Toelichting op Agro ExpertRaad Flevoland en zijn adviezen ten behoeve van Algemeen Bestuur Waterschap Zuiderzeeland, 1 juni 2021

1. Adviezen Agro Expert Raad Flevoland
Een presentatie voor het Algemeen Bestuur van Waterschap Zuiderzeeland
Krijn Poppe – Voorzitter AER
1 juni 2021

2. Inhoudsopgave
A. Aanleiding Agro Expert Raad Flevoland
B. Werkwijze en samenstelling Agro Expert Raad
Flevoland
C. Adviezen
1. Flevoland: Landbouw in een Metropool
2. Klimaatadaptie: omgaan met water in de
Flevolandse landbouw
3. De bodem onder de Flevolandse landbouw
4. Biodiversiteit en de Flevolandse landbouw
5. Digitalisering van de Flevolandse landbouw
D. Gesprek

3. Landbouw in transitie – Pioniers in Flevoland
Het huidige landbouwsysteem van lineaire productie staat onder druk:
• Biedt onvoldoende oplossingen rond milieu, klimaat, landschap.
• Zonder differentiatie en variatie valt de economische opbrengst niet verder te verbeteren.
• Kansen want ook de consument vraagt om verandering. De consumenten van de toekomst
willen zelf ontdekken en baseren hun vertrouwen op informatie die ze zelf kunnen
verwerven.
Flevoland is groot geworden met efficiënte productie van uniforme producten. Echte
pioniers. Maar ook Flevoland kan niet zonder collectieve toekomstverkenning en enige vorm
van ‘planning’ als kader voor projecten.
Om de rol van voedselproducent te blijven vervullen en het hoofd te bieden aan de
vraagstukken rond milieu en klimaat gaat Flevoland voor gezonde landbouw voor iedereen,
waarbij Flevoland voorop wil lopen in de wereld, inspeelt op nieuwe ontwikkelingen, de
leefomgeving versterkt in een verstedelijkende omgeving en bouwt aan een diverse
agrofoodsector.

4. Agro Expert Raad Flevoland sinds februari 2019
• De transitie van Landbouw is een gezamenlijke ambitie van
partijen in Flevoland. In de onzekerheid van de transitie is er
behoefte aan het onderzoeken van mogelijke richtingen. De
AER signaleert toekomstige ontwikkelingen, deelt informatie
en bepaalt gezamenlijk wat kansrijk is en waar aan gewerkt
moet worden.
• De AER komt vier keer per jaar bijeen tot en met de Floriade
in 2022 en brengt een advies uit ‘aan het gebied’ over de
onderwerpen die (kunnen gaan) spelen in het gebied. Op de
Floriade wordt een slotconferentie voorzien waarbij de
adviezen op integrale wijze worden besproken.
• Daarnaast sluit de AER aan bij informatiebijeenkomsten of
events om de adviezen kenbaar te maken aan een breed
publiek van belangstellenden.

5. Agro Expert Raad Flevoland sinds februari 2019
• De AER is in februari 2019 opgericht op initiatief van de Provincie Flevoland. De AER bestaat uit
een groep (met Flevoland verwante) visionairs uit de vier O’s; Ondernemers,
Onderwijs/Onderzoek, (maatschappelijke) Organisaties en Overheid.
• De volgende personen hebben – op persoonlijke titel – zitting in de AER
o Hetty Klavers – Dijkgraaf Zuiderzeeland
o Jan-Nico Appelman –Gedeputeerde
Provincie Flevoland
o Irene Korting – Wethouder gemeente
Dronten
o Gerjan Snippe – Directeur Biobrass
o Arnold Michielsen – Voorzitter afdeling
Flevoland LTO
o Hannah Geerse – Voorzitter FAJK
o Rob Donker – Voorzitter AgroFood Cluster
o Theun Tuinenga – Ondernemer
o Chris de Visser – WUR Unitmanager PPO
Lelystad
o Bastiaan Pellikaan - Voorzitter CvB AERES
o Michel Haring – Voorzitter Amsterdam Green
Campus – Hoogleraar UvA
o Eva Flantua – Ondernemer, namens SFYN
o Ben Huisman – Directeur Flevolandschap
o Krijn Poppe – Voorzitter
o Secretaris: Jeroen Schutz

6. Vijf adviezen en een confrontatie
Sinds de oprichting heeft de AER vijf adviezen uitgebracht die zijn gericht op de toekomst van de
landbouw in Flevoland:
• Landbouw in een metropool – februari 2020
• Klimaatadaptatie en water – mei 2020
• De Bodem onder de Flevolandse landbouw – oktober 2020
• Biodiversiteit en de Flevolandse landbouw – december 2020
• Digitalisering van de Flevolandse landbouw – maart 2021
Meest recent heeft de AER stil gestaan bij de mate waarin benoemde (sub) thema’s door de
deelnemende organisaties worden ‘opgepikt’. Duidelijke behoefte bleken meer samenwerking en
gezamenlijk oppakken van (pilot) projecten.
Adviezen en verslagen:
https://www.omgevingsvisieflevoland.nl/omgevingsvisie/opgaven/landbouw-meerdere-
smaken/agro-expert-raad/

7. Inzoomen op drie adviezen en het belang voor het
waterschap
Hoewel alle adviezen raakvlakken kennen met het werk van het waterschap lichten we er in deze
presentatie drie uit:
• Klimaatadaptatie en water
• De Bodem onder de Flevolandse landbouw
• Biodiversiteit en de Flevolandse landbouw
In deze drie adviezen wordt sterk het onderlinge verband gelegd tussen bodemkwaliteit,
waterbeheer en biodiversiteit. Ook op het gebied van waterbeschikbaarheid en waterkwaliteit is de
link met het waterschap uiteraard sterk.
De adviezen zijn niet alles omvattend en niet dwingend, maar roepen op om (meestal in
gezamenlijkheid) bepaalde acties te ondernemen. Trekkers zijn niet overal benoemd; in een
netwerksamenleving als Flevoland is het belangrijk samen de schouders er onder te zetten.
Er is een aantal thema’s dat nog door de AER in brede zin wordt op gepakt; o.a. de rol van
(internationale) ketens i.r.t. het verdienmodel van de boer en ruimtelijke ordening.

