لطف گم شده
- 1. شده گم لطف جوی و جست در)دارد کم ایران امروز گرافیک (آنچه
یزدانی علیرضا
چکیده
تأثیرگ کمال حد به را آن و بپردازند پیام ماهیت به که آن از بیش و پیش ما طراحانذاریاش
نحوه روی بر ،برسانندمی متمرکز پیام به دادن فرم یعنی ،آن بخشیدن تجسم ی.شوندبسیاریاز
سهل مجازها از استفاده در طراحانمی برخورد انگارانه،آن فرم به پرداختن بهای به را پیام و کنند
می رها معناسازی از نازل سطحی در.سازندروی بر اگرآثاریعرصه در کهامروز گرافیک ی
می عرضه و تولید ایرانمی نتیجه این به کنیم؛ تأمل اندکی شودسراسری ضعفی که رسیمپیکرهی
است گرفته فرا را ایران گرافیکحوزه در طراحان دانشی کم از بیشتر وضعیت این واجتماع هایی
می ناشی پیرامون جهان وحوزه در آنان بصری سوادی کم تا شود.گرافیک طراحی فنی های
مقدمه
می زمانیآسیب از تواننابه که گفت سخن ایران معاصر گرافیک شناسیو هنجاریخدشهدر ای
بدنهمی رنج خاصی اختالل یا نارسایی از ما معاصر گرافیک آیا ولی باشد؛ مشهود آن یبرد؟
مورد را آن و زد محک آن با را ایران معاصر گرافیک بتوان که است گرافیکی چگونه سالم گرافیک
نابه و ایران معاصر گرافیک بر حاکم وضعیت داد؟ قرار قضاوتهنجاریاحتمال هایرا آن یاز
دیدگاهمی گوناگونی هایمنظر از مسئله این روی بر مقاله این در .داد قرار بررسی مورد توان
کرده تکیه "آن معنایی عمق و پیام "ماهیتفشرده پا باور این بر و امدر ما امروز گرافیک که ام
دانش کم از بیشتر وضعیت این و ندارد قرار است آن الیق که واالیی جایگاهحوزه در طراحان یهای
می ناشی پیرامون جهان و اجتماعیکم تا شودحوزه در آنان بصری سوادیطراحی فنی های
.گرافیک
ارتباطی مهم عوامل از یکی ""پیاممی شمار به گرافیک طراحان کار فرایند دردر پیامی وقتی .آید
،مخاطبان با مواجهها مانند نسازد برآورده را نظر مورد اهداف،پزشک تجویزی داروی که است ین
آن کنندگان مصرف روی برنوع و پیام ماهیت یعنی ،محل همین در درست .نشود واقع مؤثر
تأثیرگذآسیب که است آن اریهابرمی سرآورندضعف یافتن .کاستی و هاماهوی ساختار در ها
.است مقاله این اصلی هدف ،پیام
- 2. از شدن غافل فرم؛ روی بر تمرکزپیام معنایی عمق
تأثیرگ کمال حد به را آن و بپردازند پیام ماهیت به که آن از بیش و پیش ما طراحانذاریاش
روی بر ،برسانندنحوهمی متمرکز پیام به دادن فرم یعنی ،آن بخشیدن تجسم یطراحی هر .شوند
تجسمی بخش در کند می تالشمی محسوب آن متنی درون و فنی بخش که کارششودویژه زبانی
می مربوط اثر از خارج یعنی متن بیرون به که را آنچه اما کند؛ پیدا را خودکم ،شودتأمل مورد تر
می قراردهد؛ماهیت لحاظ از پیام که اینچنانالیه و صریح بیان از تا باشد داشته ساختاریی
زیباییاثر کشف و تخیل لذت در را مخاطب و نهد فراتر پا صرف شناختی.سازد درگیرمجازها
می ایفا را مهمی نقش مخاطب درک و فهم در ،پیام به بخشیدن عمق بر عالوهمفاهیم که چرا ،کنند
می فهم قابل و آشنا را دشوار و ناآشنا.سازند
می کمک پیچیده مفاهیم ادراک در مجازها اگرچهاز تکرار اثر بر را خود انرژی وقتی اما ،کنند
قدر آن ،بدهند دستمی عادیجهت در را مخاطب توجه دیگر که شوندمدلول سوی به دهیهایشان
برنمیمجازهای گرفتن کار به با است الزم ،جذابیت ایجاد برای هنرمند که جاست همین در .انگیزند
پدیده از قراردادی غیرآشنایی هاچندلر دانیل قول به یا و ،کند زدایی«پدیده از را بودن طبیعیها
کن دورد( »چندلر،7831:791.)
