Escolma de lendas

crenzas de cangas
PROXECTO INTERDISCIPLINAR
2011-2012

biblioteca
Instituto de Ensino Secundario
MONTE CARRASCO
www.bibliotecamontecarrasco.wordpress.com

crenzas de cangas
PROXECTO INTERDISCIPLINAR 2011-1012

Hamza Abidour
Estela Alfonso Gandón
Carlos Antonio Ardá Arizaga
Noelia Barreiro Villar
Ángela Cabral Guardado
Andrea Calvar Prieto
Iris Curra Mariño
Joseph Gregory Escalante Gudiño
Cynthia Fernández Romero
Diego Ferreira Pérez
Ana María Fontán Fernández
Álvaro Gallego Casás
Manuel García Chorén
Uxía García Rodríguez
Adrián González Fernández
Lois Guitián Escariz
Sabela Guitián Escariz
Pablo Hermelo Ave
André Iglesias Iglesias
Alberto Lagoa Rodríguez
Cibrán López Álvarez
Joaquín Martínez Besada
Irene Martínez García
Katia Meira Costa
Sara Otero González
Daniel Paz Vidal
Damián Pena Paredes
Pablo Piñeiro Menduíña
Bryan Piñeiro Soliño
Mauro Refojos Pérez
Yaiza Riveiro Ramos
Luz Rodríguez Sampedro
Lucía Rosales Baqueiro
Pablo Rouco Pousada
Cristina Sánchez Aldao
Asier Soliño Rial
Nicolás Tenorio Nogueira
Marcos Vallejo Rial
David Vidal Villar

COORDINAN
Seila Acuña Ferradanes
Cristina Fernández Rivera
Rosa Varela Rodríguez

biblioteca
Coa colaboración do alumnado de 2 de ESO

www.bibliotecamontecarrasco.wordpress.com

INDICE

LIMIAR....................................................................................................................................................5
ESCOLMA DE LENDAS.........................................................................................................................7
AS CIDADES..............................................................................................................................7
OS TRES TOMBOS...................................................................................................................8
O BERGANTíN PANTASMA......................................................................................................8
TROIA........................................................................................................................................9
MARIA SOLIÑO.........................................................................................................................9
O TESOURO DA ILLA DE ONS...............................................................................................11
A ILLA DE ONS.........................................................................................................................11
A SEÑORA DO CASTRO ALEGRE.........................................................................................12
NA PRAIA DE BORNA..............................................................................................................13
A FONTE DO BURACO............................................................................................................13
A PEDRA DA AUGA.................................................................................................................14
O CASTRO DE LIBOEIRO.......................................................................................................14
A POZA DA MOURA................................................................................................................15
A COVA DA PARALAIA............................................................................................................15
A PEDRA SANTA.....................................................................................................................16
A PEGADA DA BESTA.............................................................................................................16

HISTORIAS RECOLLIDAS POLO ALUMNADO ÁS XENTES DE CANGAS.......................................17
HISTORIAS DE AFOGADOS...................................................................................................17
O LUME DE SAN TELMO E O AVISTAMENTO DE LUCES NO MAR....................................20
PARAXES MARIÑAS ONDE SE AFUNDEN BARCOS............................................................22
CIDADES MERGULLADAS NO MAR......................................................................................23
BARCOS PANTASMA..............................................................................................................24
PEIXES NAS CRENZAS...........................................................................................................26
AS SEREAS..............................................................................................................................28
O DEMO E O MAR...................................................................................................................29
HOMES E MULLERES QUE ANDABAN SOBRE O MAR.......................................................30
BIBLIOGRAFÍA.....................................................................................................................................31

3

LIMIAR

As alumnas e alumnos do IES Monte Carrasco, dentro
do Proxecto Interdisciplinar, fixemos un traballo de
investigación que xiraba arredor do tema “As crenzas
populares na memoria colectiva de Cangas” e
recopilamos multitude de historias da bisbarra, entre
elas: O bergantín pantasma, O tesouro de Illa de Ons,
A pegada da besta, O zapateiro de Cangas ou A poza
da Moura... etc.

A información obtémola a través de diferentes fontes:
charlas de especialistas (Maruxa Barrio), investigación
na bilbioteca e na rede e recollida de historias falando
coa nosa xente. Ademais contamos coa axuda dunha
ilustradora, María Lires, para orientarnos na
elaboración dos debuxos que acompañan os textos.
O traballo dirixínonnolo as nosas titoras coa
orientación da coordinadora da biblioteca. Foi unha
investigación moi interesante na que aprendemos
moito. Por iso esperamos que as historias descubertas
e publicadas vos gusten.

Alumnado de 1 de ESO do IES Monte Carrasco
Curso 2011 - 1012

5

ESCOLMA DE LENDAS

AS CIDADES

Hai unha cova que fixeron os mouros, que vai desde
aquí á Illa de Ons. Na Torre de Meira ( esporón Oeste
do castro ) hai outra cova que vai a Paralaia.
O encanto era unha voz que dicía:
- Entrarás e non volverás.
No castelo hai unha cova con dúas olas, unha chea de
ouro e outra de veleno. Se alguén entrase e abrira
unha delas, se tiña sorte collía o ouro, senón morría.
Existe un túnel que vai ata un lugar aberto que hoxe se
chama Corredouras. A este lugar ían os mouros que
habitaban no castelo a facer instrución.

