Azərbaycan Respublikasının qədim abidələr xəritəsi

1. QAX

2. "Yuxarı Baş" Tarix-Memarlıq
Qoruğu və Şəki Xan Sarayı
XVIII-XIX əsrlər
Kiş yaşayış yeri. Kiş Məbədi Antik dövr, orta əsrlər
Gələrsən-Görərsən qalası XV əsr
Qızlar qalası XV əsr
Kiş məbədi IV-V əsrlər
Bideyiz məbədi XII əsr
Gavur qalası VI əsr
Dairəvi məbəd XIX əsr
Giləhli məscidinin minarəsi XVIII əsr
Məscid və qəbir XVIII əsr
Qala divarları XVIII əsr
Şəkixanovların evi XVIII əsr
Yuxarı Karvanaray XVIII-XIV əsrlər
Aşağı Karvanaray XVIII-XIV əsrlər
Ağvanlar hamamı XIV əsr
Qala V-XII
Gavur qalası VIII-XIV
Nekropol E.ə. II əsr – e. II əsr
Nekropol E.ə. II əsr – e. II əsr
Qəbiristanlıq VIII-XIX
Nekropol Son tunc, ilk dəmir dövrü
Qoturtəpə yaşayış yeri İlk orta əsrlər
Küdürlu nekropolu Orta tunc dövrü
Doxun nekropolu Antik dövr
Cüyürlü kurqanıarı Tunc dövrü
Yoncalı nekropolu Antik dövr
Söyüdlər nekropolu Antik dövr
Qaraço nekropolu və
yaşayış yeri
Antik dövr
Daşüz kurqanları Tunc dövrü
Cumakənd nekropolu Tunc dövrü
Salmandərə yaşayış yeri Tunc dövrü
Dəhnə qalası və yaşayış
yeri
Tunc dövrü
Şinaz qala İlk orta əsrlər
Köhnə su kəməri XIII əsr
M.Rəsulzadə, 112-də
yerləşən bina
XIX əsr
M.Rəsulzadə, 210-da
yerləşən bina
XIX əsr
Zaqatala küç, 63-də
yerləşən bina
XIX əsr
F.Xoyski, 25-də yerləşən
bina
XIX əsr
Əlicanbəyovların yaşayış
evi, Ə.Haqverdiyev, 6
XIX əsr
Fərhadbəyovların yaşayış
evi, Ə.Haqverdiyev, 10
XIX əsr
Z. Əfəndiyevin yaşayış
evi, Ə.Haqverdiyev, 13
XIX əsr
Qışlaq hamamı XIX əsr
Məscid XIX əsr
Qışlaq məscidi XIX əsr
Abdulxalıq hamamı XIX əsr
Yeraltı hamam XIX əsr
Kilsə XIX əsr
Qışlaq məscidi XIX əsr
Cümə məscidi XIX əsr
Ömər Əfəndi
məscidi
XIX əsr
Məscid və minarə XIX əsr
Dərə hamamı XIX əsr
Minarə 1880
Zəyzid məbədi XI-XII əsrlər
Türbə XVIII-XIX əsrlər
Məscid XIX əsr
Məscid XIX əsr
Məscid XIX əsr
Məscid XIX əsr
Məscid XIX əsr
Məscid XIX əsr
Məbəd ---
Minarə XIX əsr
Məscid XVIII-XIX əsrlər
Yaşayış yeri XIX əsr
Ağvanlar hamamı XIX əsr
Körpü XVIII-XIX əsrlər
Xan bağı XVIII əsr
M.F.Axundovun ev
muzeyi
XVII əsr
R.Əfəndiyev ev muzeyi XIX əsr əsr
II Dünya müharibəsində
həlak olmuş
şəkililərin xatirəsinə abidə
XX əsr
Kəldək Cavur qalası Orta əsrlər
Küngüt qalası Orta əsrlər
Qız qalası Orta əsrlər
Qalatəpə yaşayış yeri Orta əsrlər
Sığınaq yaşayış yeri Orta əsrlər
Həzrəti Əli qalası Orta əsrlər
Salıncaq yaşayış yeri Orta əsrlər

3. Yazılı qaynaqlarda adı X yüzildən
başlayaraq "Alıncaq”, "Alancıq” ,
"Əlincək” və "Əlincə” şəklində çəkilən
qala Naxçıvan-Culfa yolunun
kənarında, Əlincəçayın sağ sahilində
yalçın dağ üstündə yerləşir.
Möminə xatun türbəsi — Məşhur
Azərbaycan memarı Əcəmi
Naxçıvaninin şah əsəri və Naxçıvan-
Marağa memarlıq məktəbinin ən
dəyərli abidələrindən biri. Naxçıvan
şəhərinin tarixi mərkəzində —
Atabəylər Memarlıq Kompleksinin
tərkibində yerləşir. Möminə xatun
türbəsi həmin kompleksdən
dövrümüzə çatmış yeganə abidədir.

