1. Arsip untuk ‘KIDUNG KURUKSETRA’ Kategori
KIDUNG KURUKSETRA (Perangan 03)
Juni 3, 2010
Arjuna tetanya:
1. //Duh Janardana, manawi menggah Paduka / ngelmu
langkung utama tinimbang pakarti / Kenging punapa Paduka dawuh mring kula /
nglampahi tumindak deksia punika, duh Kesawa//
2. //Sabda Paduka samar mungguhing pamikir kawula / Pramila, wedharna mring kula
kanthi trawaca / Namung sawiji margi ingkang saged kula lampahi / amrih ginayuh
kamulyan sejati//
Pianggepe Arjuna manawa perang, paten-pinaten iku kejem, galak lan kasar. Nadyan
mungguhing satriya mateni satru iku sawijining kawajiban, nanging Arjuna nora
gelem tumindak mangkono, amarga nora tega mateni sanak-kadange dhewe.
Kang wus kawedhar dening Kresna kawuri kurang trawaca munguhing Arjuna kapara
wudhar pamikire. Saya bingung rasane Arjuna nampa piwulange Sri Bhagawan. Ing
kono kaya-kaya Sri Kresna gandharake manawa tumindak kanggo njangka nugraha
iku luwih asor drajade tinimbang makarti tanpa nduweni pepinginan pribadi, lan
ngelmuluhur tanpa makarti iku luwih luhur katimbang makarti tanpa ngelmu.
Manawa ngelmuluhur luwih becik kanggo nggayuh kamulyan langgeng tinimbang
makarya, mula apa gunane tumindak ?, Luwih-luwih tumindak gawe pepati ing
paprangan. Mangkono pitakone Arjuna, lan heweke adreng nyadhong pituduh kang
temen saka Sang Guru.
Sabdane Sri Bhagawan :
3. //Wus dak andharake nalika samono, he Anagha / Satemene ana loro marganing
panjangka / marganing ngelmu tumrap para wasis / marganing karti tumrap para misaya//
Sejatining Bebener iku tan ana loro, nanging Bebener iku bisa ginayuh kanthi marga
kang loro. Kang Kapisan, kanthi cara nggegulang ngelmu lan kridhaning batin

2. tumrap para winasis. Kang Kapindho, kanthi cara bekti ing karya tanpa ngarep-arep
pituwas tumrap para kang makarya. Lelorone bakal antuk pikoleh kang
padha tumrap panjangka kamulyan langgeng. Leloro marga iku nora bisa madeg
dhewe-dhewe, kapara kudu padha lung-tinampan.
4. //Janma tan bisa nggayuh kamardikan / karana kendel datan makarti / uga tan bisa
nggayuh kasampurnan / karana nyingkiri karya//
Ana panganggep manawa jroning nggayuh kamardikan kudu nilar sakabehing
tumindak dimen luwar saka kunjaraning pituwas. Samono uga kanggo nggayuh
kasampurnan, manungsa kudu nyingkiri sakabehing pakarti, amrih pituwas datan
ana, saingga ana tetembungan “Nora perlu makarti, yen wus jatahe bakal teka
dhewe”.
Dudu mangkono kang dadi karsane Kresna ! Kamardikan ing kene dudu mardika
tanpa karya, nanging mardika saking pangiketing karya iku dhewe. Lan,
Kasampurnan kang den karepake yaiku ora kudu sumingkir saka pakarti, nanging
sumingkir saka nepsu lan pepinginan pikantuk pituwas karya.
5. //Tan ana kang datan makarti / sanadyan hamung sakedheping netra / Karana kanthi
tanpa daya manungsa / tinitah makarti dening Jangkaning Jagad //
Salawase urip ing donya, manungsa datan bisa uwal saka tumindak. Mikir iku ya
tumindak, mlaku lan makarti iku uga tumindak. Cekak aose, urip iku sawijining
tumindak. Manungsa tan bisa endha, dheweke nora bisa oncat saka prakara iki, saka
sipat lan khukum prakriti (jagad).