Estaba unha moura para dar a luz e baixou o home a buscar unha parteira. Foi a parteira e ó
chegar á casa do mouro asustouse; e, ó rematar o parto, o mouro quíxolle pagar e ela non quixo
nada. Entón o mouro díxolle:
- Aquí che queda esta torada e cando queiras vés collela, que é un gran tesouro.
A moura chamábase Olga e o mouro Juan, e tiveron unha nena que foi bautizada en Meira.

Case no cumio, cara ó Sur, onde agora hai un loureiro, había unha porta entre dúas pedras. Hai
uns 60 anos cóntase que foron tres homes, co libro de San Cibrán, e mentres un o lía do revés,
outros cavaban. Oíron o ruído dunha ringleira de carros e entón un dos dous que cavaban dixo:
-Vállanos Deus, xa teñen aí os carros para encher o ouro! Entón desapareceu todo.

Baixaban uns homes ó pé do castelo e viron unha galiña con pitos piando. Un deles foi collela
para levarlla a unha casa de Meira de Arriba, coidando que sería dela. Colleu un dos pitos e
convertéuselle nunha pedra de ouro. Entón, asustado, tratou de coller os outros, pero
escapáronlle todos.
APARICIO CASADO, B. Mouras, serpes, tesouros e outros encantos. Mitoloxía popular galega. Cadernos do seminario

7
de Sargadelos.1999

OS TRES TOMBOS

Era eu neno e vivía, naquela época, en Cangas, cuns
tíos que tiñan unha taberna. Andaba algo enfermo e
mesmo tiña febre. Funme deitar. Durmín. E espertei
cuns grandísimos tombos no tellado, enriba da casa.
Tomoume o medo. Agardei en silencio, pensando no
que sería, e volveu outro tombo, despois outro.Tres.
Non podía co medo. Chamei berrando aos meus tíos,
que non espertaron. Ao cabo volvín durmir.

Pola mañá pregunteille á tía se non oíra nada. A tía
non oíra, efectivamente, nin os tombos nin as miñas

chamadas, mais tan pronto lle dixen o que sentira, exclamou: “Morreu teu tío!” (O outro meu tío
que vivía noutra casa próxima e estaba enfermo).
Foron a ver e era certo.
MIRANDA, X. e REIGOSA, A. Arrepíos e outros medos. Historias galegas de pantasmas e de terror. Vigo: Ed. Xerais, 2004.

O BERGANTÍN PANTASMA

Hai xa moito tempo que naufragou un bergantín na
Punta do Cabalo das Illas Cíes. Tratábase dun
bergantín pirata cargado de tesouros, acugulado de
moedas de ouro. O seu capitán, un home alto,
moreno, de negras guedellas e longa barba, maldiciu
aquel día e aquela hora. Non houbo remedio e o barco
foi para o fondo con todo o seu ouro e con toda a súa
tripulación.

Nas noites de temporal, porén, en medio do vento que
zoa, do estrépito e tremer dos cables sacudidos, dos
bramidos do mar, das inmensas ondas, emerxen das profundidades o barco e a tripulación.
Despregan velas, afánanse nas súas tarefas, corren e bolen animadamente, berran e pelexan,
intentando que a nave non volva afondar. Son conscientes da súa oportunidade e queren como
sexa evitar o afundimento. Só é necesario achegarse á Furna dos Pesos nas noites bravas de
inverno e pódese ver. Créanmo. Un bergantín coas velas tensas, dirixíndose dereito contra as
rochas, cunha potente luz, resplandecente, pendurada do pau maior, que racha a néboa e deixa
ver parte da cuberta. Os mariñeiros son cadáveres, naturalmente, e o capitán berra e esborreca
cos ollos vermellos, cos ollos acesos pola ira. Berra e blasfema. Blasfema e xura. Se calma o
temporal ou vén o día, o bergantín pantasma vaise coa súa tripulación e os seus tesouros ao
fondo do mar. Se cadra, ao día seguinte, un neno se achega ata a praia da Furna dos Pesos.

crenzas de cangas

Entre as areas atopa unhas moedas. E entre as moedas, tal vez, uns anacos de óso roídos polos
peixes.

MIRANDA, X. e REIGOSA, A. ArrepÌos e outros medos. Historias galegas de pantasmas e de terror. Vigo: Ed. Xerais, 2004.

TROIA

Cidade asolagada de Troia. Cidade asolagada no
monte Facho en Donón, en Cangas do Morrazo.
Os moitos pecados dos seus habitantes causaron o
asolagamento.

V.V.A.A. Dicionario dos seres Míticos Galegos. Vigo: Ed. Xerais, 2008.

MARÍA SOLIÑO

Personaxe histórico que naceu na península do
Morrazo por volta do ano 1555, que foi procesada,
baixo a acusación de meiga, e torturada até a morte
nos procesos que a Inquisición levou a cabo en
Cangas, en 1621.
Os xuízos do Santo Oficio executáronse sobre persoas
-incluídos algúns frades e freiras- de ambos os dous
sexos nomeadamente o feminino, coa escusa de
desenvolveren prácticas de meiguice en cidades e
vilas como Pontevedra, Compostela,Verín,Tui,
Pontedeume, Padrón, Ponte de Lima ou Guimaraes,
entre outras. Nomeadamente sinalados foron os procesos de Cangas do Morrazo e,
subliñablemente, o que conducia á morte a María Soliño ou Soliña.

