Azərbaycan və Türkiyə arasında sərmayə qoyuluşları

1. Fənn:Vergi Hüququ
Tələbə: Cəsarət Ramazanlı
Fakultə: İqtisadiyyat və idarəetmə
Kurs: 3
Müəllim: Elçin Süleymanov
Mövzu:Azərbaycan və Türkiyə arasında sərmayə
qoyuluşları

2. Türkiyə 18-ci əsrdən başlayaraq üzünü həmişə Qərbə doğru çevirmişdir. Xüsusilə, soyuq
müharibə dövründə Türkiyə bəzən öz çıxarlarının əleyhinə də olsa, bütünlüklə Qərb siyasətinin
yolu ilə getmişdir. SSRİ-nin dağılmasından sonra tək qütblü qalan dünyada yeni arayışlar və
alternativlər bütün ölkələr tərəfindən dəyərləndirilməyə başlanmışdır. Bu dövrdə Türkiyə
şərqində yerləşən Azərbaycandan başlayaraq Türk dünyası ölkələri ilə əlaqələrini yenidən gözdən
keçirmək qərarına gəldi.
Türkiyə üçün Şərqin dəyəri və vacibliyi geosiyasi mənada Qərblə müqayisədə artmaqdadır.
Çünki enerji qaynaqları Şərqdə sıx olaraq yerləşmişdir, yeni geosiyasi güc mərkəzləri Şərqdə
meydana çıxmaqdadır və həmçinin gələcəyin iqtisadi zənginlikləri və bazarları da Şərqdədir
Aşağıda sıralanan xüsusiyyətlərinə görə Avrasiyanın geostratejik baxımdan ən vacib
ölkələrindən biri olan Azərbaycan da Türkiyə üçün əhəmiyyətlidir:
● Azərbaycan, Xəzər bölgəsi və Orta Asiya enerji qaynaqlarına çatmaq üçün giriş nöqtəsi
vəzifəsini yerinə yetirərkən, Xəzər bölgəsindən və Orta Asiyadan qərbə açılan və açılacaq olan
enerji xətlərinin kəsişdiyi, bütünləşdiyi coğrafi bölgə olaraq mühüm əhəmiyyət qazanmaqdadır.
Buna əsas misal olaraq Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru xəttini misal göstərmək olar.
●Azərbaycan, Avrasiya bazarlarına uzanan ticarət yollarınınn
alternativsiz ölkəsidir.
●Azərbaycan, Orta Asiya və Orta Şərqə doğru geostrateji
genişlənmə siyasətlərinə lojistik dəstək vermə bacarığı ilə önə
çıxmaqdadır.

3. ●Türkiyə 1991-ci il noyabrın 9-da Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk ölkə olub. Bu ölkənin
Azərbaycan Respublikası ilə diplomatik münasibətləri isə 1992-ci il yanvarın 14-də qurulub.
●Elə həmin il iki ölkənin ticarət, turizm, iqtisadiyyat, nəqliyyat, elm, media, hüquq, statistika,
sənaye, mütəxəssis hazırlanması, investisiya qoyuluşu sahələrində əməkdaşlığının əsası qoyulub.
●1992-ci ildə Azərbaycanla Türkiyə arasında bu sahələrdə əməkdaşlığı əhatələyən 13 mühüm
saziş imzalanıb.
●1992-ci il noyabrın 2-də qəbul olunan iki önəmli sənədlə - ticari-iqtisadi sahədə əməkdaşlıq,
investisiyaların təşviqi və qorunması haqqında sazişlərlə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında iqtisadi
münasibətlərin hüquqi bazası yaradılıb. O zamandan Türkiyə iş adamları Azərbaycana yatırımlar
qoymağa başlayıblar.
●1994-cü ildə ikiqat verginin aradan qaldırılması haqqında sazişin imzalanmasından sonra isə bu
yatırımların həcmi artmağa başlayıb.
●İki ölkənin ticarət dövriyyəsinin həcmi ilə bağlı fərqli rəqəmlər səslənir.
●2008-ci ilin oktyabrında Bakıda səfərdə olan Türkiyənin dövlət naziri Gürşad Tüzmən ilin sonuna
qədər ticarət dövriyyəsinin həcminin 2,5 milyard dollara çatacağına ümid etdiyini söyləmişdi.
●Xarici İşlər Nazirliyinin Dövlət Statistika Komitəsinə
istinadla hazırladığı hesabata görə, 2008-ci ilin
yanvar-mart ayları arasında iki ölkə arasında ticarət
dövriyyəsinin həcmi 2,19 milyard dollar olub.
●Dövlət Statistika Komitəsinin malların idxal və
ixracına dair 2008-ci ilin yekunu üçün hazırladığı
hesabata əsasən, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında
ticarət dövriyyəsi 1 milyard 433 milyon dollar olub.
Bunun 807 milyon dolları Türkiyədən idxalın, 626
milyon dolları isə bu ölkəyə ixracın payına düşür.