6. //Kang lungguh, meper pancadriyane / nanging ciptane tansah nrawang kanikmatan /
yektine bingung, nyelaki dhiri / lan den arani Sang Sankuni /
7. //Nanging manungsa kang bisa ngendhaleni / pancadriya lan ciptane, he Arjuna / Lan
makarti tanpa pamrih pribadi / yaiku Manungsa Tama//
8. //Makartia kaya kang wus ginaris / amarga obah iku luwih becik tinimbang mandheg /
Yen sira datan makarti / nyukupi urip bae tangeh kalakon//
Bisa bae manungsa ngeremake netrane amrih nora nyawang saliring kaendahan, uga
nutup tutuke supaya ora mangan kang sarwa eco, nanging manawa maksih ngumbar
pikirane lan pepingane nora den kendhaleni, dheweke bakal cabar anggone
ngenebken sejatine “Laku”. Samono uga, bisa bae manungsa meper pikiran lan
pepinginane, yen maksih ngumbar pancadriya, mula dheweke iku nora wruh apa
sejatine Laku iku.
Meper pancadriya iku minangka pambukaning pamekak pikir lan pepinginan, utawa
kanthi tembung liya, meper barang lair iku pambukaning meper barang kang batin.
Pamepering pancadriya dening pamikir iku banget piguna kanggo reresik jiwa
saka nepsu lan pepinginan. Meper pancadriya ora teges kudu ninggal saliring
tumindak. Ing kene piguna kanggo nggayuh manthering pakarti pancadriya marang
tumindak lan pakarti kang jejeg.

3. Kanthi mangkono, pamikir bisa manther ing pakaryan lan bekti kang luwih sampurna
datanpa mbutuhi dhiri priyangga. Pakarti kang mangkono iku nuwuhake kamardikan
jiwa saka kunjaraning kadonyan.
Saben manungsa darbe jejibahan dhewe-dhewe. Para Wasis kudu ngamalake
kawruhe jroning makarti, Satriya kudu nggenepi darmaning satriya, samono uga
Sodhagar dadi babalung tumrap bebrayan gung, sarta Taruna kudu mangerteni yen
minangka babalung tumrap nagara kang den gegadhang mengkone bisa mandhegani
lumakuning tata praja samangsane purna para wredha.
Kresna medharake sejatine Laku marang Arjuna iki pamrihe dimen Arjuna
mangerteni mungguh Laku kang kudu den lakoni minangka jejering satriya, amarga
sawatara iki Arjuna maksih bingung, sedhih, rumangsa dosa. Bisane mangkono
karana Arjuna durung bisa milahake, pundi Lakuning Satriya, lan pundi Lakuning
Brahmana.
9. //Kajaba kanggo panjangka bekti / donya iki kinunjara dening Kodrat Pakarti / Mula,
makartia kanggo ngabekti / tanpa pamrih pribadi, he Kunthiputra//
Sakabehing isen-isening jagad iku kinunjara dening kodrat pakarti. Nanging, manawa
pakarti katindakake tan kasampiran panjangka pribadi, yaiku hamung kanggo bekti
lan ngabdi, mula kunjara tan kuwawa nguwasani manungsa.
10. //Nalika samono Pengeran nitahake manungsa / kinanthen kodrat lan paring dhawuh /
“Kanthi iki sira bakal nurunake brayat / lan iki sapi minangka panguripanira”//
11. //Mula, memujia mring Jawata / mugyantuk berkahing Dewa / Kanthi tepa salira kang
mangkono / sira wus ngregem Kawicaksanan Jati//
Manungsa lan sagung titah kudu manembah marang Pengeran, amarga sejatine
Pengeran nitahake manungsa iku hamung supaya manembah marang
Panjenengane. Yektine, manembah marang Pengeran iku kanggo manungsa iku
dhewe, lan dudu butuhe Pengeran. Pengeran datan luwih agung manawa
kabeh titah tansah manembah, lan nora dadi luwih asor lamun kabeh titah lirwa ing
sembah, amarga Pengeran iku Maha Agung saka Karsane. Tan ana daya kang bisa
mrabawani Panjenengane.
