Журнал "Йылдыз" №1 (216) 2014 январь - февраль

1. №1 (216) 2014 январь – февраль
Èндекс 75298
Йылдыз №1 (216) 2014 январь – февраль
Àéäåð ÀÑÀÍÎÂ
1928 сенеси Багъчасарайда къуюмджы-
лар аилесинде дюньягъа келе. 12 яшындан
бабасынынъ устаханесинде къуюмджылыкъ
эснафынынъ сырларыны огренип башлай.
Сюргюнлик йылларында Ташкентте Беньков адына Рессмалыкъ окъув юртуна окъумагъа
кире, амма маддий къыйынлыкълардан себеп,
тасилини ташламагъа меджбур ола. 1956 сене-
си электромеханик техникумы битире ве зенааты боюнджа чалыша.
1990 сенеси Ватангъа къайтып келе ве баба-деделеринден къалгъан зенаа-
тыны кутип, оны юксек санат дереджесине котере, эр бир акъикъий уста киби, онларнен шегиртлер осьтюре. Уста Айдер Асанов, къызы Эльмира Асанова ве
шегиртлери япкъан къасиде, къушакълар, билезликлер, купелер, дувалыкълар,
герданлыкълар чешит микъястаки сергилерде нумайыш этиле.

2. Меджмуанынъ ог къапында: «Фирузе» такъымы
Меджмуанынъ арт къапында: эрлер дувалыгъы,
«Юзюм япракъ» къушагъы, «Бант» къушагъы
Ашыкъ Умер
(1621 – 1707)
Ашыкъ Умер 1621 сенеси Къырымда Гозлеве шеэринде Абдулла Кендже огълу намында бир куркчи эснаф аилесинде дюньягъа келе. Онынъ акъкъында биринджи малюматны «Ленин байрагъы»нда Эшреф Шемьи-заде бильдирген эди. Сонъра Ашыкъ Умернинъ иджады узеринде чокъ йыллар Риза Фазыл чалышты ве 1988 ве 1990 сенелери о, шаирнинъ эки джылтлыкъ сайлама эсерлер топламыны чыкъармагъа наиль олды.
(Рессам Зарема Трасинова)
Мустафа Джевхерий
(…..? – 1715/1716)
Мустафа Джевхерий ХVII асыр классик шаирлеримиз сырасында намы кениш даркъагъан намлы саз шаирлеримизден биридир. Мустафа Джевхерийнинъ эсерлери Тюркиеде дефаларджа айры китаплар олып чыкъарылды. Бизде 2008 ве 2010 сенелери языджы Риза Фазыл тарафындан азырланып, шаирнинъ эки джылтлыкъ сайлама эсерлер топламы нешир этильди.
(Рессам Зарема Трасинова)
II Менъли Герай хан
(1682 – 1739)
Князь Голицын башлыгъындаки рус аскерининъ Къырымгъа уджюмини урып къайтарувы иле мешур Селим Герай ханнынъ огълудыр. О, эки дефа (1724-1730 ве 1737-1739 сенелери) Къырым тахтына чыкъып, умумен 9 йыл къадар ханлыкъ япты. 1737 сенеси Хансарайны якъкъан рус аскерлерининъ экинджи бир уджюмини урып къайтармагъа наиль ола. О, джесаретли хан олмакънен бирге, шаир де эди.
(Орта асырлар миниатюрасы)
Махмуд Къырымлы
(XII асыр шаири)
Эсасен XII асырда яшап иджат эткендир. Омрюнинъ сонъунда о «Хикяет-и Юсуф ве Зелиха» адлы 5600 сатырлыкъ дестан язгъан ки, эдебиятымызнынъ ирмакъ башларында тургъан Махмуд Къырымлы, иште, озюнинъ бу дестанынен намлыдыр. Энъ эски эдебий ве язы абиделеринден бири олгъан бу эсер толусынен ильки кере «Йылдыз» меджмуасында басылды. 2013 сенеси исе языджы Риза Фазылнынъ гъайретинен айры китап этип чыкъарылды.
(Рессам Зарема Трасинова)
Халиль огълу Али
(XIII асыр шаири)
Алининъ аяты акъкъында малюмат ёкъ дереджеде. Лякин озю язгъанындан анълашыла ки, о эсасен XII асырнынъ сонъунда ве XIII асырнынъ биринджи ярысында яшагъан. О, Махмуд Къырымлынынъ «Юсуф ве Зелиха» дестаныны язып битире ве оны тюркчеге чевире. Сонъ рухланып озю де айны шу мевзуда «Къысса-и Юсуф» адлы дестан яза.
(Рессам Зарема Трасинова)
Борагъазы Герай хан
(1554-1607)
1571 сенеси Москваны запт эткени ичюн «Тахт- алгъан» лагъабына менсюп Девлет Герайнынъ еди огълундан бири олгъан Гъазы Герай 1588-1596, 1596-1607 сенелери, яни 20 йыл ханлыкъ япкъандыр. О, аслында озь деврининъ Гъазаий лагъабынен эсерлер язгъан корюмли шаири оларакъ орта асырлардаки къырымтатар эдебиятында да парлакъ из къалдыргъандыр.
(Рессам Юрий Никитин)

3. №1 (216) 2014 январь – февраль
«Йылдыз» 1976 с. чыкъып башлады
КЪЫРЫМ МУХТАР ДЖУМХУРИЕТИ
ИНФОРМАЦИЯ БОЮНДЖА КОМИТЕТИНИНЪ ИЧТИМАИЙ-СИЯСИЙ,
ЭДЕБИЙ-БЕДИИЙ МЕДЖМУАСЫ
«ЙЫЛДЫЗ» меджмуасынынъ муарририети
Къырымтатар тилинде эки айда бир кере нешир этиле
Меджмуа ВАК джедвелине кирсетильди
Баш муаррир
Дилявер ОСМАН
Муарририет эйети:
Иса АБДУРАМАН
Аблязиз ВЕЛИЕВ
Певат ЗЕТИ
Ремзи ИЛЬЯСОВ
Исмаил КЕРИМОВ
Айше КОКИЕВА
Тимур УСЕИНОВ
Риза ФАЗЫЛ
Урие ЭДЕМОВА
М Е Д Ж М У А С Ы

4. Мундеридже
МУАРРИР МИНБЕРИ
Дилявер ОСМАН. Вакъыт къыймет кесер… …..............................................................3
ЭДЕБИЙ, МЕДЕНИЙ ТЕДБИРЛЕР
Земаневий русча-къырымтатарджа лугъатнынъ такъдими ….......................................6
«Йылдыз» меджмуасы яш иджаткярларны такъдирледи …..........................................7
«Йылдыз» меджмуасы эдебият конкурсыны илян эте …...............................................9
Т.Г.ШЕВЧЕНКОНЫНЪ 200 ЙЫЛЛЫГЪЫ
Амет ОЗЕНБАШЛЫ. Улу шаир ….…..........................................................................10
Тарас ШЕВЧЕНКО. Шиирлер …....................................................................................13
НЕСИР
Васфие КЪЫПЧАКЪОВА. Асретлик. Икяе ……..........................................................16
Назм
Певат ЗЕТИ. Шиирлер ….…...........................................................................................25
Къадыр ВЕЛИ. Шиирлер ….…......................................................................................28
БИЗИМ КЪАДЫНЛАРЫМЫЗ
Тимур ДАГЪДЖЫ. Мысыр султаны Шаджарат ….......................................................30
КЪАДИМИЙ ЭДЕБИЯТЫМЫЗДАН
Риза ФАЗЫЛ. халиль огълу али – XIII асыр шаиримиз …..........................................36
Халиль огълу АЛИ. Къысса-и юсуф. Дестан …..........................................................41
ГЕНЧ КЪАЛЕМЛЕР
Айше КОКИЕВА. Факультетимизнинъ ифтихары ….....................................................56
Арзы ЗИЯДУЛЛАЕВА. Эки тамчы сув киби. Икяе …....................................................60
Таир ИБРАИМОВ. Муджизе. Джесюрлик. Икяелер …..................................................67
Урие Кадирова . Фадьме-Шерфелер. Икяе …............................................................70
Ленера Меметова . Аёса. Икяе …...............................................................................75
ПУБЛИЦИСТИКА
Лентара ХАЛИЛОВА. келеджегимиз окъувнен, огренювнен багълы ........................77
СЮРГЮНЛИКНИНЪ 70 ЙЫЛЛЫГЪЫНА
Певат ЗЕТИ. Миллий арекет фаали, шаир …...............................................................82
Идрис АСАНИН. Миллий курешчи ве эдебиятсеверлерден бири …..........................89
Муслим ШЕЙХ-АМЕТОВ. Шиирлер …..........................................................................93
ТАРИХИЙ САИФЕЛЕР
Темур КУРШУТОВ. Алим ве джемаат эрбабы Эдиге Къырымал …...........................95
Эдиге КЪЫРЫМАЛ. Къырым тюрклерининъ миллий куреши. Китаптан парчалар …98
ИЛЬМИЙ МАКЪАЛЕЛЕР
Тимур УСЕИНОВ. Къырымтатар силлабик шииринде ритмик къысымлар .............102
МИЛЛИЙ ТАСИЛЬ ОДЖАКЪЛАРЫ
Айше АКИЕВА. Буюк-Онлар миллий мектеби ...........................................................108
БАЛАЛАР ИЧЮН
«ЙЫЛДЫЗЧЫКЪ» №1(16) …….....................................................................................113
Китап рафларынъызгъа
Нузет Умеров . Балаларгъа ве бабаларгъа …......................................................…126
Сейран Усеинов , Дилявер Усеинов .
Къырымтатарджа-русча-украиндже фразеологизмлер лугъаты ….............126
Тимур Дагъджы . Одна судьба на все поколения ……............................................127
Вадим Миреев , Александр Горяинов .
Земаневий русча-къырымтатарджа лугъат …..............................................127

