1. Emissies van (nieuwe) stoffen
naar oppervlaktewater
Gevolgen voor de
drinkwatervoorziening
André Bannink
@BanninkAndre
21 maart 2013 Emissiesymposium 1

2. Inhoud
• Referentiekader van RIWA
• Definitie nieuwe stoffen
• Welke nieuwe stoffen zien we
nu?
– Geneesmiddelen
– Industriële-/huishoudchemicaliën
– (oever)Grondwater
• Voortgang sinds 2010
21 maart 2013 Emissiesymposium 2

3. • 106 miljoen drink-
waterconsumenten
(incl. Rhône, Elbe)
• Doel: zodanige
kwaliteit van het
rivierwater te krijgen
dat de productie van
drinkwater mogelijk
is met gebruik-
making van zo
natuurlijk
mogelijke
zuiverings-
methoden
• Streefwaarden

4. DMR-streefwaarden:
voorzorgsprincipe

5. Waarom
voorzorgsprincipe?
• Principieel: niemand heeft het recht water
te vervuilen
• Financieel: pikkel op de juiste plek (‘de
vervuiler betaalt’)
• Bronaanpak: geen ‘end-of-pipe’-
oplossingen maar ‘voorkomen is beter dan
genezen’
– Ook geavanceerde zuivering haalt niet alles
er uit

6. Nieuwe stoffen?
Stoffen zijn per definitie niet nieuw
• Het gaat om bestaande stoffen die we eerder
niet zagen
Emerging Substances?
• De stoffen komen niet ineens naar boven, maar
wij zijn nu in staat om ze te vinden
Substances of Emerging Concern
• Trigger: aantreffen en/of mediabelangstelling
– Bv. neonicotinoïden, micro-plastics, nonylfenol
21 maart 2013 Emissiesymposium 6

7. 2012 Geneesmiddelen Rijn
Parameter LOB NGN AND NSL
amidotrizoïnezuur 0,52 0,53 0,37 0,46
johexol 0,22 0,17 0,17
jomeprol 1 0,7 0,6 0,92
jopamidol 0,62 0,47 0,32 0,96
jopromide 0,28 0,27 0,22 0,8
joxitalaminezuur 0,15
hydrochloorthiazide - 0,13 0,11
tiamuline - 0,12
metoprolol 0,12
propranolol 0,11
diclofenac 0,11 0,27
acetylsalicylzuur - 0,13
cafeïne - 0,16 0,18 0,12
carbamazepine 0,113
metformine 1,6 3,2 0,99 2 Maximale gehalten in µg/l
21 maart 2013 Emissiesymposium 7

8. 2012 Geneesmiddelen Maas
Parameter NAM LUI EYS HEE BRA KZV STE
amidotrizoïnezuur - 0,29 0,2 0,2
johexol 0,11 - 0,12 0,11 0,11
jomeprol 0,16 0,27 - 0,15 0,32 0,4 0,4
jopamidol - 0,15 0,19 0,19
jopromide 0,12 0,2 - 0,37 0,23 0,19 0,16
joxitalaminezuur - 0,12 0,11
metoprolol - 0,17 0,11
acetylsalicylzuur - - - 0,13 - 0,15 0,15
ibuprofen 3,5 0,11 -
gemfibrozil - - - 0,18
cafeïne 0,55 5,3 10 0,55 0,13 0,37 0,26
metformine - - - 2,8 1,3 - -
Maximale gehalten in µg/l
21 maart 2013 Emissiesymposium 8

9. Patroon humane geneesmiddelen Maas
Stoffen uit ALLE gebruiksklassen aangetoond
• 32 detecties vanwege 1. aanwezigheid, 2. lage detectielimiet
• individuele concentraties laag, somconcentraties tussen 0,3 en 1,6 µg/l

10. Metformine
• Antidiabeticum
– erg polair + geladen: lastig te analyseren (en
te zuiveren)
• Voorgeschreven bij diabetes type II
– Soms in combinatie met insuline en dieet
• Dagelijkse dosis: 2 gram
– Hoog volume (nr. 6 in NL)
• > 80% van de diabetes patiënten krijgt het
• > 80% verlaat lichaam patiënt ‘ongebruikt’
21 maart 2013 Emissiesymposium 10

11. (Oever)grondwater
100 winningen in UT, FL, FR, OV en GLD, 96 stoffen
30
Indicatie van voorkomen: aantal malen aangetroffen
25
Geen overschrijding DMR-streefwaarde in reinwater
20
15
10 Ruw
Rein
5
0
21 maart 2013 Emissiesymposium 11

12. Geneesmiddelen
• Röntgencontrastmiddelen
– Constant aanwezig in tienden tot hele µg/l
• Geneesmiddelen: vooral humaan
– Hoogst: metformine (anti-diabeticum)
– Uitzondering: tiamuline (diergeneesmiddel)
• Hoe erg is dit?
– Worden niet (volledig) gezuiverd, zitten dus in
drinkwater
– Niveaus (ver) onder therapeutische dosis
21 maart 2013 Emissiesymposium 12