Ora kena ora, manungsa kudu manembah, amarga Urip, Panjangka, Pakarti, Pituwas,
Begja lan Cilakaning manungsa iku paparinging Pengeran. Manungsa hamung
nduweni siji prakara yaiku pamilih, milih tumindak utawa mandheg, milih menggok
utawa jejeg, milih abang utawa ijo. Pikolehe manungsa wujud begja utawa cilaka iku
paparinging Pengeran, lan karana pamilih iku mau. Manawa bener pamilihe,
kabegjan pikolehe, lan manawa luput ing pamilih ambabar kacintrakan. Manungsa
hamung ngupaya, Gusti kang wenang maringi. Manungsa Tama hamung nyandhang
dwi rasa, Sukur ing kabegjan lan Narima ing panandhang. Luwih utama manawa
janma bisa tansah Sukur ing lelorone. Manembah iku yektine mujudake rasa Sukur
tumrap apa kang wus den tampa.
Dadi, pakarti iku mesthi, sembah iku kedah. Makarya nemu nugraha, yen lirwa ing
sembah uripe sajatah, temen ing sembah uripe turah. Janjine Pengeran, sapa

4. manembah bakal ngrasakake urip kang luwih becik ing donya lan wurine. Kanthi
tembung liya, Pengeran bakal peparing marang manungsa, Pengeran bakal peparing
kathah marang manungsa kang manembah. Dene wujude sembah iku ana patang
prakara :
1. Sembah Raga,
Sembah raga iku pakartine wong amagang laku, sesucine asarana saking warih,
katindakake ing wektu kang ajeg, wantu wataking lalakon. Lire sarengat iku, kena uga
ingaranan laku, dhingin ajeg lan taberi, pikolehe nyenyeger badan mrih kaot.
2. Sembah Cipta,
Sesuci tanpa banyu, amung nyunyuda hardaning kalbu, pambukane tata titi ngati-
ati, atetep telaten atul, tuladhan marang waspaos. Gagare ngungar kayun, ngayun-
ayun, bangsa nganggit yen ginigit nora dadi, marma den awas lan emut, mring
pamurunging lalakon.
3. Sembah Jiwa,
Sayekti luwih perlu, ingaranan pupuntoning laku, kalakuan kang tumrap bangsaning
batin, sucine lan awas emut, mring alaming lama amot. Kaleme mawa limut
kalamatan jroning alam kanyut, sanyarane iku kanyatan, sajatine yen tan emut,
sayekti tan bisa amor.
4. Sembah Rasa,
Sembah rasa karasa wosing dumadi, dadine wus tanpa tuduh, mung kalawan kasih
batos. Meloke ujar iku yen wis ilang sumelanging kalbu, amung kandel kumandel
marang ing takdir, iku den awas den emut, den memet yen arsa momot.
12. //Amarga kanthi pamujanira / Jawata arsa paring berkah mring kabagyanira / Lan
sapa kang nora narima marang nugrahaning Dewa / sejatine patrape pandung//
13. //Kang becik dhahar sawise upacara ngabekti / bakal kalis saliring dedosa / yen
nyamaptakake dhedhaharan hamung nyukupi dhiri pribadi / mangkono iku tegese nguntal
dedosa//
14. //Karana pangan, titah urip / karana udan, tetedhan tuwuh / karana bekti, tumurun
udan / lan bekti iku dumadi saka karya//
15. //Kawruhana, dumadine karya iku saka Pengeran / Pengeran ya Kang Maha Tunggal /
Mula Pengeran kang nyakup sakabehe / tansah mapan sumandhing mring bekti//
16. //Kang datan melu ngubengake rodhaning urip / tansah urip jroning dedosa / ngumbar
hardaning nepsu, he Parta / iku urip muspra yekti//
Rodhaning urip kadya cakramanggilingan, lir gumanti antarane begja lan cilaka,
bungah lan susah, tan ana pedhote. Rodhaning urip lumaku karana Jagad Alit lan
Jagad Ageng lumaku bebarengan. Kang sinebut Jagad Alit yaiku manungsa, dene

5. Jagad Ageng yaiku Bumi, Langit lan saisine utawa Alam. Manungsa lan Alam,
lelorone nduweni gandheng-ceneng kang tan kena kapilahake. Manawa Budining
Manungsa rusak datan mrabawani Alam, nanging rusaking Alam nemahi uriping
manungsa abosah-baseh.
Pancen, agawe rusaking alam iku dudu tindak angkara, nanging iku pakartine janma
cubluk. Lire, ngrusak alam iku ya ngrusak dhirine dhewe. Mula, datan ana prayogane
manungsa makarti kang bisa agawe rusak mring alam. Yektine, nora ana manungsa
kang tumindak luput, kang ana yaiku manungsa kang tumindak bener nanging durung
pener.
