1. MODÜL IV: E-İçerik Arama, Bulma ve Seçme
Bölüm Kazanımları
İnternet’te Arama Yaparken Dikkat Edilecek Noktaları Kavrama
Arama Motorlarından Uygun Olanı Seçme
Herhangi Bir Arama Motorundaki Çeşitli Arama Stillerini Kullanma
İnternet’te Arama Yaparken Doğru ve Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma
Bilgiye Ulaşmak İçin İnternet Üzerindeki Farklı Türde E-İçerikleri Araştırma
İnternet Üzerinden Ulaşılan E-İçerikleri Kaydetme
Etkinlikler
1.1. Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma ( Google)
1.2. Dosya Uzantısına Göre E-İçerik Arama (Google-Yahoo)
1.3. Özelleştirilmiş Konu Taraması Yapma (Google-Bing)
1.4. Video İndirme Programı Kurma
1.5. Orbit Programı Kullanılarak Video İndirme
1.6. İndirilen Videoları Farklı Video Formatlarına Dönüştürme
1.7. Java Programını İndirme ve Bilgisayara Kurma
1.8. Gelişmiş Arama ile Belirli bir Sitede ya da Alanda Arama
1.9. Nesne Ambarlarında E-İçerik Arama
1.10. Önbellekte Arama Yapma
1.11. Arama Sonuçlarını Arama Diline Çevirme
1.12. Bulunan E-İçerikleri Bilgisayara Kaydetme
35

2. 4.1. E-İçerik Arama ve Bulma
Teknolojinin eğitimde etkin bir şekilde kullanımı için uygun içeriğe sahip olmak ve bunları
kullanmak önemli faktörlerden biridir. Ancak okullarda öğretmenlerin her dersin
kazanımlarına ve öğrencilerin fiziksel, bilişsel ve duyuşsal gelişimlerine uygun e-içerik
hazırlamaları için yeterli zamanları ve yeterlilikleri bulunmamaktadır (Göktaş, Yıldırım &
Yıldırım, 2008). Bu durumda, İnternet üzerindeki farklı derslerin farklı kazanımlarına yönelik
hazırlanmış e-içerikleri kullanmak ve bu e-içeriklere ulaşma yollarını bilmek önem
kazanmaktadır. Bu bölümde, öğretmenlere İnternet üzerinden istedikleri e-içeriklere nasıl
ulaşacaklarına yönelik bilgiler, etkinliklere dayalı olarak sunulmuştur. Bölüm bu yönüyle; e-
içerikleri arama ve bulma noktasında kullanıcılardaki bilgi eksikliğini gidermeyi
amaçlamaktadır.
İnternet üzerindeki aramalarda akla ilk gelen arama motorlarıdır. Arama motorları İnternet
ağında saklanan bilgilerin büyük bir kısmını kaydetmekte böylece bulunması istenilen
ifadelerin arama motoruna girilmesiyle var olan kayıtlarda istenen bilgi hızla aranmaktadır.
Günümüzde birçok arama motoru bulunmakla birlikte her birinin çalışma prensibi birbirinden
farklı olabilmektedir. Bazıları arama işlemlerini dizinlerde ya da kategorilerde yaparken
bazıları, anahtar kelime arama mantığıyla çalışmaktadır (Başaran, 2005). Çok kullanılan
arama motorlarının bazıları Tablo 1.1’de verilmiştir.
Tablo 1.1. Arama motorları
http://www.google.com
http://www.yahoo.com
http://www.bing.com
http://www.ask.com/
36

3. http://www.mywebsearch.com
Yukarıdaki arama motorlarının yanı sıra, kendi arama motorlarına girilen anahtar sözcükleri
diğer arama motorlarında da aratıp bulunan bütün sonuçları kullanıcıların ekranlarına
yansıtan Meta arama motorları da mevcuttur. Bunlardan bazıları Tablo 1.2’de sunulmuştur.
Tablo 1.2. Meta arama motorları
Meta Arama Motorları
http://www.metacca.com http://www.opentext.com http://www.academicindex.n
http://www.mamma.com http://www.webcrawler.c et
http://www.dogpile.com
http://www.metacrawler.com om
4.1.1. Arama Yapma
Arama motorları İnternet’te bir konu hakkında araştırma yapmak için en sık kullanılan
araçlardır. Ancak bazen arama yaparken arama motorlarında yer alan binlerce adresten
amaca hizmet eden bilgiye erişmek oldukça zaman alabilmektedir. Bu nedenle arama
sırasında bazı püf noktaları göz önünde bulundurmak gerekir. Şekil 1.1’de arama
motorlarına örnek olarak Google arama motoru sayfası gösterilmiştir.
Şekil 1.1. Google arama motoru ana sayfası
Google arama motoru ana sayfasında bulunan ögeler (seçenekler) ve kullanım amaçları Tablo
1.3’te detaylı olarak sunulmuştur.
37

4. Tablo 1.3. Google arama motoru ana sayfasında bulunan ögeler
Google arama motoru web adresinin yazılacağı adres
çubuğu
Anahtar kelimenin yazılacağı alan
Anahtar kelimeyi yazdıktan sonra arama yapmak için
tıklanır.
Arama seçeneklerinin özelleştirilmesi amacıyla arama
şeklini belirlemek için tıklanır.
Arama yapılan anahtar kelimeyi farklı dillerde bulup
arama yapılan dile çevirmeyi sağlar.
Google arama motoru genel arama ayarlarını yapmak
için tıklanır. (Arama yapılacak dil, arama sayfasında
görüntülenecek kayıt sayısı, arama sonuçlarının
görüntüleneceği yer vb.)
Aramayı özelleştirilmiş alanlarda yapmak için kullanılan
sekmelerdir.
4.1.1.1. Uygun Anahtar Kelimeleri Belirleme
Herhangi bir arama motorunda aramaya başlamadan önce yapılması gereken en önemli şey,
aranan içeriğe ulaşılmasını kolaylaştıracak en uygun anahtar kelimeleri belirlemektir.
Taramalarda kullanılacak anahtar kelimeler seçilirken mümkün olduğunca yalın kelimeler
kullanılmalı, eklerden ve tam cümle ibarelerinden kaçınılmalıdır. Aranılan içeriğe uygun
anahtar kelimeleri belirlemek için ise:
Hangi konuya yönelik içerik arandığı belirlenir.
Belirlenen konuya ilişkin e-içeriğin hangi öğrenci seviyesine göre aranacağı saptanır.
E-içeriğin öğrenme seviyesine göre hangi öğrenme türleri içereceği belirlenir.
Belirlenen konuda öğrencilere hangi hedeflerin kazandırılmak istendiği yazılır.
Kazanımlarda yer alan önemli ve ön plana çıkan kelimeler tespit edilir.
Ortaya çıkan kelimelerden amacı en iyi yansıtanlar belirlenir.
Alternatif anahtar kelimeler de aranmalıdır (Örneğin: “Mersin” hakkında bilgi
edinmek için “Mersin” kelimesi yerine “İçel” kelimesi de kullanılabilir).
38

5. Araştırılacak konuyla ilgili amaca uygun arama yapabilmek için uygun anahtar kelimeleri belirlemek;
zaman kaybını önlemek açısından önemlidir. Etkinlikte:
 “Trafik ışıklarına uyma” konusu ele alınmıştır.
 Aranacak olan e- içerik ilköğretim 4. Sınıf öğrencilerinin seviyesine uygun içerikte olacaktır.
 Oyun türünde bir e- içerikle trafik kuralları öğrencilere öğretilecektir.
o Öğrencilerin kazanmaları gereken hedef davranış, trafik ışıklarındaki renklerin ne
anlama geldiğini söyleyebilmesi ve kavrayabilmesidir.
 Hedef davranışlar içerisinde geçen kelimelerden amaca en uygun olanlar aşağıdaki gibi
genelden özele doğru seçilmiştir:
o Trafik kuralları (eğitsel oyunu)
o Karşıdan karşıya geçme (eğitsel oyunu)
o Trafik ışıkları (eğitsel oyunu)
o Kırmızı ışık
o Sarı ışık
o Yeşil ışık
 Seçilen anahtar kelimelerden istediğinizi tırnak işareti (“”) içerisinde kullanarak Şekil 1.3’ teki
gibi arama motoruna yazınız.
4.1.1.2. Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma
Arama motorlarında uygun anahtar kelimeleri belirlemenin yanında, özelleştirilmiş anahtar
kelimeleri kullanmak da önemlidir. Tablo 1.4’te arama motorlarında özelleştirilmiş anahtar
kelimelerin nasıl kullanılacağına dair yönergeler sunulmuştur.
Tablo 1.4. Özelleştirilmiş anahtar kelimeleri kullanmak
Sembol Özelliği Örnek
Anahtar kelimelerin arasına yazılarak Ankara OR İstanbul: İçerisinde İstanbul ya
OR ikisinden birinin tercihi anlamına gelir da Ankara kelimelerinin geçtiği sonuçları
(Veya). gösterir.
Ankara+İstanbul
AND Anahtar kelimelerin hepsinin kullanılması Ankara AND İstanbul: İçerisinde İstanbul ve
(+) anlamına gelir (Ve). Ankara kelimelerinin birlikte geçtiği
sonuçları gösterir.
“Osmanlı İmparatorluğu” : Aramada
Anahtar kelimelerin parçalanmadan bir
"" doğrudan Osmanlı İmparatorluğu
bütün şeklinde aranması anlamına gelir.
kelimelerinin yan yana geçtiği sonuçlar gelir.
Büyük Anahtar kelimenizi sadece küçük harfle "chip" kelimesini yazdığınızda sayfalarında
ve yazarsanız sonuçlar içinde kelimenin hem "Chip" veya "CHİP" kelimelerinin geçtiği
39

6. Küçük küçük hem de büyük harfle kullanıldığı sonuçları bulabilirsiniz.
Harf sayfalar görebilirsiniz. Herhangi bir harfini
büyük yazarsanız o yazım şekline duyarlı
olur.
Etkinlik 1.1: Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma ( Google)
Şekil 1.2. Özelleştirilmiş anahtar kelimelerin kullanılmasıyla ilgili Google arama motorunda yapılmış
bir uygulama
Şekil 1.2’de gösterilen örnekteki arama sonucuna ulaşmak için aşağıdaki adımları takip
1
2
3
ediniz:
Bu üç adımı uyguladıktan sonra ekranınıza Şekil 1.2’deki arama sonuçları gelecektir. Bu
ekranda hem “Türkiye” hem de “harita” kelimelerinin geçtiği web adresleri listelenir. Şekil
1.3’te yapılan aramada yaklaşık olarak kaç sonuç bulunduğunu gösteren alan verilmiştir.
Şekil 1.3. Arama sonucu bulunan değer sayısı
40

