
saùng treân ñöôøng thoaùt naïn vaø
khoaûng roäng (choáng naùo loaïn)
Imax (cd/m2)
Cöôøng ñoä saùng toái ña cuûa chieáu
saùng ôû khu vöïc coâng vieäc coù ruûi
ro cao
Imax (cd/m2)
H < 2,5 500 1.000
2,5 ≤ H ≤ 3,0 900 1.800
3,0 ≤ H ≤ 3,5 1.600 3.200
3,5 ≤ H ≤ 4,0 2.500 5.000
4,0 ≤ H ≤ 4,5 3.500 7.000
4,5 ≤ H 5.000 10.000
c- U
Yeâu caàu thôøi gian ñaùp öùng vaø thôøi gian toàn taïi:
• Vôùi nhöõng ñöôøng thoaùt naïn vaø nhöõng khoaûng roäng, thôøi gian ñaùp öùng vaø thôøi gian toàn taïi
cuûa heä thoáng chieáu saùng khaån caáp laø:
- U
Thôøi gian ñaùp öùngU
: heä thoáng chieáu saùng khaån caáp phaûi ñaït 50% ñoä roïi yeâu caàu trong voøng
20 giaây, vaø 100% ñoä roïi yeâu caàu trong voøng 60 giaây (neáu coâng vieäc baèng maét, hoaëc ruûi ro
cho con ngöôøi ñoøi hoûi thôøi gian ñaùp öùng ngaén hôn thì phaûi ñaït ngay 50% ñoä roïi yeâu caàu
trong voøng 5 giaây).
- U
Thôøi gian toàn taïiU
: ngaén nhaát laø 1 giôø (neáu coâng vieäc baèng maét, hoaëc ruûi ro cho con ngöôøi
ñoøi hoûi thôøi gian toàn taïi daøi hôn thì thôøi gian toàn taïi ngaén nhaát phaûi laø 3 giôø).
• Vôùi nhöõng khu vöïc coâng vieäc coù nhieàu ruûi ro, thôøi gian ñaùp öùng vaø thôøi gian toàn taïi cuûa heä
thoáng chieáu saùng khaån caáp laø:
- U
Thôøi gian ñaùp öùngU
: heä thoáng chieáu saùng khaån caáp phaûi ñaït ngay töùc thì 100% ñoä roïi yeâu
caàu, hoaëc phaûi ñaït trong voøng 0,5 giaây.
- U
Thôøi gian toàn taïiU
: tuøy theo tröôøng hôïp, nhöng khoâng thaáp hôn 1 giôø.

48. 47
VI. U
CAÙC KIEÅU CHIEÁU SAÙNG – PHAÂN LOAÏI CHOÙA ÑEØN THEO CIEU
:
1. U
Caùc kieåu chieáu saùngU
:
AÙnh saùng töø caùc boùng trong boä ñeøn, sau khi ra khoûi choùa ñeøn, phaân boá trong khoâng gian theo caùc
maät ñoä quang thoâng (cöôøng ñoä saùng) khaùc nhau theo caùc phöông, do ñoù ngöôøi ta coù theå phaân loaïi
caùc kieåu chieáu saùng:
- Chieáu saùng tröïc tieáp (direct lighting): 90-100% quang thoâng ñi xuoáng, phuø hôïp vôùi Nhaø
vaên phoøng, cöûa haøng lôùn, nhaø xöôûng.
- Chieáu saùng nöõa tröïc tieáp (semi-direct lighting): 60-90% quang thoâng ñi xuoáng, phuø hôïp
vôùi nhaø vaên phoøng, nhaø ôû, phoøng traø, phoøng aên.

