1. • Ég vildi ekki missa sjónina, því þá gæti ég aldrei séð ljúfa
Úr neista í nýja bók brosið ömmubarnsins míns, hennar Birnu, eða hvernig tunglið
er með svolítilli skýjahulu, eða þegar sólstafirnir leika sér á
stofuteppinu í sumarbústaðnum, eða hvernig
framtíðareiginmaður minn lítur út nývaknaður með hárið allt í
Tími 2 flækju.
• Ég vildi ekki missa bragðskynið því ég fengi aldrei aftur að
SKILNINGAR- smakka Yaki Soba frá Kimono Ken, eða Bombay
VITIN kjúklingaréttinn hennar mömmu, eða pizzu með tvöföldum osti
og pepperoni frá Eldsmiðjunni.
• Ég vildi ekki missa lyktarskynið því hvernig ætti ég annars að
vita hvort maturinn sem ég er að elda sé að brenna, eða
Anna Heiða Pálsdóttir, PhD ? hvernig nýslegið gras lyktar, eða fá kikk út úr því að fara á
bensínstöðvar eða fussa þegar ég finn sígarettulykt af peysunni
minni?
Skilningarvitin • Ég vildi ekki vilja missa snertiskynið því ég gæti ekki rennt
fingrunum í gegnum hárið á honum eða snerta blöðin í nýrri bók
í fyrsta skipti eða strjúka kinnina á ungabarni eða finna grófan
1. Sjón sand renna gegnum fingurna.
2. Heyrn
3. Snerting • Ég vildi ekki missa heyrnina vegna þess að þá gæti ég aldrei
4. Bragðskyn heyrt aftur staka nótu, eða hláturinn í bróður mínum, eða
klingjandi hljóðið í bambusóróanum mínum og ekki einu sinni
5. Lyktarskyn suðið í fiskiflugunum sem fer yfirleitt svo mikið í taugarnar á
6. Sjötta skilningarvitið, mér.
hugboð, draumur
2
Skilningarvitin fimm – og minningar Sol Stein
• Við skilgreinum heiminn með skilningarvitunum – öllum
5 – en þegar við skrifum, notum við aðeins 2, sjón og
• „Í huga okkar geymum við myndirnar sem við höfum heyrn.
safnað frá fæðingu, lifandi brot sem eiga sér rætur í • Eins og persónurnar sem við höfum skapað kunni ekki
skilningarvitunum fimm: lyktina af móðurmjólkinni, að snerta, lykta og bragða.
áferðina á andliti afa, hræðsluna þegar vindurinn • Mjög margir höfundar nota bara augun og nokkur
skók trén á vetrarnóttu, hljóðið í sírenum eða hundum algengustu hljóðin.
að gelta í borginni, lyktina af hvítlauk sem snarkaði á
• Segir köttur mjá eða meeeó?
pönnunni.”
• Forðist klisjukennd orð til að lýsa hljóði (t.d. bang!)
(Judith W. Steinbergh, Language Arts, 325).
• Homo sapiens sér heiminn en önnur „dýr“ lykta af
honum
• Lyktarskynið veitir höfundi fleiri tækifæri til að lýsa
6
heiminum.

2. Lykt er hægt að nota til að ... Sama lýsing – með öllum skilningarvitunum
• Köngulóarvefir flutu í loftinu og bærðust í
• Skapa umhverfi:
andvaranum sem barst inn í gegnum dyrnar að
– „Ég vissi að við vorum að nálgast eldhúsið. Lyktin af baki mér. Þeir voru fastir við loftið og rörin
nýbökuðu brauði liðaðist inn á ganginn og flutti okkur einhvers staðar í skugganum hátt fyrir ofan mig.
skilaboð um að fylgja henni.” Að frátöldu ískrinu í gólffjölunum undir fótum mér
• Skapa persónuleika: heyrðist ekkert hljóð. Svo virtist sem þungt loftið
– „Silla flögraði inn um dyrnar, sveipuð nýjustu deyfði öll hljóð og kæfði andvarann.
ilmvatnstegundinni hennar.” • Ég sá aðrar dyr í hinum enda herbergisins, það
• Skapa andrúmsloft: var smárifa á þeim en ég gat ekki séð hvað
– „Við fórum neðar og neðar. Ég var hættur að telja leyndist handan þeirra eða heyrt hvort nokkur væri
þrepin. Fúkkalyktin var svo sterk að ég vissi að við þar. Ég fann aftur hreyfingu á loftinu, sem barst nú
vorum neðanjarðar.” frá hinum dyrunum, og sterka lykt af músaskít.
– „Trausti leit upp í himininn og andaði djúpt að sér
kalda loftinu. Umheimurinn bjó yfir ferskri angan, eins
7 10
og allt væri að byrja upp á nýtt.”
