134. Seminarium mBank – CASE Globalny kryzys finansowy: zmiany stanu konkurencji w sektorze bankowym w Europie, rola regulacji i interwencji rządów oraz banków centralnych 16 października 2014, 15:00 centrala mBanku S.A., sala nr 5.3, V p., ul. Senatorska 18 w Warszawie dr Małgorzata Pawłowska Wykładowca, SGH; Doradca ekonomiczny, Instytut Ekonomiczny NBP Jak kształtowała się konkurencja w sektorze bankowym w Polsce i w Europie przed kryzysem, i w okresie kryzysu

1. Małgorzata Pawłowska
Wykładowca, SGH; Doradca ekonomiczny, Instytut Ekonomiczny NBP
Warszawa, 16 października 2014
134. Seminarium mBank –CASE
Jak kształtowała się konkurencja w sektorze bankowym w Polsce i w Europie przed kryzysem i w okresie kryzysu
Niniejszy artykuł przedstawia osobiste poglądy i nie przedstawia stanowiska NBP.

2. Plan
Pojęcie konkurencji w sektorze bankowym
Metody pomiaru konkurencji
Wpływ konkurencji w sektorze bankowym na jego stabilność przed i po upadku Lehman Brothers
Sytuacja w sektorze bankowym UE
Wyniki badań poziomu konkurencji w sektorach bankowych UE
Rola badań nad konkurencją i nad systemem bankowym po kryzysie finansowym –podsumowanie
| 2

3. Motywacja
WzrostpoziomukonkurencjiorazniewłaściweregulacjepozwalającenapodejmowaniezbytwysokiegoryzykauważasięzaprzyczynyGlobalnegoKryzysuFinansowego
PoupadkuLehmanBrotherswielebankówzostałouratowanychprzezpaństwopoprzezdokapitalizowanie(m.in.RoyalBankofScotland(RBS),innezostałyznacjonalizowane(np.ABNAMRO, HypoVereinBank)cozkoleizakłócałokonkurencję
Utrzymaniewłaściwegopoziomukonkurencjiwsektorzebankowymjestbardzoważnezpunktuwidzeniastabilnościfinansowej,ważnymzagadnieniemjestśledzeniezmiankonkurencjiijejdeterminant
| Seminarium mBanku - | 3

4. Pojęcie konkurencji w sektorze bankowym
Konkurencjadotyczystrukturycałegorynku,naktórymdziaładanypodmiot,wodróżnieniudokonkurencyjności,którawiążesięzcharakterystykąposzczególnychpodmiotównatymrynku
Teoriabadaniakonkurencjiwsektorzebankowym,którawliteraturzeangielsko-języcznejnosinazwę(IndustrialOrganizationApprochofBanking,IOAB)wykorzystujemodelezteoriiprzedsiębiorstwiobejmujeidentyfikacjękluczowychczynnikówwpływającychnapodejmowaniedecyzjiprzezbanki, ocenęipomiarstrukturykonkurencjinarynkachbankowych, związanychztymimplikacjidlasektorabankowegoispołeczeństwaorazocenęskutkówregulacjiwsektorzebankowym
| Seminarium mBanku - | 4

5. Metody pomiaru konkurencji
zmianykonkurencjiwsektorzebankowymodbywająsięgłówniedwomakanałami:(1)fuzjeiprzejęcia(M&A)(2) regulacjestymulującebarierywejściaiwyjścia,sąteżinnedeterminantyodstronypodażowejipopytowej(np. zróżnicowanieproduktów,powiązaniasieciowe, charakterystykiklientów)
różnicamiędzykonkurencjąakoncentracją:
miarykoncentracji:indeksyHHI,CR5(Paradygmatstruktura-taktyka-wynik(SCP)opierającysięnatestowaniuzależnościmiędzystrukturąrynku,taktykądziałaniaorazjegowynikiemzapoczątkowanyprzezBaina(1951)
miary konkurencji: indeks Lernera mierzy tzw. marżę monopolisty, statystyka H, metoda Boona(Teoria NEIO)