5. 3
Мóаррир минбери
Дилÿвер ОÑМАÍ,
баш муаррир
вакъыт къыйМет кесер…
Ишимизге вакъыт къыймет кесе дейлер...
Керчектен де ойле олса керек. «Йылдыз»нынъ, умумен, матбуатнынъ къыйметини исе окъуйыджылар кеседир, даа догърусы, оларнынъ о я да бу газета, меджмуагъа не дереджеде абуне олгъанлары
бунынъ ифадесидир. Сонъки беш йыл девамында, яни мен «Йылдыз»гъа муаррирлик япкъан девирде окъуйыджыларнынъ сайысы чешит тюрлю олды, амма бу девир шахсен мен ичюн муим бир шейни, яни «Йылдыз»нынъ даимий окъуйыджылары олгъаныны косьтерди. Бир тарафтан, олар чокъ дегиль, 600700 абунеджи этрафында, амма экинджи тарафтан, олар бугуньдебугунь меджмуанынъ акъикъий ве садыкъ къоруйыджылары
олып туралар. Сагъ олсунлар!
2014 сенеси меджмуанынъ абунеджилери аманаман 4550 файызгъа артты ве январь айында 1180 абунеджини тешкиль этти. Эльбет, бу озьозюнен олмагъандыр. Мында эм меджмуанынъ мундериджеси, эм АТР телеканалында, «Мейдан» радиосында реклама кампаниясы, эм базы къырымтатар иш адамларынынъ къолтутувы муим роль ойнагъандыр. Энди шу янъы абунеджилерни сакълап къалмакъ, оларнынъ сырасыны даа да арттырмакъ ичюн, эр джеэттен даа да фааль давранмакъ керек оладжакъ. Асылында бу ишнен меджмуа даима огъраша. Амма бир миллетнинъ ана тили яшамасы ичюн, «Йылдыз»нынъ эльде эткен кучюк бу адымлары етерли
дегильдир, чюнки бойле вазиетте, теэссюф ки, тек матбуатымыз дегиль, бутюн медений ве санат оджакъларымыз булунмакъта.

6. №1 2014 январь – февраль
4
И.Гаспринский адына китапханемизни
алайыкъ. Къырымтатар
тилинде йылда къач китап
басылып чыкъа, о китапларнынъ
эписи китапханеге тюшеми?
Оларнынъ окъуйыджылары не
къадар? Театримиз къырымтатар
муэллифлерининъ эсерлерини
саналаштырамы? Языджыларымыз
йылда къач янъы
эсер яза, къач китап чыкъара?
Буларны бизде огренген, тедкъикъ
эткен бармы?
Мен миллий матбуат ве бу
медений оджакъларымызны не
ичюн тильге алам. Себеби адий:
оларнынъ эписи догърудан-
догъру къырымтатар тилинен
багълы. Мында олгъан вазиет
къырымтатар тилининъ вазиетини,
зан этсем, ачыкъ-айдын
акс эте.
Юкъарыда анъылгъан оджакълар
девлет бюджетинден темин
этильгенини козь огюне алсакъ,
олар йыл-йылдан зайыфлашыр
экен, оларнынъ келеджеги телюке
астында къалмайджакъмы?
Козь огюне кетирейик, бизде
буларгъа мухтаджлыкъ олмагъаныны
корип, «достларымыз»
китапханемизни башкъа бир
китапханенинъ болюги япса,
театримизни башкъа бир театрге
къошса, меджмуа, газеталарымызны
бирлештирселер,
бу кимге зарар кетиреджек?
Къырымда бизде бир хасталыкъ
пейда олды. Онынъ ады –
первасызлыкъ.
250 Къурултай делегаты, 4
бинъге якъын ерли меджлис
азасы, 3500 мектеп оджасы,
300-ге якъын алимимиз бар.
Умумен, Къырымда 70 бинъге
якъын къырымтатар къорантасы
яшай. Япкъан ишимизге вакъыт
къыймет кесер дейлер… Эльбет
кесер. Амма кеч олмагъайды…
«Йылдыз» 2014 сенеси меракълы,
яш, муэллифлерни
къыдырып тапып, оларгъа къолтутып,
оларнынъ эсерлерини
бастырып, яш эдебиятчыларны
профессиональ языджы
дереджесине осьтюрмеге
ярдым этеджек, окъуйыджыларны
оларнен таныш этеджек.
Мектеп талебелери ичюн азырлангъан
«Йылдызчыкъ»ны даа да
меракълы этип азырлайджакъ.
Несир, назм киби аньаневий
рубрикаларымызнен берабер,
тарихымызнен багълы малюматларны
бастыраджакъ.
Бойле
муэллифлернинъ бириси
бизге даа чокъ белли олмагъан
Эдиге Къырымалнынъ 1952 сенеси
Мюнхенде (Алмания) чыкъкъан
«Къырым тюрклерининъ
миллий куреши» китабындан
парчаларны окъуйыджыларгъа
такъдим этеджек ве иляхре.
Окъуйыджыларымыздан исе
биз мектюплер, «Йылдыз»ны
даа да меракълы этмек ичюн
теклифлер беклеймиз. Барсын
2014 сенеси «Йылдыз» даа зияде
парылдап, бутюн окъуйыджыларымызгъа
озюнинъ самимий
нурларыны сачсын!

7. 5
ЗеМаневий русча-къырыМтатарджа
луГъатнынъ такъдиМи
2014 сенеси январь 21де
И.Гаспринский адына китапханенинъ окъув залында «Маарифчи
» бирлешмеси
ве И.Гаспринский адына китапханенинъ тешеббюси ве ишбирлигинде Вадим Алданович Миреев ве Александр Владимирович
Горяинов муэллифдешлигинде
2013 сенеси дюнья юзю корьген «Земаневий русчакъырымтатарджа лугъат» («Современный русскокрымскотатарский словарь») къулланмасынынъ такъдим мерасими
отькерильди.
И.Гаспринский адына китапхане
мудирининъ муавини Лейля Къадырова тедбир иштиракчилерини
селямлаяракъ, биринджи сёзни мезкюр неширнинъ чыкъувында озь иссесини къошкъан Къырым Юкъары Шурасынынъ депутаты, «Маарифчи» бирлешмесининъ реиси Сафуре Каджаметовагъа
берди.
Сафуре Каджаметова къырымтатар
тилининъ бугуньки вазиети устюнде токъталаракъ, ана тилини огренювде, шу джумледен,
лугъатларнынъ ролюни ве меракълысы бу иште башкъа миллет векиллери озь исселерини
къошкъаныны айрыджа къайд этти. Янъы лугъат муэллифлерини
ве тедбир иштиракчилерини халкъымыз ичюн керчектен де пек файдалы нешир дюнья юзюне чыкъкъаны мунасебетинен хайырлады
ве мезкюр лугъатны бир дебир
мукяфаткъа «Маарифчи» бирлешмеси адындан тевсие этеджегини бильдирди.
Онларнен лугъатларнынъ муэллифи,
белли маарифчи Сейран
оджа Усеинов «Современный
русскокрымскотатарский словарь» къулланмасынынъ муэллифлерини
такъдим этти.
Эдебиé, медениé тедбирлер
С. Каджаметова, Л. Къадырова

8. №1 2014 январь – февраль
6
Вадим Алданович Миреев
Нукуста (Озьбекистан) догъгъан,
1979 сенесинден Къырымда
я ш а й . Х и мия
илимлери
намзети.
Сейр
а н оджа
Усеиновнен
б и р л и к т е
б и р с ы р а
лугъатлар,
сёзлюклер
ве къулланмалар
нешир
эттирди.
44 ильмий ишнинъ ве 4 тедкъикъатнынъ
муэллифи ола.
Александр Владимирович
Горяинов 1985 сенеси Москва
шеэринде догъгъан. 2008 сенеси
Москва авиация институтынынъ
амелий математика ве физика
факультенини
битирди.
Эки йылд
а н с о н ъ
физика ве
математика
боюнджа
намзетлик
диссертац
и я с ы н ы
къорчалап,
б у г у н ь д е -
бугунь о институтта чалыша. Балалыгъы
ве окъув йылларында татиль
куньлерини Акъмесджитте яшагъан
къартана-къартбабасынынъ
янында кечирген Саша къомшу
яшагъан къырымтатар
халкъынынъ медениети, урф-
адетлеринен меракълана ве
къырымтатар тилини огренип
башлай. Йыллар кечкен сайын
бу тильни тек амелий дегиль де,
ильмий джеэттен де огренмеге
икътидары етип, тиль ве топонимика
боюнджа тедкъикъат ишлеринен
огъраша, «Маарифчи»
бирлешмесининъ къолтутувында
Рефат Зекерьяевнен бирликте
«Догъру язамыз» къулланмасыны,
эски къырымтатар койлери
адларынынъ харитасыны чыкъарды.
Александр Горяинов къырымтатар
метинлерини кирилл
уруфатындан латинге ве аксине
кечирюв автоматик программасыны
яратты. Къырымтатар тили
ве медениетине багъышлангъан
сайтнынъ муаррири ола.
Горяиновнынъ Миреев иле
муэллифдешликте нешир этирген
сонъки буюк ишлери «Земаневий
русча-къырымтатарджа
лугъат»тыр. Тедбирде иштирак
эткен Горяинов, бу лугъат латин
элифбесинде чыкъкъан биринджи
олгъаныны къайд этти. Лугъат
28 бинъ макъаледен ибарет
олып, 55 бинъ рус сёзю, ибаре ве
джумлелернинъ къырымтатарджа
терджимесини бере. Земаневий
турмуш, ильмий-техник
ве ичтимаий-сиясий сёзлерге
айрыджа эмиет берильгенини
айтты, 3 йыл девам эткен бу иште
оларгъа ярдымда булунгъан
инсанларгъа тешеккюр бильдирди.
Муэллиф бу неширде
базы хаталар, эксикликлер ве чубарлыкъларгъа
ёл берильгенини
де къайд этти. Лугъат муэллифлернинъ
озь эсабына 300 нусха
нешир этильген.
Тедбирде иштирак эткенлерден
Къырымтатар языджылары
бирлигининъ реиси Риза Фазыл,
«Йылдыз» меджмуасынынъ баш
муаррири Дилявер Османов,
«Къырым» газетасынынъ баш муаррири,
Миллий Меджлис азасы
Бекир Мамутов, Таврия миллий

