1. SSEELLAAMMAATT MMEENNEEMMPPUUHH MMAATTAAKKUULLIIAAHH
DDoosseenn PPeemmbbiinnaa::
SSuujjiittoo,, SS..KKoomm..,, MM..PPdd..
Bisa dihubungi melalui:
HP. 081 233 255 16 . 0341-751859
E-mail: ojitstimata@gmail.com

2. KKOONNTTRRAAKK PPEEBBEELLAAJJAARRAANN
((NNOORRMMAA AAKKAADDEEMMIIKK))
11.. SSeellaammaa ppeemmbbeellaajjaarraann bbeerrllaannggssuunngg ddeerriinngg HHPP
ddiimmaattiikkaann..
22.. TTuuggaass ddiikkuummppuullkkaann sseessuuaaii jjaaddwwaall ddaann ddiillaakkuukkaann
sseebbeelluumm ppeemmbbeellaajjaarraann ddiimmuullaaii.. BBaaggii yyaanngg tteerrllaammbbaatt
11 hhaarrii nniillaaiinnyyaa hhaannyyaa 7755 %%,, bbiillaa tteerrllaammbbaatt 22 hhaarrii
nniillaaiinnyyaa 5500%%,, ddaann jjiikkaa lleebbiihh ddaarrii 22 hhaarrii mmeennddaappaatt
nniillaaii 00..
33.. TTuuggaass yyaanngg mmeerruuppaakkaann ppllaaggiiaatt//ccooppyy--aann mmeennddaappaatt
nniillaaii 00 ((nnooll))..
44.. AAttuurraann jjuummllaahh mmiinniimmaall pprreesseennssii ddaallaamm ppeemmbbeellaajjaarraann
tteettaapp ddiibbeerrllaakkuukkaann ((6655 %%))..
55.. MMaahhaassiisswwaa hhaarruuss bbeerrppaakkaaiiaann ssooppaann ddaann bbeerrsseeppaattuu..

3. PPEENNIILLAAIIAANN
Nilai akhir diperoleh dari item2
berikut:
– Nilai Tugas dan Quiz : 30 %
– Nilai UTS : 30 %
– Nilai UAS : 40 %
TToottaall ::110000 %%

4. TTUUJJUUAANN PPEEMMBBEELLAAJJAARRAANN
SSeetteellaahh mmeennggiikkuuttii mmaattaakkuulliiaahh iinnii
mmaahhaassiisswwaa ddiihhaarraappkkaann ddaappaatt
mmeennggggaammbbaarrkkaann
ppeerrmmaassaallaahhaann--ppeerrmmaassaallaahhaann
sseeddeerrhhaannaa ddaallaamm bbeennttuukk
aallggoorriittmmaa ddaann
mmeennggiimmpplleemmeennttaassiikkaannnnyyaa
kkeeddaallaamm bbaahhaassaa ppeemmrrooggrraammaann
((bbaahhaassaa CC))

5. MMAATTEERRII KKUULLIIAAHH
11.. KKoonnsseepp ppeemmrrooggrraammaann
22.. BBeennttuukk ddaann ppeennggggaammbbaarraann aallggoorriittmmaa
33.. PPeennggeennaallaann bbaahhaassaa CC ((ssttrruukkttuurr
pprrooggrraamm))
44.. SSttrruukkttuurr kkoonnttrrooll ((bbrraanncchhiinngg,, llooooppiinngg))
55.. KKoonnsseepp ccoouunntteerr,, ggrraanndd mmiinnoorr ttoottaall,,
ggrraanndd mmaayyoorr ttoottaall
66.. TTeekknniikk--tteekknniikk ssoorrttiinngg
77.. TTeekknniikk--tteekknniikk sseeaarrcchhiinngg

6. MMAARRII BBEELLAAJJAARR
AALLGGOORRIITTMMAA && PPEEMMRROOGGRRAAMMAANN

7. DEFINISI ALGORITMA
Algoritma adalah urutan langkah-langkah
penyelesaian masalah yang
disusun secara sistematis dan logis.
Kata Logis merupakan kata kunci dalam
algoritma, artinya langkah-langkah
dalam algoritma tersebut harus
dapat ditentukan bernilai bbeennaarr atau
ssaallaahh.