17. //Nanging kang tansah ngabdi ing Jiwa / lan narima peparing-Nya / bagya urip
kalayan Jiwa / tan maneh kaiket ing karya//
18. //Dheweke makarti tan mamrih pituwas / tan rumangsa kelangan yen nora makarti /
datan gumantung mring sing-singa / murih pikantuk pituwas apa bae//
19. //Mula tindakna sabarang karti / minangka kawajiban tanpa bebathen / amarga karya
tanpa bebathen / mapanake manungsa ing kamulyan yekti//
20. //Kanthi pakarti mangkono / Janaka lan Para Satriya ngancik kasampurnan / Murih
kamulyan lan kaluhuran ing donya / sira uga kudu nindakake kawajibanira//
Manungsa kang sabar lan narima jroning bekti sarta rila ing pangorbanan bakal luwar
saka pangiketing karya, manunggal lawan Pengeran wusana nggayuh kamulyaning
urip. Pakarti kang yekti luhur, iku manawa katindakake tanpa nggegadhang nugraha
pribadi. Uga, pakarti kang kinanthen pangorbanan minangka tandha bekti, iku luhur
kalangkung tinimbang karya kang maksih kasampiran mareming pribadi. Amarga
kabeh iku ngentasake manungsa saka samudra pasucen sarta kasampurnan cipta lan
jiwane.
Pakartine manungsa luhur tansah nindakake kawajibaning urip hamung mamrih
kabagyan lan kamulyaning bebrayan agung kanthi laku milujengake jagad saka
ubaling angkaramurka. Prabu Janaka, raja Mithilanagri ya sudarmane Dewi Sinta,
pantes sinudarsana. Rasa ‘’Ingsun” lan “Kagungan ing-Sun” wus aluwaran. Saka iku,
rikala kraton lan saisine kerem ing samudraning dahana, kang kawedal ing lesan
“Datan ana kagungan-ku kang kobong !”
21. //Samubarang pakartine Manungsa Tama / para janma tut ing wuri / Samubarang
tuladhane / dadi panutan titah ngakathah//
Manungsa lumrah tansah tut wuri lakuning janma pinunjul wiwit jaman biyen mula.
Janma pinunjul mangkono linair supaya nggawa pepajar tumrap pamikir lan titah
ngakathah jroning urip ing donya. Ana kang linair dadi Bhagawan, Pendheta, uga dadi
Nabi kang kabeh iku minangka panutan tumrap manungsa kang urip ing jagad.
22. //Tan ana pakarti kang kudu Ingsun tindakake / tan ana pituwas kudu Sun jangka /
ing Triloka, he Parta / nanging Ingsun tansah makarti//

6. 23. //Amarga, Parta, manawa Ingsun / ora tansah makarti, tan ana pituwas / Janma ing
sadhengah papan sadhengah prakara / bakal tut wuri lampah Ingsun//
24. //Manawa Ingsun kendel ing karya / lebur tanpa dadi jagad iki / lan Ingsun minangka
Marganing Karusakan / nyirnakake sadaya titah//
Ing kene Kresna minangka Utusaning Pengeran ngandharake manawa Dheweke nora
darbe panggayuh babar pisan, kajaba hamung mamrih bisa mujudake lan nuduhake
pakartine manungsa tumuju marang kasampurnan lan kamulyan langgeng sarta
nggulawenthah jagad lan njaga amrih kalis ing kasirnan.
25. //Kaya si cubluk makarya amarga nugraha / mangkono samesthine kang wasis
makarya / nanging datanpa pamrih pribadi, he Bharata / kajaba muhung raharjaning
manungsa//
26. //Haywa manungsa kang wicaksana / mbebingung si cubluk makarya angangsa /
kajaba hamung andulu kang pada makarya / sinambi weh tuladha makarya bekti//
Kresna arsa aweh pepeling manawa para janma kang wicaksana aja nganti
mbebingung lan gawe kendho kapitayane manungsa kang cupet kawruhe. Amarga,
sanadyan para manungsa iku datan wasis nanging nora bisa selak saka rasa
tanggungjawab marang pakarti, pangabekti lan katresnane dhewe-dhewe. Bisa bae
amarga cubluk, satemah makarti kang nalisir saka angger-angger. Marang kang
mangkono iku perlu piwulang lan panuntun amrih jejeg laku lan
pakartine. Kawruhana, tumrap manungsa kang mangkono iku, kapitayan marang
Pengeran luwih kandel katimbang pracayane marang sapadha-padha. Lan, amrih
manungsa bisa nyandhang budi kang luhur, nora bisa ginayuh ing sakedheping netra
nanging kedah den upaya kanthi sathithik mbaka sathithik satemah kalakon jangkane.