می توجه مجازها از استفاده به قدر چه ایران معاصر گرافیک درببینیم حالتالش مقاله این در .شود
کردهسهل کارشان از بخش این در طراحان از بسیاری چگونه که دهم نشان اممی برخورد انگارانه
نازل سطحی در ،آن فرم به پرداختن بهای به را پیام و کنندمی رها معناسازی ازکه حالی در .سازند
زیبایی اوج در ما کالسیک شعرشناسانهمرتبه واالترین و ساختاری ی،دارد قرار معنایی ی
گنجینه این از گرفتن الهام ما طراحانبی یمی نادیده را مانند.گیرند
کل به جزء مجاز
فقط اوقات بیشتر چیزی هر بازنمایی برای گرافیک طراحانمی انتخاب را آن از بخشیا و کنندآن ز
می سعی طریقبزرگ چارچوب به را خود مخاطب کنندجزء کدام طراح که این .کنند هدایت تری
زیبایی رویکرد و ایدئولوژیک دیدگاه به کند انتخاب رااو شناختیفرامو نباید گرچه .دارد بستگیش
و ،است کل هستی از واقعی بخشی فقط ،جزء که کردنمیهمه و تمامیت تواندرا آن وجوه ی
.کند نمایندگیوا یک از وجهی ،جزءبخش اما ،گذارد می نمایش به بارزی طور به را قعیتهای
می نگه پنهان را آن از دیگریجزئی انتخاب پس .داردکه کادری دیگر عبارت به و کل یک از
می طراحمی ،بنددارزش بیانگر تواندهاواو اعتقادات.باشد نیز
ساده از شاید کل به جزء مجازنظر به مجازها ترینمجاز این از استفاده .برسدسایر از بیشتر
کارهایی از نمونه چند زیر در .است شایع طراحان میان در مجازهارامجاز نوع این از آنها در که
است شده استفاده خوبی بهمقایسه .کنیم می مالحظهیآنهابانمونهنازل و سطحی کارهای از هایی
می رهنمون نتیجه این به را ماایده دارای مجازها از استفاده در طراح اگر که سازدو نو های
ساده انتقال در حتی ،نباشد خالقانهدرمی نیز مفاهیم ترین.ماند
- 3. کرده ارائه زیبا تلفیقی در را آثارش و خودش تصویر از جزئی اثر این در سعیدی مهدی.است
انوش علیرضانگارخانه نام از را ""س حرف فرامینیان تهمتن همچنین است؛ کردهانتخاب ""سین ی
ارائه بر عالوه ،اتومبیل یک معرفی دربرای را طبیعت و شهر از جزئی ،خودرو از تصویری ی
ایده بیان.است کرده انتخاب اشمثال در اگرمی کنیم دقت باال هایاز یک هر که بینیمبا طراحان
،کل از جزئی انتخابهکرده دنبال را خاصی دف.اند
میسوری دانشگاه در سعیدی مهدی نمایشگاه پوستر ،سعیدی مهدی،انوشفر علیرضالوگوی،سین ی نگارخانه7833
خودرو پارس سفری اتومبیل ،امینیان تهمتن
زیبایی گرایش سعیدی مهدیعالقه و شناختیمندیچهره معرفی به را اشکر بیان خود یده.است