49. 48
- Chieáu saùng hoãn hôïp (mixed lighting), goàm chieáu saùng hoãn hôïp thöôøng (mixed normal
lighting) hay chieáu saùng tröïc tieáp/giaùn tieáp (direct/indirect lighting) vaø chieáu saùng hoãn hôïp
khuyeách taùn (mixed diffuse lighting): 40-60% quang thoâng ñi xuoáng, phuø hôïp vôùi caùc
khoâng gian coù hspx traàn töôøng lôùn, chieáu saùng kinh teá.
- Chieáu saùng nöõa giaùn tieáp (semi-indirect lighting): 60-90% quang thoâng ñi leân, phuø hôïp vôùi
tieän nghi chieáu saùng cao: phoøng khaùn giaû, nhaø haøng aên.
- Chieáu saùng giaùn tieáp (indirect lighting): 90-100% quang thoâng ñi leân, phuø hôïp vôùi tieän
nghi raát cao, moâi tröôøng chieáu saùng baõo hoøa: ñaïi saûnh, phoøng hoaønhaïc, trung taâm hoäi nghò.
2. U
Phaân loaïi choùa ñeøn theo CIEU
:
Theo caùc kieåu chieáu saùng, CIE phaân loaïi taát caû caùc boä ñeøn (choùa ñeøn) thaønh 20 loaïi, ñeå thuaän tieän
quy chuaån, vaø xaùc ñònh caùch tính heä soá söû duïng cho moät boä ñeøn, theo tính naêng phaân boá quang
thoâng trong khoâng gian:
- Tröïc tieáp heïp: 5 loaïi: A, B, C, D, E.
- Tröïc tieáp roäng: 5 loaïi: F, G, H, I, J.
- Nöûa tröïc tieáp: 4 loaïi: K, L, M, N.
- Hoãn hôïp goàm nöûa giaùn tieáp: 5 loaïi: O, P, Q, R, S.
- Giaùn tieáp: 1 loaïi: T.
Xem hình caàu bieåu dieãn khoâng gian , 5 goùc khoái ñònh nghóa Ω töø F1 ñeán F5 vaø caùc quang thoâng
töông öùng phaùt ra cuûa boä ñeøn trong goùc khoái ñoù:
Goùc khoái ω π/2 (F1) π (F2) 3π/2 (F3) 2π (F4) 4π (F5)
Goùc chieáu γ 41o
60o
75o
90o
180o
Nöûa goùc ôû taâm (ñöôøng cong IDC) ñöôïc tính theo goùc khoái theo coâng thöùc:
 = Arccos (1 - ω/2π) (35)
Caùc loaïi ñeøn theo phaân loaïi cuûa CIE coù phaân boá quang thoâng trong caùc phaàn goùc khoái khoâng gian
nhö trong Phuï luïc D giaùo trình naøy.
3. U
Caùch tính heä soá söû duïng cuûa moät boä ñeønU
:
a. U
Caùch tínhU
:
Heä soá söû duïng UF cuûa moät boä ñeøn ñöôïc xaùc ñònh theo coâng
thöùc: F LB R
U = U . U (36)

50. 49
Trong ñoù: LB
U : tyû suaát quang thoâng ngoõ ra (light output ratio), laø tyû soá quang thoâng ra khoûi boä ñeøn
so vôùi toång quang thoâng caùc boùng laép trong boä ñeøn, coù giaù trò töø 0,50 ñeán 0,75 do haõng saûn xuaát
cho; R
U : heä soá lôïi duïng quang thoâng (utiliance), phuï thuoäc loaïi choùa ñeøn (theo phaân loaïi cuûa
CIE), tyû soá treo ñeøn, heä soá phaûn xaï cuûa traàn töôøng saøn, vaø chæ soá phoøng; tham khaûo caùc baûng trong
Phuï luïc E giaùo trình naøy.
U
Tyû soá treo ñeønU
:
Tyû soá treo ñeøn ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau ñaây:
L
L
H
J
H H
=
+
(37)
Trong ñoù: HL laø khoaûng caùch töø traàn ñeán ñeøn, H laø
khoaûng caùch töø ñeøn ñeán maët phaúng laøm vieäc (thöôøng
caùch saøn 0,8m). Ngöôøi ta thöôøng treo ñeøn sao cho H ≥ 2 HL, suy ra: 0 ≤ J ≤ 1/3
b. U
Ví duï tính heä soá söû duïngU
:
Moät boä ñeøn loaïi A (theo phaân loaïi cuûa CIE) coù tyû suaát quang thoâng ngoõ ra LB
U baèng 0,7 ñöôïc
duøng ñeå thieát keá chieáu saùng cho moät phoøng coù chæ soá phoøng baèng 2,5; hspx cuûa traàn töôøng saøn laø
7:5:3, ñeøn treo saùt traàn. Hoûi heä soá söû duïng cuûa ñeøn baèng bao nhieâu?
Theo baûng tra heä soá lôïi duïng quang thoâng R
U cuûa CIE, loaïi ñeøn A, tyû soá treo ñeøn J = 0 (ñeøn treo
saùt traàn), chæ soá phoøng i = 2,5; hspx traàn töôøng saøn 7:5:3, ta coù R
U baèng 111%.
Loaïi choùa ñeøn Loaïi boùng ñeøn ηLB
Boä ñeøn coù caùnh taùn xaï 30o T26 0,65 – 0,75
Boä ñeøn coù caùnh taùn xaï 40o T26 0,55 – 0,65
Boä ñeøn coù caùnh taùn xaï vuoâng goùc TC 0,50 - 0,70
Downlight 30o TC 0,60 – 0,70
Downlight 40o TC 0,50 – 0,60
Downlight 30o A/QT 0,70 – 0,75
Downlight 40o A/QT 0,60 – 0,70