9. 7
университетининъ доценти Шевкет
Юнусов, «Маарифчи» бирлешмесининъ
азасы Шефикъа Абдураманова, языджы Сейяре Меджитова, «Къардашлыкъ» яшлар
джемаат тешкилятынынъ реиси Асан Эмирсали, экимлер адындан Нияр ханым Джемилева,
джемаатчы Бейе ханым Ильясова тедбир тешкилятчыларына ве айрыджа Александр Горяиновгъа озь тешеккюрлерини бильдирип, илеридеки ишлеринде
мувафакъиетлер тиледилер.
«Йылдыз» меджмуасы 2013 сенеси яш иджаткярлар арасында
отькерьген эдебий конкурскъа
екюн чекти. 2013 сенеси
декабрь 24 куню йыл девамында меджмуада эсерлери
басылгъан яш муэллифлер рагъбетлендириджи мукяфатларнен
такъдирленди.
Жюри азалары языджылар Риза Фазыл, Урие Эдемова, Иса Абдураман, Аблязиз Велиев, Айше Кокиева, Дилявер Осман несир номинациясында
Гульнара Ильясованынъ «Келин», ТМУнинъ 4нджи курс студенти Айше Акиеванынъ «Бизлерге тюш олып корюнген
омюр», Сейтлер мектебининъ 9нджы сыныф талебаси Бекир Аблаевнинъ «Бир ютум темиз ава» икяелерини, шиириет номинациясында
ТМУнинъ 2нджи курс студенти Гульсум Халилованынъ
шиирлер дестесини
къайд эттилер.
Бу яш муэллифлер дипломлар,
земаневий IPad планшетлеринен эм де Къырымтатар языджылары бирлиги тарафындан
меракълы китапларнен мукяфатландылар. Тантаналы тедбирде къырымтатар языджылары,
ТМУ студентлери, 21нджи мектепнинъ Ревзие оджа Аметшаева
реберлигинде къырым
«йылдыЗ» МеджМуасы яШ иджаткярларны такъдирледи
Тедбирде

10. №1 2014 январь – февраль
8
татар сыныфы талебелери,
къырымтатар джемаатчылыгъы
иштирак этти.
Тедбирде чыкъыш япкъан
жюри азалары конкурс иштиракчилерини
хайырлап, илериде
язаджакъ эсерлеринде
насыл талапларгъа эмиет бермек
кереклигини къайд эттилер,
оларгъа иджадий мувафакъиетлер
тиледилер ве 2014 сенеси
конкурсында юксек бедиий
севиеде гузель эсерлернен иштирак
этеджеклерине эминлик
бильдирдилер.
Мукяфатлангъанлар исе
сёзге чыкъып шиирлер окъудылар,
бойле конкурс тешкиль
этильгенине тешккюрлер
бильдирип, оларгъа бойле
дикъкъат айырылгъаны оларны
ильхамландыргъаныны ве бойле
тедбир оларгъа иджатнен
огърашмагъа даа бир сильтем
бергенини айттылар. Мукяфатларны
такъдим этюв тантанасы
иджаткяр студентлерде, сейирджилерде
де буюк меракъ
догъурды. Олардан базылары
келеджек сене бу конкурста
иштирак этмеге тырышаджакъларыны
бильдирдилер.
«Бу конкурс къырымтатар
тилинде иджат эткен, даима
эсерлер язгъан яш къалемлерге
къолтутумакъ макъсадынен
отькерильди ве илериде
де отькериледжек. Бойле этип
«Йылдыз» къырымтатар тилини,
эдебиятыны тешвикъат этювнен
берабер, яш къалем саиплерини
де меджмуа этрафында
топламагъа арекет эте», – деп
къайд этти «Йылдыз»нынъ баш
муаррири Дилявер Осман.
2014 сенеси муарририет
муэллифлернинъ даиресини
арттырмакъ макъсадынен
эсерлерни муэллифлернинъ
яшына бакъмайып къабул этмек
меселесини де бакъаджакъ.
Бу конкурсны отькерювде
«Йылдыз» меджмуасына ярдым
эткен, онъа маддий тарафтан
къолтуткъан «Альраид» Бутюнукраин
джемаат тешкилятларынынъ
бирлешмеси, хусусан,
онынъ башы Мохаммад Таха
эфендиге, айны бирлешме
азасы «Эмель» тешкилятынынъ
реиси Муслим бей Дервишевге
айрыджа тешеккюр бильдире ве
илериде де берабер чалышаджакъларына
умют эте.
Конкурслар исе девам эте.
Тедбир иштиракчилери ве (отургъанлар) яш муэллифлер

11. 9
«йылдыЗ» МеджМуасы Эдебият
кÎнкурсыны илян Эте
«Йылдыз» меджмуасынынъ муарририети 2014 сенеси улу атамыз Исмаил бей Гаспринскийнинъ вефат эткенине 100 йыл толувы мунасебетинен, несир ве шиириет номинациялары
боюнджа эдебият ярышы (конкурс) илян эте.
Несир боюнджа ярыш иштиракчилери эки группагъа болюне:
1нджи группа – 25 яшынадже яшлар; 2нджи группа – 25 яшындан уйкен иджаткяр эдебиятчылар.
Шиириет боюнджа ярышта, яшына бакъмадан, эр кес иштирак эте биле.
Эсерлер «Конкурскъа» язысынен Акъмесджит ш., Вернадский
проспекти, 155нджи эв, кв. 3 (инд. 95007) адресине я да yildiz1976s@mail.ru электрон мензильге ёлланылмалы.
Конкурскъа такъдим этильген эсер эвель ич бир ерде нешир
этильмеген алда, къырымтатар тилинде олмасы шарттыр.
Эсер электрон (компьютер язысы) шекильде олмалы (14 кегль, сатыр арасы 1,5) ве муэллифнинъ ады, сойады, толу адреси, телефоны, окъугъан я да чалышкъан ери ве яшы косьтерильмели. Муэллифнинъ фотосурети де олмалы.
Конкурста гъалип танылгъан назм ве несир эсерлер къыйметли
бахшышларнен эм де Украина Языджылары миллий бирлиги имаесиндеки Къырым Языджылары тешкилятынынъ Фахрий ярлыгъынен такъдирленеджек. Эсерлер «Йылдыз» меджмуасында ве языджылар тешкилятынынъ дигер эдебий неширлеринде дердж олунаджакъ. Энъ яхшы эсерлер башкъа
тиллерге терджиме этильмеси козьде тутула.
«Йылдыз» меджмуасынынъ муарририети

12. №1 2014 январь – февраль
10
Ò.Ã.Øев÷енконынъ 200 éыллыгъы
улу Шаир
Днепрнинъ сагъ ялысында, къыр устюнде бир эйкель тура. Пароходнен онъа якъынлагъан сайын, эйкель осе, буюй, айдынлана.
Тарас Григорьевич санки сагъ, ялы устюнден бакъып тура. Сагъ янында дюльбер, ярашыкъ бир манзара ачыла: уджсызбуджакъсыз
чёллер, орманлар, багъчалар… Къырнынъ астында исе кенъ, терен, къудретли Днепр акъа.
Днепр пек дюльбер! Туташ орманлар битербитмез, чёллер башлана, олар багъчагъа барып къошула. Бутюн булар Днепрнинъ ярашыгъына ярашыкъ къоша.
Кобзарь ольмезден эвель озь васиетинде, оны Украинада коммелерини, оны къудретли Днепрни, мейдан гузелликлерини бакъмакъ ичюн айткъан эди. Онынъ истегини ерине кетиререк, Т.Г.Шевченконы Днепрнинъ ялысында, Канев шеэринде комьдилер.
Эр йыл мартнынъ 9ында киевлилер бу мезар башына келелер. Революциядан сонъ исе онъа бутюн республикалардан юзлернен векиллер, мусафирлер келип, Шевченконынъ мезары башында, онынъ эйкели къаршысында улу шаирге озьлерининъ урьмет ве сайгъыларыны ифаде этелер.
Мен бу ерлерде чокъ керелер олдым. Бахтыма, дженк вакътында
Канев шеэри ве онынъ якъынында улу Шевченконынъ догъгъан Моринцы коюни азат этюв урушларында иштирак эттим. Бу тарихий
ерлерде не къадар чокъ олсанъ, Т.Г.Шевченконы о къадар терен анълайсынъ.
Т.Г.Шевченко 1814 сенеси март 9да Звенигород виляетининъ Морицы коюнде крепостной койлюнинъ къорантасында дюньягъа кельди. Ондан эки йыл эвель Ватан дженки биткен эди. Он бир йылдан
сонъ декабристлернинъ исьяны олды. Топракъ эсирлигинден къуртулмакъ, сербестлик эльде этмек огърунда койлю исьянлары чар Русиесининъ чешит кошелеринде бирибири артындан алевленип
кете эди.