7. Şekil 1.2’de verilen ekran görüntüsündeki ögeler ve açıklamaları Şekil 1.4 ve Şekil 1.5’te sunulmuştur.
Şekil 1.4. Web adresi linkleri ve açıklamaları
Şekil 1.4’te verilen açıklamalar dikkate alınarak arama sonucunda ekrana gelen linklerden amaca
uygun olduğu düşünülen link tıklanır. Böylece ulaşılmak istenen bilginin bulunduğu siteye erişim
sağlanır.
Şekil 1.5. Listelenen sonuçları görme
Şekil 1.5’te verilen açıklamalar dikkate alınarak arama sonucunda bulunan linklerin
listelerinin yer aldığı diğer sayfalara ulaşılır.
4.1.1.3. Uzantısı Bilinen Dosyaları Arama ve Bulma
Aranan konudaki anahtar kelimelerle birlikte dosya uzantıları da arama motoruna girilirse
istenen dosya türleri arasında arama yapılır. Tablo 1.5’te aranacak e-içerik türleri ve
uzantıları sunulmuştur. Bununla birlikte dosya türlerine göre e-içerik bulunabilecek site
41

8. adresleri de örnek olarak verilmiştir. Ayrıca uzantıları verilen dosyaları açmak için farklı
programların kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle gerekli programların bilgisayara yüklü
olması gerekmektedir. Tablo 1.5’te dosya türleri ve uzantılarına göre bilgisayara yüklenip
kullanılabilecek örnek programlar da listelenmiştir.
Tablo 1.5.E-içerik türleri, uzantıları, örnek siteler ve kullanabilecek programlar
Dosya
Uzantı Örnek Siteler
Türü
Sunu
ppt, pps http://www.dersimiz.com/sunumlar.asp,
dosyaları
http://www.ogretmen.info/sunumlar.asp
Doküman
doc, docx www.docjax.com
dosyaları
Veri
tablolama xls www.excel.gen.tr
dosyası
Taşınabilir
doküman pdf www.pdfsearchengine.org, www.pdfsearcher.com, pdfdatabase.com
dosyası
Resim
jpeg, gif www.picsearch.com
dosyaları
Ses mp3, www.findsoudns.com, volumo.com, yuzeser.meb.gov.tr,
dosyaları mp4, avi yuzturkedebiyatcisi.meb.gov.tr
Video yazarlikyazilimi.meb.gov.tr, kursiyernet.meb.gov.tr
mpeg, .avi www.dailymotion.com, www.youtube.com, www.videoizlepaylas.net,
dosyaları
internettv.meb.gov.tr
Animasyon www.explorelearning.com, www.theproblemsite.com,
swf
dosyası www.learninggamesforkids.com
Etkinlik 1.2: Dosya Uzantısına Göre E-İçerik Arama (Google-Yahoo)
1.Google’da dosya uzantısına göre e-içerik arama
Tablo 1.5’te listelenen dosya uzantılı belgelerin arama motorunda nasıl kullanılacağı ile ilgili
örnek uygulama Şekil 1.6’da verilmiştir.
42

9. Şekil 1.6. Google arama motorunda uzantısı bilinen bir dosyayı arama-bulma
Şekil 1.6’da, dolaşım sistemini anlatan “.ppt” uzantılı bir dosyanın arandığı ve çıkan
sonuçların bulunduğu ekran gösterilmiştir. Bu örnek aramanın nasıl yapıldığını öğrenmek için
aşağıdaki adımları takip ediniz.
1
2
3
Bu üç adımı uyguladıktan sonra ekranınıza Şekil 1.6’daki arama sonuçları gelecektir. Bu
ekranda hem “dolaşım sistemi” konusunu içeren hem de dosya türü “Power Point” olan
“.ppt” uzantılı materyallerin olduğu web adresleri listelenir. Şekil 1.7’de ise ekrana gelen
sonuçlarda dosya uzantısının nerede verildiği gösterilmiştir.
43

10. Şekil 1.7. Arama sonucu bulunan dosya uzantısını gösteren alan
Şekil 1.6’da gösterilen arama sonucu ekrana gelen linklerden, amaca uygun olduğu
düşünülen link üzerinde farenin sağ tuşuna tıklanır. Böylece ulaşılmak istenen belgenin
bilgisayara aktarımı sağlanır. Bulunan e-içeriğin bilgisayara nasıl aktarıldığını açıklayan
adımlar “Dosyaları Arşivleme” başlığı altında anlatılmıştır.
Dosya uzantısına göre e-içerik aramanın diğer bir yolu da gelişmiş arama seçeneklerini
kullanmaktır. Gelişmiş arama seçenekleri ara yüzünde, aranılan e-içeriğin dosya türü
belirtilerek arama yapılabilir. Şekil 1.8’de Google arama motorunun gelişmiş ara yüz ekranı
gösterilmektedir.
Şekil 1.8. Google gelişmiş arama sekmesinde dosya uzantısına göre arama seçenekleri
2.Yahoo gelişmiş aramada dosya uzantısına göre arama yapma
Bu etkinlikte Google arama motoru kullanılarak gösterilen uzantıya göre dosya arama uygulamasına
benzer bir uygulama, Yahoo arama motorunun “Gelişmiş Arama” sekmesiyle yapılacaktır.
44

11. Şekil 1.9. Yahoo arama motorunda “Gelişmiş Arama” sekmesine ulaşma
Ekrana gelen Yahoo arama motorunun “Gelişmiş Arama” sekmesi, Şekil 1.8’de gösterilen
Google arama motorunun “Gelişmiş Arama” sekmesiyle benzer özellikler içermektedir (Bkz.
Şekil 1.10.).
Şekil 1.10. Yahoo arama motoru “Gelişmiş Arama” sekmesi ekran görüntüsü
Şekil 1.10’de “Kavimler Göçü”yle ilgili bir yıl içinde Türkiye kökenli sitelerde yayınlanan .doc
uzantılı Microsoft Office Word belgelerinin bulunabilmesi için özelleştirilmiş bir gelişmiş
arama ekranı gösterilmektedir. Bu ekranda amaca uygun özelleştirilmiş arama yapmak için
uygulanan değişikliklerin açıklaması Tablo 1.8’de verilmiştir:
Tablo 1.8. Yahoo “Gelişmiş Arama” sekmesinde amaca uygun yapılan aramada özelleştirilen alanlar
Arama sonucu “Kavimler Göçü” ifadesinin tümünü
içeren web sitelerinin sonuç ekranında
görüntülenmesini sağlar.
45

12. Son bir yıl içerisinde güncellenmiş belgelerin yer
aldığı sonuçlara ulaşmayı sağlar.
Web adresinde. “tr” uzantısı olan web sitelerinde
arama yaparak sadece bu sitelerdeki sonuçları
ekrana getirmeyi sağlar.
Örnek: www.meb.gov.tr
Arama sonucu dosya uzantısı sadece .doc olan
belgelerin ekrana gelmesini sağlar.
3
Bu adımı da uyguladıktan sonra Şekil 1.11’deki sonuç
ekranı gelecektir.
Şekil 1.11. Yahoo “Gelişmiş Arama” sekmesiyle yapılan arama sonuçları ekranı
Şekil 1.12’teki ekran görüntüsü incelendiğinde gelişmiş arama sekmesinde verilen kriterler
de ekranın üstünde görülmektedir (Bkz. Şekil 1.12.). Şekil 1.12’de bu alanın görüntüsü
büyütülerek verilmiştir:
Şekil 1.12. Yahoo gelişmiş arama sekmesinde belirlenen kriterler
46

13. Ayrıca Şekil 1.11’de verilen kriterlere göre yapılan arama sonucunda ekrana sadece Microsoft Office
Word (.doc uzantılı) dosyalarının geldiği de görülmektedir. Şekil 1.13’te bu dosya türünün nerede yer
aldığı gösterilmiştir:
Şekil 1.13. Belirlenen kriterlere göre yapılan arama sonucunda ekrana gelen dosya türü
Bunun yanı sıra Şekil 13’te anahtar kelimenin aranması sonucunda istenen diğer kriterlere de uyan
web adresleri ve dosya uzantısının ekrana geldiği de görülmektedir. Bu alanın büyütülmüş görüntüsü
Şekil 1.14’te verilmiştir:
Şekil 1.14. Anahtar kelimenin belirlenen kriterlere göre aranması sonucu ekrana gelen dosya uzantısı
ve web sitesi türü
“Gelişmiş Arama” kriterlerine göre yapılan aramayla ekrana gelen sonuçlardaki belgelerin bilgisayara
nasıl aktarıldığı ve arşivlendiği “Bulunan E-İçeriklerin Arşivlenmesi” bölümünde ayrıntılı olarak
anlatılmaktadır.
4.1.1.4. Özelleştirilmiş Konu Tarama
47

14. Google arama motorunda farklı alanlarda arama yapmak için özelleştirilmiş sekmeler yer
almaktadır (Bkz. Şekil 1.1.). Google web sayfasının sol üst köşesindeki sekmeler kullanılarak
istenilen konu alanında tarama yapmak mümkündür. Bu bölgede yer alan sekmelerin isimleri
ve kullanım alanları Tablo 1.6’da sunulmuştur.
Tablo 1.6. Özelleştirilmiş konu taraması sekmeleri
Çalışılan Konu Alanı Özelliği
Web Web ortamında genel tarama yapar.
Görseller Anahtar kelimelerle ilgili görsellerde tarama yapar.
Haber Anahtar kelimelerle ilgili haberlerde tarama yapar.
Çeviri Yabancı dildeki bir metnin istenilen dile çevirisini yapar.
Akademik Anahtar kelimelerle ilgili akademik çalışmalarda tarama yapar.
Blog Anahtar kelimelerle ilgili blogları karşınıza çıkarır
Gmail Bireysel olarak e-posta adresi açılabilir.
Kitaplar Anahtar kelimelerle ilgili kitapları karşınıza çıkarır.
“Diğer”e tıklayarak daha fazlası dediğinizde çok daha fazla alanla
karşılaşacaksınız. Karşınıza gelen sayfada en önemli nokta “dizin” başlığıdır.
Diğer Bu alanda öğretim çalışmalarını ilgilendiren “kaynaklar” ve “oyunlar” yer
almaktadır.
“Diğer” sekmesi daha ayrıntılı bir şekilde Tablo 1.7’de gösterilmiştir.
Etkinlik 1.3: Özelleştirilmiş Konu Taraması Yapma (Google-Bing)
48

15. Bu etkinlikte, Tablo 1.6’da açıklaması verilen özelleştirilmiş arama sekmelerinin nasıl
kullanılacağı ile ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları
uygulayarak kolayca yapabilirsiniz.
1
2
Şekil 1.15. Google sayfasındaki görseller sekmesi
Şekil 1.15’teki görseller sekmesine tıklandığında arama alanına yazılan anahtar kelimeyle ilgili sadece
görsel ögelere ulaşılabilir.
3
Şekil 1.16. Görseller sekmesinde özelleştirilmiş arama yapma
49