8. AAKKSSII DDAARRII
AALLGGOORRIITTMMAA
• KKeejjaaddiiaann yyaanngg tteerrjjaaddii ppaaddaa sseellaanngg
wwaakkttuu tteerrbbaattaass//tteerrtteennttuu yyaaiittuu
ddiimmuullaaii ssaaaatt TT00 ((IInniissiiaall
SSttaattee//KKeeaaddaaaann AAwwaall)) ddaann bbeerraakkhhiirr
ppaaddaa ssaaaatt TT11 ((FFiinnaall SSttaattee//KKeeaaddaaaann
AAkkhhiirr))..
• MMeenngghhaassiillkkaann eeffeekk yyaanngg tteerrddeeffiinniissii
ddeennggaann bbaaiikk ddaann ddiirreennccaannaakkaann

9. Contoh Algoritma
Dalam Kehidupan Sehari-hari
• Cara membuat kue
• Cara memprogram perkuliahan
• Cara mendaftar Tugas Akhir
• Cara mengendarai sepeda motor
• Cara merakit komputer
• Dsb.

10. Proses Algoritma Contoh Langkah
dalam Algoritma
1. Membuat Kue Resep Kue
…,Masukkan telur ke
dalam nampan, kocok
hingga mengembang,…
2. Membuat Pakaian Pola Pakaian
..., gunting kain dari
pinggir bawah ke arah
kanan sejauh 5 cm,…
3. Praktikum Fisika Panduan Praktikum
…, Siapkan alat,
hubungkan dengan catu
daya, nyalakan,…
4. Merakit Mobil Panduan Merakit
…, sambungkan
komponen A dengan
komponen B,….
5. Mendaftar Tugas
Akhir
Prosedur Pendaftaran …, ambil formulir di
BAAK, isi formulir, …

11. CONTOH
Algoritma TUKAR_ISI_BEJANA
Diberikan dua buah bejana, A dan B; bejana A berisi larutan berwarna
merah, bejana B berisi larutan berwarna biru. Pertukarkan isi kedua
bejana itu sedemikian rupa sehingga bejana A berisi larutan berwarna
biru dan bejana B berisi larutan berwarna merah.
Coba bagaimana caranya..?
Bejana A Bejana B

12. Keadaan Awal Sebelum Pertukaran:
PPRROOSSEESS
Keadaan Akhir Setelah Pertukaran:

13. Algoritma TUKAR_ISI_BEJANA
Diberikan dua buah bejana, A dan B; bejana A berisi larutan berwarna merah,
bejana B berisi larutan berwarna biru. Pertukarkan isi kedua bejana itu
sedemikian rupa sehingga bejana A berisi larutan berwarna biru dan bejana B
berisi larutan berwarna merah.
DESKRIPSI
1. Tuangkan larutan dari bejana A ke dalam bejana C.
2. Tuangkan larutan dari bejana B ke dalam bejana A.
3. Tuangkan larutan dari bejana C ke dalam bejana B.
Bejana A Bejana B Bejana C

14. PPrroosseess PPeerrttuukkaarraann
1. Tuangkan larutan dari bejana A ke dalam bejana C
2. Tuangkan larutan dari bejana B ke dalam bejana A
3. Tuangkan larutan dari bejana C ke dalam bejana B

15. Apa jawaban anda dari
kasus berikut?
Bayangkan diri anda adalah seorang direktur BANK. Pada suatu hari, BANK
tempat direktur tersebut bekerja dirampok oleh sekekelompok orang.
Perampok langsung menuju ke ruang direktur dan meminta membukakan
brankas. Karena sang direktur merasa punya kemampuan, maka dia
melawan dengan sekuat tenaga. Terjadilah perkelahian yang sangat seru.
Perampok berhasil dikalahkan dan melarikan diri tanpa membawa hasil,
namun sang direktur mengalami luka yang cukup parah. Setelah dirawat
beberapa hari di rumah sakit, sang direktur sembuh dan dapat bekerja
kembali.
Pertanyaannya adalah:
u Berapa ussiiaa ssaanngg ddiirreekkttuurr??
a. 18-22 tahun b. 23-27 tahun
c. 28-32 tahun d. lebih dari 32 tahun
e. Pertanyaan tidak relevan dengan isi cerita (kasus)
f. Tidak tahu/tidak ada jawaban yang benar