انوشعرصه در را گالری فعالیت نوع فرطرح دل در تجسمی یدر امینیان و است؛ گنجانده اش
اتومبیل تصویر کناراتومبیل از را دیگری مفهوم،باآسمان میان از مخاطب بردنخراشدل به ها
ا .است کرده مطرح سرسبز طبیعتتعداد چه مایچ وطراحان از درصد نددرستی بهجزء مجاز از
کل بهمی استفادهگرا گوناگون آثار بر مرور با کنند؟می مالحظه فیکیمتأسفانه که کنیمااز ستفاده
ایده بدون و سطحی آنها از بسیاری در مجاز اینبه آثار گونه این در .است گرفته صورت خاصی ی
جزارائهساده ی،کل به جزء یایده هیچنمی مالحظه را تأثیرگذاری یبا تنها نه مخاطب .کنیم
نمی مواجه قوی و زیبا طرحیسرهم یک با بلکه ،شودنابه بندیغیرمسئوالنه و هنجارنوشته از ای
می مواجه تصاویر و ها.شود
- 4. مرسل مجاز
بیشتری پیچیدگی با مرسل مجاز به ،بگذاریم جلوتر گام یک کل به جزء مجاز از وقتیمیرسیمدر .
فیزیکی تعلق اساس بر جزء یک ،کل به جزء مجازمی انتخاب کل به اشمجاز در که حالی در ،شود
دارد؛ معلولی و علت اساسی ،انتخاب ،مرسلمعلول :است برده نام آنها از چندلر که زیر موارد مانند
کنن تولید شخص؛ و رویداد جای به موقعیت کاربر؛ جای به شئ علت؛ جای بهجای به دهو محصول؛
( شده کنترل جای به کننده کنترلهمان:791.)
نمونه درمی مالحظه زیر هایکنیمب احاطه با طراحان چگونه کهرآثاری خلق به دست مرسل مجاز
زدهو برجسته معنایی از ،بودن ملموس عین در که انددر عباسی مجید .هستند برخوردار تأثیرگذار
نشان برای زیر اثرفعالیت دادنمؤسسه هایی«گرافیک و چاپ»دستگاه توسط شده چاپ اثری ،
.است کرده انتخاب را مؤسسه آن چاپ های
پوستری درترام ،ممیز مرتضی موضوع بااستفاده دلیل به که درشت هایممیز مرتضی معمول ی
ترام گونه این ازتوسط ،هاشنا روش گویای تا است شده انتخاب حقیقی ابراهیمشده ختهمرتض یی
حرفه شخصیت نتیجه در و ممیز.باشد او ای
کتاب جلد برای مشکی ساعد را مرسل مجاز از دیگری درخشان ی نمونه«فاجعه».است کرده خلق
طراحفاجعه ،اثر این دررابانشانهمی که ایتواند.است کرده بیان باشد فاجعه از معلولی
پوستر ،حقیقی ابراهیم،ممیز مرتضی بزرگداشت7838،فاجعهکتاب جلد ،مشکی ساعد7831
- 5. ،گرافیک و چاپ هنر ،عباسی مجید7831
مینمایه ماهیت دلیل به که بینیمطراح نظر مورد مفاهیم ،مجازها از نوع این ایمخاطب ذهن دربه
گونهطبیعی و ملموس ایمی گره واقعیت با.خوردویژگی از این ،جانسون و لیکاف اعتقاد بههای
می ایفا ماتجربیات در بنیادی نقشی و است مرسل مجازهایکند(:همان799.)
