Fiscaal paternalisme (Vrijpostig, 12 juni 2012)
- 1. !
!
!
!
Nieuwsbrief!#3,!jaargang!7,!12!juni!2012! !
!
Mark!van!de!Velde!
!
Fiscaal!paternalisme!
!
De! auteur! van! het! eerste! boek! over! de! geschiedenis! van! de! belastingen! in! Nederland,! Pieter!
Hendrik!Engels,!schreef!in!1848:!‘Zoowel!uit!een!stoffelijk!als!zedelijk!oogpunt!beschouwd,!is!(...)!
de!belastingschuldige!niet!slechts!verpligt!het!door!hem!verschuldigde!gewillig,!maar!zelfs!gaarne!
op!te!brengen.’1
!!
!
De!opgewektheid!van!Engels!lijkt!volkomen!misplaatst:!de!enige!die!misschien!vandaag!de!dag!nog!
goedgeluimd! zijn! belastingaangifte! invult,! is! de! minister! van! Financiën.! Maar! we! kunnen! het!
Engels!niet!al!te!kwalijk!nemen.!Hij!kon!onmogelijk!voorzien!dat!de!spilzucht!van!de!overheid!zulke!
grote!vormen!zou!aannemen!dat!belastingplichtigen!slechts!met!de!grootst!mogelijke!tegenzin!het!
verschuldigde!zouden!opbrengen.!Het!overheidsbeslag!op!de!nationale!economie!schommelde!tot!
de!Eerste!Wereldoorlog!rond!12!procent,!waarna!een!sterke!stijging!inzette!tot!een!record!van!61!
procent!in!1983.2
!Daarna!daalde!het!aandeel!tot!zo’n!45!procent!in!2008!om!nadien!te!stijgen!tot!
51!procent!van!het!bruto!binnenlands!product.!De!overheid!herbesteedt,!alle!spookverhalen!over!
de! ‘neoliberale’! nachtwakersstaat! ten! spijt,! dus! nog! altijd! maar! liefst! de! helft! van! de! jaarlijkse!
nationale!productie.!
!
Engels!beschouwde!belastingen!als!de!prijs!van!de!‘voordelen!en!voorregten’!van!het!samenleven!
en!vond!dat!het!bestuur!‘de!maatschappelijke!huishouding!eenvoudig!en!op!eenen!spaarzamen!
voet’!dient!in!te!richten.!De!ironie!is!dat!we!in!de!eurozone!samenleven!met!landen!die!er!een!iets!
andere!opvatting!over!spaarzaamheid!op!na!hielden,!met!alle!nadelen!van!dien.!Geert!Wilders!was!
er!natuurlijk!als!de!kippen!bij!om!de!belastingverhogingen!van!het!demissionaire!kabinetTRutte!te!
koppelen!aan!de!problemen!in!de!eurozone.!De!opbrengst!van!de!btwTverhoging!per!1!oktober!
2012! van! 19! naar! 21! procent! levert! naar! schatting! 4! miljard! op,! net! iets! minder! dan! de!
Nederlandse!storting!in!het!nieuwe!Europese!noodfonds!dat!ZuidTEuropa!van!de!ondergang!moet!
redden.!!
!
Dat!is!natuurlijk!verkiezingsretoriek,!maar!het!is!een!feit!dat!we!de!btw!te!danken!hebben!aan!de!
Europese! Unie.! De! belasting* over* de* toegevoegde* waarde! komt! namelijk! uit! de! koker! van! de!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1! Pieter!Hendrik!Engels,!Geschiedenis*der*belastingen*in*Nederland,*van*de*vroegste*tijden*tot*op*heden,!Rotterdam,!
1848,!pp.!xiiiTxiv.!
2! CPB,!De*Nederlandse*collectieve*uitgaven*in*historisch*perspectief,!2006!(www.cbp.nl).!
- 2. Europese!Commissie,!die!een!uniform!belastingstelsel!wilde!ter!bevordering!van!de!interne!markt.!
Tot! 1969! bestonden! er! in! de! lidstaten! van! de! Europese! Gemeenschap! verschillende! soorten!
omzetbelasting!met!alle!nadelen!van!dien.!Bij!de!invoering!in!1969!kende!de!btw!drie!treden:!een!
laag! tarief! (4! procent),! een! normaal! tarief! (12! procent)! en! nultarief.! Inmiddels! is! de! verplichte!
Europese!ondergrens!voor!het!normale!btwTtarief!gestegen!naar!15!procent.!Het!is!zeker!niet!zo!
dat!consumptie!in!Nederland!voor!1969!onbelast!was.!Er!bestond!zelfs!een!weeldetarief!van!25!
procent! dat! werd! geheven! over! luxegoederen! als! kleurentelevisies.3
! De! invoering! van! de! btw!
maakte! daar! een! einde! aan! maar! het! normale! tarief! ligt! in! Europa! tegenwoordig! zo! hoog! dat!
vrijwel!alles!weelde!lijkt.!Als!vooruitstrevend!bekendstaande!landen!zoals!Denemarken!en!Zweden!
hanteren!een!tarief!van!maar!liefst!25!procent.4
!Japan,!Zwitserland!en!ZuidTKorea!kennen!tarieven!
van!respectievelijk!5,!8!en!10!procent.!De!min!of!meer!vergelijkbare!sales*tax!in!de!Verenigde!
varieert!per!staat,!maar!bedraagt!nooit!meer!dan!10!procent.5
!
