1. Misja chemii w zrównoważonym rozwoju współczesnej cywilizacji Bogdan Marciniec Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Akademia Inżynierska w Polsce, Warszawa, 13 stycznia 2010 roku
2. G ospodarka O parta na W iedzy Knowledge (Science) Based Economy odkrycia naukowe zrównoważony rozwój cywilizacyjny „ sustainable development ” = zrównoważony rozwój „sposób trwałego osiągnięcia lepszej jakości życia przez wszystkich obywateli, który nie zagraża osiągnięciu tych celów przez przyszłe pokolenia i szanuje środowisko” (definicja ONZ) Wyzwanie XXI w. dla środowiska naukowego określenie właściwej strategii w zakresie polityki badań i technologii obejmującej zintegrowane studia technologiczne , ekologiczne, ekonomiczne i społeczne
3. 6 Program Ramowy UE 2003-2006 Priorytety tematyczne - biologia i medycyna (BIO), - technologie informacyjne (INFO), - nowe materiały i technologie materiałowe (TECHNO) 7 Program Ramowy UE 2007-2013 - Strategia Lizbońska (marzec 2003) 3% PKB UE na badania (2% z sektora prywatnego, 1% z sektora publicznego), Polska 0,6% - ogłoszenie Europejskich Inicjatyw Technologicznych (Platform Technologicznych) - stworzenie ram dla dużych projektów technologicznych łączących przemysł i ośrodki naukowe na europejskim poziomie
4.
5. Kluczowa, ale jednocześnie służebna rola nauk chemicznych w globalnym rozwiązywaniu podstawowych problemów innych dziedzin nauki i postępu naukowo-technicznego, w warunkach zrównoważonego rozwoju ( sustainable development ) współczesnej cywilizacji, tzn. poprawy jakości życia przy ograniczonych zasobach surowcowych i konieczności ograniczeń aktywności przemysłowej zgodnie z wymaganiami szeroko pojętej ochrony środowiska. B. Marciniec (red.) „ Misja Chemii ” Wydawnictwo Poznańskie, 2004 Misja chemii „ Chemistry contribution to humanity ”, International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) – Project 2003
6.
7.
8. Zapewnienie wyżywienia i zdrowia ludzkości, zaspokojenie energetycznych potrzeb ludzkości i racjonalne gospodarowanie światowymi zasobami surowców, dostarczanie coraz bardziej doskonałych materiałów i półfabrykatów dla innych obszarów techniki i codziennego życia, ograniczenie i eliminacja zanieczyszczeń środowiska Najważniejsze tendencje i perspektywiczne kierunki rozwoju technologii chemicznej w świecie, Europie i w Polsce Alternatywne surowce, alternatywne zaawansowane procesy, nowe produkty, produkcja chemiczna jako nośnik postępu Wyzwania dla chemii, technologii chemicznej i przemysłu chemicznego wobec najważniejszych globalnych zagrożeń świata
9.
10. Główne kierunki światowych badań chemicznych Poszukiwanie oryginalnych dróg selektywnych syntez (głównie w oparciu o procesy katalityczne) i opracowanie technologii molekularnych i makromolekularnych związków chemicznych o specjalnych właściwościach ( fine chemicals, biochemicals, chemical specialties ), które są podstawą materiałów bądź ich prekursorów W ścisłym związku: badania mechanizmów procesów wytwarzających takie produkty jak i ich struktury, reaktywności, specjalnych właściwości fizykochemicznch oraz metod oczyszczania i pełnej analizy Zrównoważona chemia!!!
11.
12. Poszukiwanie nowych katalitycznych reakcji i nowych katalizatorów znanych reakcji w chemii związków krzemu a ostatnio również boru i germanu zmierzających do opracowania wysoce wydajnych i selektywnych procesów mających zastosowanie w syntezie organicznej i syntezie (nano)materiałów Cel badań zespołu
13. 1. Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia w kategorii badania na rzecz rozwoju nauki „za pionierski wkład w rozwój chemii metalonieorganicznej i katalizy metaloorganicznej oraz zastosowanie badań katalitycznych w syntezie organicznej i syntezie nanomateriałów” 2. Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w obszarze nauk technicznych „za odkrycie nowych reakcji i nowych katalizatorów procesów prowadzących do wytwarzania materiałów krzemoorganicznych o znaczeniu przemysłowym” 3. Perła Honorowa w dziedzinie nauki przyznana przez redakcję Polish Market „za wysokie osiągnięcia naukowe i skuteczną realizacje hasła: nauka dla gospodarki”
14. Organometallic compounds is: Chemia metaloorganiczna „… o ne in which th ere is a bonding interaction (ionic or covalent localized or delocalized) between one or more carbon atoms of a organic group or molecule and main group , (except H, C, N , O, F, Cl, Br, I, At) , trans ition, lanthanide or actinide metal atom (or atoms) .”
