4. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Rafsegulbylgjur
4
Segulbylgjurnar eru
hornrétt, 90° á rafbylgjurnar
5. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Rafsegulbylgjur
5
• …þurfa ekki burðarefni til þess að ferðast í
• …eru þverbylgjur
Sveiflan er hornrétt á
útbreiðslustefnuna
• Útbreiðsluhraði rafsegulbylgja í tómarúmi:
• Táknaður í formúlum með bókstafnum „c“
• 299.792.458 m/sek.
• Til einföldunar u.þ.b.: 300.000.000 m/sek.
• …eða: 300.000 km/sek.
6. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Rafsegulbylgjur
6
3-1. Rafsegulbylgjur
• Rafsegulrófið (e. electromagnetic spectrum)
spannar allar hugsanlegar bylgjulengdir
rafsegulgeislunar
• Bylgjulengdin getur verið frá þúsundum
kílómetra niður í brot úr stærð atóms
7. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Rafsegulbylgjur
7
3-1. Rafsegulbylgjur
• Sýnilegt ljós er örlítill gluggi í rafsegul-
rófinu með tíðni frá u.þ.b.:
▫ 4·1014 Hz til 8·1014 Hz
▫ Bylgjulengd: 400 nm til 750 nm
8. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Rafsegulbylgjur
8
• Tíðnisviði rafsegulbylgnanna er skipt upp í flokka fyrir hverja tíföldun
• Eðli tíðnisviða / bylgjulengda að mörgu leiti ólík
▫ Lægri tíðnir / lengri bylgjulengdir
▫ Hærri tíðnir / styttri bylgjulengdir
10. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
10
3-1. Rafsegulbylgjur
Gamma geislar, Röntgengeislar,
útfjólubláir geislar síast út í efri
lögum lofthjúpsins
Sýnilegt ljós augum manna,
nær til jarðar
Meirihluti innrauðs ljóss
síast í lofthjúpi jarðar
Rafsegulbylgjur á tíðnisviði
sem ná til jarðar
Lágtíðni rafsegul-
bylgjur ná ekki til
jarðar
300 GHz 300 KHz300 MHz
11. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
11
Dæmi um notkun:Bylgjulengd:Skst.: Tíðnisvið: Dæmi um drægni:
Fjarskipti við kafbáta á litlu dýpi100 km – 10 kmVLF 3 KHz – 30 KHz Fylgir að mestu lögun jarðar
AM útvarps fjarskipti10 km – 1 kmLF 30 KHz – 300 KHz 3000 milur
AM útvarps fjarskipti1 km – 100 mMF 300 KHz – 3 MHz 5000 milur
Almenn fjarskipti100 m – 10 mHF 3 MHz – 30 MHz 12000 mílur
TV / FM og fjarskipti10 m – 1 mVHF 30 MHz – 300 MHz Bein lína
TV og farsímar1 m – 0,1 mUHF 300 MHz – 3 GHz Bein lína
Ratsjár / þráðlaust USB0,1 m – 10 mmSHF 3 GHz – 30 GHz Bein lína
Ratsjár og geimrannsóknir10 mm – 1 mmEHF 30 GHz – 300 GHz Bein lína
103 km – 100 kmULF 300 Hz – 3 KHz
104 km – 103 kmSLF 30 Hz – 300 Hz
10 5 – 104 kmELF 3 Hz – 30 Hz
1 mm – 0,1 mmTHF 300 GHz – 3000 GHz
Rafsegulbylgjur
12. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Rafsegulbylgjur
12
• Ljósbylgjurnar eru óskautaðar
• Rafsegulbylgjur eru skautaðar
14. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Ýmsar heimildir
• Björgvin Ingimarsson (2008). Rásakverið. Björgvin Ingimarsson. Reykjavík
• Eðlisfræði 1, Kafli 13 - Einföld bylgjuhreyfing. Kristján Þór Þorvaldsson 23. febrúar 2007.
Menntaskólinn í Reykjavík
• http://mr.kt.is/phys0607/files/pdf/e1n2_k13g.pdf
• Eðlisfræði fyrir framhaldsskóla, EÐL 203. Brynjólfur Eyjólfsson. 19. feb. 2008
• http://gogn.ma.is/edlis/EDL203/Efni/b%C3%B3k203n.pdf
• Rayteon Company (1980). Standard Engineering Reference Data. Rayteon Company. USA
• a
http://en.wikipedia.org/wiki/Radio_frequency
http://en.wikipedia.org/wiki/Electromagnetic_radiation#Wave.E2.80.93particle_duality
15. 3-1. Rafsegulbylgjur
KEN203 - Námskrár starfsgreina, námsefnisgerð & námsmat, vor 2015
Námsgagnagerð, verkefni 2
Halldór Berg Sæmundsson
Steingrímur B. Gunnarsson
Myndir heimildir:
• Mynd #5 og #6: http://www.stjornufraedi.is/alheimurinn/ljosid
• Mynd #7 og #8: http://www.stjornufraedi.is/alheimurinn/rafsegulrofid
Editor's Notes
Einkenni rafsegulbylgju er að hún er samfasa þverbylgjur í rafsviði og segulsviði og er sveiflan í hvoru sviði fyrir sig hornrétt á hina. Þetta veldur því að hraði bylgjunnar er háður raf- og seguleiginleikum þess umhverfis – efnis eða/og tómarúms, sem bylgjan fer um.
Þeir eiginleikar sem stjórna þessu kallast rafsvörunarstuðull ε og segulsvörunarstuðull μ. Í tómarúmi eru þessir stuðlar táknaðir með ε0 og μ0.
Sýnilegt ljós sem er örlítill gluggi í rafsegulrófinu með tíðni frá um það bil 4·1014 Hz til 8·1014 Hz eða bylgjulengd 400 nm upp í 750 nm. Rautt er með lægstu tíðnina og þar með lengstu bylgjulengdina og eins og myndin sýnir er fjólublátt með stystu bylgjulengdina og þar með hæstu tíðnina. Þá tekur við útfjólublá geislun sem er orkumeiri en sýnilegt ljós og er grundvöllur ljóstillífunar. Útfjólublátt ljós veldur sólbrúnku en getur líka orsakað húðkrabbamein ef of mikið er legið í sólbaði. Ofan við útfjólublátt taka við Röntgengeislar og enn ofar gammageislar. Uppruni þessara geisla í náttúrunni eru annars vegar orkustökk í atómum og hins vegar í kjörnum atómanna.
Sýnilegt ljós sem er örlítill gluggi í rafsegulrófinu með tíðni frá um það bil 4·1014 Hz til 8·1014 Hz eða bylgjulengd 400 nm upp í 750 nm. Rautt er með lægstu tíðnina og þar með lengstu bylgjulengdina og eins og myndin sýnir er fjólublátt með stystu bylgjulengdina og þar með hæstu tíðnina. Þá tekur við útfjólublá geislun sem er orkumeiri en sýnilegt ljós og er grundvöllur ljóstillífunar. Útfjólublátt ljós veldur sólbrúnku en getur líka orsakað húðkrabbamein ef of mikið er legið í sólbaði. Ofan við útfjólublátt taka við Röntgengeislar og enn ofar gammageislar. Uppruni þessara geisla í náttúrunni eru annars vegar orkustökk í atómum og hins vegar í kjörnum atómanna.