زیبایی چارچوب از بیرون جهان از طراح دانش به مجازی چنین از بردن بهرهکه اثری شناختی
می خلقگرافیک طراحان آثار بر کلی مرور یک در .است وابسته کنداست مشهود خوبی به ایران
بسیاری گرایش کهدغدغه روی بر بیشتر طراحان اززیبایی هایاز استفاده و است معطوف شناختی
عمیق تأثیرگذاری و پیام معنای به بخشیدن ژرفا برای مرسل مجازمی چشم به کمتر متأسفانه آن تر
.خوردنمایشگاه در مثال طور بههای«نقره سروای»سوی از که«گرافیک طراحان انجمن
ایران»سال درهای39،99و91بخش در ،است شده برگزار،نشانه هایو تبلیغات طراحی ،پوستر
از بیش ،جلد طراحی1999حدود آنها میان از که شده گذاشته نمایش به اثر89مرسل مجاز دارای اثر
بودهنمایشگاه این در کننده شرکت آثار بر مرور با .اند،هامیاین از بسیاری که دریافت توان
عمیق معناهای میان از طراحانمی که تریساده ،بدهند خود پیام به توانستندافتا پا پیش و ترینده
برگزیده را معناها ترینمرتبه در فرم لحاظ از آنها از برخی گرچه ،اندتحسین و باال بسیار ای
کرده عمل برانگیز.اندعرصه در اگرطراح هایکمپین و نشانه طراحی حتی و جلد و پوستر یهای
موضوع به تبلیغاتینمایشگاه در که هاییهای«نقره سروای»شده مطرحمی ،کنیم توجه اندبینیم
ایده پروراندن برای را باالیی ظرفیت آنها از بسیاری کهداشته هاییمی که انداستف با توانستنداز اده
ط حتی و استعاره ،مرسل مجاز.ببخشند بیشتری ژرفای خود آثار به ،نزدرمیان است ممکن گرچه
حرفه ماهیت به نسبت رویکردشان دلیل به که باشند طراحانی آنهااز نخواهند اساسا گرافیک ی
- 6. زیبایی قالبی در پیام انتقال چارچوببیان و نهند فراتر پا شناختیبه را استعاری و شاعرانه های
عرصههمچون دیگری های.بدانند مربوط سینما و نقاشی ،شعر
استعاره
مجازهای در«کل به جزء»و«مرسل»عنصری یا و جزء یک توسط را کلیت یک گرافیک طراح ،
در کل به متصل و مجاورذمی تداعی مخاطب هن)کل به (جزء کلیت یک از برشی است کافی .کند
چیزی هر یا ،احساس ،صفت یک یا وچیزی با کهدیگر)مرسل (مجاز دارد معلولی و علت ارتباطی
شود کشیده تصویر بهدیگر عبارت به .ببرد پی نظرطراح مورد مفهوم کلیت به آن دیدن با مخاطب تا
از را مخاطب طراح مرسل مجاز درمرتبط یا وابسته که ( دیگر مدلولی سوی به مدلول یک طریق
می سوق )است قبلی مدلول بهدر که حالی در .دهدنمایه ارتباطی مدلول دو میان مرسل مجازیا ای
فقط آنها میان ارتباط استعاره در دارد؛ وجود معلولی و علتمفهومیگرافیک طراح یعنی .است
حامل که دیگری موضوع طریق از را خود نظر مورد نهایی موضوعمشترکی مفهوممی بیان است
این .کندباید که است مخاطبخود تخیل کمک باکشف است مشترک آنها میان در که را مفهومی
انگیزه و دارد اشاره آن به استعاره که معنایی یافتن در تالش .کندمفهو تفسیر و تفکر برای که ایمی
می پدید مخاطب در موضوعتجربه باعث آیدلذت ایمی بخش.شود
استعاره ازمی کار به خود آثار در گرافیک طراحان که هاییر به ،برندمی احتیشیوه به توانی