16. Şekil 1.16’da da görüldüğü üzere görseller sekmesinde yapılan aramada anahtar kelimeyle ilgili
bulunan birçok görsel öge sonuç ekranında yer almaktadır.
4
Şekil 1.17. Görsel ögenin özelliklerin büyütülmüş şekilde gösterimi
Şekil 1.17’de gösterilen resmin büyütülmüş şekli üzerinde görülen özelliklerin açıklamalarını Şekil
1.18’de görebilirsiniz.
Şekil 1.18. Büyütülmüş resmin özelliklerinin açıklaması
Arama sonucu ekrana gelen ögelerden istediğinizin üzerine farenin sağ tuşuyla tıklayarak resmi
bilgisayarınıza da aktarabilirsiniz. Bu işlemin nasıl yapıldığı “Dosya Arşivleme” başlığı altında detaylı
50

17. olarak anlatılmaktadır. Ayrıca Şekil 1.16’da görülen arama sayfasının yan tarafında yer alan menüdeki
sekmelerden istediğinize tıklayarak da özelleştirilmiş alanlara göre arama yapabilirsiniz.
1. Bing’de özelleştirilmiş konu alan taraması yapma
Bu etkinlikte Tablo 1.6’da açıklaması verilen, Google özelleştirilmiş arama sekmeleriyle benzerlik
gösteren Bing arama motoru özelleştirilmiş arama sekmelerinin nasıl kullanılacağıyla ilgili örnek
uygulama gösterilmektedir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları uygulayarak kolayca yapabilirsiniz.
1
2
Şekil 1.19. Bing sayfasındaki video sekmesi
Şekil 1.19. Bing sayfasındaki video sekmesi
Şekil 1.19’daki “Videos” sekmesine tıklandığında arama alanına yazılan anahtar kelimeyle
ilgili sadece video ögelerine ulaşılabilir.
3
51

18. Şekil 1.20. “Videos” sekmesinde özelleştirilmiş arama yapma
Şekil 1.20’de da görüldüğü üzere “Videos” sekmesinde yapılan aramada anahtar kelimeyle
ilgili bulunan birçok video öğesi sonuç ekranında yer almaktadır.
4
5
Şekil 1.21. Video ögesinin büyütülmüş şekli
Şekil 1.21’deki fareyle tıklanarak büyütülen video ögesini simgesine tıklayarak
çalıştırabilirsiniz. Çalıştırdığınız bir videoyu simgesine tıklayarak durdurabilirsiniz. Eğer
52

19. videoyu bilgisayarınıza aktararak arşivlemek isterseniz İnternet üzerinden video indirmek için “Video
İndirme” programlarından birine sahip olmanız gerekir.
Tablo.1.8. Video dosyalarını indirme ve görüntüleme programları
İndirme programı İndirilebilecek web adresi
Orbit downloader http://www.orbitdownloader.com/tr/
İnternet download manager http://www.internetdownloadmanager.com/
Vdowlander http://vdownloader.com/tr/
FlashGet http://www.flashget.com/index_en.html
Görüntüleme programı İndirilebilecek web adresi
Gom player http://www.gomplayer.org/
Media player classic -home cinema http://mpc-hc.sourceforge.net/
Real player http://europe.real.com/realplayer/
Windows media player http://windows.microsoft.com/tr-
TR/windows/products/windows-media-player
Winamp http://www.winamp.com/media-player/tr
Tablo 1.8’de verilen programları ilgili web adreslerinden bilgisayarınıza kurarak istediğiniz video
dosyalarını görüntüleyebilirsiniz.
Etkinlik 1.4: Video İndirme Programı Kurma
Bu etkinlikte Tablo 1.8’de açıklaması verilen video indirme programlarının bilgisayara nasıl
kurulacağı ve kullanılacağıyla ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Bu programlardan
ücretsiz olan “Orbit downloader” video indirme programının kurulumu ve kullanımı
gösterilecektir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları uygulayarak kolayca yapabilirsiniz.
1
2
Bu adımlardan sonra Şekil 1.22'deki ekran görüntüsü gelecektir.
53

20. Şekil 1.22. Orbit downloader programı web sitesi görüntüsü
Orbit programını bilgisayarınıza indirmek için Şekil 1.22’de görülen “Dowmload Now” seçeneğine
tıklayınız. Ekrana Şekil 1.23’deki programı kaydet görüntüsü gelecektir.
Şekil 1.23. Orbit downloader programı bilgisayar indirme ekran görüntüsü
1
2
3
Bu adımlardan sonra indirilen orbit programını kurmak için Şekil 1.24’deki gibi orbit program
dosyasına çift tıklayınız.
54

21. Şekil 1.24. Orbit downloader setup dosyasının bulunduğu dizin
Dosyaya çift tıklandıktan sonra Şekil 1.25’teki “Çalıştır” iletişim kutusu ekrana gelecektir.
Şekil 1.25. Orbit downloader setup dosyasını çalıştırma ekranı
Programı kurmak için aşağıdaki adımları takip ediniz:
1
2
3
4
5
55

22. Şekil 1.26. Orbit downloader setup dosyasını kurma ekranı-1
Şekil 1.27. Orbit downloader setup dosyasını kurma ekranı-2
56

23. Şekil 1.28. Orbit downloader setup dosyasını kurma ekranı-3
“Next” seçeneğine tıkladıktan sonra Şekil 1.29’da görülen programın kurulmaya başladığını gösteren
kurulum ekranı gelecektir.
Şekil 1.29. Orbit downloader programının kurulumu
Kurulum işlemi bittikten sonra Şekil 1.30’daki gibi programın kurulduğunu gösteren ekran gelecektir.
57

24. Şekil 1.30. Orbit downloader programının kurulduğunu gösteren ekran
“Finish” seçeneğine tıklayarak kurulumu tamamlayınız.
“Orbit” programı kurulduktan sonra artık İnternet ortamından indirmek istediğiniz videoları “Orbit”
programını kullanarak kolayca indirebilirsiniz.
Etkinlik 1.5: Orbit Programı Kullanılarak Video İndirme
Bu etkinlikte; Tablo 1.8’de açıklaması verilen, video indirme programlarından “Orbit
Downloader” programı kullanılarak İnternet üzerindeki videoların bilgisayara nasıl
indirileceğiyle ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Video, ses vb. dosyaları indirme ve
yayımlama ile ilgili telif hakları yasasına uyulması gerektiği unutulmamalıdır. Bu uygulamayı
aşağıdaki adımları takip ederek kolayca yapabilirsiniz:
1
2
3
Yukarıdaki adımları uyguladıktan sonra ekrana Şekil 1.31’deki gibi Eğitimde Fatih Projesi ile ilgili
videoların bulunduğu video görüntüleri gelecektir.
58

25. Şekil 1.31. Arama sonucu ekrana gelen videolar
Şekil 1.31’de arama sonucunda ekrana gelen videoların adı, bulunduğu web adresi, son yüklenme
tarihi ve süresi gibi özellikleri de görülmektedir.
1
2
Şekil 1.32. Seçilen videoyu yeni pencerede açma
59

26. Bu adımlardan sonra Şekil 1.33’te verilen video ekranı görüntülenecektir.
Şekil 1.33. Yeni pencerede açılan video
Şekil 1.34. Video web adresini kopyalama ekranı
Şekil 1.35’teki ekran görüntüsü gelecektir.
60

27. Şekil 1.35. “Orbit” programı video indirme ve videonun yeri belirleme ekranı 3
Şekil 1.34’te seçtiğiniz video otomatik olarak Orbit programı video indirme ekranına kopyalanmış
4
oldu.
1
2
Şekil 1.36. İndirilen videonun bulunduğu dizin
Bu adımları uyguladıktan sonra Şekil 1.36’da görüldüğü gibi video bilgisayarınızda belirlediğiniz
konuma indirilecektir. İndirdiğiniz videoları bilgisayarınızda görüntüleyebilmek için video
61

28. görüntüleme programlarına ihtiyacınız olacaktır. Bilgisayarınızda mevcut bir video görüntüleyici yoksa
Tablo 1.8’de verilen görüntüleme programlarından herhangi birini ilgili web adresinden indirip
bilgisayarınıza kurmanız gerekmektedir. Bu işlem adımları Etkinlik 1.5’te verilen Orbit video indirme
programını yükleme adımlarıyla benzerlik gösterdiği için ayrıca anlatılmayacaktır. Diğer taraftan
bilgisayarınıza kurduğunuz video görüntüleme programıyla bilgisayarınıza indirdiğiniz bir videoyu
görüntülemek için öncelikle:
1
2
3
Şekil 1.37. İndirilen videoyu video görüntüleme programıyla açma
Şekil 1.37’de görülen video görüntüleme programlarından biri (örnek olarak “Gom player” programı)
seçildiğinde indirdiğiniz video Şekil 1.38’deki gibi görüntülenecektir.
62

29. Şekil 1.38. Video görüntüleme programı
İndirdiğiniz video ve ses dosya uzantılarını değiştirmek için dönüştürme programlarına ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu programlardan bazıları Tablo 1.9’da sunulmuştur.
Tablo 1.9. Video ve Ses dosyalarını farklı formatlara dönüştürme programları
Program adı İndirilebilecek web adresi
Quick Media Converter http://quick-media-converter.en.softonic.com/
Total Video Converter http://download.chip.eu/tr/Total-Video-Converter-3.14_873293.html
SC Video Converter http://www.softwareclub.ws/v_split.html
Free Flv to Avi Converter http://www.brothersoft.com/pazera-free-flv-to-avi-converter-
FormatFactory http://format-factory.en.softonic.com/
67648.html
Freez Flv to Mp3 Converter http://freez-flv-to-mp3-converter.en.softonic.com/
Bu dönüştürme programlarının verilen web adreslerinden indirilme ve bilgisayara kurulma
aşamaları Etkinlik 1.5’de verilen Orbit video indirme programını yükleme adımlarıyla
benzerlik göstermektedir.
Etkinlik 1.6: İndirilen Videoları Farklı Video Formatlarına Dönüştürme
Bu etkinlikte; video dosyalarını Tablo 1.9’da listelenen video dönüştürme programlarından
“Quick Media Converter” programı kullanılarak nasıl farklı video formatlarına
dönüştürüleceğiyle ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları
1
63

30. uygulayarak kolayca yapabilirsiniz:
Şekil 1.39. Quick Media Converter programını çalıştırma
Başlat menüsünden çalıştırdığınız programın ekran görüntüsü Şekil 1.40’da verilmiştir.
Şekil 1.40. Quick Media Converter programı ekran görüntüsü
Programı çalıştırdıktan sonra:
64

31. Şekil 1.41. Dönüştürülecek videoyu Quick Media Converter programında açma
Converter programında açılan videonun dosya uzantısı “.flv” olan video formatıdır. Bu video
formatını “Windows Media Player” video görüntüleyici programında çalıştırabilmek için “.wmv”
uzantılı video formatına dönüştürülecektir. Bu işlem için uygulanması gereken adımlar aşağıdaki
gibidir:
1
2
3
Şekil 1.42. Dönüştürülecek videoyu Quick Media Converter programında açma
65

32. Bu işlem adımlarından sonra ekrana Şekil 1.43’deki gibi dönüştürülen videonun kaydedileceği yeri
belirleme iletişim kutusu gelecektir.
Şekil 1.43. Dönüştürülen videonun kaydedileceği yeri belirleme
1
2
3
Ekrana Şekil 1.44’deki gibi dönüştürme işleminin başladığını gösteren görüntü gelecektir.
66