A María Soliño procesárona, por meiga, cando contaba xa sesenta e seis anos de idade. As
circunstancias do seu xuízo e morte son consecuencia dos ataques dos piratas turcos ás beiras
do Morrazo no mes de decembro do ano 1617. É moi importante salientar que todas as
acusacións de meiguice, que se fixeron ás mulleres os devanditos ataques. En efecto, no saqueo
que levou a cabo por parte dos corsarios, en Domaio, Moaña, o oito de decembro do ano
sinalado, morreron asasindos varios mariñeiros, entre os que se atopaban o seu home, Pedro

9

Barba, eo seu irmán Antón Soliño. Entre os mortos na praia, como consecuencia da agresión,
cóntase, feito interesante, Xoán Refoxos, membro da Inquisición, o que demostra que en Cangas
existían autoridade do Santo Oficio, que xamais deran conta das supostas actividades de bruxa de
María Soliña. Entre as facendas que figuran arruinadas, despois do asalto, cóntase a de María. No
proceso contra ela explánase que non se lle acharon bens, lóxica consecuencia de os inquisidores
privárena de todo o que posuía. Cangas encontrábase daquela en período de reconstrución, polo
que non é descabelado pensar que as terras de María pasasen a mans de denunciantes,
instigadores e testemuñas, alén do quiñón que o Santo Oficio recibía.

Como quer que fose, no proceso de María Soliña atopase a declaración de ser meiga desde había
máis de vinte e cinco anos, durante os cales tivera contacto co DEMO, se transformase en gato na
veciñanza de Cangas e matara moitas crianzas. Cómpre, embora, subliñar que a preguntas como
a relativa á morte de miúdos respostou María negativamente, o que non foi pexa para que nas
actas do proceso aparecesen as respostas como afirmativas. As testemuñas relataron a súa
procura entre as campas do cemiterio, a administracion de dores pola noite ou producir a
imposibilidade de camiñar a outras persoas.

María Soliña morreu no tormento en xaneiro de 1622 e, como co seu corpo non se puido verificar
o auto de fe correspondente, o Santo Oficio e os seus colaboradores confeccinaron un boneco de
palla e cartón que levaron polas rúas de Cangas a lombos dun asno. Como se sinalou antes, do
proceso e morte de María Soliño os denunciantes e os executores saíron -como era costumeiro -
economicamente beneficiados. Non foi María Soliña a única procesada. Entre outras mulleres
débese salientar a Elvira Martínez, herdeira das casas, terras e muiños deixados por Xan e María
Bo e por Xan e Dominga Martínez, mortos ou levados cativos polos corsarios, a quen denunciaron
por bruxa, perdendo todas as súas propiedades, aínda que non a vida. Os procesos da Inquisición
non son senón un elo máis da cruel actuación da Igrexa, resumida por Barreiro de Vázquez Varela
na frase:¨Despois da guerra viñera a peste, e a fame, e a rapina, e a Inquisición, pior e máis
terríbel praga que todas as desfeitas xuntas¨. Unha copla popular lembra estes acontecementos:

Adeus, meigas de Cangas,
netas de María Soliño,
que me levastes a rastras
polo largo do camiño

lenda teimou ao longo dos anos que foron os Soliño os que facilitaron informacións á mourisca
para o seu desembarco. Por estes rumores, supostamente interesados, os Soliño tiveron de vivir
afastados, na viciña parroquia do Hío. Ligada aos ataques de corsarios, fica no Morrazo a lenda
dos RABUSOS.

VAQUEIRO, V. Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres. Vigo: Ed. Galáxia, 2011.

crenzas de cangas

O TESOURO DA ILLA DE ONS

O veciño de 75 anos Xosé López Garcia contoume
que estando de soldado na África soubo que un
mariñeiro da Arousa escoitou a un mouro falar de
tesouros; achegouse a el e o mouro díxolle en segredo
que na illa de Ons había unha fonte chea de
caracoliños de ouro.

Cando voltou cumprido, o mariñeiro aproveitou unha
mañá que voltaba de pescar para facer recalada na
illa, onde o mouro dixera. Entón foi a Arousa, fretou
unha dorna ben cumprida e de noite voltou para

enchela de caracoliños: colleunos a mangados, e íalles soprando un por un,e encheu a dorna de
ouro facéndose millonario.

GONZÁLEZ REBOREDO X. M. e VILAR ¡LVAREZ, M. Galicia de Lenda. A Coruña: Ed. Hércules, 2001.

A ILLA DE ONS

Unha vez Deus- cóntame a cativa de sete anos de
Deloriñas Méndez- estaba agachado na beira dun
camiño. Pasou un carreteiro e Deus díxolle:
- Quérenme levar?
Mais o carreteiro respondeulle que non.
- Pois has de andar sempre só, díxolle Deus. Pasou
outro, Deus pediulle se o levaba no carro e o carreteiro
díxolle que sí. Deus entón asegurou:
- Pois este ano terás moito millo.
E o carreteiro colleu a mellor colleita, arransou a
caseta e fíxose un dos mais ricos da Illa.

