1. Kendimiz Yapalım
Yavuz Erol*
Basit Hoparlör
Şekil 3 Hoparlörün iç yapısı
Şekil 6 Karton şeritler (1,5 cm x 15 cm)
Plastik bir tabağı hoparlör olarak kullanabi- Elektriksel ses sinyali bobine uygulandığın-
leceğiniz hiç aklınıza gelmiş miydi? Hoparlörün Karton şeritlerden biri mıknatısın üzerine
da, sarımlardan değişken bir akım geçer. Bu
çalışma ilkesini etkileyici bir şekilde gösteren Şekil 7’deki gibi rulo şeklinde sarılır. Ardından
akım, ses bobininin çevresinde değişken bir
proje, bu ayki yazımızın konusunu oluşturuyor. kartonun üzerine bant yapıştırılarak açılması ön-
manyetik alan oluşturur. Bobinin oluşturduğu
Projenin yapımı çok kolay, 10 dakikada hazır- lenir. Burada dikkat edilecek nokta, mıknatısın
manyetik alanla mıknatısın manyetik alanı ara-
layabilirsiniz. Gerekli malzemelerin tümü piya- kartona yapıştırılmamasıdır.
sında bir etkileşim olur ve sarımlara bir kuvvet
sada kolayca bulunabilecek türden. Basit ho- etki eder. Bu kuvvetin etkisiyle ses bobini yu-
parlör yapımında kullanılan malzemelerin liste- karı-aşağı doğru titreşmeye başlar. Bobine bağ-
si aşağıda görülüyor. lı olan diyafram da benzer şekilde titreşir. Di-
yaframın bu hareketi havayı titreştirir. Havaya
yayılan ses dalgaları kulağımıza kadar ulaşır ve
beynimiz tarafından ses olarak algılanır. Şekil 7 İlk karton rulo
Basit hoparlör yapımı için diyafram, ses bo-
bini ve mıknatıs olmak üzere üç temel elemana Daha sonra ikinci karton şerit, birincinin
gerek vardır. Diyafram olarak plastik bir tabak üzerine rulo şeklinde sarılır ve bantla üstten ya-
ya da bardak kullanılabilir. Bu projede biz kö- pıştırılır. İki karton şerit birbirine yapıştırılma-
pükten (strafor) yapılmış bir tabak kullandık. malıdır.
Projenin yapımına geçmeden önce bir ho-
parlörün nasıl çalıştığını anlatmakta yarar var.
Şekil 1’de birçok aygıtta rastladığımız 8 ohm
empedanslı düşük güçlü bir hoparlör görülüyor.
Şekil 8 İkinci karton rulo
Şimdi tel çapı 0,25 mm olan emaye kaplı ba-
kır telle sarım yapmaya başlayabiliriz. Rulo ha-
linde hazırlanan kartonların üzerine ince bakır
teli dikkatlice sarıyoruz. Bobinin dağılmaması
Şekil 4 Plastik tabak ve bardak için sarım yaparken dikkatli olmak gerekir.
Mıknatıs olarak Şekil 5’te görülen ferrit ya
da neodyum tipte mıknatıslar kullanılabilir. Mık-
natıs büyüklüğü istenen şekilde seçilebilir. Bu
Şekil 1 Hoparlör projede silindir görünümlü, 300 oksit adlı fer-
rit mıknatıstan iki adet kullandık. Mıknatısın ça-
Bu tür hoparlörlere dışarıdan bakıldığında pı 20 mm, kalınlığıysa 10 mm.
Şekil 9 Sarım öncesi
esnek bir diyafram ve gövdeye yapışık halde bir
mıknatıs göze çarpar.
8 ohm empedanslı bir hoparlör yapabilmek
için 300 sarım yapmak gerekir. Ama biz proje-
de kolaylık olması açısından 100 sarım sardık.
Bu şekilde de iyi sonuç alınıyor. Sarım işlemi ta-
mamlandıktan sonra bobinin üzeri bantla sarılır.
Şekil 2 Hoparlörün dış görünüşü
Hoparlörün iç bölümündey bir ses bobini bu-
lunur. Bobinin + ve – olmak üzere iki ucu var-
Şekil 5 Mıknatıs çeşitleri
dır. Şekil 3’te görüldüğü gibi ses bobini diyaf-
Şekil 10 Bobin oluşturma
rama bağlıdır. Aynı zamanda ses bobini, halka Ses bobinini oluşturmak için aşağıdaki ya-
şeklindeki mıknatısın manyetik alanı içinde ası- Bobin sarma işi tamamlandıktan sonra mık-
pım aşamalarını izlemek gerekir. Öncelikle 1,5
lı durur. natıs bobinin içinden çıkarılır.
cm genişliğinde iki karton şerit kesilir.
BiLiM ve TEKNiK 102 Aralık 2008

2. Kendimiz Yapalım
Böylece soketli ara bağlantı kablosu hazır-
lanmış olur.