13. 11
Бу девирде рус халкъынынъ улу языджылары А.Пушкин, М.Лермонтов, улу фильсефеджитенкъидчи В.Белинский ве дигерлери
озьлерининъ яратыджылыкълары ве прогрессив тюшюнджелеринен
халкънынъ назарыны джельп эткен, онынъ козюни ачкъан эдилер.
Украина кобзары бойле бир шараитте яшады, буюк рессам ве языджы олды. Русиеде шу девирде олып кечкен бутюн вакъиалар онынъ яратыджылыгъында белли бир из къалдырдылар.
Дюнья эдебиятында Тарас Шевченко улу халкъ шаири ве языджысы
деп таныла. О, бутюн дюнья прогрессив инсанлыкънынъ ифтихарыдыр,
чюнки онынъ поэзиясы къудретли ве темиз бир озен киби, дюнья медениетининъ дерьясына акъып къошулды. Шаир озюнинъ алевли революцион яратыджылыгъынен факъырфукъарелерге, эсирлерге беслеген терен севгисинен, залымларгъа, эксплуататорларгъа
къаршы ачувы ве нефретинен, инсанлыкънен айдын, парлакъ истикъбалине сынъырсыз инанувынен украин халкъынынъ, башкъа халкъларнынъ, бутюн прогрессив инсанлыкънынъ тюкенмез
урьметини къазанды.
Тарас Гриорьевич Шевченко бутюн халкъларга якъын ве къыйметлидир,
чюнки о озюнинъ яратыджылыгъында ялынъыз украин факъырларынынъ тюшюнджелерини айдынлатмакънен къалмайып,
башкъа миллетлер эмекдарларынынъ тюшюнджелерини де акс эттирди.
Эсир огълу Т.Г.Шевченко бутюн яратыджылыгъыны халкънынъ эсирликке ве чар укюметине къаршы алып баргъан революцион азатлыкъ курешине багъышлады. Омюр къыйынлыкълары, чар укюметининъ къылынувлары онынъ ирадесини къыралмады. Эвиндеми, Оренбург чёллеринде эсирликтеми – къайда олмасын, шаирнинъ тюшюнджелсрн озь халкъынен багълы эди. Ашкъсевда йырларында, бешик башындаки анайларнынъ йырларында шаирнинъ сёзлери янъгъырады, яманлыкъкъа, залымлыкъкъа къаршы урушкъа, курешке, енъишке чагъырды. Онынъ «Ойларым, меним ойларым» ве «Васиет» шиирлерини бильмеген адам ёкъ эди.
Т.Г.Шевчеико пек истидатлы бир адам эди О, даа 89 яшында олгъанда ресим япмагъа башлай. О девирдеки намлы рессам К.П.Брюллов ве языджы В.А.Жуковский бу балада буюк истидат олгъаныны
корип, оны помещиктен сатып аларакъ, 1838 сенеси эсирликтен
азат этелер. Тарас Григорьевич Рессамлар академиясына къабул олуна ве оны битире. Лякин Шевченко омрюнинъ экинджи ярысында эсасен эдебий яратыджылыкънен огъраша. Онынъ ильки эсерлеринден бири «Катерина» поэмасыдыр. Бу эсер 1837 сенеси басылып чыкъты. Шаир, озь аптеси Катеринанынъ образында укъукъсыз
эсир къадынны, онынъ чыдалмаз агъыр яшайышыны корьсетти. Катерина пек агъыр шараитте яшаса да, онынъ козю айдын, юреги сагълам, келеджекке умют ве ишанчнен бакъа.

14. №1 2014 январь – февраль
12
1840 сенеси март айында Шевченконынъ «Кобзарь» китабы
нешир олунды Бу китап бутюн джемаатчылыкънынъ дикъкъатыны
озюне джельп этти. Украин кобзарынынъ тюшюнджелери,
гъам-къасеветлери, онынъ халкътан эшиткен тюшюндже ве гъам-
кедерлерининъ ифадеси эди. Олар назик, шырын сёзлернен
ифаделендилер. «Кобзарь» буюк тезликнен халкъ арасында
джайрады, халкънынъ энъ севимли бир эсери олды.
Шаир «Кавказ» ве «Тюш» поэмаларында фукъаре ве эсирлернинъ
агъыр омюрини даа да ачыкъ ве айдын корьсетти, чюрюк,
залым къурумгъа, эски укюметке къаршы озь фикирлерини буюк
бир ачув ве гъадапнен ифаделеди. «Кавказ» поэмасындаки Прометейнинъ
къудретли образы – халкънынъ енъильмез ирадеси ве
рухунынъ символы оларакъ корьсетильди.
Т.Г.Шевченко: «Меним аятымнынъ тарихы – ватанымнынъ тарихынынъ
бир къысымыдыр. Мен Украинанынъ эр кошесинде
булундым ве эр ерде агъладым», деп язгъан эди. Бу пек догъру.
Озь халкъынен сыкъы багълы олгъан Шевченко, айны вакъытта шу
халкънынъ садыкъ огълу эди. Онынъ къувети ве унутылмазлыгъы
да бунда. Шунынъ ичюн де чар укюмети ондан къоркъа, онъа ёл
бермей, оны излей, узакъларгъа сюргюн эте. Онынъ он йылдан
зияде омюри сюргюнликте, асретликте кече. Лякин бу къылынувлар
онынъ курешке ирадесини зайыфлатмай. 1857 сенеси шаир
куньделик дефтеринде шойле яза: «Мен тыпкъы бундан он йыл
эвель олгъаным киби. Багърымдаки образымда ич бир хусусиетим
денъишмеди... Базы бир шейлер айдынлашты, топланды, даа да
табиий колем ве образ алдылар».
Т.Г.Шевченко Петербургда о заманнынъ намлы языджылары
С.Аксаковнен, Н.Чернышевскийнен, Н.Добролюбовнен,
Н.Некрасовнен, Салтыков-Щедриннен ве дигер языджылар ве
композиторларнен таныш ола. Бу танышлыкъ ве достлукъ украин
кобзарына буюк тесир япа, онда янъы фикирлер, янъы тюшюнджелер
догъура. Рус революцион демократлары онынъ оджалары
олалар. Шаир озю де алевли бир революцион-демократкъа
чевириле. Пушкин, Гоголь, Белинский ве Чернышевскийнен бир
сырада, унутылмаз Тарас Шевченко да бирлик, «улу, сербест,
янъы къорантанынъ» сайгъылы ве севимли огълу олды.
Тарас Григорьевич бугунь де бизнен. Онынъ яратыджылыгъы
украин халкъынынъ гъурурланмагъа ляйыкъ, дегери ёкъ бир вариетидир.
Бу яратыджылыкъ улу, айдын джемиет огърунда бизни
курешке рухландыра, бизге къудрет бере.
Амет ОЗЕНБАШЛЫ
(«Ленин байрагъы», 1964 с., март 8

15. 13
Òарас ØЕВ×ЕÍКО
Васиет
Ольсем мени комюнъиз
Украйнамнынъ багърына,
Мезарымны къазынъыз
Къулан чёль топрагъына.
Билейим мен къургъаннынъ
Коксюнде яткъанымны,
Динълейим Днепрнинъ
Къутурып акъкъаныны.
Не вакъыт о душман къанын
Украйна узеринден
Ювып кетер... тек о заман
Турарым мен къабримден.
Дуа этип тек о заман
Чыкъарым арш-аълягъа,
Онъа къадар менде ёкътыр
Ышанч Алла-таалягъа.
Мени джыйып къалкъынъыз ве
Узюнъиз бугъавларны.
Залым душман къаны иле
Ювынъыз диярларны.
Улу, урь аилеге
Бирлешильген куньлерде,
Унутмайып – яхшылыкънен
Хатырланъыз мени де.
Терджиме эткен Э.Шемьи-заде.
1935 с.
Ойларым, меним ойларым
Ойларым, меним ойларым,
Меним азиз тувгъанларым,
Ред этменъиз, ойларым,
Мени бу зор йылларым.
Кок къанатлы гогерджиндай
Учып келинъ яныма
Кенъ Днепр якъларындан
Бу сахралы якъларгъа,
Кошулынъыз къыргъызларгъа.
Олар гъарип олсалар да,
Ач-ялангъач къалсалар да,
Эр алда сербесттир олар,
Эм Аллагъа табыналар.
Эй, ойларым, тездже келинъ,
Тынч сёзлернен
сизни охшарым.
Яш баламдай севип сизни,
Эм де сизнен агъларым.
Терджиме эткен А.Мефаев

16. №1 2014 январь – февраль
14
________________________________
1 Украинада энъ айтувлы помещиклернинъ сойадлары.
* * *
Тышта рузгяр окюре,
Къарлы-боран уфюре.
Кельмекте бир тул къадын,
Эм абына-сюрюне.
Ибадетке кете о,
Ялвармагъа байларгъа.
Тилеп ярдым – садакъа,
Чыкъа эр кунь ёлларгъа.
Кечкен сене огълуны
Солдат алып кеттилер,
Келин корьмек бахтындан
Оны махрум эттилер.
Эм огълуны ойлана,
Тиленип кече вакъты.
Огълу ичюн икона
Янында чыракъ якъты.
Терджиме эткен Б.Мамбет
Дженклер вe къавгъалар
Арбий дава ве эм дженклер олгъан эди.
Кочубейлер, Галан ве Киселлернинъ1
Эр бир ери зенгинликке толгъан эди.
Эписи кечти, лякин ич де ёкъ олмады,
Ятып къалды сасыгъы чокъ чюрюкликлер:
Тамырлашкъан эсли эмен къуртулмады,
Оны эр кунь къыра, ашай, кемирелер...
Лякин кене тамырлардан азар-азар
Яш филислер осип чыкъа, эм де осер;
Бу инсанлыкъ къуртлар киби эм балтасыз
Тахыт силькер, падишанынъ таджын сёкер.
Бизим залым кумирни де басып эзер.
Сонъра бирден эм сесленип, эм окюрип,
Кесик башлы залым казак ерге чёкер.
Ят-ябанджы инсанлыкънынъ дайылары,
Эм де джады, беджериксиз даялары!
Эписи бирден ёкъ олурлар азиз путлар
Ве сизлер де къалмазсынъыз кийик отлар!
Къыджыткъандан гъайры артыкъ бир осюмлик
Осьмез сизинъ джесединъиз узеринде.
Сусып къалгъан бу чюрюклик, бу пусюрлик,
Кеткен сайын оба-оба олып къалыр.
Ве оларнынъ эписини дуйдурмадан,
Джылгъын еллер яваш-яваш сёкип алыр.
Биз факъырлар, эм сагъламлар сонъ о заман,
Акъ талягъа дува этер, севинирмиз.
Терджиме эткен Юнус Темиркъая