4. Türkiyə ilə Azərbaycan bir sıra neft-qaz müqavilələrində birgə iştirak edir. Azərbaycanın neft-
qaz sektoru ilə bağlı 5 müqavilədə Türkiyənin payı var:
●Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsində - 6,15 faiz;
●Azəri-Çıraq-Günəşli layihəsində - 6,75 faiz;
●Şahdəniz layihəsində - 9 faiz;
●Kürdaşı layihəsində - 5 faiz;
●Araz Alov-Şərq layihəsində - 10 faiz.

5. ●Azərbaycan hökumətinin parlamentə təqdim etdiyi hesabata görə, 2008-ci ildə Türkiyə
şirkətlərinin Azərbaycana qoyduğu investisiyaların həcmi 517 milyon dollar olub.
●Azərbaycanın qeyri-neft sektoruna ən çox yatırım qoyan ölkə Türkiyədir.
●Türkiyə XİN-in 2007-ci ilin sonuna olan məlumatına görə, türk şirkətlərinin Azərbaycanda neft
və qeyri-neft sektoruna qoyduğu investisiyaların ümumi həcmi 5 milyard dollardan çoxdur.
Bunun yarısı qeyri-neft sektorunun payına düşür. Azərbaycan Türkiyə Sənayeçi və İş Adamları
Beynəlxalq Cəmiyyətinin saytında da buna yaxın rəqəmlər əksini tapıb.
●TÜSİAB-ın məlumatına görə, bu rəqəm 2 milyard dollardan artıqdır və Türkiyə sərmayəli
şirkətlərdə ümumilikdə 30.000 işçi çalışır.
●Türkiyə şirkətləri sənaye, istehsal, telekommunikasiya, inşaat, mətbuat, qida, tekstil, təhsil,
səhiyyə, bank və sığorta, nəqliyyat, avtomobil, neft sahələrində fəaliyyət göstərirlər.
●Bu şirkətlər kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq sahəsinə 80 milyon, xidmət sektoru (təhsil,
hotellər, restoranlar, banklar, sığorta xidmətləri) 295 milyon, sənaye və istehsal sahəsinə 410
milyon, səhiyyə sahəsinə 13 milyon, nəqliyyat-rabitə, telekommunikasiya, mətbuat, avtomobil və
daşıma xidmətləri sahəsinə 100 milyon, ticarət, qida, mebel sahəsinə 370 milyon, inşaat
sektoruna 360 milyon dollardan artıq sərmayə qoyublar.
●Azərbaycanda fəaliyyət göstərən Türkiyə
şirkətlərinin dəqiq sayı məlum deyil. Öncəki illərdə
bu barədə müxtəlif rəqəmlər səslənib, amma son iki
ilə aid heç bir statistik rəqəm tapmaq mümkün deyil.

6. ●2003-cü ilin statistikasına görə, Azərbaycanda 624 Türkiyə sərmayəli, 787 müştərək müəssisə,
209 təmsilçilik və ya şöbə olmaqla türk şirkətlərinin ümumi sayı 1620 olub. Azərbaycanın
İstanbuldakı baş konsulluğunun saytında yer alan, 2004-cü ilə aid rəqəmlərə görə, ölkəmizdə
fəaliyyət göstərən Türkiyə şirkətlərinin sayı 1250-yə enib.
●İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin 2008-ci ilin ortalarında əldə etdiyi rəqəmlər də 100 faiz Türkiyə
sərmayəsi ilə çalışan, müştərək müəssisə və təmsilçilik kimi fəaliyyət göstərən şirkətlərinin
sayının 1250 olduğunu göstərir. Bu isə Azərbaycanda çalışan xarici şirkətlərin 28 faizi deməkdir.
●TÜSİAB-ın mətbuat xidməti də Azərbaycandakı türk şirkətlərinin sayı ilə bağlı suala konkret
cavab verə bilməyib. Xidmətin əməkdaşı “Media forum”a deyib ki, qeyri-rəsmi məlumatlara
görə, 100 faiz Türkiyə sərmayəsi ilə çalışan şirkətlərin sayı 500 civarındadır.
●TÜSİAB-ın özünün 283 üzvü var. Bu şirkətlərin 250-dən çoxu 100 faiz Türkiyə sərmayəsi ilə
çalışır. Amma onların toplam yatırımının həcminin nə qədər olduğu məlum deyil.
●Türkiyə-Azərbaycan iqtisadi əlaqələrində rol oynayan təşkilatlardan biri olan Azərbaycan
Türkiyə İş Adamları Birliyinin 91 üzvü var. Bu şirkətlərdən yalnız 43-ü 100 faiz Türkiyə sərmayəsi
ilə çalışır. ATİB üzvü olan Türkiyə-Azərbaycan ortaq şirkətlərinin sayı isə 18-dir.
●Bir sıra Türkiyə şirkətləri həm ATİB-də, həm də TÜSİAB-da təmsil olunur. Eyni zamanda bu iki
qurumun heç birində təmsil olunmayan türk şirkətləri də var.