33. Şekil 1.44. Dönüştürme işleminin devam ettiğini gösteren ekran
1
2
3
4
Şekil 1.45. Dönüştürülen videoyu video görüntüleme programıyla açma
Bu işlemlerden sonra dönüştürülen video Şekil 1.46’daki gibi video Windows Media Player
programında görüntülenebilecektir.
67

34. Şekil 1.46. Dönüştürülen videonun Windows Media Player programındaki görüntüsü
Bunun yanı sıra İnternet üzerinde ulaşılan bazı hareketli görüntüler video yerine flash animasyonu
olarak kaydedilmiş olabilir. Bu flash animasyon dosyalarını indirmek ve bilgisayarda görüntülemek için
de ek yazılımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yazılımlardan bazıları Tablo 1.10’da verilmiştir.
Tablo 1.10. Flash dosyalarını indirme ve görüntüleme programları
İndirme programı İndirilebilecek web adresi
Orbit downloader http://www.orbitdownloader.com/tr/
FlashGet http://www.flashget.com/index_en.html
Save flash http://www.saveflash.com/
Görüntüleme programı İndirilebilecek web adresi
Flash player http://www.adobe.com/tr/products/flashplayer/
Gom player http://www.gomplayer.org/
Sothink SWF Decompiler http://www.sothink.com/product/flashdecompiler/
Flv player http://www.flvplayer.com/
Tablo 1.10’da listelenen, İnternet üzerinde bulduğunuz flash animasyon dosyalarını indirmek için
kullanılan programların bilgisayara kurulum aşaması Etkinlik 1.5’te verilen Orbit programını indirme
aşamalarıyla benzerlik göstermektedir. İnternet üzerinde bulduğunuz flash animasyon dosyalarını
indirmek için de Orbit programını kullanabilirsiniz. Flash dosyalarını indirmek için uygulanması
gereken işlem adımları Etkinlik 1.5’de verilen Orbit programı kullanılarak video indirme adımlarıyla
benzerlik göstermektedir.
Tablo 1.10’da verilen flash görüntüleme programlarından istediğinizi, ilgili web adreslerinden
bilgisayarınıza kurarak flash dosyalarını görüntüleyebilirsiniz. Bu programları indirmek için gerekli
işlem adımları Etkinlik 1.5’te verilen Orbit video indirme programını yükleme adımlarıyla benzerlik
göstermektedir.
68

35. Etkinlik 1.7: Java Programını İndirme ve Bilgisayara Kurma
İnternet’te online oyun oynamanızı, dünyanın dört bir yanındaki insanlarla sohbet etmenizi, resimleri
üç boyutlu olarak görüntülemenizi ve daha pek çok etkinliği yapmanızı sağlayan önemli bir yazılım
mevcuttur: “Java yazılımı”. Bu yazılım olmadan İnternet üzerinden yapılabilecek birçok işlemde
görüntülenememe sorunuyla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle bilgisayarınıza “Java” programını
yüklemek için aşağıdaki işlem adımlarını takip ediniz:
1
2
3
Ekrana Şekil 1. 47’deki “Java” programı yükleme sayfası gelecektir.
Şekil 1.47. Java programı yüklemek için girilen İnternet sayfası
69

36. 1
2
Bu işlemlerden sonra İnternet üzerinde online oyun oynama, dünyanın dört bir yanındaki insanlarla
sohbet etme gibi birçok işlemde karşılaşılabilecek görüntülenememe sorunu ortadan kalkmış
olacaktır.
4.1.1.5. Gelişmiş Arama
Google arama motorunda aramayı özelleştirmek için “Gelişmiş Arama” da yapılabilir. Bu arama
işleminin nasıl yapıldığını aşağıdaki adımları takip ederek öğrenebilirsiniz:
1
Böylece Şekil 1.46’daki Google “Gelişmiş Arama” sayfası ekrana gelecektir:
Şekil 1.48. Google arama motoru “Gelişmiş Arama” ekran görüntüsü
Gelişmiş arama seçenekleriyle arama yapmak için: Şekil 1.48’deki ekranda görüntülenen
alanlardan, arama yapılan anahtar kelimenin amacına uygun olan seçenekleri tercih
edebilirsiniz. Örneğin:
Aramanın dilini değiştirebilirsiniz.
70

37. Arama sonuçlarının her sayfada kaçar tane görüntüleneceğini belirleyebilirsiniz.
Hangi dosya türündeki sonuçları ekrana getireceğini belirleyebilirsiniz.
Gelişmiş aramada ortaya çıkan sonuçları çeşitli uygulamalar yaparak görebilirsiniz.
Etkinlik 1.8: Gelişmiş Arama ile Belirli bir Sitede ya da Alanda Arama
Gelişmiş arama web siteleri, alan adlarına göre arama yapma imkânı sunmaktadır. Aşağıda İnternet
adreslerinin alan adları ve adreste alan adının bulunduğu kısımların altı çizili olarak gösterilmiştir:
www.atauni.edu.tr gov : Hükümet kuruluşları
edu : Eğitim kurumları ( üniversiteler gibi )
www.hilalkentlisesi.meb.k12.tr
org : Ticari olmayan, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar
www.dmi.gov.tr
meb.k12.tr: Millî Eğitime Bağlı Okullar
com : Ticari kuruluşlar
mil : Askerî kuruluşlar
net : Servis sunucuları ( İnternet servis sağlayıcı gibi )
ac : Akademik kuruluşlar ( Bazı ülkelerde edu yerine
kullanılmaktadır.)
Bu özellik sadece üniversitelerin sayfalarında ya da sadece Millî Eğitime bağlı okulların web
sayfalarında arama yapılmak istendiğinde kullanılabilir. Millî Eğitime bağlı okulların web sayfalarında
“Sakarya Savaşı” ile ilgili araştırma yapmak için aşağıdaki adımları takip ediniz:
1
2
3
4
71

38. Şekil1.27. Alan Adına göre Arama Yapma
Şekil 1.49. Alan adına göre arama yapma
Bu adımı da uyguladıktan sonra Şekil 1.50’deki sonuç ekranı gelecektir:
Şekil 1.50. Alan adına göre arama sonuç ekranı
Şekil 1.50’deki ekran görüntüsü incelendiğinde MEB uzantılı web sayfaları arasından içeriğinde
“Sakarya Savaşı” geçen web sitelerinin geldiği görülmektedir.
4.1.1.6. Nesne Ambarlarında Arama
Arama motorlarında e-içerik arama ve bulmanın dışında bir başka e-içerik arama-bulma şekli daha
bulunmaktadır: “Nesne Ambarları ” Web ortamlarındaki öğrenme nesnelerinin sayılarının artışı
nedeniyle bu nesneleri belli sınıflandırmalarla depolayıp kolay erişime imkân veren mekanizmalara
ihtiyaç duyulmuş ve “Öğrenme Nesnesi Ambarları” veya “Öğrenme Nesnesi Depoları” adı verilen
nesne ambarları ortaya çıkmıştır (Karaman, 2005; Acun, 2009; Çakıroglu & Akkan, 2009). Bu nesne
ambarlarından bazıları Tablo 1.9’de sunulmuştur:
72

39. Tablo 1.12. E-İçerik bulmada kullanılan yurt dışı ve Türkiye kökenli bazı nesne ambarları
Yurt dışı Kaynaklı
Multimedia Educational Resource for Learning and Online http://www.merlot.org
Teaching
Apple Learning Interchange — Learning Resources (ALI) http://ali.apple.com/ali
National Library of Virtual Manipulatives (NVLM) http://nlvm.usu.edu/en/nav/
NTCM llimunations http://illuminations.nctm.org/
Shodor Education Foundation http://www.shodor.org/interactivate/
Alberta Education http://learnalberta.ca
Türkiye Kaynaklı
Netdök http://www.ogrenmenesneleri.org/
Samap http://samap.ibu.edu.tr/
Türkiye tarımsal öğrenme nesneleri deposu (türkönde) http://traglor.cu.edy.tr
Etkinlik 1.9: Nesne Ambarlarında E-İçerik Arama ve Bulma
1.Atanesa örneği,
Bu etkinlikte Tablo 1.8’de listelenen nesne ambarlarından Türkiye kaynaklı ilk nesne ambarı olan
“ATANESA” nesne ambarında e-içerik arama ve bulma uygulaması yapılmıştır. Web tarayıcınızı
(Internet Explorer, Mozzilla Firefox vb.) açıp, http://atanesa.atauni.edu.tr/ adresine girin.
Ekrana Şekil 1. 51’deki görüntü gelecektir
Şekil 1.51. ATANESA nesne ambarının ana sayfa görüntüsü
1
73

40. Şekil 1.52. Nesne arama ekranı
Üyelik işlemlerinden sonra e-içerik araması yapmak için aşağıdaki adımları takip ediniz.
2
3
Şekil 1.53. Gelişmiş arama ekranı
4
5
6
Ekrana Şekil 1.54’te görülen arama sonuçlarının listelendiği sayfa gelecektir.
74

41. Şekil 1.54. Gelişmiş arama sonuç ekranı
Şekil 1.28’de verilen görüntüde e-içeriğin özellikleri ve indirme ekranı görülmektedir:
7
Ekrana Şekil 1.29’de görülen kaydetme alanı gelecektir:
Şekil 1.55. e-içeriği kaydetme ekranı
8
2.Merlot örneği
Bu etkinlikte; Tablo 1.12’de listelenen nesne ambarlarından Yurt dışı kaynaklı nesne ambarı olan
“Multimedia Educational Resource for Learning and Online Teaching- MERLOT” nesne ambarında
e-içerik arama ve bulma uygulaması yapılmıştır.
1
75

42. Ekrana Şekil 1. 56’daki görüntü gelecektir:
Şekil 1.56. MERLOT nesne ambarının ana sayfa görüntüsü
1
2
Şekil 1.57. Nesne ambarına üye olma ekranı
3
76

43. Böylece üyelik işlemleriniz tamamlanmış olacaktır.
4
Böylece indirmek istediğiniz öğrenme nesnelerine kolaylıkla ulaşabileceksiniz. Bunun için
aşağıdaki örnek nesne arama aşamalarını takip ediniz:
5
Şekil 1.58. Anahtar kelime yazma
6
Ekrana Şekil 1.59’da görüldüğü gibi “dna” anahtar kelimesini içeren çok sayıda materyal gelecektir.
77

44. Şekil 1.59. Arama sonucu ekrana gelen materyaller
Ekrana Şekil 1.60’taki gibi nesnenin ayrıntılarını gösteren sayfa gelecektir.
Şekil 1.60. Bulunan nesnenin detaylarını veren sayfa görüntüsü
Nesnenin bulunduğu web adresine girip ayrıntılı bilgi almak isterseniz Şekil 1. 60’ta gösterilen “Go to
materyal” seçeneğine tıklayabilirsiniz.
78

