1. Veljum vellíðan
Námskeið til að efla alhliða heilsu
Heilsuefling fjölskyldna barna í Fífusölum
Fjölskylduheilsa, heilsueftirlit og
áhrif umhverfis á heilsuna
Dr. Sólfríður Guðmundsdóttir, hjúkrunarfræðingur

2. 1. Fyrirbyggjandi heilsuvernd - lifa heilsusamlegu
fjölskyldu lífi
- Borða hollt fæði – reglulega – í hæfilegum skömmtum
- Líkamsrækt – hreyfa sig í 30-60 mínútur daglega
- Forðast heilsuhindrandi athafnir og ávanabindingu
2. Fara reglulega í smábarnavernd og heilsuskoðanir
-
Fylgjast vel með öllum einkennum um heilsufrávik.
Fylgjast með börnunum. “Hlusta á líkamann”
Forvarnir í öndvegi
Gott eftirlit og fylgja
meðferðaráætlun

3. 5.
Ná og viðhalda kjörþyngd (BMI <25)
Minnka salt í fæðu (<1500 mg/dag)
Stunda reglulega virka líkamsþjálfun
Takmarka áfengisnotkun
Fá nægjanlegt kalíum (potassium 3500 mg/dag)
6.
Borða holla fæðu:
1.
2.
3.
4.
 Borða ríkulega af ávöxtum og grænmeti (5-9 á dag)
 Fituskert fæði og nota matvæli með ómettaðri fitu
Nat. High BP Edu Program,
JAMA 288:1882-88, Oct. 16, 2002

4. 
Félög sykursjúkra:
 Áætla að það megi helminga áhættu
sykursýki með tveim heilsuatriðum
 Rösklegri göngu í 30+ mínútur daglega
Viðhalda kjörþyngd, ef í yfirþyngd taka 5 kg
Með að breyta mataræði, hætta að reykja og
stunda heilsusamlegt líferni er hægt að
minnka áhættuna
enn frekar.
American Diabetes Association, 2003

5. Sykursýki….








Er algengasta orsök blindu
Er algengasta orsök fyrir nýrnabilun
Leiðir oft til aflimana, 60% fótaaflimana
Leiðir til hjartasjúkdóma (sem er algengasta
dánarorsök sykursýkissjúklinga)
Orsakar háþrýsting, 73% fullorðna með sykursýki
eru með háþrýsting
Auka hættu á hjartaáfalli (x 2-4)
Skemmir taugavefi hjá 60-70% af sykursýkissjúklingum
Styttir lífslíkur um 4-7 ár
ADA, Fact Sheet 2003

7. 45-70% krabbameina
orsakast af lífsstíl t.d.:
-Kyrrseta
-Óhollt fæði
-Of stórir
matarskammtar
-Geislun (sól og ljós)
-Mengun
-Reykingar o.fl.
Annað Lyf Offita
Áfengi
UV Mengun 1%
2% 5% 3%
2%
geislar
Vinnuteng
2%
t 5%
Smitsjúkd5
%
Erfitt að
stjórna
t.d.erfðir
30%
Áhættuþættir
15%
Óholl
fæða
30%
Orsakir krabbameina

8. Krabbameinsleit í ristli með
speglun getur greint og
fjarlægt sepa (polyps) áður
en þeir verða að krabbameini
sem getur komið í veg fyrir
90% af dánartilfellum.
Ráðlagt hjá fólki yfir 5o ára
og þar sem er fjölskyldusaga
að fylgjast mjög vel með
þessu.
Hér sést sepi gegnum ristilspeglun

9. 

Á flestum Norðurlöndum er nýgengið nú
Konur í áhættu
um 9 konur/100.000/ári, minnkað um 50-72%
- Þær sem hefja
og dánartíðni um 63-83% eftir að skipulögð
kynlíf ungar
leit leghálskrabbameins hófst 1962-´64
- Hafa fleiri en einn
kynlífsfélaga
Ráðleggingar vegna eftirlits:
- Aukin áhætta
 Markhópur 25-69 ára +áhættuhópar
vegna HPV veiru
 Reglulegar skoðanir á 2-3 ára fresti, tíðari ef - Reykja
með HPV smit, en á 4-5 ára fresti ef allt
- Þeldökkar konur
eðlilegt og jafnvel hætta um 60 ára aldur
Læknablaðið 2007, 93., A Cancer Journal for Clinicians, Nov/Dec 2002

10. Þetta er algengasta tegund
krabbameins hjá konum:
Meðaltal nýgreindra 202/ári
Meðaltal dánartilfella 39/ári
Konur í áhættuhóp
1. Fjölskyldusaga um
brjóstakrabbamein
2. Yfir 30 ára og ekki fætt
barn
3. Of feitar
4. Eigin saga um krabbamein í
eggjastokkum eða legháls
5. Áfengisneysla
40-69 ára konum er boðið til
hópleitar á tveggja ára fresti
hérlendis með rtg.mynd og ef
þær eru í áhættuhóp má fara
oftar í samráði við lækni
National Cancer institute (NCI)