O mozo de dezaoito anos Lelo Blanco, contoume estrouto sucedido:
Aquí había un rapaz que todos os días ía ao monte co gando. Un serán viu que por enbaixo
dunha laxe lle saía unha cobra, mais tanto lle gustou que lle deu migallos de seu pan. Fixéronse
amigos e todos os días xantaban o panciño xuntos, e o rapaz xogaba coa cobra e agarimaba nela.
O mozo foi ao sevizo e cando voltou o primeiro que fixo foi correr o monte para ollar a súa cobriña:
chegou alá, e subiu como costumaba outroura, e saíu a cobra, mais tan longa, tan longa e tan
grosa que o mozo colleu medo.
A cobra non recoñeceu o rapaz, botouse a el, ensarillouno nela e logo recoñeceuno e, aflicta
botouse ao mar e morreu afogado.
Outro mozo -e sinto en verdade non lembrar o seu nome- contoume que no buraco dos mouros

11

gárdase moito ouro e pedrería. Moitos veciños teimaban procuralo e alá fóron cavar semanas
enteiras, mais cando adiantaban un pouco no seu traballo por embaixo da terra apagábanselles os
lumes: é porque dentro moran os trasnos da illa que sopran todas as luces cando se xulgan
descubertos.

Nesta coba- díxome a vella de 68 anos Romana Domínguez,- a miña nora, que andaba co seu
gando a pacer, viu un crego todo revestido cun bastón na man; a miña nora tremeu e berrou polo
seu pai toda arrepiada, e o pai díxolle:-Non teñas medo, miña filla, que é un encanto.
O veciño de 75 anos Xosé López García contoume que estando de soldado en África, soubo que
un mariñeiro da Arousa escoitou a un mouro falar de tesouros; achegouse a el e o mouro díxolle
en secreto que na Illa de Ons había unha fonte chea de caracoliños de ouro. Cando voltou
cumprido, o mariñeiro aproveitou unha mañá que voltaba de pescar para facer recalada na Illa, e
procurou a fonte. Encontrouna no lugar mesmo que o mouro dixera. Entou foi á Arousa, fretou
unha dorna ben cunprida e de noite ventou pra enchela de caracoliños: colleunos a mangados, e
íalles soprando un por un, e encheu a dorna de ouro, facéndose millonario.
David Otero, de 60 anos, viu unha raíña peiteándose na fonte do gaiteiro: cubríase cunha capa de
prata, tiña na testa unha coroa de brillantes e o peite relucíalle como se fose de vidro.
Estando en Marrocos, Bieito Piñeiro falou cun mouro que, ó decatarse de onde era nado, díxolle
que en Ons había moitos tesouros. Ao voltar, o Bieito correu toda a illa, mais non atopou nada.
Cando saía de palicar coa moza, Pepiño Vidal, de 27 anos viu a Compaña que lle acenaba coa
man.
O fillo de Ramona Domínguez Solla, andando a pescar polbo e centolo, choutou a terra para coller
unha pedra coa que fondear a dorna, e nun burato que hai polo embaixo do castelo viu un boi moi
grande cunhas cornas moi longuísimas que ao soprar facía moito tronido. O rapaz, tal medo colleu
que se botou ao mar e por ben pouco non afoga.

GONZÁLEZ REBOREDO X. M. e VILAR ÁLVAREZ, M. Galicia de Lenda. A Coruña: Ed. Hércules, 2001.

A SEÑORA DO CASTRO ALEGRE

A un rapaz que andaba co gando no castro saíulle un
día unha moza que se peiteaba os cabelos cun peite
de ouro.
-Ai, señora se me dera ese peite con que se peitea!
díxolle o rapaz.
-Dareiche o peite e dareicho moito máis aínda ata
facerte rico se fas o que eu che diga e non te acañas.
E díxolle ó rapaz que lle levase ó dia seguinte unha
cunca de leite bendito, e que non se acañase co que
sucedese, pois mentres ela bebía o leite, el tiña que
ter a man na cunca.

crenzas de cangas

Foi o rapaz coa cunca, e saíulle unha grande cobra que se puxo a beber no leite e o rapaz sen
acañar tiña man na vasilla. Bebeu todo o cobra, e ó rematar converteuse na señora do outro día e
deulle moita riqueza

[Lenda remitida por Soledad Ríos Santomé, de Moaña (Pontevedra)]

GONZÁLEZ REBOREDO X. M. Lendas galegas de tradición oral. Vigo: Ed. Galaxia, 1995.

NA PRAIA DE BORNA

En fronte da praia de Borna, entre as parroquias de
Meira e Domaio, Moaña (Pontevedra), hai unha pedra
con gravuras feitas polos párrocos das dúas
freguesías que se xuntaban alí na compaña de
testemuñas.
Cada un dos presentes, cregos e testemuñas, deixaba
marcas na rocha que simbolizan o termo ou linde das
dúas parroquias.

http://www.galiciaencantada.com

A FONTE DO BURACO

Na fonte do Buraco, en Reibón, parroquia de Meira,
Moaña, cando o sol brillaba intensamente no monte da
Paralaia (situado ao oeste da fonte) saía unha
princesa moi fermosa a peitear os seus cabelos cun
peite de ouro.
Un día que pousou o peite nun penedo, un porco que
andaba a fozar por alí fuxiu con el na boca. Xa na casa
dos seus amos, estes decatáronse de que o peite era
de ouro e, pretendendo facerse con máis, mandárono
de volta coa intención de que os levase ao lugar onde
o collera.Pero da princesa non quedaba nin rastro e ao
matrimonio, dende entón, nunca máis lle foi ben.