45. Nesneyi bilgisayarınıza kaydetmek istiyorsanız nesne üzerindeyken farenin sağ tuşuna tıklayıp “Resmi
farklı kaydet” i seçiniz. İnternet üzerinde arama sonucu bulunan bir belgeyi bilgisayara kaydetme
işlemi Etkinlik 1.12’de verilen aşamalarla benzerlik göstermektedir.
4.1.1.7. Önbellek (Cache)’te Arama
Google, tarama esnasında incelenen sayfaların bir kopyasını, orijinal sayfaya ulaşılamadığı
durumlarda görüntülemek amacıyla yedek olarak saklar. Eğer ziyaret etmek istediğiniz web sitesi
ulaşmada sorun yaşanıyorsa veya web adresi engellenmişse Google'ın önbelleğini kullanarak web
sitesine ulaşmayı deneyebilirsiniz.
Etkinlik 1.10: Önbellekte Arama Yapma
1
2
Böylece Şekil 1.61’deki gibi Google arama sonuç sayfası ekrana gelecektir:
Şekil 1.61. Google Arama Sonuç Ekranı
Google’da arama yaptığınızda ekrana gelen sayfa linklerinin altında bulunan “Önbellek” bağlantısına
tıklayarak sayfanın en son ziyaret edildiği hâline ulaşılabilirsiniz. Önbelleği kullanarak sitelere
erişmenin bir diğer yolu ise Google arama motorunda anahtar kelimelerin yazıldığı alana
“cache:siteadı”nın yazılmasıdır. Bu işlemi yaparken “cache:”den sonra boşluk bırakılmamasına dikkat
edilmelidir.
1
79

46. Şekil 1.62. Google arama ekranı
Bazı arama sonuçlarında “Önbellek” bağlantısı yoktur. Bunun nedeni, sitelerin Google veya site sahibi
tarafından site içeriğinin dizine alınmasına izin verilmemesidir. Önbelleğe alınmış sayfa
görüntülendiğinde sayfa başında bu sayfanın en güncel sürüm olmayabileceğini belirten bir
hatırlatma yer alacaktır. Önbelleğe alınmış sürümde arama yapılan sorguyla eşleşen terimler
vurgulanarak sorgu sonucu eşleşen terimlerin daha kolay görüntülenebilmesi sağlanır. Önbelleğe
alınmış sayfa görüntüsü Şekil 1.63’te verilmiştir.
Şekil 1.63. Sitenin önbellek görünümü
4.1.1.8. Arama Sonuçlarını Arama Diline Çevirme
Anahtar kelimeler kullanılarak yapılan arama sonucunda ekrana gelen farklı dillerdeki site içeriklerini
arama yapılan dile çevirmek için izlenen yol, Etkinlik 1.11’te açıklanmıştır:
Etkinlik 1.11: Arama Sonuçlarını Arama Diline Çevirme
Yapılan arama sonucunda ekrana gelen farklı dillerde web sitelerinin arama diline çevrilmesi için Şekil
1.64’te görülen “Bu sayfanın çevirisini yap” bölümüne tıklanır.
80

47. Şekil 1.64. Arama sonuçlarını arama dilen çevirme
4.1.2. Bulunan E-İçerikleri Arşivleme
Bulunan e-içeriklerin bilgisayarda veya bir depolama aygıtında arşivlenmesi daha sonra
kullanımı açısından önemli bir noktadır. Arşiv düzenli olursa bilgiler öğrenci seviyesine, derse
ve konuya göre depolanarak zamandan tasarruf edilebilir. Bunun için, arama motorlarından
ulaşılan dosyaların türlerine, amaçlarına, konu alanlarına, başlıklarına vb. göre arşiv
oluşturmak daha sonra arşivlenen dosyalara ulaşmayı kolaylaştıracak ve karmaşıklığı
önleyecektir.
Bu bölümde önceki bölümde nasıl bulunduğu anlatılan “dolaşım sistemi.ppt” dosyasının
bilgisayara aktarılması için yapılacak olan kaydetme işlemi gösterilecektir. Bu işleme
geçmeden önce “Dosya Uzantısına Göre E-İçerik Arama” etkinliğindeki adımları takip ederek
“dolaşım sistemi.ppt” dosyalarının yer aldığı web sitelerinin listesini gösteren arama
sonuçlarına ulaşınız. Daha sonra arşivleme işleminin nasıl yapıldığını öğrenmek için aşağıdaki
adımları takip ediniz:
Etkinlik 1.12: Bulunan Dosyaları Bilgisayara Kaydetme
1
81

48. Şekil 1.65. Bilgisayara kaydedilmek istenen .ppt uzantılı dosyanın üzerine sol tuşla tıklama
2
Şekil 1.66. Dosya Yükleme İletişim kutusu
82

49. 3
4
5
6
Şekil 1.67. Kaydedilecek dosya için konu alanına uygun yeni bir klasör oluşturma
Bu adımları uyguladıktan sonra Şekil 1.68’deki gibi “Yeni Klasör”ün oluştuğunu gösteren
görüntü ekrana gelecektir.
83

50. Şekil 1.68. “Yeni Klasör” oluşturma
7
8
Şekil 1.69.Oluşturulan “Yeni Klasör”ün ismini değiştirme
9
84

51. Şekil 1.70. “SİSTEMLER” klasörünün yeri ve dosya ismi
Şekil 1.70’te, oluşturulan “SİSTEMLER” klasörünün bilgisayardaki yeri gösterilmiştir.
10
Şekil 1.70’te, gösterilen “dosya ismi değiştirme” işleminde dosyaya isim verirken önemli bir
noktaya dikkat çekmek gerekmektedir. Arama motorlarından indirilen dosyalara, dosyanın
içeriğinde bulunan bilgileri hatırlamaya yardımcı isimler verilmesi arşivleme işleminde
kolaylık sağlayacaktır.
11
12
85

52. Şekil 1.71 Kaydedilen dosyanın bulunduğu dizini açma
Böylece İnternet’ten bilgisayarınıza indirdiğiniz dosyanın hangi dizinde, hangi isimle kaydedildiğini
Şekil 1.72’deki gibi görebilirsiniz:
Şekil 1.72. Kaydedilen dosyanın bulunduğu dizin ve dosyanın özellikleri
Şekil 1.72’de ayrıca kaydedilen dosyanın dosya türü, oluşturulma tarihi ve boyutu hakkında da bilgi
edinilebilir.
4.1.3. Konu Alanında Arama Stratejisi Belirleme
86

53. Bu bölüme kadar sunulan etkinlikler herhangi bir konu alanında nasıl arama yapılacağına dair ayrı ayrı
adımları belirtirken burada bunların genel bir algoritması verilmeye çalışılmıştır. Konu alanına göre
arama stratejileri belirlemede izlenen adımlar Şekil 1.73’te özetlenmiştir:
87

54. Şekil 1.72. Arama stratejisi belirleme
4.1.4. Yararlı Siteler
88

55. Bilgisayar destekli eğitim için kullanılabilecek bazı faydalı siteler aşağıda listelenmiştir. Bu
listeden istediğiniz web adresine İnternet tarayıcınız aracılığıyla ulaşabilirsiniz.
4.2. E-İÇERİK SEÇME
89

56. Bölüm Kazanımları
E-İçerik Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Temel Özellikleri Kavrama
Çoklu Ortam İlkelerini Kavrama
Görsel Bileşenlerin Sahip Olması Gereken Özellikleri Kavrama
Sözel Bileşenlerin Sahip Olması Gereken Özellikleri Kavrama
Öğrenci İlgisini Arttıran Bileşenlerin Sahip Olması Gereken Özellikleri Kavrama
E-İçeriğin Biçimlendirilmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Özellikleri Kavrama
E-İçeriğin Düzenlenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Özellikleri Kavrama
İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Simülasyon” Seçme
İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Eğitsel Oyun” Seçme
İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Çalışma Yaprağı” Seçme
İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Sunu” Seçme
İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Öğrenme Nesnesi” Seçme
İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Öğretimsel Blog” Belirleme
İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Eğitsel Video” Seçme
Etkinlikler
Simülasyon Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Eğitsel Oyunların Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Öğrenme Nesnesi Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
90

57. 4.2.1. E-İçerik Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Temel Özellikler
E-İçeriklerin amaca, öğrencilerin özelliklerine ve öğrenme ortamına uygunluğunu belirlemek
amacıyla genel olarak bütün e-içeriklerde (oyunlar, simülasyonlar, animasyonlar, çalışma
yaprakları, sunular, web günlükleri vb.) aşağıdaki özellikler aranmalıdır (Seferoğlu, 2006):
Tablo 2.1. E-İçerik seçiminde dikkat edilmesi gereken temel özellikler
Özellikler Yorumlar
Amaca uygunluk
Öğrenciye uygunluk
Teknik yeterlilik
Etkileşimlilik
İlgi ve dikkat çekicilik
Doğruluk ve güncellik
Başarısının kanıtlanmışlığı
Tarafsızlık
Dilin doğru, güzel ve etkiliği
4.2.2. Farklı E-İçerikleri Seçme
Bu kısımda ise e-içerikler üzerinde ayrı ayrı durularak belirtilen her bir e-içerik türünün hangi
niteliklere sahip olması gerektiğine yer verilecektir.
4.2.2.1. Simülasyon (Benzetim-Canlandırma)
Simülasyonların aşağıda verilen faydaları dikkate alındığında simülasyonların nasıl seçileceğine dair
fikir edinilebilir (Alessi & Trollip, 2001):

58. Bunların yanı sıra kullanılacak simülasyonların sistem ya da durumu doğru ve uygun bir şekilde
yansıtmasına, kullanılmasına ilişkin bilgileri içermesine de dikkat edilmelidir (Roblyer, 2006). Şekil
2.1’de yer alan simülasyon, uzun zaman sürecinde gerçekleşen buzulların erimesi olayını çok kısa bir
süreçte öğrencilerin gözlemlemesine olanak vermektedir. Şekil 2.1 ve Şekil 2.2’de çeşitli simülasyon
örnekleri yer almaktadır:
Şekil 2.1. Buzulların erimesini konu alan bir simülasyon
Şekil 2.2’de yer alan sanal elektrik laboratuvarı simülasyonu öğrencilere herhangi bir tehlike ile karşı
karşıya kalmadan, simülasyonda yer alan deney malzemelerini kullanarak diledikleri kadar elektrik
devresi kurma ve bunu test etme olanağı sunmaktadır.
Şekil 2.2. Elektrik devlerine yönelik bir simülasyon
92