6. Rola konkurencji w sektorze bankowym
Niektórzyekonomiściuważają,żetonadmiernywzrostkonkurencjiiinnowacjefinansowenarynkachorazniewłaściweregulacjedoprowadziłydoglobalnegokryzysufinansowegoponieważwiększakonkurencjaprowadzidopodejmowaniawiększegoryzykaimanegatywnywpływnastabilność(RaportBankuŚwiatowego,2013).Zdrugiejstrony,uważasię,żewiększakonkurencjazwiększafinansowąstabilnośćpoprzezwypchnięciezrynkutzw. niestabilnychbanków(BikkeriLeuvenstein,2014)
Vieves,2010stwierdził,żekonkurencjamożezwiększyćniestabilnośćfinansowązarównopostroniedeponentów,jakikredytobiorców,przezzwiększaniepodejmowanegoryzyka. Dlategoważnejestokreślanieoptymalnegopoziomukonkurencji

7. Relacja między koncentracją sektora oraz strukturą własnościową, a konkurencją w sektorze bankowym
Wwiększościpracstwierdzono,żeniemajednoznacznychzwiązkówmiędzywzrostemkoncentracjiapoziomemkonkurencjim.in.ClaessensiLaeven,2004orazBergeriin.,2004
Przedkryzysem:Cetorelli(2004)wskazałnakwestiętypuwłasności, jakoistotnądeterminantękonkurencji;LaPortaiin.(2000)wykazali,żedużyudziałwłasnościpaństwowejwsektorzebankowymnegatywniewpływanakonkurencję
Pokryzysie:autorzywielupractwierdzą,żetypwłasnościniemawpływunapoziomkonkurencjiidecyzjepodejmowaneprzezbanki(Barryiin.,2010),wynikibadańdotyczącepolskiegosektorabankowegowykazałypozytywnywpływkapitałuzagranicznegonapoziomkonkurencjiwpolskimsektorzebankowymiujemnywłasnościpaństwowej,poupadkuLehmanawpływtenbyłjużnieistotny(Pawłowska2014)
Państwopełnibardzoważnąrolę,zwłaszczawzapewnieniunadzorufinansowego,zapewnianiuzdrowejkonkurencjiprzezwłaściwąpolitykęregulacyjnąorazpoprzezwzmocnienieinfrastrukturyfinansowej(RaportBankuŚwiatowego,2013)
| Seminarium mBanku - | 7

8. Wzrost aktywów sektora bankowego w UE, w mld euro
| 8
18 574
20 475
29 160
44 816
42 792
42 872
44 815
43 511
45 763
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
50000
1998
2000
2004
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Źródło: EBC.

9. Mnożnik kapitałów własnych: dźwignia (%) w sektorach bankowych UE
| 9
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Estonia
Słowacja
Bułgaria
Węgry
Rumunia
Luksemburg
Polska
Słowenia
Łotwa
Malta
Grecja
Cypr
Finlandia
Irladnia
Austria
Hiszpania
Włochy
Portugalia
Litwa
Wielka Brytania
Francja
Dania
Belgia
Czechy
Niemcy
Szwecja
Holandia
2008
2010
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

10. Współczynnik adekwatności kapitałowej (tierI ratio)
| 10
0
5
10
15
20
25
30
Litwa
Włochy
Cypr
Szwecja
Portugalia
Hiszpania
Austria
Łotwa
Holadnia
Malta
Słowenia
Grecja
Francja
Irlandia
Wielka Brytania
Polska
Czechy
Bułgaria
Niemcy
Finlandia
Belgia
Węgry
Słowacja
Dania
Estonia
Rumunia
Luksemburg
2008
2010
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

11. Wskaźnik kredytów zagrożonych (NPL) w UE (w %)
| 11
0
5
10
15
20
25
30
Niemcy
Luksemburg
Szwecja
Austria
Holandia
Belgia
Dania
Wielka Brytnia
Estonia
Francja
Polska
Czechy
Słowacja
Hiszpania
Malta
Portugalia
Cypr
Włochy
Słowenia
Węgry
Łotwa
Rumunia
Grecja
Bułgaria
Irlandia
Litwa
2006
2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF.