13
consultado: 15 de xuño de 2012

A PEDRA DA AUGA

Por riba do Outeiro do Cruceiro no monte de
Moaña, concello de Moaña (Pontevedra), existe
unha pedra cunha oquedade na parte superior que
está permanentemente chea de auga.
Con independencia de se vai moita calor, se chove
ou se mantén o tempo moi seco… a auga non seca
nunca. Ademais, cóntase que a auga abala e
devala ao son das mareas.
Por iso é polo que se coñece como a Pedra da
auga.
[Lenda remitida por Soledad Ríos Santomé, de
Moaña (Pontevedra)]

O CASTRO DE LIBOEIRO

Se se aplica o oído escóitase ruído de auga, un río
subterráneo que vai dar ó Facho de Donón,
segundo uns, ou ó mar, segundo outros. Así
mesmo din que “a pirulla” había unha cova que
levaba á praia de Aldán.
Din que en Liboreiro hai tres covas: unha de ouro,
outra de prata e a outra de laba. Se se abre a de
laba estoupa o volcán que din que hai no
Liboreiro.Tamén din que hai unha cova que vai dar
á cova da Alondra, na Banda do Río, en Bueu. Din
que no monte de Xistro(Cela) e no Liboreiro

andaban a mIrar os mouros.
Díxonos unha anciá que estaba collendo herba no Liboeiro que o verdadeiro nome de Liboeiro
é Liboi, e que nel habitaban os monos e que os levou fóra de alí o apostol Santiago, o cal
levaba consigo un tenente qua xa loitaba en Liboreiro e os dous levaban loros e produciuse un
milagre:o loro de Santiago dixo:
-Ven, ven, que por aquí vés ben.
O do tenente contestou:
-Vai, vai, que por aqui non vin.
Santiago derrotou aos mouros e botounos fóra do Liboreiro por cabo Udra, e como símbolo da
batalla produciuse un milagre: quedan as pedras dos cabalos.
Os mouros que vivian en Liboreiro eran tres e deixaron un manuscrito nunhas pedras, inscritos
os seus nomes.

crenzas de cangas

No Liboreiro hai uns mouros que teñen enterrada unha mina de ouro e outra do veleno. Polo
visto estes mesmos mouros foron os que fixeron a igrexa de Valano habendo moita xente que
os ten visto ir a ela “tomar posesión”. No monte (Liboreiro) hai uns buratos en que viven ananos
que comen a xente e que fan moito mal.


A POZA DA MOURA

Conta a lenda que en Domaio, parroquia do concello
de Moaña (Pontevedra) vivía un mouro moi rico que
tiña unha filla de gran beleza. Esta moza víase ás
agachadas na Poza da Moura cun campesiño da zona
co que o pai lle prohibira mocear. A moura desoía as
ordes do pai pero un día este sorprendeunos. O pai,
furioso, deulle morte ao mozo, e a filla, desesperada
de dolor, guindouse á Poza da Moura na que se
afogou.
En lembranza do acontecido é polo que se lle chama a
Poza da Moura e hai quen di que na noite da San

Xoán a moza aparece peiteando os seus cabelos e que, ás veces, se lle escoita cantar.


A COVA DA PARALAIA

No monte da Paralaia, en Moaña (Pontevedra),
existía unha cova que os mouros escavaran ata
facer un túnel de varios quilómetros que a
conectaba coa Torre, en Meira (outra parroquia de
Moaña). Por ela transportaban os seus tesouros e
se te arrimabas á entrada e te parabas podías
escoitar o mar, xa que tamén había quen dicía que
chegaba por outra banda á Punta de Udra, no
veciño Concello de Cangas.
Nesta cova, outra lenda fala de que, nada máis
entrar, existía un cruce de sete camiños.


15

A PEDRA SANTA

Na zona do Lourido da parroquia de Meira, en Moaña
(Pontevedra), existe unha pedra ubicada no monte, de
considerables dimensións.
Está situada nunha zona na que os canteiros
traballaron arreo para quitar pedra con destino á
construción do peirao de Vigo. Pero cando intentaron
rachala para a trasladar non o conseguiron por moito
que teimaron.
Circulou, entón, unha lenda na que se atribuía á
protección da Virxe o carácter sagrado da pedra e por
iso non se podía romper. Era, e así se coñece, unha
pedra santa.

[Lenda remitida por Soledad Ríos Santomé, de Moaña (Pontevedra)]


A PEGADA DA BESTA

No Outeiro do Mouro de Donón, Hío, Cangas de
Morrazo (Pontevedra) está a Pegada da Besta, tamén
coñecida como Pegada do Cabalo do Apóstolo ou
Pegada do Mouro. Por alí pasou Santiago no seu
cabalo perseguindo ós mouros. Só pousou unha pata
e alí está a pegada.


crenzas de cangas

HISTORIAS RECOLLIDAS POLO ALUMNADO ÁS XENTES DE CANGAS.

HISTORIAS DE AFOGADOS
-Manuel andaba ás navallas e a gamela na que ían
el, o seu irmán e o seu compañeiro rompeu.
Manuel e o seu irmán lograron salvarse pero o seu
compañeiro morreu afogado. Aconteceu na praia da
Lanzada.

-Un home caeu ao mar collendo percebes en Cíes
e, cunha gamela co chan de cristal, viron un
chaleco amarelo. Amarrárono e subírono á
embarcación, e era un cadáver.