گستره و تفکرعرصه در که اثری هزاران روی بر اگر .برد پی آنان اجتماعی دانش یگرافیک ی
می عرضه و تولید ایران امروزکنیم تأمل اندکی شودمطرح طراحان آثار چه ؛در که آثاری چه و
مانند جاهایی«نامه آگهیبرتر پیک ی»می چاپ بهاین به ،رسندمی نتیجهضعفی که رسیم
پیکره سراسریطراحان که انگار و است گرفته فرا را ایران گرافیک ینه و باور نه ما گرافیک
از آمدن بیرون توانپوستهافتاده دام به آن در که ایاندرادارند؛بسیاری وحتیترک نگران
.هستند آن برداشتن
کتابنخستین جلد طرح«نقره سروای»می راتوحساب به استعاره از استفاده در بارزی اثر ان
انجمن توسط مستقل نمایشگاهی گذاری پایه و نو حرکتی شروع دادن نشان برای طراح .آورد
استعاره از ،ایران گرافیک طراحانتا است کرده استفاده زمین زدن بیل و خاک کردن رو و زیر ی
مفهوم«درانداختن نو طرحی»عرصه از راکشاورزی یعرصه بهینمایشگاهنقره سرو هایای
خود اوج به امینیان تهمتن از آثاری چاپ با استعاره از استفاده ،کتاب همین در گرچه .سازد منتقل
ام ،است رسیدهابخش در که آثاری بیشترسال یعنی ،دوره سه هر مختلف هایهای39،99و91
انگشت مواردی جز به استعاره ،است شده ارائهنمی چشم به شمار.خورد
- 7. ،ای نقره سرو جلد طرح ،حربی پدرام7839
،سیمیا آموزشی ی مؤسسه ،تبلیغاتی کمپین ،امینیان تهمتن7831
نمایشگاه در گرافیک طراحان آثار منتخب از را خود نگاه اگرنقره سرو هایآگهی سوی به اینامه
بزرگ شوک دچار ،بچرخانیم برتر پیک یمی تریآگهی این در .شویمنامهتیراژهای در که ها
میلیمی توزیع شهر سراسر در ونیطرح جز به ،شودنازل در که هاییزیبایی سطح ترینشناختو ی
مفهومیهستندنمی را دیگری چیزمی راحتی به آنها تماشای با .یافت توانبدون که دریافت توان
کوچکایده کمترین با ،تأملی و فکر ترینپردکوتاه در و ازیسمبل ،زمان ترینشده کاریاند.
و پرسش چندنتیجهگیری
قابلیت ما گرافیک طراحان چرا راستی بههم و نوشتار هم که را ارتباطی نوین ابزار این های
،دارد اختیار در هم کنار در را تصویرنمی ادیدهفلسفه به جدی طور به آنها آیا گیرند؟وجودی ی
حرفهفکر شانکردهاند؟،گرفته قرار همگان اختیار در امروزه که جدیدی افزاری نرم امکانات با
چ ما طراحانههستند؟ قائل خود برای تمایزیوظیفه گرفتن نادیده با را خود ارزشمند جایگاه چرای
واقعیشان(رسا اطالع از فراتر ارتباطی درصرف نی)وانه ،ادهو مبانی آموختن به فقط چرا اند؟
امهارت و فنی صولبسنده افزاری نرم هایکردهملت فرهنگ شناخت روی بر را خود چشم و اند
- 8. و خودشانبسته فرو جهانی فرهنگباشند پرسش این پاسخگوی باید ما معاصر گرافیک طراحان اند؟
بهایی چه به و چرا که«طبع لطافت»کرده رها بزند موج آثارشان در باید که رایو اندبه«کج
نک هادنله»کرده خوش دل خویشاند!(7)
منابع
.دانیل ،چندلر7831.شناسی نشانه مبانیترجمه ،سوره انتشارات :تهران .پارسا مهدی یچاپ .مهر ی
.دوم
7.شعر به اشاره:حافظ
و نهاد کج کله طرف که هر نهداند سروری آیین و داری کاله نشست تند
حافظ دلکش شعر زداند دری گفتن سخن و طبع لطف که آگاه بود کسی