27. //Sadhengah karya karana Guna / nanging kang peteng pikire / karana kasaput ing
rasa kumingsun / panganggepe : “Ingsun iki sang pakarti”//
28. //Nanging tumrap kang wruh, he Mahabahu / bedane Jiwa lan sipat guna / eling
manawa Guna hamung mrabawani mring Guna / lan kalis ing pangiketing pituwas
karya//
29. //Kang kentir ing apus-kramane guna / kinunjara ing pepinginan kang dadi pikolehe /
Tumrap kang wruh, haywa sira njlomprongake / kang cupet ing kawruh//
Guna (sipat/watak) iku watesing kamardikan kang tuwuh amarga anane lair lan
swasana kanan-kering kang bisa mageri. Kawruhing manungsa bisa mahanani megar
utawa mingkuping kamardikan kang winatesan guna iku mau. Kawruh mangkono bisa
rinegem amarga pakarti sasuwene urip, kayadene dumadine jagad iki amarga ana
mobah-mosiking wuwujudan sarta owah-gingsiring kahanan kang kabeh mau
sangkane saka Kang Maha Tunggal.
Manungsa kang nora mangerteni sejatining Guna, sagung pakartine kasampiran
panjangka lan pikolehe digawe dhewe, nora luwih. Tumrap kang Wruh, bakal bisa
luwar saka kunjaraning Guna kang tegese luwar saka pangiketing harda kang nguber
nugraha.

7. 30. //Tumujua mareng Sun saliring karyanira / kanthi nering cipta mring Jiwa / kalis ing
nepsu pepinginan lan kumingsun / singkirna rasa miris, lan sigra sira amagut yuda//
Kresna minangka Utusan, medharake Pangandikaning Pengeran weh piwulang
marang Arjuna, kinen sumarah ing sagung pakarti jiwane marang Jiwa kang mapan
jro ragane. Kanthi pasrah kang mangkono, Arjuna bakal myumurupi manawa
pribadine iku hamung sarana lan sejatine Sang Pakarti iku Jiwa, satemah jirih nora
kasandhang maneh.
31. //Kang tansah tut wuri piwulang-Ingsun / kanthi sawutuhe kapitayan / sarta kalis
saliring wewujudan / uga kalis ing kunjara karya//
32. //Kang mungkur ing piwulang-Ingsun / ora mung nyimpangi / uga ora ngrumangsani
lan sirna kapitayan / Kang mangkono, dheweke wuta ing kabecikan//
33. //Ing kalane kang wicaksana tumindak / mituhu sipat-sipat kawicaksanan / uga titah
samudaya mituhu kridhanya / prakara kang pundi bisa rampung kanthi kaprawasa//
Kresna ngrumangsani manawa akeh manungsa kang nalisir saka piwulang-Nya.
Mangkono iku amarga saka sipat lan patrape manungsa dhewe, nadyan kang wasis
apadene si cubluk. Manungsa mangkono iku maksih kinunjara dening sipat guna,
mula akeh kang micara : “Aku nora bisa nindakake, amarga nora trep marang
sipatku”, yekti kinunjara dening kadonyan saingga nora bisa dipeksa.
Sejatine, piwulang iku mau maksih bisa katindakake. Cipta lan karsa kudu den ner-
ake murih kagayuh pamepering nepsu nganti mangsakala kang ing kono Rereget nora
kasandhang dening Jiwa, nanging kapara Sesuci kang dadi Pakartining Jiwa.