12. Wskaźniki rentowności w UE: ROA (w %)
| 12
-8
-6
-4
-2
0
2
4
Grecja
Słowenia
Cypr
Irland
Włochy
Portugalia
Rumunia
Niemcy
Austria
Wielka Brytania
Litwa
Czechy
Dania
Holandia
Francja
Belgia
Hiszpania
Bułgaria
Szwecja
Finlandia
Luksemburg
Węgry
Malta
Słowacja
Łotwa
Polska
Estonia
2008
2010
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

13. Wskaźniki rentowności w UE: ROE (w %)
| 13
-200
-150
-100
-50
0
50
Grecja
Słowenia
Cypr
Włochy
Portugalia
Irlandia
Rumunia
Austria
Niemcy
Wielka Brytania
Litwa
Czechy
Dania
Bułgaria
Holadnia
Francja
Luksemburg
Hiszpania
Słowacja
Belgia
Węgry
Finlandia
Polska
Malta
Łotwa
Szwecja
Estonia
2008
2010
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

14. Wartość wskaźnika CR5 w krajach Unii Europejskiej w % (2004, 2008 i 2010, 2013)
| Seminarium mBanku - | 14
0
20
40
60
80
100
120
Niemcy
Luksemburg
Austria
Włochy
Wielka Brytania
Polska
Francja
Irlandia
Bułgaria
Węgry
Rumunia
Hiszpania
Słowenia
Szwecja
Cypr
Czechy
Belgia
Łotwa
Dania
Słowacja
Portugalia
Malta
Holandia
Finlandia
Litwa
Estonia
Grecja
2004
2008
2010
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

15. Wartość wskaźnika HHI w krajach Unii Europejskiej % (2004, 2008 i 2010, 2013)
| Seminarium mBanku - | 15
0
20
40
60
80
100
120
Niemcy
Luksemburg
Austria
Włochy
Wielka Brytania
Polska
Francja
Irlandia
Bułgaria
Węgry
Rumunia
Hiszpania
Słowenia
Szwecja
Cypr
Czechy
Belgia
Łotwa
Dania
Słowacja
Portugalia
Malta
Holandia
Finlandia
Litwa
Estonia
Grecja
2004
2008
2010
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

16. Udział wyniku odsetkowego w aktywach w sektorach bankowych UE (%)
| Seminarium mBanku - | 16
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Szwecja
Finlandia
Portugalia
Niemcy
Dania
Francja
Luksemburg
Belgia
Wielka Brytania
Irlandia
Holandia
Włochy
Austria
Czechy
Bułgaria
Malta
Łotwa
Słowenia
Hiszpania
Litwa
Grecja
Polska
Cypr
Rumunia
Słowacja
Węgry
Estonia
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

17. Wyniki badań nad konkurencją w sektorach bankowych krajów UE przed kryzysem i w trakcie kryzysu, w tym w polskim sektorze bankowym
przedkryzysem,generalniewykazanowzrostkonkurencjiwsektorachbankowychkrajówUE-10(zobacz.m.in.Pawłowska(2014),Clerides(2013),EfthyvoulouiYildrim(2013),Weill(2013)),wynikidotyczącekrajówUE-15sąjużniejednoznacznenp.BikkeriSpierdijk(2008)
powybuchuGlobalnegoKryzysuFinansowegowynikizmianpoziomukonkurencjiwsektorachbankowychkrajówUE,wykazująwyraźnyspadekkonkurencjimierzonejindeksemLerneraistatystykąH:Weill(2013),Clerides(2013),Pawłowska(2014)
| Seminarium mBanku - | 17