15. Transition metal – main group element bond Chemia metalonieorganiczna REVIEWS 1. P. Fehlner et.al., Inorganometallic Chemistry, Plenum Press, N.Y. (1992) 2. B. Marciniec, Silicometallics and catalysis, Appl. Organometal. Chem., 14, 527-58 (2000) 3. B. Marciniec, P. Pawluć, C. Pietraszuk, Encyclopedia of Life Support Systems (EOLSS), ed. I. Bertini, Eolss Publ., Co. Ltd (on line)
16.
17. Chemia (kataliza) metaloorganiczna a chemia (kataliza) metalonieorganiczna 1. P. Fehlner et.al., Inorganometallic Chemistry, Plenum Press, N.Y. (1992); 2. B. Marciniec, P. Pawluć, C. Pietraszuk, Inorganometallic Chemistry , in Encyclopedia of Life Support Systems (EOLSS), ed. I. Bertini, Eolss Publ., Co. Ltd 2007 (on line)
18.
19.
20. “ Comprehensive Handbook on Hydrosilylation” provided the most thorough coverage of all aspects of the subject at the time of its publication and quickly became an obligatory volume for libraries and a highly respected resident of any synthetic chemist’s bookshelf. One reviewer of the subject’s assessment was that Marciniec’s Handbook “is considered by many as the ‘‘Bible’’ on hydrosilylation …. I have no doubt it will quickly acquire a reputation as the „ New Testament” companion to the earlier volume” . John F. Harrod, McGill University, Montreal, QC, Canada, August, 2008
28. Sililujące sprzęganie ( trans -silylacja) For recent reviews see: (a) B. Marciniec, C. Pietraszuk, Handbook of Metathesis , Grubbs R. ed, Wiley-VCH, Chapter 2.13, 2003, pp. 455-482; (b) B. Marciniec, C. Pietraszuk, Curr. Org. Chem., 2003, 7 , 691; (c) B. Marciniec, In Applied Homogeneous Catalysis with Organometallic Compounds (2nd Compl. Revised and Enlarged Ed.), B. Cornils , W. Herrman, eds.) , 2002 , pp. 491-512 ; (d) B. Marciniec, Coord. Chem. Rev . , 2005 , 249 , 2374 Metateza krzyżowa Sililujące sprzęganie vs. metateza krzyżowa olefin z winylopodstawionymi związkami krzemu
29. B. Arkles in „ Progress in Organosilicon Chemistry ” Gordon & Breach, Langhorne, (1995)
30. P. Pawluć, W. Prukała, B. Marciniec, Eur. J. Org. Chem. 2009 (on line) Tandemowe (sekwencyjne) reakcje katalityczne jako nowe wydajne i selektywne drogi syntez wysoce -sprzężonych molekularnych i makromolekularnych związków organicznych
31. M. Majchrzak, B. Marciniec, Y. Itami, Adv. Synth. Catal., 2005, 347, 1285 M. Majchrzak, M. Ludwiczak, M. Bayda, B. Marciniak, B. Marciniec, J. Polym. Sci. Pol. Chem. 2008, 46, 127 Polikondensacja dwuwinylopodstawionych związków aromatycznych krzemu
33. * Winylopodstawione związki krzemu, germanu i boru reagują stereo- i regioselektywnie z terminalnymi alkenami w obecności kompleksów metali (Ru, Rh, Ir, Co) zawierających lub generujących wiązanie M-H lub M-E wg poniższego równania: Winylopodstawione związki krzemu i germanu reagują selektywnie w analogicznych warunkach z terminalnymi alkinami
36. B. Marciniec, Acc. Chem. Res., 2007, 40, 943-952 Reakcja sprzęgania winylometaloidów ze związkami zawierającymi wiązanie węgiel-wodór i heteroatom-wodór
37. O ile chemia metaloorganiczna , głównie poprzez reakcje katalityczne odkryte i rozwijane od połowy XX w., spowodowała niebywały rozwój chemii i technologii związków organicznych to (w odpowiedniej proporcji), chemia metalonieorganiczna będzie podstawą syntez nowych materiałów w XXI w., składających się (oprócz węgla) z pierwiastków bloku p (a także częściowo bloku d i f ). Materiały oparte na krzemie są jedynie znakomitym przykładem tej tendencji, która pozwoli potraktować węgiel przede wszystkim jako pierwiastek życia. Konkluzja ogólna
38.