34. //Tresna lan serik marang sawijining pepinginan / mapan ing pepinginan iku dhewe /
Haywa sira asor dening lelorone / amarga leloro iku hamung pepalang yekti//
Krungu iku pakartine talingan, weruh iku darbeke netra. Bisa bae manungsa
seneng utawa sengit marang kang kapireng lan kadulu, nanging kudu mangerteni
manawa seneng utawa sengit iku mau amarga saka pangrasa jiwa. Manawa manungsa
kinunjara dening tresna lan sengit, iku tegese manungsa kinunjara dening
pangrasane. Ing kahanan mangkono iku, urip wus tanpa kiblat lan sirna ciptane, tan
prabeda kaya satokewan. Pangrasa jiwa iku kang kedah den asorake.
35. //Prayoga nindakake kawajibane dhewe / sanadyan tan sampurna rampunge /
katimbang kawajiban liyan sanadyan kanthi becik / katimbang kawajiban liyan kang
ngutawatiri//
Kresna arsa nyemoni Arjuna manawa aluwung njejaluk katimbang perang mrajaya
kadang. Njejaluk ing kene tegese, nilar kadonyan lan teteki ngudi jatining bebener,
dene nedha lan nginume kanthi ngranti pawehing liyan.
Kang mangkono iku nora dadi karsane Kresna, amarga Arjuna iku jejering Satriya,
tegese dheweke duwe jejibahan kang kudu den ayahi jroning pabaratan, kayadene
wong tani darmane nggarap tegal-sawahe, dwija darmane kanthi weh piwulang ing
pasinaon, lsp. Manawa ana manungsa kang nilar kawajibane lan ngayahi

8. pakaryaning liyan, bebrayan gung bakal kisruh, lan ing ngarsaning Pengeran ajining
pikoleh saka darmaning manungsa iku hamung aneng greget bektine kang den
papanake ing karya iku dhewe. Greget kang kapapanake ing karya iku nyuceni jiwa
nyaketake mring kamulyan langgeng.
Arjuna tetanya :
36. //Duh Warsneya, punapa ta / ingkang anjurung manungsa tumindak dosa / pakarti
kang datan jumbuh ing sanubari / kados-kados kanthi paksa//
Miturut pamawasing Arjuna, manungsa asring rumangsa kapeksa nindakake
sawijining pakarti kang kosokbalen kalawan kekarepane dhewe. Akeh manungsa
kang makarti ala nanging nora bisa selak manawa jro atine rumangsa manawa
tumindake iku luput, ewadene pakarti ala iku mau ya kudu den lakoni.
Sabda Sri Bhagawan :
37. //Iku nesu, iku nepsu / tuwuh saka sipat guna / lelorone agawe sirna, hamung dosa
yekti / kawruhana, lelorone iku satru sejati//
38. //Kadya geni kasaput ing kukuse / kadya pangilon kasaput ing lebu / kadya bayi jro
guwa garba ibu / mangkono Jiwa kasaput ing nepsu//
Ngendikaning para wasis, manawa nesu iku tuwuh saka nepsu, uga bisa
kasebut loroning atunggal. Nesuiku dumadi amarga nepsu kang nora keturutan.
Ana gegambaran Jiwa kang kasaput ing sipat guna ( nepsu lan nesu ) miturut
tatarane. Jiwa kang kasaput sipat guna nora pati kandel kagambarake Geni kasaput
kukuse, manawa ana angin bakal sirna kukuse lan katon genine. Manawa sipat guna
saya kandel, den ibaratake Pangilon kasaput lebu, tegese mbutuhake upaya kanggo
nyingkirake lebu amrih pangilon bisa katon maneh. Dene, tumrap sipat guna kang
kaliwat kandel, pindhane Bayi jroning guwa garba, amrih bayi lair kanthi wilujeng
kudu ana upaya uga kudu sabar ngenteni titimangsa. Kawruhana, sipat guna iku dadi
sandhanganing manungsa, mula tan ana manungsa kang luwar saka sipat guna. Iku
tegese, upaya nyingkirake sipat guna ya kudu dilakoni.