7. Azərbaycan Türk Sənayeçi və İş Adamları Beynəlxalq
Cəmiyyəti - TÜSİAB, Türkişadamlarının Azərbaycana
sərmayə qoymalarını təmin etmək və fəaliyyətlərinə
yardımçı olmaq, üzvləri arasında həmrəylik və
əməkdaşlığı təmin etmək, iki ölkə arasında iqtisadi
əlaqələrin, dil, din və tarix birliyinə əsaslanan dostluq və
qardaşlıq bağlarının möhkəmləndirilməsinə kömək
etmək məqsədi ilə 16 Noyabr 1994-ci ildə Bakıda
yaradılıb.
Azərbaycana investisiya qoymaq istəyən iş adamlarına TÜSİAB vasitəsi ilə Azərbaycan
haqqında məlumatlar verərək, iki ölkə arasındakı iqtisadi, sosial və mədəni əlaqələrin inkişaf
etdirilməsinə kömək etmək kimi yüzlərlə iş adamının investisiya etmələri təmin olunmuşdur.
Təşkil olunan sərgilərə üzvlər arasında fəal iştirak edərək, Azərbaycan bazarının tanınmasına,
Türk malı bazar payının artırılmasına və keyfiyyətə önəm verilməsinə yönəlik işlər aparılır.
Şirkətlərin coğrafiyası bütün Azərbaycanı əhatə edir. Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Zaqatala, Göyçay,
Abşeron, Tovuz, Qəbələ, Şəki, Şamaxı, Ağdaş, Lənkəran və Azərbaycanın digər şəhər və
qəsəbələrində qurulan Türk və ortaqlı şirkətlərimiz fəaliyyətlərini artıraraq davam etdirir.
Azərbaycanda Türk investisiyaları, qeyri-neft xarici investisiyalar içərisində ilk sıralarda yer alır.
Türk sahibkarları sənaye və istehsal, telekommunikasiya, inşaat - öhdəlik, mətbuat - nəşr, qida,
tekstil, təhsil, səhiyyə, bank və sığortaçılıq, nəqliyyat, avtomobil, neft kimi bütün sahələrdə
fəaliyyət göstərirlər. Fəaliyyətdə olan 600-dən çox Türk şirkətinin Azərbaycandakı investisiya
məbləği 7.5 milyard USD aşır. Bu şirkətlərdə 50.000-ə yaxın işçi işlə təmin edilir.

8. Azərbaycanda çalışan Türkiyə şirkətləri

9. Azərbaycanın Türkiyədəki sərmayələri.
2010-ci ilin statistikasına əsasən Türkiyədə təxminən 135-ə yaxın Azərbaycan sərmayəli firma
fəaliyyət göstərirdi. Bu firmaların coxu xidmət sektorunda fəaliyyət göstərir. Bu firmaların toplam
sərmayəsi 5 milyon dollardan artıqdır. Bu həcm içərisində Azərbaycan qaynaqlı sərmayənin payı
85%-dən çoxdur. Türkiyədə sərmayəsi olan MDB ölkələri arasında Azərbaycan, Rusiyadan sonra
ikinci yerdə gəlir.
2010-cu ildə isə Azərbaycan iş adamları Türkiyədə 135 firma qurmuşdur.
30 may 2008-ci ildə Türkiyədə “Petkim” neft-kimya holdingi səhmlərinin 51 faizinin təhvil
verilməsi mərasimi keçirildi. Səhmləri SOCAR (Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti) / Turcas Petrol /
İnjaz Projects şirkətlər alyansı əldə etmişdir. Səhmlərin verilməsi haqqında sazişi Azərbaycan
Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti Rövnəq Abdullayev, Turcas-ın icraçı direktoru Erdal Aksoy və
Türkiyənin özəlləşdirmə və sosial orqanlarının nümayəndələri imzalayıblar. SOCAR / Turcaz / İnjaz
holdingin 51 faizini 2,04 mlrd. dollara alıblar. Şirkətlər alyansı yeddi – səkkiz il ərzində
müəssisəyə investisiya qismində 10 mlrd. dollar yatırmaq niyyətindədir. Müəssisənin bazasında
kömür və qazla işləyən iki elektrik stansiyası tikiləcək. Bu investisiya müəssisənin Türkiyə
bazarındakı rolunu 27 faizdən 40 faizədək artıracaq. Hazırda Türkiyə kimyəvi məhsulların 70-75
faizini idxal edir. Bu investisiya məhsul idxalını 30 faizədək azaldacaq. SOCAR / Turcaz / İnjaz
Türkiyədə, “Petkim”in istehsalat obyektlərinin yaxınlığında kimya müəssisələrini xammalla təmin
etmək üçün NEZ tikmək niyyətindədir. NEZ-in güman edilən illik emal gücü 6 mln.
ton neft təşkil edəcək. “Petkim” plastik qablaşdırmalar, parçalar, PVC,
yuyucu vasitələr istehsal edir və Türkiyədə belə məhsulların yeganə
istehsalçısıdır. Şirkət məhsulların dörddə birini ixrac edir. İlkin 5-6
illik mərhələdə SOCAR-ın investisiyaları 1.6 mlrd. dollar
təşkil edəcək.