17. 15
Taлий
Сен манъа ич терсиймединъ,
Дост, агъа, аптедай эдинъ,
Белялы куньлерде келип,
Мен яшны элимден джеттинъ.
Окъусын – деп о, бир саргъуш
Папазгъа сен алып кеттинъ.
– Окъу, баврум, куню келир,
Адам олур бизден, – дединъ.
Мен динъледим эм окъудым,
Лякин сен, ялан сёйлединъ.
Бизлерден ким чыкъты?
Нафиле, Ийлекярлыкъ биз бильмедик.
Ялан айтмай ич бир зерре
Тек бир алдгъа джурюш эттик.
Джурь, меним терсийип
кусьмез, Якъын дост, гъарип талийим.
Илери кетейик, шереф огде,
Шан исе – меним телькъиним.
Терджиме эткен М.Сулейман
Аптеме
Къарт Днепр бойларына узангъан,
Къасеветли ве такъдирсиз койлерден
Гъамлы-гъамлы отип кетем эр заман;
Манъа къучакъ кимлер ачар, – дейим мен.
Тюш коремен: бакъам багъча ичинде,
Озь башына, кучюк къырчыкъ четинде,
Чечеклернен безенильген эв тура.
Бу эв, дюльбер бир къызчыкъны анъдыра.
Тынч Днепр узакъларгъа джайылгъан.
Бабам нурлар сачып къарай авлакътан.
Мен коремен: шу къаранлыкъ багъчада,
Вишнеликлер арасында – талдада,
Меним мазлум, азиз аптем джанлана;
Дженнетте бир урий олып раатлана.
Баш котере Днепрнинъ артындан,
Мен факъырны къарай пысып, акърындан.
Далгъаларнынъ аркъасында корюле
Кучюк къайыкъ... Де чома, де юкселе...
Къардашчыгъым!.. Меним ичюн такъдирсинъ!
Танъны корьмей уяндыкъ биз, факъат сен...
Сен панлыкъкъа къурбан олдынъ, мен исе
Эсаретте къалдым. Тюштинъ эсиме…
Такъдир бойле язгъан бизге яшлыкътан –
Тегенекли тогъайлыкътан отьмеге.
Дуа эт сен, аптечигим. Савлыкъта
Танъры ярдым этер кечип кетмеге.
Терджиме эткен Ш.Алядин

18. №1 2014 январь – февраль
16
Íесир
Васôие КЪЫÏ×АКЪОВА
асретлик
Икяе
Фуат бир къач йылдан берли шеэрге къатнап чалыша. Бугунь ишке эртедже бармакъ ниетинен, ёлуны кестирип, аралыкъларнен демирёл станциясына ашыкъты. Перронда ёлджулар корюнмей,
биринджи поездгъа кеч къалдым, гъалиба, экинджисине минерим,
деп станциягъа келип чыкъты. Фуатнынъ частына, поезд даа кетмеген, къапылары ачыкъ, тезден кетеджеги белли. Фуат: «Аллагъа чокъ шукюр, сабадан ишим юрюшти», деп аман ичериге атылды, къапыгъа пек узакъ олмагъан отургъычкъа ерлешти. Чантасыны кошеге ныкътап, озю де онъа таянып, педжереден бакъып кетмеге азырланды. Вагонда бир къач ёлджу, буюкъып, сессолукъсыз беклеп отура. Танъ ярыгъы даа зайыф нурларыны серпип башлагъанда поезд еринден кочьти. Экинджи дуракъта да бир къач ёлджу ве оларнынъ арасында бир къолунда яш баласы, экинджи къолунынъ тирсегинде эскидже чанта илинген пек яш бир къадын вагонгъа минди.
Бош ерлер даа чокъ. Фуат, балалы къадын озюне бош бир ер тапып отурар, деп тюшюнип тура эди, о исе Фуатнынъ отургъычына ерлешип, баласыны ортагъа отуртты, озю исе отургъычнынъ четине афудан отурып, сабийни Фуаткъа, гуя, «сен бакъып тур» дегендайын, козеткени дуюла эди. Балачыкъ бирден раатсызланып башлагъанда, Фуат башыны котерип, балагъа къол узаткъаны, о да онъа ынтылгъаны
анасыны джанландырды: «Эмджени бегендинъ, гъалиба», деген

19. 17
арада Фуат балачыкънынъ бетине тикленип къалды. Ичинден: «Бу къадар дюльберлик!», деп айретте къалды. Козьлери къара чарас юзюмине бенъзей, тёгерек назик юзю уста рессам сызгъан портретни
анъдыргъан бала къолчыкъларыны Фуаткъа узатты.
Фуат баланы котерип, пенджереге якъынджа кетирди, баладжасына
сёз къатты, бала да пармакъларынен бир шейлер косьтере. Бала бет сымасынен анасына ошай. Амма ананынъ ичинде гъамкъасевет
озюне юва ясагъаны бесбелли.
Бала арсызлап башлады. Анасы баланы къучагъына алып, тартынатартына оны эмизгенде, бала юкълап къалды. Къадын баланы Фуаткъа якъынджа ерлештирип, озю кене четке афудан отурды. Онынъ арекетлеринде насылдыр бир суньийлик бар ки, анъламакънынъ чареси ёкъ.
Поезд эп такъыртукъыр кете. Къадын еринден турып, пенджереден
тышарыны козетти: «Гъалиба кене токътайджакъ, узакътан биналар корюне башлады», – деди де, балачыкъны багърына басып янакъларындан пек мукъайтлыкънен опьти. Сонъ оны Фуатнынъ элине туттырып: «Мен шимди келирим, къапыдан бакъып къайтып келирим
», – деп къапы тарафкъа атылды. Поезд, не ичюндир муддеттен зияде турды. Вагонгъа энъ сонъуна минген адамлар бирибиринден: «Корьдинъизми? Алла къорчаласын!» деп станцияда юзь берген къазаны музакере этелер. Насылдыр бир къадын экинджи ёлакъта энди еринден кочеяткъан поезднынъ астына озюни аткъанмы, я да йыкъылгъанмы, о ерде тургъан мазаллы башкъа бир къадын исе оны тартып чыкъаргъан. Сагъ къалгъанмы, ольгенми, белли дегиль, амма эр ери къанреван экен. Алла къорчаласын. Ниает, поезд кетеджеги акъкъында илян эшитильди. «Ёлджу къадын къайда къалды экен?», деп Фуат раатсызлана, башында пейда олгъан чешит яман фикирлерни
къувмагъа тырыша, «иншалла, шимди келир, шимди…», амма къадын къайтып кельмеди. Я энди не япмалы? Сабийни бир дакъкъа биле янъгъыз къалдырмакънынъ имкяны ёкъ. Фуатнынъ къарарынен о, бир яшыны даа толдурмай, едисекиз айлыкъ, гъалиба. Уянгъан бала къылынып башлады. Яхшы ки, тез алдана, тез токътай экен. Эбет, сабий эммеге, анасыны корьмеге истей. Ондан да башкъа, онынъ туалети де бар. Фуат къадыннынъ чантасыны озюне чекти, ичини
къармалады: бирэки оюнджакъ ве бала урбаларындан гъайры, бир шей ёкъ. Озь чантасындан бир парча тава локъум къопарып, шашмалагъанындан баланынъ къолуна туттырды. Догърусыны айткъанда,
баланынъ назиклиги, дюльберлигине бакъып, онынъ къыз я да огълан экенини айырмакъ къыйын.
Фуат озюни бираз басып, энди не япаджагъыны тюшюне. Япаджакъ
ишинден вазгечип, артына къайтмаса, анасы ташлап кеткен баланынъ такъдири не оладжакъ? Бир элинде бала, экинджисинде эки чантанен невбеттеки станцияда тюшти. Къадын станцияда озь ишлеринен мешгъуль олып, кеч къалгъан олса, баласыны тапмакъ

20. №1 2014 январь – февраль
18
ичюн не япар? Я Фуат баланы алып о станциягъа къайтаджагъыны беклер,
я да 15-20 дакъкъадан сонъ келеджек экинджи электричкагъа
минип, сонъки станциягъа барар. Фуат корюнеджек ерде турып,
экинджи электричканы бекледи. Ёлджулар пенджерелерден баланы
корьсин деп, оны тёпеге котерди. Къадын ёкъ. Къадын гъайып олгъан
станцияда да бекледи. Кимсе сесленмеди. Къазалангъан къадын
баланынъ анасы олмалы, я онынъ, Алла сакъласын, олюсини, я да
тирисини къайдан къыдырсын?! Сагъ къалгъан олса, баласыны озю
тапар. Бу мушкюль алда баланы милиция болюгине теслим этип
кетсе де оладжакъ амма, баланы аджый. Сабий де онъа сарылып
къалды. Бундан да гъайры, къадыннынъ бутюн арекетлерини хатырлады,
я бу арекетлер ана озь баласыны онъа, Фуаткъа эманет
эткенини бильдирмейми ёкъса?! Эбет, баласыны Фуаткъа ишанды,
башкъасына дегиль, анджакъ онъа ташлап кетти. Артына къайтса,
эйидже оладжагъыны тюшюнип, баланы котерип кассада невбетте
турып билет алгъан сонъ ичине джан кирди. Адамларнынъ ярдымынен
вагонда ерлештилер. Ярдымджылар чокълашса да, бала
ач, раатсыз. Ич олмагъанда баланынъ адыны бильсе экен, оны да
бильмей. Бала меселеси томарлангъан юмакъ олып къалды…
Фуат къапыдан баланы анасына узатыр экен:
– Шимди, шимди. Эписини анълатырым. О, сизинъ торунынъыз,
ана, – дегендже козьден гъайып олды.
Бир къучакъ сют махсулаты, бир-эки оюнджакъ котерип келеяткъан
Фуат баланынъ агълагъаныны эшитип, адымларыны тезлештирди.
Баланы къучагъына алгъанынен, о тынчланды, тойгъан сонъ
исе ёргъун сабий ярым кунь козь ачмай юкълады.
Зейнеп ханым Фуатны янына отуртып:
– Къана, пашам, масалны башындан башлап сонъуна къадар
окъучы бакъайыкъ. Бу насыл бала? – деди.
– Анам, бу меним огълум, – Фуат «огълум» деди амма, «я бала
къыз олса, сырнынъ устю ачыладжакъ да» деп ичине къоркъу
тюшти.
– Орта ерде насыл бала ола биле! Меннен ойнама! Эписи бир
асылыны билерим.
– Анам, бу бала меним эвлядым, сизинъ торунынъыз. Башкъа
сёзюм ёкъ.
– Я онынъ анасы къайда?
– Ана, бир кере джевап берем, амма эр кунь бойле суаллер
балалай берсе, мен баламнынъ ерини тапарым, я да ят-
ябанджыларгъа берер къоярым. Энди онынъ анасына кельсек, о
демирёл станциясында къазагъа огърады… Олдымы? – Фуатнынъ
джевабы серт янъгъыраса да, сабырлыкънен девам этти: – Эль агъзына
элли аршын без керек, дейлер. Мен билем, сиз халкъ агъзындан
къоркъасыз. Намуслы инсансыз. Амма алышмакъ керек оладжакъ.
Адамларгъа не къадар къыскъа джевап берсенъиз, суаллери де