39. //Katutup korining kawruh, Kunthiputra / tumrap kang wasis wicaksana / dening hawa
nepsu kang yekti hangangsa / kang minangka satru satuhu//
Hawa-nepsu iku satru sejati tumrap manungsa. Tumrap manungsa kang cekak
kawruhe, hawa-nepsu nora nggegirisi kaya kang rinasa dening manungsa kang
wasis. Wong bodho den reridhu dening nepsune hamung sawatara, amarga dheweke
nora pinter ngudhari ruwete. Nanging, wong wasis bakal langkung kasiksa dening
ubaling nepsu. Amarga, saya den upaya nuruti hardaning nepsu, kepara ngambra-
ambra nepsu ambrongot, ibarat geni digrujug lenga. Pancen, Nepsu iku satru sejati !
40. //Pancadriya, wardaya lan cipta / iku minangka titihane / kanthi kawruh wus kasaput
nepsu / tuwuh jroning raga jiwa kang bingung//

9. Manawa nepsu wus nguwasani pancadriya, sabanjure bakal nguwasani ati, pepuntone
ngasorake pamikir, satemah sirna sakabehe.
41. //Saka iku, he Bharata kang prayoga / kapisan kendhalenana pancadriyanira / lan
sirnakna nepsu kang adus dedosa / panglebur sadhengah kawruh lan kabecikan//
42. //Kang ngandharake pancadriya iku agung / kang luwih agung yaiku ati / kang
ngluwihi nurani yaiku kawaskithan / kang agung kalangkung iku Jiwa//
43. //Dadi, nyumurupi yen Jiwa kalangkung agung / kanthi meper jiwanira kanthi Jiwa /
sirnakna satru kang awujud nepsu / kang nora gampang den asorake, he Mahabahu//
Ngendhaleni pancadriya, nurani lan cipta iku wajib. Nanging upaya kang mangkono
iku datan bisa sapisan kajangkah. Rasa rumangsa kudu den wiwiti kanthi kawruh
meper pancadriya, mekak pepinginan lan pungkasane ngendhaleni cipta.
Laku meper pancadriya iku dudu barang gampang, nanging yen wus kasil, iku dadi
margane bisa ngendhaleni nurani lan ciptane amrih bisa nyumurupi manawa dhirine
iku kalebu peranganing Jiwa kang langgeng. Pepuntoning laku, manawa nepsu wus
bisa den kendhaleni bakal ginayuh katentreman jiwa.
Wonten Candhakipun : Perengan 04
Sumber : Bagavatgita oleh Nyoman S. Pandit
Kaentha dening: Bangkit R dalasan Agus Wiyono
Kiriman dari Bangkit Riyowanto. email : obeeth@gmail.com
————————————————–
Alang alang Kumitir
Ditulis dalam KIDUNG KURUKSETRA | 14 Komentar - komentar »
KIDUNG KURUKSETRA (Perangan 02)
Mei 25, 2010
Wus kacarita ing ngarep manawa Arjuna
tansah rangu-rangu jumangkah prang karana jiwa kasatriyane lan dosa kang bakal
sinangga. Mangkono iku minangka gegambaran sejatine polahing jiwa manungsa
kang ngancik sangareping kori tumuju tataran batin kang luwih dhuwur.

10. Arjuna mbeguguk ngutha waton nora gelem maju perang, hananging Sri Kresna
tansah nglelipur uga ora mbenerake manawa dheweke sedhih lan mangu-mangu
manahe.
Ing kene Kresna njlentrehake manawa kang wus Wruh ora bakal sedhih ing pati, urip
apadene…, sabab manungsa mesthi mati. Ing paprangan kang mati hamung wadhage
nanging satemene jiwa iku datan sirna. Kang Wruh, sejatine nora mateni sapa bae.
Wajibe satriya iku njejegake Bebener, ngundhuh kamenangan ing donya iki lan
kabagyan ing mbesuke, lan perang ing madyaning yuda iku ora agawe dosa. Kelangan
Kasatriyane luwih asor tinimbang pati.
Sejatine pati iku salin raga, lan jiwa kang cumondhok ing raga bakal oncat mring raga
liya, pindhane lukar busana hangrasuk busana liya. Nerna ciptamu tumuju mring
Kasucen Jati, makarti tanpa nggegadhang nugraha, sumarah mring Kang Maha Suci.