Datos do/da informante:
NOME E APELIDOS: Manuel Sotelo Otero
DATA E LUGAR DE NACEMENTO:3-8-47,Darbo
PROFESIÓN: Mariñeiro
LUGAR DE RECOLLIDA:Travesía do Tabal, Darbo
DATA DE RECOLLIDA: 21-3-12

17

Antes algunha xente dicía que os que rescatan un
afogado tiñan que morrer no seu lugar.
Cando os barcos chegaban a terra, mandaban a un
dos mariñeiros nunha gamela ao mar para mandar
sinais. Nunha destas, viron que o mariñeiro caíra do
barco, e un dos seus amigos foi noutra gamela a
axudalo. Cando chegou alí, conseguiu que o seu
compañeiro subira de volta á súa gamela.
Cando se dirixiu cara ao barco de novo, o mariñeiro
que fora salvalo, caíu da gamela tamén pero a este xa
non o puideron salvar.

A xente ía pescar percebes á costa e como era moi
arriscado, daba un golpe de mar e afogábaos.
Un home foi coller percebes recén casado e unha
onda levouno, aínda que seguiu a flote. Outro home
pediu unha corda para rescatalo pero rompeu. Ao final,
o home afogou. Aos nove días apareceu morto sobre
unhas rochas.

NOME E APELIDOS: Antonio Camaño Pena
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Coiro, 19-2-1940
PROFESIÓN: Carpinteiro/ mariñeiro
LUGAR DE RECOLLIDA: Cunchido de arriba/ Darbo
DATA DE RECOLLIDA:

crenzas de cangas

Era un barco pequeneiro que lle chamaban o “Azaña”,
e o 7 de setembro ou agosto, saíron ao mar, cedo. Ao
mediodía abarrancarron na costa de Udra e foi ao
fondo. Todos os homes morreron afogados excepto
un, que conseguiu amarrarse a unha rocha.

Un barco ao que chamaban “Nelso”, abarrancou no
Outeiro de Balea, e moita xente salvouse excepto o
patrón e algúns mariñeiros. O barco quedou aIí
durante moito tempo, e como viña cargado de xabón
da Toxa, a xente ía aló e collíao, ás escondidas.

NOME E APELIDOS: Aurelia Fernández Villar
DATA E LUGAR DE NACEMENTO:17/2/18, en Darbo.
PROFESIÓN: Labrega, e traballou na fábrica de Massó.
LUGAR DE RECOLLIDA:Piñeiro/ Darbo.
DATA DE RECOLLIDA: 19/3/2012

-Fai tempo, un barco que saíu de Liméns propúxose
dar a volta á ría de noite. Non tiñan medo ningún, pero
ao chegar a Ría de Aldán viu un vento forte do sur e
fixo que o barco volcase, e os mariñeiros afogasen e
aparecesen varados na praia.
-¨O cavo da plata¨ era un mercante que quedou varado
no medio dunhas pedras. Antes, como non había os
medios de comunicación que hai hoxe, os mariñeiros
morreron afogados. Cando os veciños atoparon o
barco, xa despois de que quitasen de alí os afogados,
dedicáronse a roubar a la que traía o barco.

NOME E APELIDOS: Amador Pazó Paz.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 3/10/1936. En Vilariño, Hío
PROFESIÓN: Mariñeiro, tamén labrego.
LUGAR DE RECOLLIDA:No seu domicilio,Costa da fonte/ Vilariño.
DARA DE RECOLLIDA:17/3/2012.

19

Un día de treboada o seu irmán ía de pesca, e o barco
comezaba a tambalearse, por algunha razón o seu
irmán subiu á cuberta e unha onda grandísima tirouno
ó mar.
El levaba postas unhas botas que lle regalara a antiga
noiva que tivera, as botas xa eran para mariñeiros, e
grazas a esas botas case morre, pois quería subir á
superficie e as botas impulsábano cara abaixo. Nese
momento tirouse ao mar un compañeiro del, e
conseguiu salvalo grazas a que lle sacou as botas.

NOME E APELIDOS: Maria do Carme de la Campa Requejada.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 3101936. En Vilariño , Hío
PROFESIÓN: Ama de casa
LUGAR DE RECOLIDA: No seu domicilio
DATA DE RECOLLIDA: 2132012

O LUME DE SAN TELMO E O AVISTAMENTO DE LUCES NO MAR
-Os mariñeiros, pola noite, vían luces que
desaparecían de repente. A xente daquela época cría
que eran luceiros pero non o sabían.

DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 3-8-47, Darbo
LUGAR DE RECOLLIDA: Travesía do Tabal, Darbo

crenzas de cangas

O lume de San Telmo é un becho que alumea. E antes
aos mariñeiros colocábanos no poste ou na vela, e
cando o becho alumeaba quería dicir que ía vir moi
mal tempo, quizais volvese a tormenta ou algo peor. E
como antes se cría moito nestas cousas, os
mariñeiros, algúns, daban volta e volvían a terra.

DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 3/10/1936. En Vilariño, Hío
PROFESIÓN: Mariñeiro,e tamén labrego.
LUGAR DE RECOLLIDA:No seu domicilio,Costa da fonte/ Vilariño.
DARA DE RECOLLIDA:17/3/2012

O bruxo de Rodeira, que lle chamaban así, era parente
do seu avó. El tomáballe o pelo porque lle dicía que
enganaba á xente, e un día o bruxo díxolle se quería ver
ao seu pai (estaba morto), el aceptou, e dixo que na
fronte do Señal (rúa de Cangas) ás doce da noite.
El acudiu e non foi capaz de miralo, e logo replicoulle ao
bruxo que era un mentireiro.
Moralexa: O bruxo lacazán o único que desexaba eran
os cartiños da xente parva.
-Cando un mozo volvía para á casa despois de saír coa
noiva, volveu polo monte e nisto que lle quedou a gorra
enganchada nun árbol, el pensou que era a Santa Compaña e correu pitando para a súa casa. Ao
día seguinte a gorra estaba alí e deuse conta de que non fora a Santa Compaña.
Moralexa: Máis vale ser supersticioso que palmala no intento.

NOME E APELIDOS: Manuel Fernández Mariño.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Nunha casa en Balea, 26 de abril de 1929
PROFESIÓN: Albanel e electricista
LUGAR DE RECOLIDA: Centro social da 3ª idade

21

PARAXES MARIÑAS ONDE SE AFUNDEN BARCOS

Nas Bermudas, a Luis e aos seus compañeiros
incendióuselles o barco e afundiu nesa zona.

NOME E APELIDOS: Jose Luis Francisco Muñoz
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 24-3-12
PROFESIÓN:
LUGAR DE RECOLLIDA: Darbo, Travesía do Tobal
DATA DE ROCOLLIDA: 21-3-12

Nas Madeiras din que os barcos e os avións
desaparecen e non se sabe
deles.

NOME E APELIDOS: Manuel Sotelo Otero.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 3 - 8 - 47 - Darbo.
PROFESIÓN: mariñeiro.
LUGAR DE RECOLLIDA: Travesía do Tobal , Darbo.
DATA DE RECOLLIDA: 21- 3 - 12.

crenzas de cangas

CIDADES MERGULLADAS NO MAR

En Marruecos, despois dun terremoto, unha cidade
quedou afundida.

PROFESIÓN: Mariñeiro.

-Sengundo conta a lenda, en Liméns antes había
unha vila na que practicaban nudismo na praia e
cousas fóra do normal da época. Entón un santo do
mar tragou o pobo .

Datos do/da informante.
NOME E APELIDO: Antonio Camaño Pena
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Coiro , 19-2-1940
PROFESIÓN :Carpintero/Mariño
LUGAR DE RECOLLIDA: Cunchido de Arriva /Darbo
DATA DE RECOLLIDA: 18-3-12 .

23

BARCOS PANTASMA

-En Cádiz hai un barco de guerra chamado Eco que,
segundo contan, está feito de cemento.

DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 3-8-47, Darbo
LUGAR DE RECOLLIDA:Travesía do Tabal, Darbo

Os mariñeiros imaxinábanse que viños barcos pirata
pantasma a atacar aos mariñeiros.

DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Coiro, 19-2-1940
PROFESIÓN: Carpinteiro/ mariñeiro
LUGAR DE RECOLLIDA: Cunchido de arriba/ Darbo
DATA DE RECOLLIDA:

crenzas de cangas

Ó redor do 1907, un barco chamado “A Elvira” traía
moito peixe, e ao chegar a Couso, deulle un golpe de
mar, e co peso do peixe volcou e afundiuse. Morreron
todos os mariñeiros excepto dous, que quedaron
varados nunhas rochas ao carón dunha praia. Dende
aquel día, seica un deses homes dicía que cada noite
miraba á “Elvira” no medio do mar, pero ninguén
chegou a saber xamais se o que contaba aquel home
era certo.

NOME E APELIDOS: María Luisa Portas Lorenzo.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 1/9/1934. En Vilariño/Hío.
PROFESIÓN: Ama de casa. (Labrega).
LUGAR DE RECOLLIDA: No seu domicilio, en Vilariño.
DATA DE RECOLLIDA: 12/3/2012.

Un home que paseaba pola praia pisou unha faneca e
pensou que era tabeirón, e despois os amigos para
vacilalo dicíanlle: “Lobo de mar, non che dá vergonza
que unha faneca che viñera a gringhar”.

NOME E APELIDOS: Manuel Fernández Mariño
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Nunha casa en Balea, o 26 de abril de 1929
LUGAR DE RECOLIDA: Centro social da terceira idade

25

Era unha vez un buceador que ía ata a praia de
Patos a ver se encontraba algunha nécora boa. Aos
dez minutos que estaba no mar, decatouse de que
algo iluminaba o fondo mariño. Dirixiuse ata o lugar
e encontrou unha casa abandonada e unha chapa
de metal que poñia: ”Noraboa, agora que chegaste
ata aquí abaixo, serás un dos nosos. Xa non
poderás volver arriba nunca máis, dende este
momento es e serás sempre un tritón”. Acabou de
ler a frase na chapa e unha luz fulminante cegouno.
Tiña cola. Escamas. Bránqueas. Dende aquel día
Don Manuel segue desaparecido.

NOME E APELIDOS: Suso Macillos.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Cangas, 22 de abril de 1943
LUGAR DE RECOLIDA: Casa Macillos

PEIXES NAS CRENZAS

A miña avoa dicíame que había un rapante que era
como un “representante” de San Xoán.