59. Dersinizde kullanmayı planladığınız bir simülasyonu, e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler
ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Bunun için kontrol listesinin her bir
adımına  işareti koyunuz.
Özellikler Yorumlar
Sistem ya da durumu doğru ve uygun bir şekilde
yansıtmaktadır.
Gerçekte denenmesi zor ya da tehlikeli olan konuların
gösterimine imkân vermektedir.
Öğrenciye istediği kadar tekrar imkânı sunmaktadır.
Karmaşık sistemlerin basitleştirilmesini sağlamaktadır.
Daha ucuza mal olmaktadır.
Normal hayatta çok yavaş gerçekleşen olaylar simülasyonlar
yardımıyla daha kısa sürede, çok hızlı gerçeklesen olaylar da
normal hızda gösterilebilmektedir.
Öğrenci motivasyonunu sağlamaktadır.
Simülasyonun kullanımına ilişkin bilgileri içermektedir.
Temel düzeydeki öğrenciler için anında geribildirim
vermektedir.
İleri düzeydeki öğrenciler için doğal geribildirim vermektedir.
Etkinlik 2.1: Simülasyon Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Şekil 2.3 ve Şekil 2.4’te “Buzulların Erimesini Etkileyen Faktörler1” konusunu ele alan bir simülasyon
örneği sunulmaktadır. Simülasyon başlangıç ve ileri olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır. Şekil
2.1’deki gibi “başlangıç” seviyesinde yıllara göre kar yağışı, deniz seviyesi, hava sıcaklığı ve ortalama
yağan kar miktarının buzulları nasıl etkilediğine yönelik öğrencinin içerikle etkileşimine olanak
sağlayan uygulama ekranı verilmiştir.
1
İlgili simülasyon http://phet.colorado.edu/en/simulations/translated adresinden alınmıştır.
93

60. Şekil 2.3. Buzulların erimesini etkileyen faktörler konusunu ele alan simülasyon
Şekil 2.4’ te öğrencilerin oluşan sonuçları yorumlamalarını kolaylaştıracak “buzul uzunluğu-
zaman”, “denge çizgisi rakımı-zaman”, “buzul stoğu-yükseklik”, “hava sıcaklığı-yükseklik”
grafiklerinin çizildiği ekran verilmiştir.
Şekil 2.4. Simülasyonun sunduğu yıllara göre buzul stoğu yükseklik grafiği (İleri Aşaması)
94

61. Ele aldığımız bu simülasyon bulunması gereken genel özelliklere göre incelendiğinde:
1
2
3
4
5
6
4.2.2.2. Eğitsel Oyunlar
Eğitsel oyunların seçiminde dikkat edilmesi gereken özellikler aşağıdaki gibidir (Alessi & Trollip, 2001):
Piyasada çok çeşitli eğitsel oyunlar bulunmaktadır. Aşağıdaki diyagramda farklı branşlara yönelik
eğitsel oyun örnekleri gösterilmekte ve içerikleri hakkında bilgiler verilmektedir:
95

62. Dersinizde kullanmayı planladığınız bir oyun için e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler
ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Bunun için kontrol listesinin her bir
adımına  işareti koyunuz.
Özellikler Yorumlar
Oyuncuların rolleri açık ve nettir.
Oyunda farklı çabaların sarf edildiği çeşitli düzeyler bulunmaktadır.
Oyunun şiddet içermemektedir.
Şanstan ziyade öğrenme, kazanan ve beceri ödüllendirilmektedir.
Öğrencinin ilgisini daha fazla çekebilmek için oyun öğrencilere gizli, şifreli
bilgiler sunmaktadır.
Kurallar, açıkça belirtilmektedir.
Oyun, öğrencilere stratejik kararlar alabilmek için bilgiler sunmaktadır.
Dışsal motive edicilerden ziyade içsel motive edicilere odaklanılmaktadır.
Öğrenciye istediğinde kurallara bakma olasılığı tanınmaktadır.
96

63. Etkinlik 2.2: Eğitsel Oyun Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Şekil 2.5, Şekil 2.6 ve Şekil 2.7’de “tek ve çift sayılar2” konusunu ele alan bir eğitsel oyun örneği
sunulmaktadır. Şekil üzerine yerleştirilmiş numaraların ne anlama geldiğini ilgili şeklin altında yer alan
“bulunması gereken özellikler” listesinden kontrol edebilirsiniz.
1
3
3
32
11
11
22
11
26
h1
Şekil 2.5. Tek ve çift sayılar konusunda hazırlanan eğitsel oyun örneği (giriş ekranı)
11
12
3
7
v3
43
33
35
4
Şekil 2.6. Tek ve çift sayılar konusunda hazırlanan eğitsel oyun örneği (oyundan kesitler)
Şekil 2.7’de, kullanıcılara oyunun amacının ne olduğu ve bu amaca nasıl ulaşılacağına yönelik
yönergeleri içeren açıklayıcı bilgilerin yer aldığı ekran görüntüsü yer almaktadır.
2
İlgili oyun www.oyunportali.odtu.edu.tr adresinden alınmıştır.
97

64. 7
4
Şekil 2.7. Tek ve çift sayılar konusunda hazırlanan eğitsel oyun örneği (oyundan kesitler)
Şekil 2.7’de görüldüğü üzere kullanıcının görüntüsü kamera yardımıyla oyuna aktarılmakta ve
kullanıcı el-kol hareketleriyle oyundaki avatarı yönlendirebilmektedir. Bu doğrultuda kullanıcıdan
verilen süre içerisinde çift ve tek sayıları ilgili kutulara yerleştirmesi istenmektedir. Kullanıcının yaptığı
hamlelerde kullanıcıya dönütler verilmektedir; doğru yapılan her yerleştirme için puan alınmakta,
rakamlar kutucuklara yerleştirilemeden yere düşerse verilen oyun hakları azalmaktadır. e-içeriği bir
eğitsel oyunda bulunması gereken özellikler açısından incelersek:
1
2
3
4
5
6
7
98

65. 4.2.2.3. Çalışma Yaprağı
Çalışma yaprağının seçiminde dikkat edilmesi gereken temel özellikler şu şekildedir:
Şekil 2.8’de kütle ve ağırlık konusunda hazırlanmış bir çalışma yaprağı yer almaktadır. Bu çalışma
yaprağını edindiğiniz bilgilere göre inceleyiniz.
99

66. Şekil 2. 8. Kütle ve ağırlık çalışma yaprağı
100

67. Dersinizde kullanmayı planladığınız bir çalışma yaprağı e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken
ilkeler ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Fakat kontrol listesi kullanırken
konu başında belirtilen temel ilkelere de bakılmalı, ek olarak kontrol listesinden yararlanılmalıdır.
Bunun için kontrol listesinin her bir adımına  işareti koyunuz.
Özellikler Yorumlar
Çalışma yaprağında kullanılan sözcük ve cümleler öğrenci
düzeyine uygundur.
Çalışma yaprağında kısa ifadelerin kullanım şekli doğrudur.
Öğrencilerin öğrenmeleri istenilen ifadelerin altı çizilmiştir.
Yönergeleri kullanılış sırasına göre verilmiştir.
Bir defada, sadece bir yönerge verilmiştir.
Sorular veya yapılacak işlemler kolayca görülebilmektedir.
Görseller basittir.
Okumayı kolaylaştıracak şekilde başlıklar kullanılmıştır.
Yapraktaki bölümler açık bir şekilde görülebilmektedir.
Vurgulama ve etkiyi artırma amacıyla aşırı olmayacak şekilde
değişik yazı karakterlerinden yararlanılmaktadır.
4.2.2.4. Sunular
Sunu araçları derslerde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu araçlardan en çok kullanılanı ise Power Point’tir.
Power Point kullanarak etkin sunumlar hazırlamak ve derslerde kullanmak için birtakım kriterler göz
önünde bulundurulmalıdır. Başarılı bir sunum:
101

68. Şekil 2.9, Şekil 2.10 ve Şekil 2.11’ de web tabanlı eğitim konusunda hazırlanmış bir ders sunusundan
slaytlar yer almaktadır. İlgili görüntüleri metin kullanımı, tasarım, grafik-resim, planlama açısından
inceleyiniz.
Şekil 2.9. Web tabanlı eğitim sunumu-1 Şekil 2.10. Web tabanlı eğitim sunumu-2
102

69. 2.11. Web tabanlı eğitim sunumu-3
103

70. Dersinizde kullanmayı planladığınız bir sunu aşağıdaki kontrol listesi temel alınarak seçilmelidir. Fakat
kontrol listesi kullanırken konu başında belirtilen temel ilkelere de bakılmalı, ek olarak kontrol
listesinden yararlanılmalıdır. Bunun için kontrol listesinin her bir adımına  işareti koyunuz.
Özellikler Yorumlar
En fazla iki yazı tipi kullanılmıştır.
En küçük yazılar 18 punto yazı büyüklüğündedir.
Sunudaki her sayfanın zemin renginin aynı olmasına özen gösterilmiştir.
Sununun her sayfasında farklı tasarımlar kullanılmamıştır.
Metin ve resimlerde zemin rengine zıt renk kullanılmıştır.
Sunuda kullanılan resimler konuyla ilgilidir.
Süslü yazı tiplerinden kaçınılmıştır.
İçeriğine uygun grafik ya da resimleri kullanılmıştır.
Metin kullanımında özetleme ve önemli noktaları slaytlara ekleme
tercih edilmiştir.
Her slaytta en fazla altı satır her satırda altı kelimeye yer verilmiştir.
4.2.2.5. Öğrenme Nesneleri
Dersinizde kullanmayı planladığınız bir öğrenme nesnesi, e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken
ilkeler ışığında, aşağıdaki kontrol listesi temel alınarak seçilmelidir. Bunun için kontrol listesinin her
bir adımına  işareti koyunuz.
Özellikler Yorumlar
Öğrenme nesnesinin hangi kazanımı desteklediği kolayca
anlaşılmaktadır.
İçindeki komutların kullanımı ile ilgili açıklayıcı bilgiler ve yönlendirme
bulunmaktadır.
Öğrencilerin üretkenliğini ve eleştirel düşünme becerilerini
desteklemektedir.
Öğretmen yardımına en az ihtiyaç duyulacak niteliktedir.
Görsel unsurlar, öğrencilerin gelişim basamaklarına uygundur.
Görsel algı yönünden renk uyumuna dikkat edilmiştir.
Grafikler öğrencinin dikkatini uygun içeriğe yoğunlaştırmaktadır.
104

71. Etkinlik 2.3: Öğrenme Nesnesi Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Şekil 2.12 ve Şekil 2.13’te “Asit baz ve tuzların sulu çözeltilerinin elektriği ilettiğini anlama”
kazanımını ele alan bir öğrenme nesnesi örneği sunulmaktadır. Öğrenme nesnesinde ilk aşamada,
öğrencilere kazanımlar ve deneyin yapılışı hakkında bilgi verilmektedir. İkinci aşamada, oluşturulan
çözeltinin elektriği iletip iletmediğini kontrol etmeyi sağlayan deney düzeneğinin, beherler içerisinde
yer alan NaCl, NaOH, HCl, maddelerinin yardım ve hazırla menüleriyle bulunduğu laboratuvar ortamı
sunulmaktadır. “Yardım” seçeneğiyle, öğrencilere deney düzeneğini nasıl çalıştıracaklarına ilişkin
yönergeler vermektedir. “Hazırla” seçeneğiyle ise yeni bir deney yapmak için önceden yapılan deney
uygulamaları sıfırlanmaktadır. Şekil üzerine yerleştirilmiş numaraların ne anlama geldiğini ilgili şeklin
altında yer alan “bulunması gereken özellikler” listesinden kontrol edebilirsiniz.
1
Şekil 2.12. Öğrenme nesnesinin hedeflediği kazanımlar
3
6
5
Şekil 2. 13. Öğrenme nesnesinde yer alan deney ortamı
E-İçerik, bir öğrenme nesnesinde bulunması gereken özellikler açısından incelendiğinde:
105

