1. Lonnaíocht

2. • Séard is brí le lonnaíocht ná áiteanna ina
gcónaíonn daoine.
– Lonnaíocht Ársa
– Lonnaíocht Tuaithe
– Lonnaíocht Uirbeach

3. • Tagraíonn lonnaíochtaí ársa d’áit nach bhfuil
aon duine ina chónaí ann anois.
• Samplaí d’áiteanna mar seo ná láithreacha
stairiúla.
• Bíonn na háiteanna sin taispeánta agus
ainmnithe i gcló dearg nó siombail dearg.

4. Láthair Chatha
Ráth, dún nó lios
Caisleán

5. Samplaí
• Láithreacha adhlactha: Tuama
meigiliteach, dolmain, carn, cloch
oghaim, gallán (standing stone)
• Cosaint: Ráth, crannóg, lios, dún, caisleán.
• Creideamh: Ardchros, mainistir, séipéal, tobar
beannaithe.
• Bia: Fulacht Fia

6. • Bíonn fáthanna éagsúla le haghaidh
lonnaíocht tuaithe.
– Airde
– Treoíocht
– Foscadh
– Fána
– Draenáil

7. • Airde: In Éirinn, cónaíonn daoine go hiondúil
ar talamh a bhíonn níos ísle ná 200 méadar
(áiteanna glasa ar an léarscáil)
• Treoíocht: a thugtar ar an treo a bhíonn an
lonnaíocht ag féachaint. Bíonn lonnaíocht in
áiteanna a mbíonn na fánaí ag féachaint ó
dheas - níos mó gréine agus teo.

8. • Foscadh: Bíonn foscadh ar fáil do lonnaíocht
ar urlár an ghleanna. Bíonn foscadh ar fáil ag
bun an chnoic nó sléibhte.
• Fána: Is maith le daoine talamh leibhéalta –
feirmeoireacht, bóithre, tithe
• Draenáil: Is fearr le daoine lonnú in áiteanna a
bhíonn draenáilte go maith

9. • Tá trí phátrún de lonnaíocht tuaithe ann:
– Lonnaíocht chnuasta
– Lonnaíocht líneach
– Lonnaíocht scaipthe

10. • Le lonnaíochtaí cnuasta,
bíonn tithe i mullach a
chéile i ngrúpa.
– baile beag nó san áit a
threasníonn cúpla bóthair
a chéile.

11. • Tógtar na tithe i
sratheanna ar feadh an
bhóthair.
– imeall an bhaile, ar
feadh an chósta.

12. • Tithe aonair scaipthe
amach ón a chéile, gan
pátrún faoi leith.
– feirmeacha.

13. • Tagraíonn lonnaíocht uirbeach do chathracha,
do bhailte agus shráidbhailte móra.
• Áiteanna a mbíonn na foirgnimh ar fad an-
ghar dá chéile.
• Táispeántar é seo le dath liath ar an léarscáil.

14. • Tagraíonn suíomh don áit ar fhorbair baile
agus an ceantar thart air.
–Rilíf
–Draenáil
–Cumarsáid

15. • D’fhorbair an chuid is mó de na bailte ar
thalamh íseal, cothrom, fána réidh.
• Níos éasca bóithre agus tithe a thógáil.
• Talamh cothrom don talamhaíocht – bia a
chur ar fáil.

16. • D’forbair an chuid is mó de na bailte in aice le
haibhneacha.
• Soláthar uisce
• Áiseanna iompar
• Cosaint
• Droichead (Átha)

17. • Cuireann córas maith iompair deiseanna
trádála ar fáil.
• Bóithre
• Iarnród
• Canáil
• Calafort

18. • Tagraíonn an téarma feidhm (function) do na
seirbhísí agus na gníomhaíochtaí a chuireann
an baile ar fáil.

19. • Tionscal
• Iompar
• Calafort
• Turasóireacht
• Oideachas
• Creideamh
• Leigheas
• Áiteanna Cónaithe

20. • Tagann athrú ar an tábhacht a bhíonn le
feidhmeanna áirithe le himeacht ama.
• Bhí tábhacht le feidhmeanna cosanta
(defence) agus manachúla (monastic) fadó ach
níl an tabhacht céanna leo anois.