2. DONOSTIA ASPALDIANDONOSTIA ASPALDIAN
• XIX. mendearen hasieran, harresi
barruko Donostiak 508 etxe
zituen. 5.488 bizilagun erroldatuak
zeuden, kuarteletako
goarnizioetakoez gain. Harresiz
kanpoko 501 etxeetan, guztira
3.613 lagun batzen ziren. Auzoak
honako hauek ziren: Santa
Katalina, San Martin, Ulia, Egia,
Amara, Aiete, Antzieta, Loiola,
Lugaritz eta Ibaeta.
1808an, Napoleonen Gerren
baitan, frantziar tropek Donostia
okupatu zuten. Gure hirian 1813ko
irailaren 8ra arte iraun zuten.
3. SETIOAREN HASIERA
• Setiatzera Donostiara iritsi ziren
lehen tropak Gipuzkoako
batailoiak izan ziren, 1813ko
ekainaren 28an. Uztailaren 7an
soldadu ingeles eta portugaldarrek
ordeztu zituzten. Ulian, Txofren
eta San Bartolomen ezarritako
artilleriako bateriek uztailaren
20an Zurriola aldeko gotorgunea
erasan zuten, bai eta bretxa bat
zaba ldu ere harresian.
4. SETIOAREN JARRAIPENA
• Abuztuaren 26an bigarren
erasoaldia eman zen. Pasaiara
iritsitako itsasontzi ingelesek ekarri
zuten eraso egiteko materialak
aliatuen aukerak indartzen zituen.
Rey jeneralak, aldiz, 64 kanoi baizik
ez zuen. Frantsesek Urgulleko Mota
Gaztelura azkar eta arrapaladan
alde egin zuten.
Garaiko lekukoek biztanleen
aurkako indarkeria garratzaren berri
ematen zuten: lapurretak, hilketak,
suteak, bortxaketak hainbat
egunetan. Aliatuen bonbardaketak
Bretxako baterietatik jarraitu zuen,
eta azkenik irailaren 8an frantsesek
amore eman zuten, 59 egun
setiatuta egon ondoren.
5. SETIOAREN ONDORIOAK
• 30 bat etxe zutik
• Sutetik apenas libratu ziren hogeita hamar bat etxe, Trinitate kalean,
gaur egun Abuztuaren 31 deituan, hain zuzen agintari ingelesei
ostatu emateko hautatu zituztelako. Santa Maria eta San Bizente
elizek eta San Telmo eta Santa Teresa komentuek ere zutik iraun
zuten; baina Plaza Berriarekin batera Udaletxea suntsitu zen.
Irailaren 8an eta 9an, Donostiako udal ordezkari, elizgizon,
merkatari, negoziogile eta biztanle zenbait bildu zen Zubieta
auzategiko Aizpurua etxean, hiriaren etorkizuna erabakitzeko
xedez.
1813ko abenduaren 5ean, Donostia berreraikitzeko Lanetarako
Junta bat eratu zuten.
6. ORIXE IKASTOLA
(Elbira Zipitria)
• Orixe ikastolaz hitz egiterakoan
ahaztu ezina da Elbira Zipitria
anderea.
• Zumaiako ”Torrea” izeneko zimentu
olan jaio zen. Bere haurtzaroaren
berri handirik ez dago; bakarrik, oso
gazte zelarik Zumaiatik Donostiara
igaro zela.
• Hamasei urtekin magisteritza
ikasketak hasi zituen. 1922 an hain
zuzen, orduan 4urteko iraupena
zuen “Maestra de Primera
Enseñanza” zelakoa. Karrera
ikasteko matrikulatu zen Donostian.
Beka baten bidez egin omen zituen
ikasketak .
7. • Muñoatarren ikastolan hasi zen
Elbira Zipitria andereño lanetan
1926. urtean, magisteritza ikasketak
burutu ostean, Donostiako Alde
Zaharreko Ikatza Kalean zegoen
lokal batean. Baina 1936. urteko
guda hastean, Sarara alde egin
behar izan zuen emakume
zumaitarrak.
• 1939. urtean, Saratik Donibane
Lohitzunera joan zen eta bertan bizi
izan zen 1942. urtean Donostiara
itzuli zen arte.
• 1946.urtean ikasle talde bat osatzea
lortu zuen Elbirak, eta bere etxean,
Donostiako Alde Zaharreko Fermin
Calbeton 26an, ikastola antolatu
zuen. Elbiraren ikastolaren arrakasta
zela eta, laster laguntza eskatu behar
izan zuen haur kopuruan hazten ari
baitzen.