72. 4.2.2.6.
Öğretimsel Bloglar
Blogların oluşturulmasında dikkat edilmesi gereken özellikler aşağıda sıralanmıştır (Goktaş, 2009;
Şenel & Seferoğlu, 2009):
106

73. Şekil 2.14. Öğretimsel bir blog örneği
Dersinizde kullanmayı planladığınız bir eğitsel blog e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler
ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Bunun için kontrol listesinin her bir
adımına  işareti koyunuz.
Özellikler Yorumlar
Öğrenme ve öğretme sürecinde sosyal etkileşimi sağlamaktadır.
Öğrencilerin birbirlerinden öğrenmelerine olanak vermektedir.
Öğrencilere birbirlerinin değişik konulardaki görüşleri hakkında
değerlendirme yapma imkânı sunmaktadır.
Etkili grup çalışmalarına olanak sağlamaktadır.
Öğrenciye kendi duygu ve düşüncelerini rahatlıkla ifade edebilecek
ortamlar sunmaktadır.
Öğrenciye sorumluluk duygusunu hissettirmektedir.
Bireysel öğrenmeye imkân sağlamaktadır.
Öğrenciler ve öğretmen arasında tartışma gruplarını içermektedir.
Öğrenmeye rehberlik etmektedir.
Hayat boyu öğrenmeyi desteklemektedir.
4.2.2.7. Eğitsel Videolar
Bir öğretim aracı olarak, videonun etkili bir şekilde derslerde kullanılabilmesi, öğretimsel tekniklerle
birlikte kullanılmasını gerektirir. Bu esnada şu teknikler kullanılabilir (Seferoğlu, 2006):
Sessiz izleme
107

74. Ekran dondurma
Yalnızca sesi kullanma
Gruplara bölerek izleme/dinleme
2.15. Eğitsel bir video örneği: gece ve gündüz oluşumu (http://www.youtube.com)
Videoların oluşturulması ve seçiminde dikkat edilmesi gereken özellikler aşağıda sıralanmıştır:
(Seferoğlu, 2006):
108

75. Dersinizde kullanmayı planladığınız bir eğitsel video, e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler
ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçim yapınız. Bunun için kontrol listesinin her bir
adımına  işareti koyunuz.
Özellikler Yorumlar
Video içeriği ders hedefleri ile uyumludur.
Video öğrenci seviyesine uygundur.
Öğretimsel ögeleri barındırmaktadır.
Video yeterli uzunluktadır.
Bilgiler belirli bir plan dahilinde sunulmaktadır.
Dikkat dağıtıcı unsurlardan kaçınılmıştır.
Dersin hangi basamağında kullanılacağı belirlenmiştir.
Videonun düzgün bir şekilde çalıştığı kontrol edilmiştir.
Videonun hangi programda çalıştırılacağı önceden tespit edilerek
teknik kontroller yapılmıştır.
4.2.3. KAYNAKLAR
Acun, R. (2009). Öğrenme Nesneleri Modelinin Sosyal Ve Beşeri Bilimlere Bir Uygulaması: 9th
International Educational Technology Conference (IETC), Ankara, Turkey , 78-85.
Alessi, S., & Trollip, S. (2001). Multimedia For Learning: Methods And Development (3rd Ed.).
Needham Heights, MA: Allyn & Bacon.
Çakıroğlu, Ü. & Akkan, Y. (2009). Dünyadaki ve Türkiye’deki Bazı Önemli Örenme Nesnesi
Ambarları. İlköğretim Online Dergisi, 8(1), 1-4.
Goktas, Y. (2009). Incorporating Blogs And The Seven Principles Of Good Practice Into Pre-Service ICT
Courses: A Case Study. The New Educational Review, 19 (3), 29-44.
Karal, H., Fiş Erümit, S., & Çimer, A. (2010). Designing and Evaluation of the Computer Aided
Teaching Material about Reproduction of Plants, Türk Fen Eğitimi Dergisi,7(2).
Karaman, S. (2005). Öğrenme Nesnelerine Dayalı Bir İçerik Geliştirme Sisteminin Hazırlanması Ve
Öğretmen Adaylarının Nesne Yaklaşımı İle İçerik Geliştirme Profillerinin Belirlenmesi.
(Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Roblyer, M. D. (2006). Integrating Educational Technology Into Teaching. New Jersey: Merrill Prentice
Hall.
Seferoğlu, S. (2006). Öğretim Teknolojileri Ve Materyal Tasarımı. Ankara: Pegema Yayıncılık.
Şenel, H. C., & Seferoğlu, S. S. (2009, Mayıs). Eğitimde Ağ Günlüğü Uygulamaları: İlköğretim Bilişim
Teknolojileri Dersinden Örnekler. 9. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Konferansında Sunulan
Sözlü Bildiri, Ankara, Türkiye.
109

76. 4.3. TELİF HAKLI MATERYALİ
KULLANMA
4.3.1. Derslerde Görüntüleri, Sesleri ve Videoları Kullanma:
Kaynağa atıfta bulunmak zorunludur fakat sadece kaynağa atıfta bulunmak yeterli değildir. [Atıfta
bulunma şunları içerir: Görüntünün/videonun altında telif hakkı sahiplik bilgisi (Örneğin © 2001 telif
hakkı sahibinin adı) ve mevcut bilgilerle, sonunda tam bir bibliyografik tanım (yazar, başlık, yayınevi,
ve yayının/web adresinin yeri ve tarihi dahil)]. Öğretmenlerin, materyalin kullanımıyla ilgili
kısıtlamaların olup olmadığını görmek için alınan materyalin web sitesini kontrol etmeleri gerekir.
Eğer görüntülerin (ya da diğer ögelerin) izinsiz kullanılabileceğine ilişkin belli yönergeler yoksa
öğretmenlerin izin istemek için web sorumlusuna e-posta iletisi göndermeleri gerekmektedir (Eğer
mümkünse web sorumlusu bu iletiyi genellikle telif hakkı sahibine iletmelidir).
Gerçek öğrenci çalışmaları ve resimleri için aile izni gerekmektedir.
Telif hakkı sahibi, web sitesinde kullanımın izin gerektirmediğini belirtirse materyali, kuralları
çerçevesinde ve kaynağa atıfta bulunarak kullanın.
5846 nu.lu FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNU:
Madde 33 - (Değişik Madde: 03/03/2001 - 4630/17. md.)
Yayımlanmış bir eserin, tüm eğitim ve öğretim kurumlarında, yüz yüze eğitim ve öğretim
maksadıyla doğrudan veya dolaylı kâr amacı gütmeksizin temsili, eser sahibinin ve eserin adının
mutat şekilde açıklanması şartıyla serbesttir.
5. Eğitim ve Öğretim İçin Seçme ve Toplama Eserler:
Madde 34 - (Değişik Fıkra: 07/06/1995 - 4110/13 md.) Yayımlanmış musiki, ilim ve edebiyat
eserlerinden ve alenileşmiş güzel sanat eserlerinden, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde
iktisablar yapılmak suretiyle, hâl ve vaziyetinden eğitim ve öğretim gayesine tahsis edildiği anlaşılan
seçme ve toplama eserler vücuda getirilmesi serbesttir. 2’ nci maddenin üçüncü bendinde ve 4’ üncü
maddenin birinci fıkrasının birinci ve beşinci bentlerinde gösterilen neviden eserler, ancak seçme ve
toplama eserin münderecatını aydınlatmak üzere iktibas edilebilir. Ancak bu serbestlik, hak sahibinin
meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar verir veya eserden normal yararlanma ile çelişir
şekilde kullanılamaz.
110

77. Münhasıran okullara mahsus olarak hazırlanan ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onanan (okul
radyo) yayımları için de birinci fıkra hükümleri uygulanır.
(Ek Fıkra: 03/03/2001 - 4630/18. Md.) Yayımlanmış musiki, ilim ve edebiyat eserlerinden ve
alenileşmiş güzel sanat eserlerinden, iktibaslar yapılmak suretiyle eğitim ve öğretim gayesi dışında
seçme ve toplama eserler vücuda getirilmesi ancak eser sahibinin izniyle mümkündür.
Bütün bu hâllerde eser ve eser sahibinin adı mutat şekilde zikredilmek icap eder.
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/957.html ilgili web adresinden daha detaylı bilgi
edinebilirsiniz. (10.06.2011 tarihi itibariyle geçerli adres)
4.3.2. Creative Commons Lisansı :"Bazı Haklar Saklıdır - Some Rights Reserved"
Emre Bayamlıoglu - Creative Commons Türkiye Proje Lideri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi
I) “Creative Commons” Nedir?
Creative Commons (CC) 2001 yılında “Center for the Public Domain” kuruluşunun desteğiyle başlayan
ve aralarında fikrî mülkiyet konusunda uzman ve entellektüellerin bulunduğu bir grup tarafından, telif
hakları alanında esneklik ve paylaşımı yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuş bir düşünce hareketidir.
Creative Commons bu amaca ulaşmak için tüm eser sahiplerine, yasanın kendilerine tanıdığı kimi
hakları kamuyla paylaşabilmelerine imkân verecek, özel olarak hazırlanmış telif lisansı sözleşmeleri
önermektedir.
Özgür Yazılım Vakfı (Free Software Foundation) tarafından daha önce meydana getirilen “GNU
General Public License (GNU GPL)” metinlerini temel alan bu sözleşmelerin özelliği, yaratıcı kişilere,
telif hakkından tamamen feragat etmeksizin eserlerini paylaşıma açmalarına imkân tanımasıdır.
Creative Commons tarafından hazırlanıp üye ülkelerdeki temsilci kuruluşlarca ilgili hukuka göre
uyarlanan bu sözleşmeler, özellikle sayısal platformda eserlerin izinsiz kopyalanması konusunda
yaşanan hukuki kaosa değişik bir bakış açısıyla yaklaşmaktadır. Sahibi tarafından Creative Commons
lisans sözleşmesi altında kamuya sunulan eserlerin ticaret dışı amaçlar için kullanımı
desteklenmektedir.
21. yy. a kadar telif haklarında alışılagelmiş “Tüm Hakları Saklıdır. - All rights reserved.” yerine, “Bazı
hakları saklıdır. - Some rights reserved.” sloganıyla yola çıkan Creative Commons hızla
yaygınlaşmaktadır.
111