21. 19
о къадар тез битер, къыскъадан: торуным ола, дерсинъиз, башкъа
сёзге сыра тюшмей. Ана, анълаштыкъ я?
Шу арада бала къыбырданып башлады. Фуат баланы тосмагъа кетти, бакъса, Аллагъа чокъ шукюр, яланы чыкъмайджакъ, огълан экен. Баланен баягъы эгленип, озюни бир къалыпкъа къойды. Ким сораса, меним огълум дейджек. Ихтимал дерья да янар, дегенлери киби, бир кунь ола къадын тапылыр ве бу вакъианынъ устю табиийликнен
ачылыр, деп тюшюнди.
Фуат, къадын ташлап кеткен чантада бала акъкъында малюмат тапты, амма озю акъкъында бир шей ёкъ. Фуат баланынъ озь адыны бильсе де, анасынен экиси, баланынъ къулагъына эзан окъутып, онынъ адыны Девлет къойдылар. Кой шурасынен анълашып исе, балагъа янъы шеадетнаме алып, озь адыны – Мевлюд деп яздырды. Бойлеликнен, бала эки адлы олмагъа меджбур олды. Куньлер бирибири
артындан кече. Баланы учь яшына къадар Зейнеп битасы бакъты,
сонъ балалар багъчасына бердилер. Саба бабасы алып кете, акъшам битасы алып къайта. Фуат эр кунь Зейнеп ханымгъа «ана» деп мураджаат эткенини эшиткен огъланчыкънынъ тили чыкъкъанда, о да «анабита
» деп айтты. Бала севги муитинде осьти.
Мевлюд, амма эр кес онъа Девлет дей, кунькуньден акъыллана,
бою созула, энди мектепке де къатнап башлады, аляджылар сырасында олды. Арадан йыллар кечти. Девлет узун бойлу, тюз эндамлы гузель бир йигитке чевирильди. Эвлерине келип кеткен достлары чокъ. Догърусыны айткъанда, акъранлары онъа сукълана, онъа ошамагъа, ондан ибрет алмагъа истей. Огъланнынъ базы бир адетлери – бир сёзлюги, магърурлыгъы, мерхаметлилиги Фуаткъа ошай, амма баланынъ орта бир ерде пейда олгъаны Зейнеп аптени
шубелендире. Поездда гъайып олып кеткен яш келинчекнинъ сымасы Фуатнынъ козь огюнден кетмей. Базыда шу къадар ойларгъа дала ки, озюнинъ къаерде олып, не япаяткъаныны биле анъламай. О къадын баласыны не ичюн ташлап кетти экен, оны насыл тапмалы,
онынъ акъкъында бир дебир малюматны насыл эльде этмели, бельки сагъдыр, япкъанына пешман этип баласыны къыдырадыр… киби фикирлер онъа раатлыкъ бермей. Яш омюри янъгъызлыкъта кечкенине, сачларына чал тюшкенине эмиет бермей…
Арадан 25 йыл кечти.
Девлет пайтахткъа кетип окъуды, йылларнен ичинде гизлепсакълап
юрген арзусына иришти – арбий эким олып къайтты. Аман шеэрдеки арбий госпитальге барып, ишке де ерлешти. Зейнеп ана бу хаберден гъает мемнюн. Ишинден ёрулып кельген баба янъылыкъны
эшитип, сет устюне чёкти де, юзюни авучларынен къапатып, ичиничин
агълады. Бекленильмеген вазиеттен эвнинъ ичи чымчырт олды, Девлет тургъан еринде таш кесилип къалды. Зейнеп ханым огълунынъ ичини не кемиргенини пек яхшы анълай, амма баланынъ

22. №1 2014 январь – февраль
20
анасы акъкъында бир даа лаф ачмайджагъына сёз берген эди де,
индемеди. Бабасы, балам, деп эвленмегенини, баланынъ анасы
бельки тапылыр, деген умютнен яшагъаныны ве бабасы не ичюн
агълагъаныны Девлет де пек яхшы анълай. Асретлик бу – тюзельмез
яра. Фуат къол-бетини ювып, огълуны багърына басты, аркъасыны
таптап, джан-юректен хайырлады, янакъларындан опьти. Артыкъ
арзу-истеклерине иришювде ярдымджы олгъан Алланы такъдирлемек
ичюн, адети узьре, къой сойып, къолум-къомшулар иштиракинде
адалгъан дуа куню де бельгиленди.
Адети узьре, яшлыкъта уянгъан табиий юрек дуйгъуларыны инсан
гизлемеге тырышса да, олар озьлерини эписи бир дуйдыра. Госпитальде
пейда олгъан янъы яш эким мында чалышкъан эмшире
къызларнынъ юреклерини ойнатты. Мавы козьлю эмшире къызнынъ
чабик арекетлери Девлетнинъ дикъкъатыны озюне джельп этти. Йигитнинъ
бакъышы шу дакъкъа Инаетнинъ ичинде алев якъты. Янакълары
лавулдап, къолайсызлангъан къызнынъ айланып бир даа артына
бакъкъаны Девлетнинъ къальбинде де джыллы излер къалдырды.
Эеджандан юзю къызаргъан Инает Девлетнинъ юрегининъ кошесинде
бир ер алгъан олса да, анасынынъ ерини басалмай. Эгер
о бу асретлик дуйгъуларыны бабасына бильдирсе?! Я Зейнеп битасынынъ
алы не оладжакъ?! Йигирми беш йыл. Айтмасы къолай.
Девлет Зейнеп «ана» онынъ битасы олгъаныны ве онынъ да, башкъа
акъранларынынъ киби, оны догъургъан анасы олмакъ кереклигини
анълагъан сонъ, асретлик чекип башлады. Битасындан анасыны
сорагъанда о, торунынынъ суаллерине къаршылыкъ косьтермеге
аджизлик этип, оны багърына басып, бильгенини айтты, амма
бабанъдан сорама, о да башкъа бир шей бильмей, деди. Лякин
адамлар чокъ шей «биле». Базы балалардан: «Ананъ ташлап кеткен
», «вазгечкен», «ольген…» киби лафларны да эшитти. Геджелери
азбар багъчасынынъ энъ къаранлыкъ кошесине чёкип, шыншыкълап
агълады. «Ана, мен билем, сен сагъсынъ. Къайдасынъ, ана. Сени
кимден сорайым, къайдан тапайым, сагъынгъанымны кимге айтайым.
Мен санъа не яманлыкъ яптым да, мени оксюз къалдырдынъ. Ич
олмагъанда бир керечик, бир козьнен сени корьсе эдим!..» – деп
Алладан гизли аджет тилеген куньлери чокъ олды. Онынъ аят ёлунда
расткельген дюльбер, акъыллы, мераметли эр бир къадынны
анасына ошатты…
Яш экимнинъ юрегинде Инаетке нисбетен назик дуйгъулар филис
аткъаны сезиле. О, къыз чалышкъан оданынъ къапысыны куньде
бир къач кере ачып, ал-хатир сорамакъны адет этти. Геджелери
тёшегине кирген сонъ исе, къызны козь огюне кетире, анасы да оны,
эбет, бегенир, богъча азырлап озю къудалыкъкъа барар эди…
Девлет меркезге иш боюнджа баргъанда, анда базыда йылларнен
тедавийленген ве омюрининъ сонъуна къадар яшагъан
сакъатлар эвине ишке кирген досту, Али экимни де ёкълап тура.