8. • “Orixe”izan zen legeztapen ofiziala lortu zuen Donostiako lehen
ikastola. Martxan zegoen ikastolak zuen arrakasta ikusita,
Elbira, andereñoak 1970. urteko irailaren 8an, 9 urte arteko 80
ikaslerekin eta 4 andereñorekin hasi zuen lehen
ikastutrtea.Legazpen hau lortzeko ordea, isiltasunean eta
klanestinitasunean Elbira Zipitriak egingo lan azpimarragarria
ahaztezina da. Emakume horrek ikasleei ezezik, andereñoei ere
irakasten erakutsi zien, Gipuzkoako lehen ikastolatako
andereño eta bultzatzaile gehienak “Elbiraren eskolakoak”
zirelarik.
9. ELBIRA ETA BERE
IKASLEAK
• 1955. urtetik aurrera, haurrei klaseak
• emateaz gain, urtero-urtero andereño bat
izaten zuen bere ikastolan praktikak
egiten eta hauek ostean, ikastola berriak
irekitzen zituzten.
• 1956an, Mari Karmen Mitxelena egon zen
Elbirarekin ikasten eta Donostiako kaian
ireki zuen ikastola, 1957. urtean Carmen
Lasartek egin zituen praktikak, eta
ondoren, Angel kaleko bere etxean ireki
zuen ikastola. 1960. urtean Pasaiako
ikastola hasi zen lanean, 61ean
Campanario kaleko ikastola, 1962. urtean
Hernaniko "Urumea" ikastola eratu zen
eta horrela zerrenda luzea, ikastola
guztiak Elbirarekin praktiketan ibilitako
andereñoek bultzatuak. Karmeleren
hitzetan "euskara garai honetan gaixo
zegoen eta guk euskara mantentzen
lagundu nahi genuen, galdu ez zedin.
Horregatik ireki genituen ikastolak,
umeei euskaraz ikasteko aukera zabaldu
nahi genielako".
10. Ikastoletako irakaskuntzaren
berezitasunak
• Esan bezala Donostialdean urte
hauetan sorturiko ikastolek ez zuten
izenik ez egoera legalik, guztiz
klandestinoak ziren eta klase
partikularretako akademien
itxurapean ezkutatzen zuten bere
lana. Elbirak bere
etxeko egongelan, lurrean eserita,
ematen zituen eskolak.
• Honez gain, materialearen eskasia
izugarria zen, ez baitzegoen
euskaraz erakusteko libururik ez eta
inongo materialik. Etxeetan, gerra
baino lehen argitaratutako liburu
gordeak erabiltzen ziren, edo
idazteko makinaz kopiak egiten
ziren neska-mutilek erabiltzeko.
11. • Elbirak, gainera, Europan zehar irakaskuntzak
bizi zuen egoeraren berri izaten zuen,
pedagogiaren inguruko ikerketa eta gogoetak
ezagutzen zituen.
• Guzti honek eragin zuzena izan zuen
ikastoletako irakaskuntzan eta garai hartan
gaztelerazko eskoletan guztiz ezezagunak ziren
metodoak erabili zituzten andereño horiek.
12. 1969tik "Orixeren" sorrerara
1968 eta 1969 urteetan egoera aldatu egin zen, "Cartilla de Escolaridad"
edukitzea derrigorrezkoa bihurtu zelako. Ordurarte, ikastolan ikasitako haurrek
9 urterekin Ingresoko azterketa gainditu behar zuten eskoletan onartuak
izateko. Baina 1968. urteko uztailaren 19an, Gipuzkoako gobernadore Zibilak
Oltra-Moltó jaunak zabaldutako zirkularrean, edozein irakaskuntza eskolak
baimena behar zuela agintzen zen.
• Elbirari ez º zuten.
• Garaiko arazo eta oztopoak gainditu eta legeztapena lortzeko bide bakarra,
elizaren babesa hartzea zen. Orduan Donostiako Santa Maria Elizara jo zuten;
parrokoaren laguntza jaso eta bera jarri zen ikastolaren titular bezala. 1970.
urtean legeztapena iritsi zen eta era honetan, lau andereñoak hasi ziren "Orixe"
ikastolan. Hasieran, lehen bezala, 9 urte arteko haurrekin, plangintza berrian,
oinarrizko 3ª arte. Gero poliki-poliki hasi ziren oinarrizko laugarren kurtsoa
eransten eta gero bostgarrena".
13. ESKERRIK ASKO
• Eskerrik asko gu
ikustera
etortzeagatik.
• Orain galdera
batzuk egingo
dizkizuegu.