DDatos do/da informante:
NOME E APELIDOS:Aurelia Fernández Villar
DATA E LUGAR DE NACEMENTO:17/2/18, en Darbo.
LUGAR DE RECOLLIDA: Piñeiro/ Darbo.

crenzas de cangas

Algúns peixes levan nun óso da cabeza a figura da
Virxe. As fanecas teñen como unha “habichuela”, unha
boliña branca na cabeza coa imaxe da Virxe de Fátima

NOME E APELIDOS: María Luísa Portas Lorenzo.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 1/9/1934 , en Vilariño/Hío.
PROFESIÓN: Ama de casa, (labrega).
LUGAR DE RECOLLIDA: No seu domicilio, en Vilariño.

Cóntase que un home foi pescar nunha gamela.
Esperaba pescar peixe, pero co que se atopou foi cun
polbo. Este pegóuselle á gamela, o mariñeiro tentou
quitalo, pero era imposible. Así que tivo que parar na
praia de Castiñeiras a sacalo. Cando o conseguiu, e
se dispuña a volver á casa , viu un vento moi forte que
fixo volcar a gamela. Por sorte, o home sobreviviu. E
algúns vellos dicíanlle que aquilo lle ocorrera por non
deixar o polbo libre.

DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 3101936. En Vilariño , Hío
PROFESIÓN: Mariñeiro, e tamén labrego
LUGAR DE RECOLIDA: No seu domicilio , Costa da FonteVilariño

27

Din que o martiño ten dúas manchas negras porque
eran os dedos de San Martiño cando o collía.

Datos do/da informante.
PROFESIÓN: Mariñeiro.

SEREAS
Eu coñezo unha lenda sobre as sereas…Hmm…
Había, xa fai tempo, un mariñeiro de lubinas.
Era pobre, xa que case nunca tiña brío nin sorte ao
pescar. Un día, ía de noite a pescar e aparecéuselle
unha serea. El ficou ollando para ela coma
dicíndolle coa mirada: < >. Ela, nerviosa, díxolle:
xúroche que se me deixas no mar traereiche todas
as lubinas que queiras, pero déixame aquí. Pasado
un rato, o mariñeiro aceptou o trato. Dende aquela,
cada vez que o mariñeiro precisa peixe, chama pola
sereíña e ela lévalle todo o peixe que el precisa.


crenzas de cangas

Contaban os mariñeiros cando se reunían nos
furanchos, que cando andaban ao mar e chegaban a
Cangas, oían uns cantos. Moitos deles daban por feito
que aquilo que oían era unha serea, unha serea loura,
pola súa voz. Pero ninguén soubo xamais se aquela
serea existía de verdade.

Datos da informante:
NOME E APELIDOS: Aurelia Fernández Villar.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: 17/2/18, en Darbo.2/2012
LUGAR DE RECOLLIDA: Piñeiro/Darbo.
DATA DE RECOLLIDA: 19/2/2012.

O DEMO E O MAR

A xente cría que no mar non se podía falar de animais
da Terra porque era de mal agoiro

DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Coiro, 19-2-1940.
PROFESIÓN: Carpintero e mariñeiro .
LUGAR DE RECOLLIDA: Cuinchido de Arriba / Darbo .
DATA DE RECOLLIDA: 18-3-2012.

29

Neptuno é como o “demo” do mar, e por ese motivo
leva unha fisja, que é o instrumento que utilizan
para pescar chocos e peixes que andan pola area, e
segundo Manuel, o demo anda por riba do mar.

NOME E APELIDOS: Manuel Fernández Mariño.
DATA E LUGAR DE NACEMENTO: Nunha casa en Balea, 26 de abril de 1929
LUGAR DE RECOLIDA: Centro social da terceira idade

HOMES E MULLERES QUE ANDABAN SOBRE O MAR

Un día, o meu tío foi ao porto a coller a súa
barquiña para ir dar un paseo. Cando estaba ó
puntiño de meterse no seu barco, un aire
empurrouno ao mar. Soou un 'plaf!'
e decatouse de que caera no mar coma se fora un
flotador, xa que non ía para o fondo.
Ergueuse e decatouse de que podía andar polo
mar. Cando fitou para o muelle, viu un anxo que lle
chiscaba o ollo, e nese momento foi cando se deu
conta de que tiña un novo don.


crenzas de cangas

BIBLIOGRAFÍA

V.V.A.A. Dicionario dos seres Míticos Galegos. Vigo: Ed. Xerais, 2008.

APARICIO CASADO, B. Mouras, serpes, tesouros e outros encantos. Mitoloxía popular galega.
Cadernos do seminario de Sargadelos, 1999.

GONZÁLEZ REBOREDO X. M. Lendas galegas de tradición oral. Vigo: Ed. Galaxia, 1995.

GONZÁLEZ REBOREDO X. M. e VILAR ÁLVAREZ, M. Galicia de Lenda. A Coruña: Ed. Hércules,
2001.

MIRANDA, X. e REIGOSA, A. Arrepíos e outros medos. Historias galegas de pantasmas e de terror.
Vigo: Ed. Xerais, 2004.

VAQUEIRO, V. Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres. Vigo: Ed. Galáxia,
2011.


31

Instituto de Ensino Secundario
MONTE CARRASCO

biblioteca
www.bibliotecamontecarrasco.wordpress.com 33

Escolma de lendas

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (9)

Escolma de lendas