1. //Dumateng Arjuna, kang kerem ing raos welas asih / kanthi soca akekembeng waspa /
lan rinujit manahnya / Madhusudana micara makaten//
Sabdane Sri Baghawan :
2. //Saka ngendi tekane sedhih lan nglokro / ing kahanan kaya mangkene iki / patrap dudu
kaya satriya / tan luhur lan nglelingsemi, oh Arjuna//
Arjuna maksih duwe rasa welas marang kadang-brayate yaiku Kaurawa kang bakal
den adhepi. Rasa welas kang mangkono iku nora trep kalayan sipating satriya, sipate
Wangsa Arya. Kamangka Wangsa Arya iku tansah nyandhang sipat wani, teguh,
agung lan luhur pakartine. Nadyan wujude kadang, yektine Kaurawa iku satru kang
hambeg budi candhala lan kudu sirna.
3. //Aja den umbar kasangsayanira / kang mangkono iku dudu watak Arjuna / sisihna rasa
nglokro lan miris iku / gya bangkit oh satriya prawira//
Arjuna ambantah :
4. //Nanging kedah kados pundi kula, Madhusudana / saged mrawasa Bisma saha Drona /
kanthi warastra ing payudan / mangka piyambakipun patut kula pepundhi, Arisudana//
5. //Ing jagad punika, kalangkung sae gesang nistha / katimbang mejahi para gurudibya /
nadyan keblinger nanging tetep guru kula / mrajaya piyambakipun sami kalayan gesang
adus getih//
6. //Kawula mangu-mangu, pundi kalangkung sae / numpes piyambakipun punapa kula
katalikung / para putra Drestarastra kang kita kedah perjaya / lan mboten pantes urip,
sampun angadhang //
7. //Semple manah kula, puthek pamikir kula / babagan jejibahan, kula nyuwun pitedah
paduka / kawedharna mring kula kanthi gamblang pundi kalangkung sae / kula siswa
paduka, ing paduka kula dhedhepe, kawedharana kula//

11. 8. //Karana, kula datan mangertos kang saged amberat / duhkita kang hanyirep
pancadriya punik / Nadyan saumpami kawula regem kawiryan lan panguwaos / datan
pepindha sarta wasesaning kahyangan//
Arjuna nora bisa nglakoni urip mulya manawa kudu adus getih, jalaran urip kang
mangkono iku sejatine kanisthan, kasangsaran, angkara lan nerak jejeging adil.
Arjuna ora mung nglokro, was-sumelang lan mangu-mangu nanging uga nyadhong
pituduhe Sang Gurusuci. Amarga hamung Kresna kang bisa paring pepadhang, lan
uga bebener murih bisane ndulu endi bener lan endi luput.
Ature Sanjaya :
9. //Sasampunipun pratela dhumateng Kresna / Gudhakesa angucap mring Gowindha /
“Kula tan badhe magut yuda” / nuli kendel salaksa kata//
10. //Jro swasana karanta-ranta / ing madyaning barisan kekalih, duh Bharata /, sinartan
eseming lathi Hrisikesa / pitutur makaten//
Kresna uga asring katelah Aciuta (kang nora kengguh), Arisudana (tansah unggul ing
yuda), Gowinda (pamomong, cahyaning cipta ), Hrisikesa (kang murba pancadriya),
Janardana (tameng munggweng janma ), Kesawa (arikma ngandhan-andhan), Madawa
(Garwane Laksmi Dewi), Madusudana (kang mbesmi Yaksa Madu), Mahabahu
(asanjata sekti), Warsneya (trah Wangsa Wrisni), Wasudewa (putra Wasudewa),
Wisnu (titisane Bathara Wisnu), Yadawa (trahing Wangsa Yadu). Kajaba iku Kresna
uga nduweni jejuluk: Hari, Harimurti, Kesinisudana, Mahayogi, Narayana,
Purusotama, Sri Bhagawan, Yogeswara.
Kresna jejuluk Sri Bhagawan, piyambake kang medharake Wewadining Jiwa, amarga
Jiwa minangka bab kang siningit lan suci, ora sadhengah titah bisa wruh. Ing kene
Kresna mengku karep supaya Arjuna bangkit kasatriyane, nuduhake marganing urip
lan gya murwani karya minangka jejering satriya.
Sabdane Sri Bhagawan :
11. //Sira sedhih tumrap wangsa culika / nanging sira micara budi pakerti / Sang Luhur
Budi kalis ing duhkita / ya tumrap sasama lan kang sumare//[1]