4. Bakının Bayıl qəsəbəsi yaxınlığına yerləşən
və hazırda dəniz sularının altında qalmış
tarixi memarlıq abidəsi. Şirvan-Abşeron
memarlıq məktəbinin ən gözəl
əsərlərindən biri olan və XIII əsrdə inşa
edilmiş Bayıl qalası Xəzər dənizinin
suyunun qalxıb-enməsi ilə zamanla gah
dənizin üzünə çıxır, gah da sulara qərq
olaraq görünməz olur. Qala mənbələrdə
müxtəlif adlarla ("Sualtı şəhər” , "Bayıl
daşları”, "Səbayıl qalası”, "Karvansara”,
"Xanəgah”, "Kömrükxana” və s.) anılsa da,
elmi ədəbiyyatda daha çox "Bayıl qəsri”
adı ilə tanınır.
Bakının Ramana kəndində XVI əsrə aid qaladır.
Qalanın hüdürlüyü 15 metrdir. Ağ daşdan
tikilən qalanın dəqiq tikilmə vaxtı bəlli deyil.
Güman ki, müdafiə məqsədi ilə tikilib və
Şirvanşahlar dövləti döründə qəsr kimi istifadə
olunub.
Bakının Mərdəkan qəsəbəsində qədim tarixə malik
qaladır. Qala dörd künc formada XIV əsrin ortalarında
Şirvanşah Mənuçöhrün oğlu Şirvanşah Axsitan
tərəfindən tikilmişdir. Mərdəkan qalası Axsitanın
düşmən üzərindəki parlaq qələbəsi şərəfinə
ucaldılmışdır. Qaladan feodalların sığınacağı və gözətçi
məntəqəsi kimi istifadə edilmişdir.

5. Şamaxı qalası - Orta əsrlər Şamaxı şəhərini
müdafiə etmək üçün inşa edilmiş qaladır. XI –
XII yüzillərdə Şirvan şəhərlərinin bir çoxu
böyüyüb inkişaf etmiş, bəzilərinin müdafiə
tikililəri yenidən qurulmuşdu. 1045 – ci ildə
Şirvanşah Qubad (1043-1049) Şirvanın baş
şəhəri Şamaxıya yonulmuş ağ daşdan yeni
möhkəm qala divarı çəkdirmiş, dəmir qapılar
qoydurmuşdur.

6. Koroğlu qalası
Gədəbəy rayonunun Qala kəndi ərazisində yerləşir.
Yerli daşlardan kobud şəkildə, lakin möhtəşəm
möhkəmlikdə tikilib. Qala yüksək dağlıq ərazidə
yerləşir. Qalanın Koroğlunun Azərbaycandakı əsas
sığınacaqlarından olduğu güman olunur.

7. Şuşa
Əsgəran qalası Şuşanın təxminən 24, Xocalının
5 km -liyində və Ağdam şəhərinin 12 km
cənubunda Qarqarçayın sağ və sol sahillərində
dağ döşündə yerləşir. Burada dağlar eni
təqribən 500 m-ə çatan çayın vadisinə və
qalanın divarları ilə əhatələnən böyük olmayan
dərəyə yaxınlaşır.
Yuxarı Gövhərağa məscidi
Şuşa mərkəzi meydanının memarlıq ansamblında
hakim mövqedə duran binalardan biri.
Yuxarı Gövhərağa məscidini 1883-84-cü illərdə,
yəni Aşağı Gövhərağa məscidindən tə�minən
səkkiz il sonra Gövhər ağanın vəsaiti hesabına
memar Kərbəlayı Səfixan Qarabaği tikmişdir.

8. KƏLBƏCƏR rayonunun ərazisində,
Tərtərçayın sol sahilində yerləşən, xalq
arasında Xotavəng və ya Xudavəng, yəni
"tanrı məbədi” adlandırılan monastr
kompleksi Qafqaz Albaniyası dövləti
dağıldıqdan bir əsr sonra IX əsrdə
Qarabağın dağlıq hissəsində yaranmış
Xaçın Alban knyazlığının dini mərkəzi
olmuşdur.
Xudavəng monastr kompleksi.

9. ŞabranÇıraqqala
Şabran rayonunun təqribən 20-25
kilometrliyində, Çanaqqaya adlanan sıldırım
qayanın zirvəsindədir. Alimlərin dediyinə görə,
Çıraqqala əsasən istehkam qarovulxana
məqsədi ilə Sasani hökmdarları tərəfindən IV-
VI əsrlərdə tikilmişdir. Gilgilçay səddinin baş
qarovulxanası olub. Bura həm də qala rolunu
oynayırmış və təqribən Xəzər dənizindən Baba
dağın ətəklərinə qədər uzanan səddin üç
böyük qalasından biri imiş. q üçü salamat
qalıb.