16. PPEENNYYAAJJIIAANN AALLGGOORRIITTMMAA
Algoritma dapat disajikan dalam 3
bentuk yaitu:
1. Dalam bahasa natural (sehari-hari)
2. Dalam pseudo-code (kode yang
menyerupai program komputer dalam
bahasa tertentu)
3. Dalam bagan alir (flowchart)

17. MMeemmpprrooggrraamm ==
mmeennyyuurruuhh//mmeemmbbeerrii
ppeerriinnttaahh kkoommppuutteerr uunnttuukk
mmeellaakkuukkaann sseessuuaattuu

18. KKOOMMPPOONNEENN SSIISSTTEEMM
KKOOMMPPUUTTEERR
• HardWare
Perangkat keras komputer yang terdiri
atas CPU, Monitor, KeyBoard, Printer,
Mouse, dsb. (yang ada bendanya)
• SoftWare
Perangkat lunak/program yang
mengkoordinasikan /mengatur kerja
dari HardWare.
• BrainWare/HumanWare
Perangkat manusia (SDM) yang
mengoperasikan /mengendalikan kerja
dari HardWare dan SoftWare

19. KKLLAASSIIFFIIKKAASSII
SSOOFFTTWWAARREE
• SSooffttWWaarree SSiisstteemm OOppeerraassii
PPrrooggrraamm yyaanngg ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeennjjaallaannkkaann
HHaarrddWWaarree ((mmeessiinn)),, CCoonnttoohh :: DDOOSS,, WWiinnddoowwss,,
LLiinnuuxx,, ddssbb
• SSooffttWWaarree AApplliikkaassii
PPrrooggrraamm yyaanngg ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeennyyeelleessaaiikkaann
mmaassaallaahh//aapplliikkaassii tteerrtteennttuu,, CCoonnttoohh :: MMss WWoorrdd,,
MMSS EExxcceell,, SSPPSSSS,, MMyyOOBB
• SSooffttWWaarree BBaahhaassaa
PPrrooggrraamm yyaanngg ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeenntteerrjjeemmaahhkkaann
ppeerriinnttaahh yyaanngg ddiittuulliiss ddaallaamm bbaahhaassaa
ppeemmrrooggrraammaann kkee ddaallaamm bbaahhaassaa mmeessiinn,, CCoonnttoohh ::
PPaassccaall,, BBaassiicc,, CC,, JJaavvaa

20. KLASIFIKASI
SOFTWARE BAHASA
• Bahasa Tingkat Tinggi
Contoh: Bahasa Pascal, Basic
• Bahasa Tingkat Menengah
Contoh: Bahasa C, Java
• Bahasa Tingkat Rendah
Contoh: Assembler

21. SSAARRAANN DDAALLAAMM PPEENNUULLIISSAANN
AALLGGOORRIITTMMAA
SSeettiiaapp aallggoorriittmmaa sseebbaaiikknnyyaa tteerrddiirrii ddaarrii
ttiiggaa bbaaggiiaann yyaaiittuu ::
11.. JJuudduull ((HHeeaaddeerr))
BBeerriissii kkoommeennttaarr mmeennggeennaaii ddiisskkrriippssii pprrooggrraamm,,
iinniissiiaall ssttaattee ddaann ffiinnaall ssttaattee
22.. KKaammuuss
PPaaddaa bbaaggiiaann iinnii ddiiddeeffiinniissiikkaann mmeennggeennaaii nnaammaa
vvaarriiaabbeell,, nnaammaa ccoonnssttaannttaa,, nnaammaa pprroosseedduurr aattaauu
nnaammaa ffuunnggssii..
33.. AAllggoorriittmmaa
PPaaddaa bbaaggiiaann iinnii aallggoorriittmmaa ddiittuulliisskkaann..
KKeetteerraannggaann ddiittuulliiss ddaallaamm ttaannddaa kkuurruunngg kkuurraawwaall
{{kkoommeennttaarr//kkeetteerraannggaann}}

