history of archive in old today and Iran

1. تاریخچه آرشیو در روزگار کهن،جدید و ایران
شیما بهرامسری
1393

2. آرشیو پدیده ای جدید نیست، بلکه امروزه گستره و کاربردی وسیع تر از گذشته پیدا کرده است 
بی شک حکومتهایی چون حکومتهای ایران و یونان قدیم هم با توجه به سیطره و نفوذشان و مناسبت های 
سیاس ی و تجاری و نظامی با دیگر حکومتها نمی توانستند فاقد آرشیو و مرکز اسناد باشند.
تاریخچه آرشیو به زمان پیدایش خط می رسد. 
طی حفاری های انجام شده الواحی یافت شده که اطلاعاتی از آرشیو کهن در اختیار ما گذاشته است : و بیانگر 
این نکته است که در 3500 سال قبل از میلاد مسیح )قبل از حضرت نوح( آرشیو )سلطنتی، معابد و شخص ی(
وجود داشته است...
در واقع می توان گفت از زمانی که بشر توانست مدارک مربوط به فعالیت های اقتصادی و جزییات زندگی 
شخص ی خود را روی مواد با دوام نظیر سنگ،گل ، پوست و نظایر آن ثبت کند به این فکر افتاد که آنها را در
جایی جمع آوری و محافظت نماید و این گونه نخستین بایگانی ها ایجاد گردید

3. مصر 
آرشیوهای مصریان در معابد o
آرشیوی از پاپیروس های با موضوع حقوقی، اداری، قضایی و اقتصادی که در معابد آفرودیت و ادفو م وجود o
است
اسناد قوم بنی اسراییل در اورشلیم 
آرشیو پادشاهان آشور که توسط لایارد در کاخ آشور بنی بعل در شهر نینوا کشف شد که تعداد زیاد لوح گلین به 
خط میخی آشوری)قرن 7 ق.م( بود.
از عهد باستان نیز می توان کتیبه ها،فرامین )قانون حمورابی( [متون اصلی و مهم)مشورکوروش( را نام برد 
بیست هزار لوح به خط میخی پادشاهان ماری در تل حریری کشف شد و قسمت اعظم آن در موزه لوور پا ریس 
نگهداری می شود

4. یونان o
در یونان مراکز آرکیون یا آرشیون داشتند.از طرفی یونان قدیم معبد دلف وجود داشته است 
در آتن هر معبد خود آرشیوی اختصاص ی داشته است 
در یونان در قرن 3 قبل میلاد آرشیو بزرگ و دولتی وجود داشت که مردم حق استفاده و رونوشت برداری از 
آرشیو و اسناد را داشته اند.
رومی ها 
آرشیوهای دولتی و خصوص ی به نام تبولاریوم داشتند که متاسفانه از آنها چیزی به جای نمانده است 
هزاران پاپیروس رومی، یونانی و بیزانس ی در شن زار های روم به دست رسیده است 

5. در قرن 12 م. آرشیو مفهوم تازه ای پیدا کردو تا قرن 16 توسعه یافت.در این دوران تنها اسناد با ارزش دایمی که 
لازم بود باقی بمانند آرشیو می شدند
در فرانسه اسناد و مدارکی از قرون وسطی در دیرها و کلیسا ها وجود داشت. 
اواسط و نیمه دوم قرن شانزدهم در تاریخ آرشیو ها دارای اهمیت خاص ی ست، در این زمان آرشیو های دولتی 
شکل گرفتند و اولین تجربه در این زمینه در اتریش شکل گرفت

6. در گذشته تنها کشورهای قدیمی دارای آرشیو های مرکزی یا حکومتی بودند. اما در حال حاضر 
نمی توان هیچ حکومت جدید بدون شبکه ای از ارشیو هایی سازمان یافته در ذهن مجسم کرد .
استفاده از آرشیو ها برای مردم نیز تابع شرایط بوده و هست،مسیله حفظ حرمت اشخاص و رعایت اصل ایمن 
در اسناد ایجاب می کند که شرایط خاص ی در ارایه اسناد اعمال شودمثلا فرانسه بعد 30 سال از عمر اسناد
انها را طبق ضوابطی در اختیار عموم مردم قرار می گیرد و اسناد در ارتباط با زندگی خصوص ی و امنیت ملی بعد
از 60 سال در دسترس عموم قرار می گیرد.

7. آرشیو در دنیای امروز از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به عنوان یکی منابع تحقیقی و پژوهش ی به حساب می آید. 
سالهاست که همه ی کشور های پیشرفته به سابقه ی تاریخی کشور و ملت خویش توجه شایان نموده اند چرا که به
معنای واقعی گذشته چراغ راه آینده و پیوستگی تاریخی شخصیت اجتماعی هر قوم و ملتی امری انکارناپذیراست
امروزه بیش از هر زمان همه می خواهند بدانند که خود کیستند و یا دیگران چه کسانی هستندو در این راه نه بر محور 
افسانه هاو خرافات که بر اساس واقعیت ها و هست ها طالب پژوهش هستند
امروزه پیشرفت علم و فناوری سبب شده است بدون نیاز به تکثیر کلیه بخش های سند نیست بلکه با رایانه می توان 
به اقلام اطلاعاتی ویژه دست یافت
امروزه شناسایی اسناد با وجود فرمت رایانه ای آنها و دسترس ی به آنها در سرتاسر دنیا با سرعت بیشتر امکان پذیر شده 
است