!
Met! belastingverhogingen! aan! de! vooravond! van! verkiezingen! maken! de! politieke! partijen! zich!
natuurlijk!niet!populair.!Vandaar!dat!het!kabinet!niet!nalaat!te!benadrukken!dat!de!burger!via!een!
omweg! gecompenseerd! wordt! of! gaat! worden! voor! de! btwTverhoging.! Dit! jaar! staat! er! de!
structurele!verlaging!van!de!overdrachtsbelasting!tegenover!en!vanaf!2013!worden!Nederlanders!
“in!toenemende!mate!gecompenseerd!door!een!lagere!inkomstenbelasting,!in!het!bijzonder!voor!
werkenden!met!een!lager!inkomen”.6
!Wie!veel!verdient,!werkloos!is,!of!naar!tevredenheid!woont!
in!een!huurwoning,!heeft!dus!het!nakijken.!!
!
Waar!het!hier!echter!primair!om!gaat!is!de!verschuiving!van!belasting!op!arbeid!naar!belasting!op!
consumptie.!Sommigen!dromen!zelfs!van!de!vervanging!van!de!progressieve!inkomstenbelasting!
door!een!progressieve!consumptiebelasting.7
!Het!inkomen!wordt!verminderd!met!het!spaarsaldo!
en!over!het!verschil!(dat!aan!van!alles!en!nog!wat!is!besteed)!betalen!mensen!belasting.!Wie!meer!
heeft!besteed,!betaalt!meer!belasting;!wie!meer!heeft!gespaard,!betaalt!minder!belasting.!
!
Of!de!consumptiebelasting!an*sich!de!voorkeur!verdient!boven!de!inkomstenbelasting!valt!moeilijk!
te!zeggen.!Voorstanders!en!tegenstanders!van!de!consumptiebelasting!komen!uit!alle!politieke!
gezindten!en!het!is,!net!als!bij!de!inkomstenbelasting,!maar!net!hoe!het!stelsel!wordt!aangekleed.!
Het! is! echter! de! agenda! erachter! die! aanleiding! geeft! tot! gezonde! scepsis.! Twee! ! economen!
(verbonden! aan! de! progressiefTliberale! denktank! Esemble)! die! de! consumptiebelasting!
verdedigden!in!De*Volkskrant!willen!de!consumptie!belasten!van!goederen!“waar!niemand!echt!
beter!van!wordt”.!“Dit!zijn!producten!waarbij!het!vooral!gaat!om!de!exclusiviteit!en!de!sociale!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
3! Tom!Pfeil,!Op*gelijke*voet.*De*geschiedenis*van*de*Belastingdienst,!Deventer,!2009,!p.!272.!
4! Europese!Commissie,!VAT*Rates*Applied*in*the*Member*States**of*the*European*Union!(www.ec.europa.eu).!Het!
document!biedt!ook!een!aardig!maar!wonderlijk!overzicht!van!de!producten!die!onder!het!lage!dan!wel!hoge!tarief!
vallen.!Zweden!heft!25!procent!over!kinderzitjes,!het!Verenigd!Koninkrijk!5!procent.!Deense!lezers!betalen!de!volle!
mep!over!papieren!boeken,!terwijl!die!in!Ierland!zijn!vrijgesteld!van!btw.!Over!harmonisatie!gesproken...!
5! Sales!Tax!Rates!in!Major!U.S.!Cities,!12!april!2012!(www.taxfoundation.org).!
6* Lenteakkoord:*Verantwoordelijkheid*nemen*in*crisistijd,!p.!21.!
7! Timor!ElTDardiry!en!Paul!Teule,!‘Hef!belasting!op!consumptie!van!P.C.!Hoofttractor,!in!plaats!van!op!arbeid’,!9!mei!
2012!(www.volkskrant.nl).!
- 3. positie! die! ze! verschaffen.! Denk! aan! P.C.! Hoofttractoren,! haute! couture,! jachten,! villa's! op!
toplocaties!of!de!hipste!clubs.!Als!iedereen!hier!méér!aan!uitgeeft,!blijft!de!sociale!rangorde!intact!
en!gaat!niemand!er!dus!op!vooruit.”8
!
!
Niet!burgers!maar!de!overheid!of!de!fiscus!zal!dan!bepalen!van!welke!producten!en!diensten!wij!
gelukkig!worden,!bepaald!geen!wenkend!perspectief.!Het!is!een!onmenselijk!voorstel,!want!het!
ontkent!dat!sociaal!onderscheid!voor!mensen!essentieel!is.!De!aantrekkelijkheid!van!het!hebben!
van!een!jacht!ligt!in!het!feit!dat!de!buurman!er!geen!heeft.!Mensen!steken!elkaar!nu!eenmaal!
graag! de! ogen! uit! met! materieel! bezit.! Kleingeestig?! Ja,! vaak! wel,! maar! daarom! niet! minder!
menselijk.!Met!het!belasten!van!dure!producten!zijn!de!lagere!inkomens!trouwens!helemaal!niet!
geholpen.!De!extravagante!hobby's!van!rijkelui!houden!een!schare!mensen!aan!het!werk,!merkte!