13. 2012 Industriële/huishoud
chemicaliën Maas
Parameter NAM LUI EYS HEE BRA KEI STE
NTA 67 - 86,2
EDTA 6 - 6 21,5 29 9
DTPA - 13,4
DIPE 7,78 17,5 1,41 1,3
tetraglyme - - - 13 7,9
diglyme - - 1,82
tributylfosfaat (TBP) 1,75
aceton - - 21,3 - - - -
urotropine - - - - 1,2 2,4 3,9
1,2-dichloorethaan 5,25 0,33 0,28 *)
TCPP - - - - 0,24 - -
bisfenol a 0,15 - *) - - -
Maximale gehalten in µg/l
*) = rapportagegrens > DMR-streefwaarde
21 maart 2013 Emissiesymposium 13

14. 2012 Industriële/huishoud
chemicaliën Rijn
Parameter LOB NGN AND NSL
MTBE 4,0
1,4-dioxaan 1,7 1,1 - -
HMMM 3 - - -
benzotriazool 1,2 - - -
tetrachlooretheen 0,2
trichloorazijnzuur 0,15 0,32 0,12 0,82
2,3-dichloorfenol 7
di-(2-methyl-propyl)ftalaat - 0,57 - -
acesulfaam-K 2,4 - - -
cyclohexanon 7,7 - - -
Maximale gehalten in µg/l
21 maart 2013 Emissiesymposium 14

15. Acesulfaam-K Lobith
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
Acesulfaam-K is een kunstmatige zoetstof die in 1967 toevallig
0 ontdekt werd door dr. Karl Clauss van Hoechst AG…
2010 2011 2012 2012
21 maart 2013 Emissiesymposium gehalten in µg/l 15

16. ... Hoechst is een wijk in Frankfurt am Main waar een industrieel
complex staat. Één van de bedrijven die daar vroeger stonden was
Hoechst AG. In de Main bij Frankfurt worden de hoogste gehalten
acesulfaam-K gemeten…
21 maart 2013 Emissiesymposium 16

17. Mogelijke bronnen
Het enige consumentenproduct
gebaseerd op acesulfaam-K is Sunett®
1. Industriële lozing:
– Wordt geproduceerd door: Nutrinova, Nutrition
Specialties & Food Ingredients GmbH
• Nutrinova was tot 1997 een divisie van Hoechst AG
• Adres Sunett® fabriek: Industriepark Höchst, 65926
Frankfurt / Main, Germany
2. Diffuse lozing…
21 maart 2013 Emissiesymposium 17

18. ……want we drinken
allemaal cola light etc.
21 maart 2013 Emissiesymposium 18

19. Brede screening Maas
2011-2012
• Gewasbeschermingsmiddelen en nieuwe stoffen
in grondwater, oppervlaktewater en RWZI-
effluent
FEITEN BRONNEN DUIDING

20. Brede screening Maas
10 meest gedetecteerde nieuwe stoffen
oppervlaktewater
21 maart 2013 Emissiesymposium 20

21. Brede screening Maas
10 meest gedetecteerde nieuwe
stoffen grondwater
21 maart 2013 Emissiesymposium 21

22. Voortgang sinds 2010
• Een aantal nieuwe stoffen staan op de
NL watch-list
– EQSD? EU-Watchlist?
• Diverse pilots inmiddels afgerond
– PILLS, ZORG, Pharmafilter, etc.
• CH: begonnen met uitbreiden RWZI’s
• NL: kentering van ‘onbespreekbaar’ naar
‘onderwerp van gesprek’
– STOWA/KWR: kennismontage
• Weten we al genoeg om beleid te maken?
21 maart 2013 Emissiesymposium 22

23. Voortgang sinds 2010
• 2010: zonder wettelijke norm: eindeloze
discussie over ‘hoe erg het is’ als een stof
wordt aangetroffen
• Nu: Drinkwaterregeling: ‘overige
antropogene organische
microverontreinigingen’ 1 µg/l
– BKMW wordt voor 2e SGBPen ‘gestroomlijnd’
met Drinkwaterregeling
21 maart 2013 Emissiesymposium 23

24. Onze bezweringsformule
Voorzorgbeginsel
+
perceptie klant
=
‘niks in drinkwater’
of
Onberispelijk drinkwater uit schone bronnen
21 maart 2013 Emissiesymposium 24

25. Bedankt voor uw aandacht!
Contactgegevens
Old school: (06) 2075 3157 / bannink@riwa.org / riwa.org
Social Media: LinkedIn / @BanninkAndre
21 maart 2013 Emissiesymposium 25

26. Stellingen
We moeten een visie hebben op nieuwe
stoffen voor aanvang tweede reeks SGBPen
Waterketenpartijen (overheden) en
bedrijfsleven hebben een gezamenlijke
verantwoordelijkheid
21 maart 2013 Emissiesymposium 26

27. Bronaanpak is de
primaire weg, maar wat is
de bron?