39.
40.
41.
42. Konsorcjum WCZT Umowa Konsorcjum WCZT – 22 grudnia 2006 r. (rozszerzona aneksem w lutym 2008 r.) 5 Uczelni: UAM, Politechnika Poznańska, Uniwersytet Przyrodniczy, Uniwersytet Medyczny, Akademia Ekonomiczna 4 Instytuty PAN: Chemii Bioorganicznej , Genetyki Roślin, Genetyki Człowieka, Fizyki Molekularnej Instytut resortowy: Włókien Naturalnych i Przetworów Zielarskich PPN–T Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Władze Miasta Poznania
43.
44. NICKEL Technology Park Poznański Park Technologiczno-Przemysłowy Park Przemysłowo-Technologiczny LUBOŃ Kampus Berdychowo Technologie Informacyjne Kampus Morasko Materiały i Biomateriały Centrum Innowacji i Transferu Technologii 1999 In kubator Technologii Chemic znych 200 1 Buisness Inqubator 2007 Zespół Inkubatorów Wysokich Technologii 2009-2013 Poznański Park Naukowo-Technologiczny
Editor's Notes
Badania przeprowadzone dotychczas wykazały, ze reakcje metatezy olefin oraz sililującego sprzęgania winylosilanów z olefinami są cennymi metodami syntetycznymi w chemii krzemoorganicznej. Oba procesy prowadzą do powstawania analogicznych produktów lecz zachodzą według odmiennych mechanizmów. Metateza krzyżowa jest procesem katalitycznym przebiegającym według mechanizmu metalakarbenowego, w którym aktywacji ulegają wiązania podwójne C=C w winylosilanie i olefinie. Obecnie omawiany proces katalizowany jest dobrze zdefiniowanymi katalizatorami alkilidenowymi metali przejściowych tj jak W, Mo, Rh czy Ru przy czym najczęściej stosowane są karbenowe kompleksy rutenu typu Grubbsa. Sililujące sprzęganie winylosilanów z olefinami jest reakcją katalityczną zachodzącą według tzw. mechanizmu insercji – eliminacji, w którym aktywacji ulegają wiązania =C-Si w winylosilanie i =C-H w olefinie. Aktywność katalityczną w omawianej reakcji wykazują kompleksy rutenu, rodu, kobaltu i irydu przy czym obecnie najczęściej stosowane są hydrydowe i sililowe kompleksy rutenu. Warto tutaj wspomnieć, że proces sililującego sprzęgania może zachodzić również pod wpływem związków nie zawierających wiązań [M]-H lub [M]-Si. W takich przypadkach następuje generowanie tych wiązań in situ w warunkach reakcji. Oba omawiane procesy są efektywnymi i komplementarnymi metodami syntetycznymi, gdyż brak reaktywności określonych winylowych pochodnych w jednym procesie często idzie w parze z wysoką wydajnością tego reagenta w drugim z procesów. Wykazano, że reakcja metatezy krzyżowej nie zachodzi dla metylopodstawionych winylosilanów natomiast wspomniane reagenty można z powodzeniem modyfikować poprzez sililujące sprzęganie. Dobór odpowiedniej metody modyfikacji zależy również od olefiny. Wiadomo bowiem, iż reakcja metatezy krzyżowej nie zachodzi dla eterów winylowych i związków zawierających azot, natomiast sililujące sprzęganie nie przebiega efektywnie w układach zawierających związki allilowe (np. etery allilowe, allilbenzen czy allilotrimetylosilan) oraz 1-alkeny (ze względu na ich izomeryzację).