Sýnishorn – séð með augunum Þú ættir að:
• Ég steig inn í herbergið og litaðist um. Gul
málningin á veggjunum var farin að flagna af
í strimlum og litlum bólum svo það sást í – Horfa á,
steingráa steypuna undir henni. Slitið, – Hlusta á,
dökkbrúnt viðargólfið var alsett ryðbrúnum
– snerta,
blettum. Þeir líktust uppþornuðu blóði.
Köngulóarvefir flutu í loftinu, fastir við loftið – þefa af, og
og rörin einhvers staðar í skugganum hátt – bragða á því sem þú ert að lýsa
fyrir ofan mig. Aðrar dyr lágu inn í herbergið,
það var smárifa á þeim en ég gat ekki séð
hvað lá handan þeirra. 8 11
Sama lýsing – með öllum skilningarvitunum LYKTARSKYN.
Nafnorð: Lykt, ólykt, þefur, óþefur, angan, fýla .... Sagnorð:
• Ég steig inn í herbergið og hóstaði vegna að lykta, þefa, anda að sér, anga ... Lýsingarorð ...
mygluðu fúkkalyktarinnar sem var næstum
BRAGÐSKYN
kæfandi. Ég litaðist um. Gul málningin á
Nafnorð: Bragð .... Sagnorð: að bragðast, að brenna á
veggjunum var farin að flagna af í strimlum og tungunni ... Lýsingarorð: Bragðgott, bragðvont, súrt, sætt
litlum bólum svo það sást í steingráa steypuna
undir henni. Slitið, dökkbrúnt viðargólfið marraði SNERTISKYN
þegar ég gekk lengra inn í herbergið. Það var Nafnorð: Mýkt, áferð ....Sagnorð: að snerta, strjúka, berja,
alsett ryðbrúnum blettum sem lyktuðu líkt og höggva ... Mjúkt, silkikennt, hrjúft, ...
málmur þegar ég beygði mig niður til að skoða
þá betur. Þeir minntu á uppþornað blóð. HEYRNARSKYN
• Nafnorð: Heyrn, hljóð, hviss, ískur, .... Sagnorð:að hvissa,
9
garga, öskra, æpa, hvísla, sussa, hvískra ... Lýsingarorð: 12
– Hávært, ískrandi, skerandi, lágvært, hvíslandi ...

3. The How to Think Like Leonardo da Vinci Workbook
• Sjálfspróf frá Michael Gelb, til að átta þig betur á eigin
lyktarskyni:
SNERTING
– Ég á mér uppáhaldslykt (Hvaða lykt er það? Af
hverju finnst mér hún svona góð? Hvað minnir hún
mig á?)
– Lykt hefur sterk áhrif á tilfinningar mínar, bæði góð
og slæm.
– Ég get þekkt vini mina á lyktinni.
– Ég veit hvernig ég get notað lykt til þess að hafa
áhrif á það hvernig mér líður
– Ég get dæmt gæði matar eða víns bara með því að
finna lyktina af því
– Þegar ég sé fersk blóm, tek ég mér andartak til að
draga að mér ilminn frá þeim I
The How to Think Like Leonardo da Vinci Workbook
SJÓN • Lærðu að „hlusta“ með höndunum og líkamanum
• Prófaðu sjálfa/n þig:
– Ég finn fyrir tilfinningunni af alls konar flötum sem
eru í kringum mig daglega, t.d. stólum, sófum og
bílsætum sem ég sit í. “
– Ég finn fyrir hvers konar efni er í fötunum sem ég
klæðist daglega.
– Mér finnst gott að snerta hluti og að vera snert/ur.
– Vinir mínir segja að faðmlag mitt sé mikilvægt.
– Ég veit hvernig ég á að „hlusta” með höndunum
– Þegar ég snerti einhvern finn ég hvort hann eða hún
er spenntur eða afslappaður
- How to Think Like Leonardo da Vinci Workbook
SJÖTTA SKILNINGARVITIÐ
• Höfundurinn Michael Gelb leggur til að þú metir
sjónskyn þitt með þessu sjónprófi:
– Ég er viðkvæm/ur fyrir samspili eða andstæðum lita.
– Ég veit augnlit allra vina minna
– Ég horfi á sjóndeildarhringinn og upp í himinninn að
minnsta kosti einu sinni á dag
– Ég er góð/ur í að lýsa senu í smáatriðum.
– Mér finnst skemmtilegt að krota og teikna.
– Ég tek eftir ljósbrigðum og litbrigðum.
– Ég get mjög auðveldlega séð hluti fyrir mér í
huganum

4. Sjötta skilningarvitið Notaðu skilningarvitin til að lýsa veðri
• Við tölum um það eins og skilningarvit sem við getum • Á heitu sumarkvöldi:
ekki tengt: • Sight: Defeated and exhausted, Alice and I watched the
– Sjón, heyrn, snertingu, lyktarskyni eða bragði August steam rising from the sidewalks
• En við vitum að það er til • Sound: We sat on the back porch, the hot night
punctuated only by the click of ice in our glasses and the
• Getur verið
occasional snap of the neighbor’s screen door.