11. Byggjast á aldri og sögu,  Krabbameinsleit ætti einnig
læknar þreifa og athuga:
að innifela ráðgjöf til
 Skjaldkirtil
forvarna:







Munnhol
Húð
Blöðruhálskirtill (214)
Eitla
Eistu
Eggjastokka




Tóbaksnotkun
Varnir gegn sólargeislum
Næring og fæðustíll
Áhættuþættir
Kynlífs
Umhverfis
Eiturefna
Áhættuhegðun

12. •Ónæmisaðgerðir
•Heyrn og sjónpróf
•Tann- og munnholseftirlit
•Geðvernd

13.  Forvarnir geta komið í veg fyrir alvarlegustu
tann- og gómvandamálin
 Þörf fyrir aukið forvarnarviðhald vex með
aldri. Erfiðleikar með að tyggja t.d.vegna illa
passandi góms eða tannbrú dregur úr heilsu
 Ráðlagt er að fara til tannlæknis frá 2ja ára
aldri og á 6-12 mánaða fresti eftir aðstæðum

14.  Tennur skemmast á öllum aldri
 Gamlar viðgerðir geta gefið sig síðar
 Skemmdir á efri árum eru oftast við gómlínu
 Alvarlegar tannskemmdir hafa áhrif á heilsu
 Einkenni: verkir, bólga, hiti, þreyta
 Forvarnaraðferðir:
 Bursta og nota tannþráð (flosa)
 Góð næring, borða ekki sætindi eða mat milli
mála
 Regluleg tannvernd
 Flúor stundum notað í forvarnaskyni

15. Hreint umhverfi er lífsnauðsynlegt fyrir heilsu og
velferð fjölskyldna. Tengsl milli umhverfis og
heilsu manna eru mjög flókin og erfitt að meta
orsakir og afleiðingar. Þekkustu heilsuáhrifin eru
tengd:
• Loftmengun
• Vatnsmengun
• Hljóðmengun
• Efnamengun
• Ófullnægjandi hreinlætisaðgerðum

16. Vaxandi umræður um heilsuáhrif af:
 Loftlagsbreytingum
 Eyðingu á heiðhvolfi ósonlagsins
 Tap á líffræðilegum fjölbreytileika
 Landniðurbrot
Fleiri áhrifaþættir geta haft hindrandi
áhrif á heilsu manna...

17. ESB hefur sett viðmiðunarmörk
loftmengunar til að vernda heilsu manna.
Fjöldi landa framfylgir ekki einni eða fleiri grein
lagalega bindandi samnings um útblásturstakmörkun
2010
 Útblástur af mismunandi loftmengunarvöldum
 Samsöfnun af ákveðnum efnum og óson í loftinu

18. Loftmengunarvaldar sem sleppt er í
einu landi geta færst til í andrúmsloftinu
og skaðað heilsu manna og umhverfis
annars staðar.
 Tveir mengunarvaldar eru alvarlegastir og almennt
viðurkennt að þær séu megin hætturnar fyrir heilsu
manna: Fínar smáagnir og jarðhæð ósonlags
Langtíma og hámarks varnarleysi getur leitt til
fjölbreyttra heilsuáhrifa, frá minni háttar
áhrifum á öndunarfærin til ótímabærs andláts.


19. Orsakir loftmengunar er mismunandi og geta verið af
mannavöldum eða náttúruleg.
Algengasta mengun af mannavöldum er:
 Bruni á jarðefnaeldsneyti vegna rafmagns,
samgangna, iðnaðar og heimilisþarfa
 Iðnaður og leysiefna notkun, til dæmis efna og
steinefna iðnaður
 Landbúnaður
 Úrgangsefnameðferð

20. Vatn á Íslandi er mjög gott og finnst
víðast hvar í svo gott sem náttúrulegu ástandi.
Mengun vatns er ekki stórt vandamál hér nema á
afmörkuðum stöðum vegna staðbundinnar mengunar.

21. Hávaðamengun í Reykjavík er að lang mestu leyti
tilkomin vegna umferðar bíla og annarra vélknúinna
ökutækja.
 Samkvæmt reiknilíkani og mælingum er hávaði yfir
viðmiðunarmörkunum þar sem hann fer yfir 65 dB(A)
við umferðaræðar borgarinnar.
 Hávaði frá iðnaði, verslun, þjónustu og íbúðabyggð
er yfirleitt mun minni og í þeim tilfellum er um
staðbundnari hávaðamengun að ræða


22. Veittir eru styrkir til endurbóta á hljóðeinangrun húsnæðis við háværar umferðargötur.
Tekið skal fullt tillit til hljóðvistar við hönnun nýrra
umferðarmannvirkja borgarinnar.
 Ný hönnun setur byggð í hæfilega fjarlægð frá
umferðaræðum til að uppfylla skilyrði um hljóðstig
 Til að uppfylla skilyrði um hljóðstig frá umferð í eldri
hverfum:

 byggja hljóðskerma eða hljóðmanir milli götu og húsa.
 auka hljóðeinangrun húshliða, sem snúa að götu, einkum glugga og
bæta þannig hljóðvist íbúa.

