1. LANDSCHAP
Iden t it e i t a a n d r a g e n v o o r de ri vi er de D om m el
Begeleiding: Alda Alagic
Joep van der Veen
Om het versnipperde gebied ‘De Grote Heide’ te verenigen is er gezocht naar een gemeenschappelijke drager of
identiteit. De zoektocht heeft geleid tot het opwaardeerden van de beken in het gebied. Het water wordt ingezet
in drie pijlers, namelijk waterbeleving, waterberging en watervervuiling. Drie actuele thema’s die te combineren
zijn om een waterrijk landschap te creëren. Om maximaal effect te behalen van het water wordt het ingezet op
plekken waar het infrastructuur kruist. Een voorbeeld case waar dit is gebeurd ligt tussen Valkenswaard en
Dommelen. Hier is een recreatief waterlandschap ontwikkeld waar waterbeleving, waterberging en waterzuivering
gecombineerd worden.

2. Opdracht
Het creëren van een identiteit voor het transnationaal landschap de grote heide. Het ongedefinieerde
gebied bestaat uit een verzameling van verschillende kernen, natuur en verhalen uit het verleden.
Het wordt ook wel de binnentuin van de kennisregio ELAt genoemd. Maar kan het deze identiteit
waarmaken?
Begraafplaats Son Proces
Max. 7.500.000 m3
Door het analyseren van de dorpen en de bebouwing in het transnationale landschap ‘De Grote
Dommeldal Eindhoven Heide’ valt op dat er geen verband is tussen de verschillende dorpen. Ze hebben hun eigen centrum,
Max. 500.000 m3
bedrijfsleven en verenigingsleven. In het landschap, dat bestaat uit een versnippering van bossen,
vennen en een klein beetje heide, is er één onderdeel dat alle losse gebieden en dorpen aan elkaar
Eindhoven-Centrum De Zeggen Geldrop
Max. 2.100.000 m3 Max. 100.000 m3 rijgt, namelijk de beken. In het gebied ‘De Grote Heide’ lopen de rivieren Dommel, de Tongelreep en de
v. Abbemuseum
Max. 6.300.000 m3
Aa.
Koevering Geldrop
Hanevoet Max. 280.000 m3 Het water in het gebied de grote heide is een ondergewaardeerd element in het landschap. Het zijn
Kasteel Heeze
Max. 3.400.000 m3
Max. 900.000 m3 open kamers waar enkele boeren hun landerijen bezitten. De bereikbaarheid en toegankelijkheid van
deze kamers is bijzonder laag. Grote delen van de beken zijn gekanaliseerd. Het waterschap is, in de
De Run gebieden waar het water en de bossen elkaar ontmoeten, het oude meanderen van de beken aan het
Max. 250.000 m3
herstellen. Het volgen van het water geeft een besef van plaats en tijd, de stedelijkheid neemt toe
Valkenswaard Zuid
Max. 260.000 m3 naarmate Eindhoven dichterbij komt. Een ander element dat het gebied uniek maakt zijn de visvijvers
Keersop
Max. 260.000 m3
en de visverenigingen.
Buulder Aa
Max. 200.000 m3
Om een betere bepaling van het gebied en het water te krijgen, heb ik een positioneringskaart
gemaakt. Deze kaart heeft veel weg van de kringloop van het water. Binnen het rivierenlandschap de
Dommel heerst een enorme wateropgave, namelijk 1,4 miljoen m² water. Dit is nog over nadat er al
een groot aantal gebieden zijn aangegeven voor waterbergingslocaties. Om het waterbergingsprobleem
te voorkomen moet in het gebied ‘De Grote Heide’ de wateropvang enorm worden vergroot. Naast
de waterberging is de rivier de Dommel ernstig vervuild met cadmium en zink afkomstig uit het
grondwater in de Kempische steden as.

3. Voor de wateridentiteit van de grote heide zijn er drie pijlers ontwikkeld die te maken hebben met
waterbeleving, waterberging en waterzuivering. Per pijler zijn er verschillende uitgangspunten verbeeld
vanuit een technische analyse.
Waterbeleving: vorm, breedte, dynamiek en oppervlakte
Waterberging: inhammen, meanderen, plasbermen, nevengeulen, poelen en droge berging
Waterzuivering: watersnelheid, onstuimigheid, wrijving en zandfilter.
De waterbeleving, waterberging en waterzuivering worden op plekken waar de meeste mensen het
water passeren benut om met kleine ingrepen en een zo groot mogelijk resultaat te bieden. Hierdoor
heeft het de grootste kans om identiteitsdrager te worden. In het hele gebied zijn de relevante
functies voor de pijlers in kaart gebracht. Waarna er drie gebieden zijn aangewezen waarbij meerdere
lagen infrastructuur op een klein gebied het water kruizen. Dit zijn bij de dorpen Valkenswaard, Aalst
en Leende.
Om het gebied tussen Valkenswaard en Dommelen een impuls te geven zijn de gesloten kamers
geopend waardoor het gebied met de rivier de Dommel beleefd kan worden door de omwonende. De
twee dorpen openen zichzelf letterlijk naar elkaar. Die kamers krijgen allemaal een eigen uitstraling,
bijvoorbeeld een water-kamer of park-kamer. De rivier de Dommel moet, voor een goede beleving,
dwars door de kamer lopen. Hiermee wordt de fysieke barrière van het water opgezocht. De grote
van de kamers is afhankelijk van de verstedelijking van de omgeving. Door de hele strook wordt,
langs het water, een recreatie pad aangelegd.