– Ímyndað, raunverulegt, manneskja eða æðra vald
• Touch: The air was so thick on my arms it felt like
• Sumir kalla þetta ESP (Extrasensory Perception, eða
sleeves.
yfirskilvitlegan atburð)
• Taste: My first sip of mint julep on Emma’s steamy
• Ímyndaðu þér hver er í herberginu með þér – og
veranda meant summer was here at last
slappaðu af
• Smell: The night was so hot and clear I could smell the
• Ímyndunaraflið þarf lítið til að komast á skrið ...
19
lilacs from Jack’s garden a half mile down the road.
Orð til að lýsa sjötta skilningarvitinu Jack M. Bickham (13)
• Bickham warns against “repeating” the weather –
• Nafnorð:
drop details instead, like:
– Tilfinning, skynjun, hugaræsing, grunur, viðvörun,
• Vindurinn þýtur í þakskegginu
fyrirboði, innsæi, hugsæi, forspá, eðlisávísun,
skynsemi, brjóstvit, spádómsgáfa • Frostrósir innan á gluggunum
• Sagnir: • Snjóflögur þyrlast um í næturmyrkrinu
– Skynja, finna, greina, , intuit, sense, feel, • Persóna sem skelfur og óskar þess að hún væri í
distinguish, observe þykkari kápu
• Lýsingarorð: • Náladofi í eyrum og fingrum
– Raunsær, óraunsær, heill á geðsmunum, rökvís, • Augun tárast af völdum vindsins
raunverulegur, skynsamur, hvatvís, dreyminn,
• Marrar í snjónum undir fótum manns
berdreyminn
• Þung snjóský hanga á himninum
Veður:
• Hugsaðu um náttúruöflin:
– rigning
– snjór
– vindur
– þoka
• Skrifaðu storminn á blað.
• Hvernig upplifa börn óveður?
Að skrifa • Hvernig er sumar, vetur, vor og haust?
skilningarvitin • Hvar?
24

5. Dæmi frá Jack M. Bickham Dæmi frá Sol Stein ...
• „Rúna hrukkaði nefið eins og hún væri að þefa
“The beautiful day began with a bright sun in a clear sky sannleikann af því sem fólkið var að segja henni ...” (lykt)
and a gentle breeze moving through the handsome trees • „Geir vissi að handtak hans væri svo þétt að fólk barmaði
behind the big house. Beyond the river, through a slight sér.” (snerting)
veil of mist, the buildings of the town could be seen ...” • „Röddin hennar Maríu í símanum var eins og tónlist. Ég
gat ekki greint orðaskil en ég vissi hvað hún var að tala
um.” (heyrn)
“Shading her eyes against the brilliant sun, Cassie • „Lísa skyggði fyrir augun eins og indíáni sem virti fyrir sér
squinted into the chilly breeze, trying to penetrate the sjóndeildarhringinn.” (sjón)
smokelike haze over the river. Beyond it, the town’s • „Bjarni drakk í sig hvern melónubita eins og lostæti sem
buildings jutted up like a child’s blocks tumbled onto the hann fengi aldrei aftur að njóta.” (bragðskyn)
ground.” • „Grétar var handviss um að einhver væri fyrir aftan hann
en þorði þó ekki að snúa sér við vegna óttans um að svo
gæti verið.” (sjötta skilningarvitið) 28
Upphafslínurnar í smásögu frá nemanda
Þetta var falleg jarðarför. Fólk hafði komið langt að til þess
að koma í kyrrlátu kirkjuna í Kista í útjaðri Stokkhólms. Hverfið
var samt tiltölulega nálægt miðbænum, það voru bara fimm
stoppistöðvar með neðanjarðarlestinni á leiðinni. Fjölskyldan
valdi þessa kirkju vegna þess að þar hafði Fredric verið
skírður 17 árum áður. Skrýtið, er það ekki? Haldið
áfram að
Sautján árum áður bergmáluðu öskrin frá Fredric í skrifa ...
múrveggjum kirkjunnar í Kista þegar presturinn vætti ljósa
dúnkollinn hans og hrópaði: „Ég skíri þig ...” Nú sátu fjölskylda
Fredrics og vinir í sömu kirkjunni og þögnin hékk eins og þung
tjöld á múrveggjunum. Hann lá í hvítri kistu með látúnshand-
föngum og fölt andlitið var umkringt ljósgullnum lokkum.
Safnaðu í bloggbókina:
• Safnaðu skynhrifum og æfðu þig í að skrifa þau niður.
• Settu þau í bókina þína til framtíðarnota.
• Notaðu orð sem kalla fram mynd í huga lesandans.
• Langbest þegar söguhetjan sýnir svörun við
skynhrifum.
• Láttu lesandann geta sér til um hluti
• Það eykur spennuna og gerir lesandann að virkum
þátttakanda í sögunni
• Þetta leyfir honum að raða hlutunum saman eins og í
púsluspili
• Láttu lesandann uppgötva hluti eða gruna eitthvað á
undan sögupersónunni
27