22. CCOONNTTOOHH AALLGGOORRIITTMMAA
Program Mana_Max
{Menetukan mana bil yang lebih besar dari 2 buah bil
yang diinputkan dari keyboard}
Kamus
Hasil, X, Y : Integer;
Algoritma
Input (X, Y) {membaca nilai X dan Y dari KeyBoard}
If X > Y Then {Operasi pembandingan}
Hasil ¬ X {hasil diset dengan X}
Else
Hasil ¬ Y {hasil diset dengan Y}
Output (Hasil) {nilai dlm variabel hasil dicetak ke MNT}

23. PROGRAM FLOWCHART
(Bagan Alir Program)
Bagan alir program merupakan bagan
yang menjelaskan secara rinci
langkah-langkah dan proses-proses
yang terjadi dalam sebuah program.
Bagan alir program menggunakan
simbol-simbol berikut:

24. SIMBOL-SIMBOL
DALAM BAGAN ALIR PROGRAM
Simbol Fungsi
Simbol titik terminal (terminal point)
digunakan untuk menunjukkan awal (initial
state) dan akhir (final state) suatu proses
Simbol input/output digunakan untuk
menggambarkan masukan/input baik dari
keyboard maupun dari piranti input lainya, dan
juga untuk menggambarkan keluaran/output
dari suatu proses (biasanya berupa tampilan di
monitor).
Simbol proses digunakan untuk
menggambarkan proses yang dilakukan baik
proses komputer maupun proses manual

25. Simbol FlowChart lanjutan
Simbol Fungsi
Simbol persiapan (preparation) digunakan
untuk memberi nilai awal suatu besaran
Simbol proses terdefinisi (predifine process)
digunakan untuk menunjukkan suatu operasi
yang rinciannya ditunjukkan di tempat lain
Simbol keputusan (decision) digunakan untuk
penyeleksian kondisi didalam program
Simbol panah menunjukkan arah arus/aliran
dari suatu proses

26. Simbol FlowChart lanjutan
Simbol Fungsi
Simbol Konektor On-Page digunakan untuk
menunjukkan bahwa suatu bagan alir belum
selesai dan sambunganya ada di halaman
yang sama.
Simbol Konektor Off-Page digunakan untuk
menunjukkan bahwa suatu bagan alir belum
selesai dan sambunganya ada di halaman
berikutnya (gambar A), sambunganya ada di
halaman sebelumnya (gambar B).
A
B

27. LATIHAN 2
Dalam suatu perhitungan, nilai X
dihitung dari nilai A ditambah nilai
B. Jika nilai X positif, nilai Y adalah
nilai A dikali nilai B, jika X tidak
positif, maka nilai Y sama dengan
nilai X. Buatlah penggalan flowchart
program untuk menghitung dan
mencetak nilai X dan nilai Y.

28. LATIHAN 1
Ada 2 buah bilangan yaitu A dan B,
dimana A != B (A tidak sama
dengan B). Buatlah flowchart
program untuk mencari dan
mencetak bilangan yang lebih
besar dari kedua bilangan
tersebut.

29. LATIHAN 3
Untuk menentukan lulus tidaknya seorang
siswa, diadakan ujian 2 kali. Jika nilai ujian
pertama >= 70, siswa tersebut dinyatakan
lulus. Jika tidak, rata-rata nilai ujian
pertama dan ujian ke dua harus >=80 untuk
dapat dinyatakan lulus. Selain kondisi
tersebut siswa yang bersangkutan
dinyatakan gagal. Buatlah flowchart
program untuk menyelesaikan kasus
tersebut, jika diketahui input untuk program
tersebut adalah Nilai1 dan Nilai2.

30. SSaammppaaii jjuummppaa mmiinngggguu ddeeppaann