18. Wartości oszacowanego indeksu Lerneradla sektorów bankowych krajów UE w latach 2002- 2007
| 18
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Niemcy
Grecja
Węgry
Irlandia
Włochy
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Malta
Holandia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Hiszpania
Szwecja
Wielka Brytania
UE15
Nowe12
UE27
2002
2004
2005
2006
2007
2007-2002
Uwaga: czerwonysłupekoznaczaróżnicew poziomiekonkurencjimiędzy2007a 2002rokiem.
Źródło: opracowaniewłasnenapodstawiedanychWeill (2013).
IndeksLerneraLprzybierawartościzprzedziału(0,1).Imwiększawartość,tymwiększasiłarynkowaprzedsiębiorstwa/bankuimniejszakonkurencjanarynku.

19. Wartości oszacowanego indeksu Lerneradla sektorów bankowych krajów UE w latach 2008- 2010
| Seminarium mBanku - | 19
Uwaga: czerwonysłupekoznaczaróżnicew poziomiekonkurencjimiędzy2010 a 2008rokiem.
Źródło: opracowaniewłasnenapodstawiedanychWeill (2013).
-0,2
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
2008
2009
2010
2010-2008

20. Wartości oszacowanej statystyki H dla sektorów bankowych krajów UE w latach 2002-2007
| 20
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Niemcy
Grecja
Węgry
Irlandia
Włochy
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Malta
Holandia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Hiszpania
Szwecja
Wielka Brytania
UE15
Nowe12
UE27
2002
2004
2005
2006
2007
2007-2002
Uwaga: czerwonysłupekoznaczaróżnicew poziomiekonkurencjimiędzy2007a 2002rokiem.
Źródło: opracowaniewłasnena podstawiedanychWeill (2013).
Rosnąca wartość statystyki H wskazuje na wzrost konkurencji.

21. Wartości oszacowanej statystyki H dla sektorów bankowych krajów UE w latach 2008-2010
| 21
Źródło: opracowaniewłasnenapodstawiedanychWeill (2013).
-1
-0,8
-0,6
-0,4
-0,2
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Niemcy
Grecja
Węgry
Irlandia
Włochy
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Malta
Holandia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Hiszpania
Szwecja
Wielka Brytania
UE15
Nowe12
UE27
2008
2009
2010
2010-2008
Uwaga: czerwonysłupekoznaczaróżnicew poziomiekonkurencjimiędzy2010 i 2008a rokiem.

22. CR5 oraz NPL w polskim sektorze bankowym dla lat 1997-2012
| 22
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0,00
5,00
10,00
15,00
20,00
25,00
40,00
42,00
44,00
46,00
48,00
50,00
52,00
54,00
56,00
NPL %
CR5 %
Źródło: opracowaniewłasnena podstawiedanychPawłowska(2014).Uwaga różnica w poziomie NPL między 2003 i 2004 r. była m.in. spowodowana zmianami regulacyjnymi.

23. Wartości oszacowanego indeksu Lerneraoraz CR5 w polskim sektorze bankowym dla lat 1997- 2012
| 23
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
40,00
42,00
44,00
46,00
48,00
50,00
52,00
54,00
56,00
Indeks Lernera
CR5 %
Źródło: opracowaniewłasnena podstawiedanychPawłowska(2014).

24. Podsumowanie
GlobalnyKryzysFinansowyzwróciłuwagęnaważnąrolęzarównopolitykiregulacyjnejdotyczącejkonkurencjiwsektorzebankowymjakrównieżbadańilościowychdotyczącychpomiarukonkurencjimiedzybankami,któreprzedwybuchemkryzysubyłyniedoceniane
Nadalpozostajebezjednoznacznejodpowiedzipytaniejakijestwpływkonkurencjiwsektorzebankowymnastabilność,trwająpracenadoptymalnympoziomemkonkurencjiikoncentracji, codajepodstawydokontynuacjibadańorazrozwojumetodpomiarukonkurencji