8. میزان توجه به آرشیو در سطح جهانی خود بازتاب توجه محققان و مورخان حوزه ی آرشیوی می باشد. 
عموما هم مراکز آرشیوی و هم محققان به دسترس پذیر بودن آرشیو ها و اسناد توجه خاص ی داشته اند و
محققان بدون بدون استفاده از آرشیو نمی توانند پژوهش های خود را کامل کنند
از این رو تلاش شده است با روقومی سازی اسناد آرشیوی با دیسکهای فشرده و اینترنت)فضای مجا زی ( دسترس 
پذیری اسناد را برای محققان و مربیان بیشتر کنند

9. رسم نگهداری اسناد و مدارک در ایران از دیرباز مرسوم بوده است
ارشیو در ایران از دیرباز مورد توجه بوده و اداره حکومتهای بزرگی چون حکومت هخامشیان،اشکانیان و 
نیازمند مکاتبات و اسناد اداری بوده است
ً
ساسانیان مطمینا .
آرشیو اسناد به دست امده از حفاری های باستان شناسان، شامل مکاتبات سیاس ی، گزارش ها ، اسناد قضایی و 
صورت حساب های مالی و مالیاتی و مانند آن است و مربوط به قرون پنجم و ششم مقارن سلطنت ساسانیان
می باشد ساسانیان مسایلی مانند گزارش های کشوری خود را در مجموعه ای به نام سالنامه تدوین می کردند
بعد از ساسانیان نگهداری سلطانیات و دیوانیات به راهنمایی وزرا و دبیران ایرانی در دستگاه خلافت مرسوم شد 
و در این دوره اسناد را در محل های به نام خزانه اسناد یا خرانه حجت و رییس آن را دیوان بان می گفتند

10. هم دوره ی هخامنشیان، و هم دوره ی اشکانیان، ارشیو که آن را خزانه می نامیدند وجود داشته است احکام 
برای ولایات فرستاده می شد و ولایات نیز گزارش ی کتبی به مرکز می فرستادند. گزارش ها در یک جا متمرکز و
مکتوب می شد تا در هنگام ضرورت از آن استفاده کنند.
پس اگر پادشاه مصلحت بدانددر خزانه ی پادشاه که در بابل است تفحص کنند که آیا چنین استیا نه که ” 
فرمانی از کوروش پادشاه صادر شده است؟“ .....نمونه ای از اهمیت آرشیو در دوره همخامنشیان....
در دوره ی صفوی رو نوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احکام و نشانه ها و نامه ها و اسناد در دفتر 
مخصوص ی ثبت می شد و محل آن ظاهرا عمارت چهلستون بوده است
در دوره قاجار از زمان فتحعلی شاه اسناد و مکاتبات و سواد فرمانها در دربار نگهداری می شد و آرشیو جز 
بیوتات محسوب می شد. از زمان ناصرالدین شاه علاوه بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاس ی در وزارت
امور خارجه و اسناد مالی در دستگاه میرزا یوسف خان مستوفی الممالک گرداوری می شد

11. بعد از اسلام اسناد به درخواست وزرا و دبیران ایرانی در خزانه نگهداری می شد و غزنویان آن را ”خزانه ی حجت“ می 
نامیدند و ایلخانان تمام اسناد صقوی را در دفتری ذخیره می کردند
در سال 1348 قانونی برای آرشیو ملی و مرکز اسناد به تصویب مجلس شورای ملی و سنا رسانید تا اولا کلیه اسناد 
از پراکندگی و نابودی آنها جلوگیری
ً
ومدارک اداری، اقتصادی و فرهنگی کشور در یک جا متمرکز و ثانیا به عمل آید
در 17.2.1349 قانون تاسیس سازمان اسناد ملی به تصویب نهایی رسید و اهداف آن 
جمع آوری و حفظ اسناد ملی ایران از دستگاههای دولتی، اشخاص و خانواده هایی که این گونه اسناد را در اختیار 
دارند.
صرفه جویی در هزینه های استخدامی و اداری از طریق تمرکز پرونده های راکد سازمانهای دولتی و خصوص ی و 
ارزشیابی آنها به منظور امحای اوراق بی ارزش
امحای اوراق زاید که برای مدیریت اسناد آرشیو درشمال کشور تبریز و در غرب همدان و جنوب کرمان را مسیول قرار 
داده است

12. ) 1. مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای ملی) 1372
2. اداره کل آرشیو وزارت امور خارجه )از زمان فتحعلی شاه(
) 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران) 1312
4. آرشیو سازمان میراث فرهنگی کشور
5. سازمان اسناد ملی ایران

13. فدایی، غلامرضا. مقدمه ای بر شناخت اسناد آرشیوی .تهران:سمت، 1390 
دیانی، محمدحسین. مقدمه ای بر آرشیو.مشهد:دانشگاه فردوس ی مشهد، 1381 
11- صادق پور بالانی، فاطمه) 1385 (.تاریخچه ی آرشیو در ایران.پیام بهارستان.شماره 58:6 
105- شارقی، سمیرا) 1388 (.آینده آرشیو تحقیقات آرشیوی .گنجینه اسنادشماره 76:95 