23. 21
Девлет бу сефер интернаткъа етип кельгенде, даа эрте эди, кимсеге
кедер этмейим, деп о, азбардаки скемлелернинъ бирисине отурды. Чантасындан газета чыкъарып окъуйджакъ эди, къаршысындаки къапы ачылып, орта яшларында бир къадын чыкъты. О да келип айны скемленинъ о бир четине ерлешти, йигитке назар ташлады. Бираздан сонъ къадын еринден турып, топаллап азбарны доланды, келип кене ерине отурды, Девлетке якъынлашып, лаф къошты:
– Сиз меним козюме пек сыджакъ корюнесиз. Таныгъан адамыма
ошатам.
Эким истеристемез къадыннынъ сёзлерини динълер экен, дикъкъатнен
онынъ юзюне тикильди:
– Адынъыз не? – деп сорады.
– Манъа Эмине дейлер, амма адым башкъа олгъанына, не
ичюндир, эминим. Языкъ ки, бир шей хатырлап оламайым. Къазагъа
огърагъан экеним, насыл олгъаныны бильмейим. Меним
янъы аятым хастаханеде сол элимден айырылгъан, аякъларым
исе парчалангъан кемиклерден гъайрыдан топлагъан куньден башланды, – деди къадын.
Бу лафлар Девлетнинъ ёргъунлыгъыны унуттырды:
– Я сиз бу ерде не япып юресиз? – деди.
– Мен мында яшайым. Мында чалышам.
Девлет лафны сувутмай, къадынны суаллерге тута:
– Я сизни кимсе къыдырмадымы? Ананъыз, бабанъыз, тувгъанларынъыз
бардыр эбет.
– Кимсени хатырлап оламайым. Тек балам олгъанына, не ичюндир,
эминим. Кичкенечик, пек дюльбер бала сымасы козь огюме келе, сонъ кене гъайып ола. О, меним балам олмалы…
Ниает, Али де кельди. Девлет экимни корип, еринден турды, онен берабер ичери кирип кетти. Али достуны одасына давет этерек:
– Сен о къадынны таныйсынъмы ёкъса? Онынъ, абайлагъан олсанъ, бир эли ёкъ ве бираз топаллай. Весикъаларында къайд
этильгенине коре, та яшлыгъында поезд астында къалгъан. Языкъ
гъарипке, акъылыфикри еринде. Инсан янъгъыз олмасы мумкюн дегиль, онынъ да тувгъанлары бардыр, амма не ичюн къыдырмагъанларына шашам… Онъа онынъ рухиетини, хатырасыны сарсытаджакъ гъает тесирли вакъиа ве Алла ярдым эте биледжек. Айды, энди озь ишлеримиз акъкъында лаф этейик, – деди Али
ве къапыны къапатты…
Девлет диван устюнде ятып джеп телефоны къулакълыкъларыны такъкъан, севген йыр ве нагъмелерини динълей, лякин къулакъларында
музыка дегиль, сакъатлар эвинде расткельген къадыннынъ ве Алининъ сёзлери текрартекрар янъгъырай. Бабасы маса башында
газеталарны козьден кечире. Битасы да гурюльдеп янгъан соба диварына аркъа берип, инджеден озь нагъмелерини созып, бир шейлер оре. Фуат келип огълунынъ янына отургъан эди, Девлет:

24. №1 2014 январь – февраль
22
– Баба, Мевлюд ады асыл къайдан келип чыкъкъан я? – деди.
– Диний мемлекетлерден, араплардан кельгендир беллейим.
– Я бу сёз насыл мананы анълата?
– Ана, бойле шейлерни сиз менден чокъ билесиз, анълатсанъыз,
– деп Фуат еринден тураджакъ олды, амма огълу оны токътатты:
– Айтчынъыз манъа бу адны ким къойды, сизми я да … – «анаммы
» демеге Девлетнинъ къудрети етмеди. Шимди, бу дакъкъада о,
собадаки алевге чевириледжек, онынъ юрегинден патлап чыкъкъан
учкъунлар оны ексан этеджек де!
Фуат огълуна бир сёз даа айтмакъны чокъ корьди. Эм эр вакъыт
ойле япа. Девлет бу мевзуда агъыз ачмакъ сырасыны тапкъанынен,
о аман лафны башкъа тарафкъа бурып, озь одасына кирип кете.
Зейнеп апте де, лаф къачырып, огълумнынъ кейфини бозарым, деп
сакъына. Торунынынъ анасы ким ве къайда олгъаныны бильмегени
бир тарафта турсын, Девлет Фуатнынъ огълу олгъанына да шубелене.
Ананынъ юреги хырпалана амма, не япсын, сырны ачмакъ
ичюн элинден бир шей кельмей.
Фуат сонъки куньлерде Девлетнинъ арекетлеринде, сёзлеринде
насылдыр зияде тюшкюнлик сезип башлады. «Бу баланынъ бир шейден
хабери бар гъалиба. Эбет, бир де-бир кунь бу сырнынъ устю
ачыладжакъ, амма бугунь дегиль» – деп озюни тынчландырды ве:
– Девлет, сен Инаетни коресинъми шу, бир шей айтмайсынъ.
Раатлыкъ куню достуны, сой-акърабаларындан биревини къошып,
мусафирликке давет эт, сёз кесильгенине де баягъы олды, той кунюни
бельгилемек керекмиз, – деди.
– Бу шей меним акълыма да келе, баба. Лякин вакътымыз догъру
кельмей, тойны да лаф этмек керекмиз, – деди Девлет ве бираз
ойлангъан сонъ девам этти: – Баба, мен сизден ве битамдан пек
разым. Амма сизден гизлеген, юрегимни эп эзип тургъан тюшюнджелерим
мени ич де терк этмей. Сизнен лаф этип, юрегимни
азачыкъ бошатайым десем, фурсат бермейсиз.
– Яхшы, битанъ да бир ерге чыкъып кетти, эвде тек экимиз, дердинъни,
сырынъны айт, сени не раатсызлай?
– Ёкъ, о сизинъ сырынъыз, оны тек сиз билесиз, – Девлет бутюн
джесаретини топлап: – Баба, догърусыны айтынъыз, меним анам
ким, о асыл бармы? – дегенине озю де шашты.
Фуат бу суальни эр кунь, эр ань беклесе де, эписи бир шашмалады,
сонъ кедерли сеснен:
– Огълум, мен онынъ бар-ёкълугъыны бильсе эдим… – «олды оладжакъ
» деп, джебинден анахтар чыкъарып, весикъалар сакълангъан
чекмеджени ачты ве огълуна: – Меним урбаларым тургъан рафнынъ
кошесинде бир богъча бар, оны алып кель, – деди ве огълуны омузындан
таптап ятакъ одасына озгъарды.
Ерге бир без тёшедилер, богъчаны чезип, андаки чантаны онынъ
устюне бошаттылар. Башта тыгъырып бала топы ве бир бир къач
оюнджакъ, сонъ дестенен къатлы тургъан бала урбалары чыкъты.

25. 23
Девлет сесини чыкъармай, о бир шей анъламай. Бабасы чекмеджеден
чыкъаргъан явлукъны чезди. Насылдыр фотосуретлерни алып, оларны сийпады, чевирип бакъты. Бирисинде яш келинчек къучакъ
баласынен, артында «Мевлюд анасы Афизенен» деп язылгъан, фото чыкъарылгъан вакъты да къайд этильген. Экинджи фотода исе бешалты
айлыкъ огъланчыкъ элинде оюнджакъ атны тутып, отура. Фуат фотоларны Девлетке узатаракъ:
– Къана, ресимдекилер кимге ошай, танырсынъмы бакъайым? Булар да, ананъдан къалгъан сенинъ шейлеринъ, бир дебир кунь шаат ве делиль ола билирлер, деген умютнен сакълап къалдым… – деп оюнджакъ ве урбаларгъа ишмар этти.
– Баба, булар ким? Не ичюн менден сорайсынъыз? – деп тааджип ленди Девлет.
– Ашыкъма, яхшы бакъ. Сен озюнъни танымайсынъмы?
Девлет фотоларны о якъ бу якъ чевирди, языларны корип, озь
козьлерине инанмай, ресимдеки инсанларгъа девамлы тикилип къалды.
– Афизе… Кимге ошай? Баба, бу меним анаммы?
Фуат огълуна чокъ йыллар эвельси поездда юзь берген вакъиа акъкъында, озь тюшюнджелери акъкъында икяе этти.
– Мен бу къадынны, гъалиба, бир ерде корьдим. Эбет… Онъа ошай. Тек фотода яш экенде. Баба, мен сакъатлар эвинде хатырасыны
гъайып эткен бир къадынны расткетирдим, – деп Девлет бабасына о къадын акъкъында икяе этти ве: – Бу фотоларны алайым,
онъа косьтерерим, тек баласынынъ сымасы базыда козь огюне келе экен, бельки хатырлар.
– Ананъ сени манъа эманет этти, манъа ишанды, бельки мени де хатырлар, – деп, ярын огълунен берабер кетеджегини бильдирди.
Девлет башта Али экимге эр шейни анълатып, онен меслеатлашмакъ
къарарына кельди. Юрегинде пейда олгъан умют, ишанч оны эеджанландыра, ниает, озь анасыны тападжакъ, гъалиба. «Анам, аначыгъым!», – деп йылларнен асретини чеккен анасынынъ бойнуна
сарыладжагъыны козь огюне кетире. Аначыгъына кечмиш агъыр куньлерини унуттырып, анасы да, озю де бабасы ве битасынен янъы аят башлайджакъларыны тасавур эте. Шырын, янъы хаяллар, эеджанлардан озюни къоймагъа ер тапалмай.
Али достуны сабырсызлыкънен къаршылап алды. Девлетнен
берабер кельген бабасы лафны бундан 25 йыл эвель поездда
олып кечкен вакъиадан башлады ве экимнинъ огюне эски эки
фотоны къойды.
– Шубе ёкъ. Бу бизим Эмине аптемиз. Не ичюндир, эминим, бу фотолар ве бабанънынъ озю ананънынъ хатырасына кучьлю сарсынты
олур. Озюнъ билесинъ, бойле мисаллер чокъ. Тедавийлев меселесинде исе, экимиз де эким, устазларымыз бар, элимизден кельгенини япармыз, – деп юрек берди Али.