23. Umhverfisstofnun fer með málefni sem varða efni og
efnavöru. Stofnunin hefur umsjón með:
- reglugerðum og innleiðingu vegna aðildar að EES
- kynningum og útgáfum á fræðsluefni sem tengjast
notkun á efnavöru.
- veitir leyfi til innflutnings og sölu eiturefna
og samþykki fyrir innflutningi á eiturefnum
í hvert skipti
- veitingu leyfa vegna garðaúðunar
og eyðingu meindýra

24. Rannsókn (27ríki) á vegum alþjóðasamtakanna World
Wildlife Fund sýnir að efnamengun í matvælum er
útbreiddari en margir ætla
 Þar fundust leifar af efnum sem geta reynst skaðlegar
heilsu manna, sem flest eru notuð í landbúnaði eða
iðnaði skordýraeitur,
 Kælivökvi, plastefni, ilm- og hreinsiefni
 (Sum eru bönnuð innan EES)


25.  Matvæli sem athuguð voru eru bæði algengar vörur
á borð við ávaxtasafa, mjólk, kjöt, túnfisk og osta
en einnig sjaldgæfari vörur eins og finnskt
hreindýrakjöt og súrsuð síld
 Efnin geta valdið alls konar meinum og sum hafa
leitt fólk til dauða
 Ákveðin efni eru talin auka tíðni astma, krabba,
ofnæmis, hjartasjúkdóma og jafnvel offitu.
Heimild: Independent og Telegraph er sagt frá skýrslu tveggja vísindamanna. Þetta eru Harvardprófessorinn Philippe
Grandjean sem starfar í Danmörku, tímabundið, og Philip Landrigan, prófessor við Mount Sinai læknaskólann í New York.

26. 

Skortur á handþvotti
Meðferð matvæla ekki samkvæmt settum reglum
 Skortur á hreinlæti tengt hráefni
 Skortur á hreinlæti við matargerð
 Skortur á hreinlæti við geymslu

Ófullnægjandi hitastig/kæling við geymslu matvæla

27. Hendurnar þarf ávallt að þvo með vatni og sápu og
þurrka vel:
 áður en hafist er handa við matreiðslu
 áður en þú borðar
 eftir salernisferðir
 eftir beina snertingu við sár, blóð og hvers kyns
líkamsvessa eða óhreinindi
 eftir bleiuskipti á barni

28. Góð heilsa felst í líkamlegu og andlegu jafnvægi í
góðum tengslum við umhverfið
Til eru fjölmargar aðferðir og leiðir til að bæta
líkamlega og andlega heilsu sem vert er að kynna
sér, eins og fyrsta- annars- og 3 stigs forvarnir sem
fjallað hefur verið um á þessu 9 vikna námskeiði
Nú er að halda góðum heilsuvenjum til framtíðar

29. Við veljum okkar lífsstíl og venjumyndun er líka VAL
Viltu lífsstílsbreytingar?
Stig breytinga í breytingaferli
samkvæmt líkani
Transtheoretical model:
•1.stig – Fyrir hugleiðingar
• 2.stig - Hugleiðing
• 3.stig - Undirbúningur
• 4.stig - Framkvæmd
• 5.stig – Viðhald breytt stíls

30. •
Hver og einn einstaklingur ber ábyrgð á eigin heilsu
og líðan, foreldrar bera ábyrgð á heilsuuppeldi barna
sinna. Góð heilsa felst í að ná jafnvægi sem skapar
vellíðan og betri lífslíkur
• Það er undir þér komið að halda bestu mögulegu
heilsu og ein mikilvægasta forvörnin er heilsuvernd og
heilsuefling sem hver og einn þarf að stunda. Vera
vakandi fyrir eigin heilbrigði og fylgjast með andlegri
og líkamlegri heilsu sinni

31. Fátt er mikilvægara en góð líðan sem er
einstaklingsbundin upplifun á vellíðan
 Langvarandi vanlíðan hefur slæm áhrif á heilsu þína því
þarf að læra að þekkja sig og finna orsökina svo hægt sé að
koma í veg fyrir afleiðingar
 Taktu eftir hvernig líðan þín þróast og leitaðu þér
aðstoðar áður en í óefni er komið
 Allir áhrifaþættir á líðan skipta máli, en “hugurinn ber þig
hálfa leið” - jákvæð hugsun fyrir jákvæða líðan