Adam!Smith!al!op,!en!zorgen!voor!een!herverdeling!van!welvaart!die!niemand!van!tevoren!had!
gepland.9
!!
!
Een! ander! voordeel! van! de! consumptiebelasting! is! volgens! de! progressieve! economen!
duurzaamheid.!Wie!minder!belasting!wil!betalen,!doet!er!verstandig!aan!producten!te!kopen!die!
lang!meegaan.!In!een!commentaar!hierop!werd!terecht!gesteld!dat!duurzame!of!milieuvriendelijke!
producten! vaak! duurder! zijn! en! dus! juist! zwaarder! belast! zouden! worden.10
! Een! ecologisch!
verantwoorde!braadkip!gaat!echt!niet!langer!mee!dan!een!plofkip.!De!repliek!van!de!progressieve!
economen:! “Als! mensen! massaal! aan! het! bioindustrievlees! (blijven)! gaan,! gooien! we! daar! wel!
weer! een! vleestaks! tegenaan.”11
! Een! hele! geruststelling,! zo’n! consumptiepolitici! met! een!
belastingknuppel!in!de!hand!om!ons!van!foute!keuzes!te!weerhouden.!
!
Tot! slot! de! glanzende! zijde! van! de! medaillebelasting:! onbelaste! besparingen! en! onbelaste!
arbeidsinkomsten.!Wie!spaart,!consumeert!(nu)!niet!en!betaalt!minder!belasting.!Sparen!wordt!
daardoor!aangemoedigd,!waardoor!er!kapitaal!beschikbaar!komt!voor!investeringen!en!die!zorgen!
na! verloop! van! tijd! voor! economische! groei.! Mensen! betalen! geen! inkomstenbelasting! en! dus!
wordt!het!erg!aantrekkelijk!om!de!arbeidsmarkt!op!te!gaan.!
!
Dat! klinkt! allemaal! erg! aannemelijk,! al! blijft! de! vraag! overeind! wie! de! nieuwe! producten! gaat!
kopen! (ergo! belasting! betalen)! die! ten! gevolge! van! die! extra! investeringen! op! de! markt! zullen!
komen.!Door!het!afschaffen!van!de!inkomstenbelasting!wordt!werken!wel!aantrekkelijker,!maar!is!
het!doel!van!alle!productie!(werk)!niet!uiteindelijk!consumptie?!Bovendien!is!het!ook!een!politiek!
en!niet!slechts!een!zuiver!economisch!vraagstuk!of!iemand!die!drie!ton!verdient!en!er!twee!spaart!
(zodat!zijn!kinderen!later!een!enorme!erfenis!krijgen)!echt!nuttiger!is!voor!de!samenleving!dan!
iemand!die!drie!ton!verdient!en!er!twee!uitgeeft.!
!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
8! Timor!ElTDardiry!en!Paul!Teule,!‘Hef!belasting!op!consumptie!van!P.C.!Hoofttractor,!in!plaats!van!op!arbeid’,!9!mei!
2012!(www.volkskrant.nl).!
9! Adam!Smith,!The*Theory*of*Moral*Sentiments!(deel!IV.I.10),!Londen,!1759![1790]!(www.econlib.org).!
10! Michiel!Hennink,!‘De!progressieve!consumptietaks!levert!niets!op’,!15!mei!2012!((www.volkskrant.nl).!
11! http://sargasso.nl/archief/2012/05/16/consumptietaxTlevertTwelTveelTop!
- 4. Als!het!belastingstelsel!werken!en!sparen!zo!nodig!moet!aanmoedigen,!is!het!dan!geen!idee!eerst!
eens! het! bestaande! stelsel! onder! handen! te! nemen! alvorens! we! een! consumptiebelasting!
invoeren! die! de! deur! voor! fiscaal! paternalisme! wagenwijd! openzet?! Het! huidige! stelsel!
ontmoedigt!immers!met*opzet!sparen!en!jaagt!het!maken!van!(hypotheek)schulden!aan.!Nu!zit!de!
fiscus! aan! ons! spaargeld! zodra! iemand! de! uiterst! karige! vrijstelling! van! zo’n! 20.000! euro!
(eenpersoonshuishouden)! overschrijdt.! Met! de! inkomstenbelasting! als! zodanig! hebben! die!
perverse!prikkels!niets!te!maken.!Als!we!net!als!de!progressieve!economen!de!‘sociale!rangorde’!
eens!flink!willen!opschudden,!laten!we!dan!een!mars!der!beschaving!organiseren!om!overdadige!
luxe!als!kunst,!antiek!en!de!podiumkunsten!weer!onder!het!hoge!btwTtarief!te!brengen.!
!
Mark!van!de!Velde!
!