26. №1 2014 январь – февраль
24
Багъчада корюшмекни догъру таныдылар. Чевре-четини къырмызы
гуллер ачкъан чалылар сарып алгъан къулюбеде Али экимнинъ
риджасынен кельген Эмине апте энди беклеп отура. Къадын эким
ве Девлетнен эски танышларынен киби, чересинде хош тебессюмнен
селямлашты, оларнынъ артында тургъан Фуатнынъ селямыны
алгъан сонъ исе, ненидир хатырламагъа тырышкъан адам киби,
элинен манълайына япышты. Фуатнынъ огюнде къара къашлы, эля
козьлю, эвельки дюльберлигини джоймагъан даа яш сымалы бу
къадынны танымамакъ мумкюн дегиль. Шубе ёкъ, бу Мевлюднинъ
анасы. Али исе къадын ве достунынъ сымаларында бири-бирине
ошагъан чизгилерни къыдыра. Козьлери, къашлары, сачлары, бурунлары
– ялынъыз бирисининъки назик, экинджисининъки къабаджа.
Али къадыннынъ янына чёкип:
– Мына бу гузель огълан ве онынъ бабасы сизинъ сойларынъызны
таный экен, олардан сизге селямлар кетиргенлер, – деди мукъайтлыкънен.
Девлетнинъ юреги чапалангъанындан кокрек къафесинден атылып
чыкъаджакъ киби. О, къадыннынъ янына отурыр экен:
– Сиз бизге озь адынъызны айтып олурсызмы? – деди.
– Ёкъ, хатырлап оламайым. Кимлигимни бильмегенимден пек
мугъаям, чекишем.
– Тувгъанларынъыз, балаларынъыз олгъаныны хатырлайсынъызмы?
– Кимсени хатырлап оламайым. Хатырам тек кучюк баланынъ
сымасыны сакълап къалгъан. Эминим, о меним огълум. Базыда
огюмде кимнинъдир пек мераметли козьлери пейда ола…
Фуат:
– Мына бу фотоларны бакъынъыз. Окъумагъа билесизми, языларны
окъунъыз бакъайыкъ… Мевлюд адлы огъланчыкъны хатырлайсызмы?
– дегенде, къадын:
– Мевлюд?.. Мевлюд! Меним огълум! – деп, ресимлерни багърына
басты, опьти, бир шейлер даа хатырлайджакъ олып тырышты. Бирден
тынгъан къулакълары ачылгъан киби, бабасынынъ: «Окъушынъны
битирип, диплом кетиреджек еринъе, пич баланъны котерип кельдинъми?!
Ана-бабанъны, къардашларынъны ерге бакътырдынъ.
Баланъны ал да, джеэннем ол! Бизни омюрлик масхара эткендже,
ольгенинъ эйи!» деген къаргъышы янъгъырады. Козьлери огюнде
къапыда агълап, амма индемей тургъан анасынынъ сымасы гуя
туманлар ичинде джанланды. О, масхаралыкътан эйи олгъан бу
олюмге айларнен гедже-куньдюз азырланды, баласы оксюз къаладжагъыны
тюшюнип, джурьат этип оламады, оны эбедий ташлап
кетмеге ишанчлы адам къыдырды ве, ниает, тапты…
Къадын башыны котерип козьлеринден къуванчлы козьяшлар
акъкъан Фуаткъа ве яш йигитке тикильди, оларнынъ черелеринде
хатырасы сакълап къалгъан тувгъан чизгилерни къыдырды…

27. 25
Íазм
Ïеват ЗЕÒИ
Бизим къадынлар
Йылдыз, айдай гузельсиз,
Бизим садыкъ къадынлар.
Гуль-чечектен дюльберсиз,
Ар-намуслы къадынлар.
Къадынлар, къадынлар,
Огюнъизде чёкем тиз.
Дерсинъ алев козь нурунъыз,
Сизнен парлакъ юзюмиз.
Къадын – омюр аркъадаш,
Къадын – ана эм эвлят.
Къадынсыз хор янъгъыз баш,
Онен бирге адым ат.
Омюр ёлун айдынлаткъан,
Бизим сафдиль къадынлар.
Сизге сайгъы, шереф ве шан,
Мераметли къадынлар.
Пак къадынлар гъурурымыз,
Сизден башлай намус-ар.
Сизнен бахтлы омюримиз,
Къадынсыз эв бузлу къар.
Тапталмазсынъ пак видждан,
Анасыз ве къадынсыз,
Дюнья – нурсыз бир зиндан,
Къадынсыз эр огъурсыз!
Къарасувбазар,
2013 с. сентябрь

28. №1 2014 январь – февраль
26
* * *
Къадынлар юреги гуллерден назик,
Къадынсыз кечирген омюрге языкъ.
Къадынлы эвлерде берекет – азыкъ.
Къадынсыз эв кунешсиз, сувукъ.
* * *
Къадынлар улу зат, тербие-тертипнинъ оджагъы,
Къадыннен темиз-пак, ярашыкъ ватаннынъ къучагъы.
Къадындыр инсаннынъ артмасы-урлукълыкъ башагъы,
Къадындыр йигитнинъ белини пекиткен къушагъы.
* * *
Къадынлар бар – паралынынъ ёлундаки тузагъы,
Тек парагъа о шырныкълы козьлерининъ сыджагъы.
Тузагъына тюшкенлерге даим ачыкъ къучагъы,
Авджы козьге алдангъаннынъ бир кунь сёнер оджагъы.
* * *
Къадынлар бар – къальби чюрюк, агъзы пис,
Къадынлар бар – йылан киби пек титис.
Къадынлар бар – корем мурдар-булашыкъ,
Эв ичине кирильмез – леш киби сасыкъ.
* * *
Къадынлар бар – догъмушлардан айыргъыч,
Ойлесинен омюр этмек агъыр-кучь.
Ифтиранен эр устюне юклер суч,
Юдже Аллам намуссыздан иракъ эт.
* * *
Къадынлар бар корьгенини: «Корьмедим!» дер,
Къадынлар бар алгъанындан ред этер.
Бергенинъни: «Бермединъ!» деп емин этер.
Шаматалап устюнъе чиркеф тёкер.
2013 с. сентябрь

29. 27
Даимий дикъкъаткъа зар
«Анайлыман анайсыз
бир болырмы?!
Анайым болса кольмегим
кир болырмы?!»
(Халкъ йыры).
Анайлынынъ омюри шенъ,
Къайда барса, ёлу кенъ.
Етим къалгъан сабийлернинъ,
Куню къара, зеэрге тенъ.
Анайлынынъ сёзю кечер,
Сув ерине хошаф ичер.
Етимлерге ёкъ итибар
Юрген ёлу даима тар.
Анайсызлар оюн бильмез,
Юрек сёнюк, юзю кульмез.
Хорлукъ чекип агълагъанда,
Козьяшыны кимсе сильмез.
Бабалар бар – козьлер юмукъ,
Айдынлыкъта ёл тапалмай.
Ичкиликтен чекип зорлукъ,
Догъру адым аталмай,
Эвлятларын къайгъырмай.
Бабасыз къалгъан оксюз
Етимден фаркъы буюк.
Ана яврун хорлатмаз,
Оксюзлигин дуйдурмаз.
Етим-оксюз балалар,
Даимий дикъкъаткъа зар.
Козь къарувым сенден, Ватан
Куньдик къаным тёкюльди – сенде, Ватан,
Ильк адымым башланды – сенден, Ватан,
Джан дамарым, аятым – сенден, Ватан,
Толгъун набыз урувы – сенден, Ватан.
Вуджудымда ал къаным – сенден, Ватан,
Юткъан авам-нефесим – сенден, Ватан,
Ичкен сувум, къысметим – сенден, Ватан,
Юрегим, козь къарувым – сенден, Ватан.
Миллетим, ана тилим – сенден, Ватан,
Пак виджданым-намусым – сенден, Ватан,
Ильхамым, шиириетим – сенден, Ватан,
Сонъ нефесим, козь юмувым – сенден, Ватан,
Эбедийлик мекяным – сенсинъ, Ватан.

30. №1 2014 январь – февраль
28
Къадыр ВЕЛИ
ДАЛГЪАЛАР ХИТАБЫ
Чалкъа яткъан далгъалар
Кимге дердин айталар?
Саиллерни доланып,
Матем багълап къайталар.
Бираз тыныш алгъан сонъ,
Козьяшларын сильген сонъ,
Уфукъларгъа бакъалар,
«Дертли къавал» чалалар:
– Астымызда гемилер,
Ичи толу кемиклер.
Юрткъа садыкъ йигитлер –
Эписи олды шеитлер.
Кокте учкъан турналар
Озь эвине къайталар,
Къавал сесин эшитип,
Далгъаларгъа къоналар.
Тосат-тосат далгъалар
Юрек сырын ачалар:
– Къавал эзгим инълесин,
Джумле алем динълесин…
«Ах, Акъяр да, вах, Акъяр,
Турма да меним къаршымда.
Бу не къадар мушкюль де олюм
Он еди, он секиз яшында…».
Къузгъунлар дарбесинден
Юдже дагълар сарсылды.
Вампирлер1 фитнесинден
Юрт эрлери асылды.
Халкънынъ дердин анълаймыз,
Окюр-окюр агълаймыз.
Унутмаймыз Номанны2,
Къаны синъген «Анты»ны3.
«Дертли къавал» нагъмеси
Къыталарны ашаджакъ.
Къангъа тойгъан къузгъунлар
Мекянына къайтаджакъ.
Къырым сизинъ ананъыз,
Оны эльге алынъыз.
Дженюбинде, сыртында
Къавий темель салынъыз.
27.01.2013.
_________________________________
1 Вампир – къан ичиджи
2 Номан – Номан Челебиджиан.
3 «Анты»ны – Челебиджианнынъ миллий гимн олгъан «Ант эткенмен!»
шиири.

31. 29
ЙИГИТ ОЛСАНЪ…
Къырымтатар къызларына
Йыр
Бульбуллер отькен гульзарда
Джошты да гонълюм эзгиден.
Бир ёсма корьдим къаршымда,
Акълымы алды башымдан.
Ёсмачыкъ сыкъмай озюни,
Менден узьмей къаш-козюни.
Сия кирпиклер ата окъ,
Мергинликте акъраны ёкъ.
Окълары якъа коксюмни,
Яралы сезем озюмни.
– Ёсманъа бар да бер селям! –
Юрек бере юдже Мевлям.
– Селям санъа, Къырым къызы, Къырым къызы,
Ярыкъ дюньянынъ йылдызы, ах йылдызы!
Юрткъа нур сачкъан Сумбулим, Сумбулим,
Джемалынъ чынълай, бульбулим, бульбулим!
Багълама:
Гуль багъчада корьдим сени, корьдим сени.
Джан юректен севдим сени, севдим сени.
Гъондже гулюм, гъондже гулюм, джанлы гулюм,
Сенсиз аят менчюн олюм, менчюн олюм!
– Душмангъа берме гульзарны.
Эльден къачырма ёсманъны.
Яш чагъымда корьдим сени, севдим сени.
Йигит олсанъ, кель ал мени, сар мени!
27.12.2013.