Şekil 11 Ses bobini hazırlık
İç tarafta kalan karton şerit de Şekil 12’de- Kartonlar Şekil 25’teki gibi tabağın altına
ki gibi çıkarılır. Bu kartonu, bobinin içinde mık- Şekil 19 Ara bağlantı kablosu yapıştırılır.
natısın rahat hareket edebileceği kadar bir boş- Kablonun uçlarını ses bobininin uçlarına bir- Şekil 25 Körük yapıştırma
luk oluşturması için kullandık. leştirmeden önce bakır telin uç kısımlarındaki
emaye kaplamayı zımparayla ya da maket bıça-
ğıyla hafifçe kazımak gerekir.
Şekil 12 Ses bobini
Bu aşamada, hazırladığımız ses bobinini Tabağı ters çevirip masanın üzerine yerleş-
plastik tabağın altına sabitlememiz gerekiyor. tirdiğimizde artık daha kaliteli ve güçlü bir ses
Bu iş için çift taraflı yapışkan bant ya da sıvı ya- yayan hoparlör elde etmiş oluruz.
pıştırıcı kullanılabilir. Kolaylık sağladığı için pro- Şekil 20 Kablo birleştirme
jede yapışkan bant kullandık. Bakır tel çok ince olduğu için bağlantı yapı-
lan yerin üzerine izole bant sarılarak telin kop-
ması önlenir.
Şekil 26 Projenin son hali
Hoparlörün sesini Kendimiz Yapalım köşesi-
Şekil 13 Çift taraflı bant ve yapıştırıcı nin internet sayfasından dinleyebilirsiniz.
Yapışkan bandın bir yüzü tabağın altına ya- Öneriler:
pıştırıldıktan sonra bandın öteki yüzüne ses bo- 1. Ses bobinini sarmak için plastik su şişesi
Şekil 21 Kablo bantlama kapağından yararlanabilirsiniz.
bini yapıştırılır.
Böylece yapım işlemlerini tamamlamış olduk. 2. Plastik tabak yerine CD kullanabilirsiniz.
Kulaklık soketi, ucuz tip bir cep radyosunun çı- Bobini kağıt, cam, tahta gibi malzemelerin üze-
kışına bağlanır ve radyonun sesi sonuna kadar rine monte edip sesin kalitesini sınayabilirsiniz.
açılır. Mıknatıs bobine yaklaştırıldığında radyo ya-
yınını duymamız gerekir. Ucuz tip cep radyosu
Şekil 14 Bant yapıştırma Şekil 15 Bobin yapıştırma yerine CD çalar, müzik seti ya da cep telefonu gi-
bi pahalı bir aygıta kesinlikle bağlantı yapılma-
Bobinin içinde kalan boş bölüme de küçük
malıdır, tersi durumda aygıtınız bozulabilir.
bir kağıt yerleştirilerek yapışkan kısmın üzeri
kapatılır. Şekil 27 Şişe kapağına Şekil 28 CD’den
yapılan sarım hoparlör
3. Bakır telden sarım yapmak yerine küçük
bir bakır plaket üzerine Şekil 29’daki gibi ilet-
ken yollar oluşturabilirsiniz. Bobinin uçlarını
Şekil 22 Test işlemi radyo çıkışına bağlayıp, mıknatısı bakır plakete
Şekil 16 Bobin içine kağıt yapıştırma Plastik tabağı şimdi ters çevirip masanın
Şimdi sıra ses bobininin uçlarına soket bağ- yaklaştırdığınızda plaketten çıkan sesleri duya-
üzerine yerleştirebiliriz. Tabaktan çevreye yayı- bilirsiniz.
lamaya geldi. Bu iş için mono ya da stereo er- lan sesleri duyunca şaşıracaksınız.
kek jack kullanılabilir.
Şekil 17 3,5 mm erkek jack Şekil 23 Basit hoparlör Şekil 29 Bakır plaket üzerinde ses bobini
20-30 cm uzunluğundaki ses kablosu Şekil Hoparlörün daha iyi ses üretmesi için ger-
18’de görüldüğü gibi sokete uygun şekilde bağ- çek hoparlördekine benzer şekilde bir körük Kaynaklar
lanır ve izole bantla üzeri sarılır. yapmak gerekir. Bu sayede ses bobini mıknatı- http://www.josepino.com
http://madlabs.info/simple_speaker.shtml
sın çevresinde serbestçe hareket edebilecek du- http://www.howstuffworks.com
ruma gelir. Körük yapımı için iki karton parça- http://cse.ssl.berkeley.edu/lessons/indiv/regan/speakerlab.html
sı kullanabiliriz. Kartonları kredi kartı boyutla-
rında kesip Şekil 24’teki gibi katlamak gerekir. *Fırat Üniv. Elek-Elektronik Müh. Bölümü
Şekil 18 Soket bağlantısı Şekil 24 Kartonlar yerol@firat.edu.tr
Aralık 2008 103 BiLiM ve TEKNiK