1. Den of Thieves
Már Wolfgang Mixa
Höfundur: James B. Stewart
Helstu fréttir af alþjóða fjármálamörkuðum árið 2002 hafa tengst bókhaldssvikum
(WorldCom), víðtækum svikamyllum starfsmanna (Enron), ólöglegum innherjaviðskiptum
(Enron, Martha Stewart) og fjármálafyrirtækjum sem aðstoðuðu aðila beint og óbeint við slíka
ástundun (J.P. Morgan Chase og Citigroup). Áhrifin hafa verið afar neikvæð á gengi flestra
hlutabréfa vegna vaxandi vantrausts almennings á stjórnendur fyrirtækja almennt.
Það er ekki lengra síðan en um miðbik níunda áratugarins að svipuð þróun átti sér stað
í Bandaríkjunum, þá jafnvel í enn stærra mæli. Það voru þó ekki stjórnendur fyrirtækja sem
voru sökudólgarnir og margir þeirra voru reyndar fórnarlömb. Hinir seku voru starfsmenn
fjármálafyrirtækja sem með margvíslegum hætti auðguðust ævintýralega. Þetta er viðfangsefni
bókar James B. Stewart, Den of Thieves. Titillinn vitnar í frásögn úr nýja testamentinu þegar
Jesús henti víxlurum úr musterinu með þeim orðum að það ætti að vera hús bænarinnar, ekki
þjófabæli.
Fyrri hluti bókarinnar lýsir nýju umhverfi bandarískra fjármálamarkaða á níunda
áratugnum og þeirri spillingu sem tengdist því. Fjandsamlegar yfirtökur fyrirtækja urðu sífellt
tíðari sem skapaði svigrúm til misnotkunar. Þeir sem unnu að slíkum undirbúningi gátu auðgast
sjálfir, því þegar upplýsingarnar urðu opinberar hækkaði gengi bréfa fyrirtækja sem átti að
yfirtaka töluvert. Menn eins og Dennis Levine og Martin Siegel urðu stjörnur með
undraverðum hraða. Sá fyrrnefndi hagnaðist á stöðutökum í fyrirtækjum og sá síðarnefndi seldi
vitneskju sína sem var byggð á trúnaðarupplýsingum sem almenna ráðgjöf. Frægastir voru hins
vegar Ivan Boesky og Michael Milken. Fjármögnun á yfirtökum fyrirtækja varð í sífellt meira
mæli með lánum og þá aðallega í skuldabréfum. Michael Milken var þar langfremstur í flokki
og var, ekki að ósekju, gjarnan kallaður konungur fyrirtækjaskuldabréfa, eða „the Junk Bond
King”. Fyrir hans tilstuðlan var fyrirtækið sem hann vann hjá, Drexel Burnham Lambert,
nánast einráða á þeim vaxandi markaði. Landslag fyrirtækjareksturs breyttist með ógnarhraða.
Fyrirtæki með stöndugan efnahagsreikning fóru að líta heimskulega út enda voru yfirtökur og
skuldsetningar boðskapur þess tíma. Slík fyrirtæki urðu auk þess sjá lf auðveldari bráð fyrir
slíkum yfirtökum. Milken þénaði einnig ólöglega með margvíslegum öðrum hætti, meðal
annars með skattsvikum og ólöglegum innherjaviðskiptum í gegnum eignarhaldsfélög sem í
mörgum tilvikum gekk út á að fela stöðutökur í ákveðnum félögum sem til stóð að yfirtaka. Þar
kom Boesky til skjalanna, en hann var leppur Milken við slíkar fjárfestingar til að komast hjá
því að flagga stækkandi stöðu í félaginu. Boesky lét sér ekki nægja að fjárfesta ólöglega fyrir
Milken, heldur tók hann sjá lfur stórar stöður í þeim í sínu nafni og annarra.
Spákaupmennska varðandi yfirtökur varð ein helsta ástæða þess að hlutabréfavísitölur
hækkuðu fram að haustinu 1987. Það er merkilega lítt þekkt að orðrómur fór af stað 14.
október um að lagasetning væri í undirbúningi með því markmiði að hefta vaxtakostnað sem
gjaldfærslu vegna fjandsamlegra yfirtaka. Orðrómurinn er talinn af sumum vera kveikjan að
hruninu mikla á hlutabréfamörkuðum fimm dögum síðar.
Í seinni hluta bókarinnar er eftirför yfirvalda eftir glæpamönnunum lýst. Fremstir í
flokki voru fjármálaeftirlitið (SEC) og þáverandi ríkissaksóknari, Rudolph Giuliani, síðar
borgarstjóri New York-borgar, en hann stóð kaldhæðnislega síðastliðið haust aftur í ströngu við
að hreinsa upp Wall Street en í annarri og skelfilegri mynd. Sú lesning er á tíðum eins og
reyfari sem erfitt er að leggja frá sér. Þótt vel hafi gengið í fyrstu að sanna glæpi smáfiskanna
gekk brösuglega að kom Milken og stærri löxum í steininn. Það komst ekki almennilegur
skriður á þá rannsókn fyrr en haft var uppá fyrrverandi starfsmanni fyrirtækis sem var í
viðskiptum við Drexel, sem var rekinn því hann neitaði að taka þátt í samsærum. Endirinn var
sá að Milken var ekki aðeins fangelsaður, heldur þurfti hann að greiða hæstu sekt sem
einstaklingur hefur verið sektaður um, eða 600, sem margir hafa samt sem áður talið vera vel
sloppið, enda þénaði hann 550 milljónir dala árið 1986.
Í ljósi atburða síðastliðna mánuði á verðbréfamörkuðum er Den of Thieves afar
áhugaverð lesning. Bókin er skemmtilega skrifuð og lýsir atburðum með lifandi hætti. Boesky

2. sagði eitt sinn við útskriftarræðu að græðgi væri í fínu lagi, en sú setning var notuð í ögn
breyttri mynd skömmu síðar í myndinni Wall Street. Undanfarnir atburðir sanna að nöfnin og
umgjörðin hafa breyst en græðgin verður sumum ávallt að leiðarljósi og stundum að falli.
Birtist í Morgunblaðinu, 29.ágúst, 2002