10. Cavanşir qalası
İsmayıllı rayonu ərazisində yerləşir. Qafqaz Albaniyasında Mehranilər
sülaləsinin hakimiyyəti dövründə hökmdar Cavanşir tərəfindən tikdirilən qala
onun adını daşıyır. Qalanın inzibati mərkəz kimi istifadə olunduğu güman
edilir. Qala İsmayıllı rayonunun Talıstan kəndindən 4 km şimalda, Ağcaçayın
sağ sahilində yerləşir. Əsas hissə və "içqala"dan ibarətdir. Əsas hissənin
cənub divarlarının qalınlığı 2 m, hündürlüyü isə 10 m-dən çoxdur. Düzgün
olmayan çoxbucaqlıyla "içqala" dağın ən hündür yerində tikilmişdir. Qalanın
şimal qurtaracağında eni 2 m, uzunluğu isə 50 m olan divar çıxıntı var. Divar
silindirvari bürclə tamamlanır. Müdafiə istehkamıdır. Qaladan təqribən 7 km
məsafədə yerləşən "Qız qalası"na yeraltı yolun olması güman edilir. Qalanın
həyətində heç yanda tapılmayan nadir güllər və bəzək ağacları bitir. Qalanın
qərb divarları sürüşmə nəticəsində uçub dağılmışdır. Sahəsi təqribən 2 ha-
dır. Qalada diametri 8 m-ə çatan 6 bürc var. Qalaya getmək üçün Talıstan
kəndinə qədər avtomobillə, kənddən qalaya qədər olan 4 km məsafəni isə
piyada və ya atla qət etmək lazımdır.

11. Şamaxı
Diribaba türbəsi
Şamaxı rayonunun Mərəzə kəndində, dağın döşündə
tikilmiş ikimərtəbəli türbə. Diribaba türbəsi həm də
xatirə məscidi vəzifəsini daşıyır.
Memarlıq obrazının orijinallığı, tikinti kompozisiyasının
təkraredilməzliyi və təbiət ilə sıx əlaqəsinin olmasına
görə bu abidə Azərbaycan memarlığı tarixində xüsusi
yer tutur. Binanın mərtəbələrini bir-birindən ayıran
dekorativ yazı kəmərində abidənin tarixi hicri 805
(miladi 1402)-ci il kimi göstərilmişdir.

12. Gəncəsər məbədi
Ağdərə rayonunun Vəngli
kəndində, Xaçınçayının sol
sahilində yerləşən XIII əsr xristian
alban monastırı. Orta əsrlərdə
monastır Alban Həvvari Kilsəsinin
mərkəzi iqamətgahı olmuşdur.
1991-1994-cü illər I Qarabağ
müharibəsinin nəticəsində bu
tarixi abidənin yerləşdiyi ərazi
Ermənistan silahlı qüvvələrinin
işğalı altındadır.
Müqəddəs Yelisey Məbəd kompleksi
Ağdərə
Albaniyada xristianlığın yayılmasında böyük xidmətləri
olmuş apostol Yeliseyin xatirəsinə ölkədə əsrlər boyu bir
çox məbədlər tikilmişdir. Bunlardan bizim günədək gəlib
çatanlardan biri də, Dağlıq Qarabağın Ağdərə
rayonundakı Müqəddəs Yelisey monastr kompleksidir.
Dəniz səviyyəsindən 2000 metr yüksəklikdə, uca bir
dağın zirvəsində tikilmiş və qala divarları ilə əhatə
olunmuş monastr kompleksinin əsası V əsrdə qoyulub.
Qandzasar monastr kompleksi
Ağdərə rayonunun Vəngli kəndində Xaçın çayının sol sahilində
dağın üstündə ucaldılmış məşhur Qandzasar monastrı Qafqaz
Albaniyası xristian memarlığının ən görkəmli abidələrindən biridir.
Monastrın divarında daş üzərindəki epiqrafik yazıdan məlum olur ki,
bu abidə "yüksək və büyük Arsax ölkəsinin hökmdarı, geniş vilayətin
çarı, Böyük Həsənin nəvəsi, Vaxtanqın oğlu, Həsən Cəlal Dövlə və
anası Xorişə Xatun tərəfindən 1216-1238-ci illərdə inşa edilmişdir”.

13. Arılıqbinə məbəd
kompleksi Balakəndən Gürcüstana gedən magistral yolun
sağında, dağın ətəyində, son dərəcə mənzərəli bir yerdə,
rayon mərkəzindən 5 km qərbdə, yoldan 1 km şimalda
yerləşir. Əsas kilsə binası qismən salamatdır və çox
keyfiyyətli kərpiclə tikilib. Təxminən 4 hektar sahədə çay
daşı və hasar daxilindəki ərazidə çoxsaylı tikili qalıqları, o
cümlədən xeyli qəbirlər vardır. Məbəd Qafqaz
Albaniyasının maddi-mədəniyyət abidələrindəndir.