78. II) Telif Hukuku ve “Creative Commons”
Geçtiğimiz otuz yıl, gelişmiş Batı ülkelerinin öncülüğünde tüm dünyada, fikrî hakların genişlediği ve
yaygınlık kazandığı bir dönem olmuştur. Özellikle telif hakkı veya daha doğru bir deyişle eser sahibinin
hakları açısından baktığımızda bu hakların, süre bakımından uzadığına ve yaptırımların ağırlaştığına
tanık olmaktayız. Özellikle, eser sahibinin haklarını İnternet üzerinde korumaya yönelik teknolojik
önlemlerin hukuki güvenceye kavuşması, telif korumasının yazılım boyutuna taşınması olgusunu
karşımıza çıkarmıştır. Gittikçe sınırları daralan bu ortam içinde Creative Commons, kullanıcı
boyutunda kabul edilebilir ve esnek bir katman oluşturmayı hedeflemektedir. Gelişmiş hukuk
sistemleri incelendiğinde, eser sahibinin hakları kategorisinde eserin, çoğaltılması, dağıtılması,
işlenerek başka bir eser oluşturulması, eserin kullanımı, kamuya sunulması gibi yetkiler yer alır.
Telif hakkı sahibinin izni olmaksızın bu eylemlerden birini gerçekleştirenler, eğer telif hukukunun
farklı ölçülerde getirdiği istisnalardan da yararlanamıyorlarsa ihlal içinde kabul edilirler. Bu durumla
ilgili olarak ilk girişim, yazılım alanında ortaya konmuş ve “GNU General Public License” veya kısa
adıyla GPL olarak ortaya çıkmıştır. Herkesçe bilindiği üzere GPL’nin arkasında yatan fikir, yazılımın
kaynak kodunu açık hale getirerek herkesçe kullanılabilmesine imkân tanırken, söz konusu kodun
işlenmesiyle yaratılacak yeni yazılımların da aynı şartla açık kaynaklı olarak yayımlanmasını
sağlamaktır.
III) Creative Commons Lisansları
Creative Commons sadece lisanslardan ibaret olmayıp buna kimi işaret, etiket ve diğer belgeler de
eklenebilir. Bundan başka, CC lisanslı eserlerin İnternet tarayıcı programları tarafından algılanmasını
sağlayan aşağıdaki gibi elektronik etiketler (tag) de mevcuttur.
Etiketin bir eserle ilgili olarak kullanılması, eser sahibinin bazı haklarını elde tutarken kimi haklarını da
kamuyla paylaştığı anlamını taşır. Aşağıda açıklanacak altı tip lisans için de aynı etiket kullanılır. Her
bir lisans için kullanım kapsamını açıklayan basit semboller de bulunmaktadır.
CC lisanslarını kullanmaya karar veren eser sahibi iki soruya cevap vermek durumundadır:
1) Eser sahibi eserin ticari kullanımına izin verecek midir?
112

79. 2) Eser sahibi eserin işlenmesine yani eserden faydalanılarak başka eserler oluşturulmasına izin
verecek midir?
CC bu soruya üç şekilde çözüm getirmektedir:
a) İşleme tamamen yasaklanabilir.
b) Eser sahibi işlemenin yapılmasına, yeniden üretilmesine, dağıtılmasına, gösterimine ve
kullanımına izin verebilir.
c) Eser sahibi “b” seçeneğindeki işlemeye, işleme sonucu ortaya çıkan eserin de “aynen
paylaşım” koşullu yayımlanması şartıyla izin verebilir. Bunun anlamı, işleme sonucu ortaya
çıkacak eserin de başkalarınca CC “aynen paylaşım” koşullu lisans kuralları çerçevesinde
kullanılabilmesidir. Bu kural, sonraki diğer işlemeler için de zincirleme şekilde devam
edecektir.
Yukarıdaki sorular karşımıza altı değişik seçenek çıkarmaktadır:
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Creative_Commons).
Lisansın Şartlar Lisansın Açıklaması
kısa adı logosu
by-nc-nd  Eserin ilk sahibi Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz.
belirtilecek Sağlanması gereken üç şart vardır: İlki, eserin
 Ticari tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin
kullanılamayacak belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir kopyası ya da
 Özgün hali eserden üretilmiş yeni eserlerin hiçbirisinin
korunacak ticari ortamda kullanılmaması. Üçüncüsü,
esere dokunulmaması ve özgünlüğünün
korunması.
by-nc-sa  Eserin ilk sahibi Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz,
belirtilecek üzerinde değişiklik yapıp yenisini
 Ticari üretebilirsiniz. Sağlanması gereken üç şart
kullanılamayacak vardır: İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk
 İlk lisans modeli sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir
korunacak kopyası ya da eserden üretilmiş yeni eserlerin
hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması.
Üçüncüsü, eserin tüm kopyalarında ya da
eserden üretilmiş yeni eserlerde de aynı
lisansın kullanılmaya devam edilmesi.
by-nc  Eserin ilk sahibi Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilir ve
belirtilecek üzerinde değişiklik yapıp yenisini
 Ticari üretebilirsiniz. Sağlanması gereken iki şart
kullanılamayacak vardır: İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk
sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir
kopyası ya da eserden üretilmiş yeni eserlerin
hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması.
by-nd  Eserin ilk sahibi Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilir ve ticari
belirtilecek amaçla kullanabilirsiniz. Sağlanması gereken iki
113

80.  Özgün hali şart vardır. İlki, eserin tüm kopyalarında eserin
korunacak ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, esere
dokunulmaması ve özgün halinin korunması.
by-sa  Eserin ilk sahibi Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz,
belirtilecek üzerinde değişiklik yapıp yenisini
 İlk lisans modeli üretebilirsiniz, ticari amaçla kullanabilirsiniz.
korunacak Sağlanması gereken iki şart vardır: İlki, eserin
tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin
belirtilmesi. İkincisi, eserin tüm kopyalarında
ya da eserden üretilmiş yeni eserlerde de aynı
lisansın kullanılmaya devam edilmesi. Creative
Commons by-sa lisansı, GNU GPL lisanslarının
felsefesine uygun, özgür bir lisans modeli
olarak kabul edilir.
by  Eserin ilk sahibi Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz,
belirtilecek üzerinde değişiklik yapıp yenisini
üretebilirsiniz, ticari amaçla kullanabilirsiniz.
Sağlanması gereken tek şart, eserin tüm
kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesidir.
Yukarıdaki tablo doğrultusunda aşağıdaki örneği incelersek Türkiye Bilimler Akademisi tarafından
hazırlanan Ulusal Açık Ders Malzemeleri portalında yer alan derslerin paylaşım koşulları sayfanın sağ
alt tarafında yer alan işaret ile belirtilmiştir:
Yukarıdaki tabloya göre, BY-NC-SA lisansı, Ulusal Açık Ders Malzemeleri portalinde yer alan ders
malzemelerini kullanan kullanıcıların, eserin ilk sahibini belirtmesi, ticari kullanmaması ve bir
değişiklik yapılması durumunda yeni yapılan malzemede ilk lisans modelinin korunmasını zorunlu
tutmaktadır.
114

81. Creative Commons’da bütün lisans türleri, kullanıcıya dünya genelinde bedelsiz, münhasır olmayan
(non-exclusive) ve sürekli bir kullanım hakkı vermektedir. Buna göre her lisans, eserin yeniden
üretimine, derleme eserler içine alınmasına, dağıtılmasına, kamuya sunumuna ve kullanımına izin
vermektedir. İşlemeye izin veren lisanslar, aynı zamanda ortaya çıkan işlemenin kopyalarının
dağıtılmasına ve icrasına da izin verir.
Tüm lisanslarda, bu hakların halen mevcut veya gelecekte ortaya çıkacak her tür format ve mecra için
geçerli olduğu belirtilmektedir. Ayrıca lisansta belirtilmeyen hakların saklı tutulduğu yani “Some
rights reserved” ifade edilmektedir.
Lisanslarda Öngörülen Sınırlamalar:
Tüm lisanslar, lisansın bir kopyasının esere iliştirilmesini veya sayısal ortamda etiketlerin eklenmesini
şart koşmaktadır. Tüm lisanslarda yer alan ikinci kısıtlama, tüm kullanımlarda eserin yaratıcısının
adının belirtilmesidir. Bu kural özellikle kıta Avrupası hukuklarında yer alan manevi hakları
hatırlatmaktadır. Türk hukuku açısından bakıldığında eser sahibinin adının belirtilmesi manevi bir hak
olarak, lisans sözleşmesinde yer almasa bile tarafların ortadan kaldıramayacağı bir husustur. Bu kural
aynı zamanda işleme eserlerde de orijinal eser sahibinin adının yer almasını talep edebilmeyi de
içerir. Lisansların öngördüğü haklardan yararlanabilmek için bu kısıtlamalara uyulması gerekmektedir.
Ticari olmayan lisanslar, eserin birincil olarak ticari veya kazanç getirme amaçlı kullanılmasını
engeller. Maddenin sonuna yapılan bir ekleme ile dosya paylaşım siteleri üzerinde dosya değişiminin
para karşılığı olmadıkça ticari kullanım sayılmayacağı belirtilmiştir. Ancak yine de neyin ticari kullanım
olduğu sorusu her hukuk sisteminde farklı değerlendirmelere sebep olabilmektedir. Söz konusu lisans
maddesinde olumsuz bir tanımlama yapılarak neye izin verilmediği ifade edilmektedir.
Her lisansa ilişkin bir açıklama bulunmaktadır ve üzerindeki semboller eser sahibinin tercihleri
konusunda bilgi verir. Tüm lisansların içerdiği bir başka yükümlülük ise kullanıcının dağıtım veya
kullanım sırasında lisans hükümlerini üçüncü kişilere açıkça beyan etmektedir.
IV) “Creative Commons” Lisanslarının Hukuki Bağlayıcılığı
CC lisansının başarısı, yukarıda açıklanan sınırlamaların mahkemelerce tanınması yani uygulanır
olmasındadır. Özellikle eser sahibinin adının belirtilmesi (atıf), ticari olmayan kullanım ve “aynen
paylaşım” kuralına uyulması önemlidir. İkinci bir etken ise kullanıcıların, lisansta belirtilen hakları
kullandıklarında mahkemelerin kendilerini sorumlu tutmayacağına inanmalarıdır.
115

82. Tüm CC lisansları, eserlerin kullanılırken CC lisansının bir kopyasının bulundurulmasını, link
sağlanmasını veya etiket ile iliştirilmesini şart koşar. “Aynen paylaşım” koşulu ise işleme eserin
kamuya sunumu, dağıtılması veya icrası hâlinde söz konusu işleme eserin de “aynen paylaşım”
koşullu lisansla yayımlanmasını gerektirir.
Yukarıda da belirtilen ikinci husus, kullanıcıların CC lisansının kendilerine yeterli hukuki güvenlik
sağladığına inanmalarıdır. Bir başka deyişle CC lisanslı bir eseri, lisans kurallarına uygun kullandıkları
sürece ihlal iddiasıyla karşılaşmayacaklarını bilmeleridir. Önümüzdeki yıllarda, CC lisanslı bir eserin
popülarite kazanması üzerine eser sahibinin haklarını talep etmesine veya eseri CC lisanslı olarak
sunmaktan vazgeçmek istemesine tanık olabiliriz.
116