8. 2de Advies – Klimaatadaptie: omgaan met water in de
Flevolandse landbouw
De AER is van mening dat de effecten van klimaatverandering op de landbouwsector in Flevoland,
zowel rond droogte als wateroverlast, meer aandacht behoeven. Er is nog tijd om ons op de
toekomst voor te bereiden, maar die voorbereiding kost tijd en wordt urgent.
• Verhoog urgentie: Zet in op bewustwording en kennisverspreiding, bijvoorbeeld door het
ontwikkelen van kaarten voor boeren en ketenpartijen waarin per kavel inzichtelijk wordt
gemaakt, op basis van KNMI-gegevens van klimaatscenario’s en data over bodemdaling, met
welke extreme weerscenario’s men in 2030 en 2050 geconfronteerd zou kunnen worden.
• We adviseren Waterschap en Provincie om via een (update van de uit 2012 daterende) knikpunt-
analyse in beeld te brengen of en zo ja, wanneer er een moment komt waarbij de
maatschappelijke kosten als gevolg van bodemdaling en klimaatverandering groter worden dan
de investering in een grootschalige systeemaanpassing.
• Ontwikkel pilots, op zoek naar optimale mix van maatregelen.
• Zit in op verdere kennisontwikkeling (o.a. door monitoring) en toepassing van innovaties.
• Aandacht voor bodembeheer (zie 3e advies)

9. 3e Advies - De bodem onder de Flevolandse landbouw
Het grootste knelpunt op het vlak van bodem- kwaliteit is de verdichting. Boeren en loonwerkers
zetten steeds grotere en zwaardere machines in, die ook steeds beter onder natte omstandig-
heden kunnen worden gebruikt, omdat dit de arbeidsproductiviteit ten goede komt.
• De AER is van mening dat in opvolging van het actieplan Bodem en Water, Stichting Veldleeuwerik
en vergelijkbare initiatieven, blijvend krachtig moet worden ingezet op een langjarig programma.
• Dit programma functioneert als een innovatielab van boeren met ondersteuning van op inhoud
deskundige facilitatoren en onderzoekers waarin praktijkkennis wordt uitgewisseld, vergroot en
gedocumenteerd. Een dergelijke programma moet ook fungeren als een routekaart:
• Een onderzoeksagenda waarin op basis van knelpunten de wenselijkheid van verder onderzoek naar bodembeheer
en de kansen van toepassing van onderzoeksresultaten expliciet worden gemaakt.
• Een kennisnetwerk waardoor (1) resultaten van onderzoeken en ‘best practices’ snel gedeeld en opgepakt kunnen
worden, en (2) de sector gerichte vragen kan stellen over bodembeheer.
• Een monitoringsinstrument. Verzilver kansen op het vlak van data science om verschillen tussen percelen te
begrijpen door verbetering van het meetinstrumentarium (indicatoren, beschikbaarheid van private data, gerichte
sensoren) zonder dat boeren de controle over hun data verliezen.
• Instrumenten ter optimalisatie van het bodem- gebruik, zoals kavelruil en landinrichting. Benut de mogelijkheden tot
het combineren van functies (voedsel, koolstofopslag, biodiversiteit, waterbeheer) en neem met deze instrumenten
de nadelen weg van te intensieve bouwplannen.

10. 4e Advies - Biodiversiteit en de Flevolandse landbouw
De AER is van mening dat ook in Flevoland er meer aandacht moet komen voor biodiversiteit in
relatie tot de landbouw. Landbouw moet veel sterker inzetten op het verbeteren van de
biodiversiteit. Dit ook uit welbegrepen eigen belang omdat er komende jaren veel chemische
middelen uit de handel worden gehaald, hetgeen noodzaakt tot meer aandacht voor het inzetten
van ecologie om een meer robuuste teelt mogelijk te maken.
De AER adviseert daarom:
• Kennis voort te brengen en te delen over biodiversiteit bevorderende teeltsystemen
• Monitoring van de voortgang op toename van biodiversiteit en het effect daarvan op de
landbouw te organiseren
• Samenwerking door gebiedspartijen bij biodiversiteit bevorderende maatregelen
• In te zetten op technologieontwikkeling die nieuwe teeltsystemen nodig hebben (zoals
robotisering) om naast de biodiversiteit en productie ook de noodzakelijke arbeidsefficiëntie te
borgen.

11. Resumerend: wat is de waarde van de adviezen voor
Waterschap Zuiderzeeland
• Wij zien dat de adviezen steeds vaker aan (beleids)tafels worden besproken en dat vanuit
partijen (vertegenwoordigd in de Raad) initiateven ontstaan om deze koers verder invulling te
geven en daarin samen te werken.
• Waterbeheer (overvloed en tekort) en waterkwaliteit (o.a. verzilting) door klimaatverandering
worden steeds belangrijkere thema’s op de Flevolandse agenda.
• Een krachtige opvolging van Actieplan Bodem & Water is wenselijk; als gezamenlijk programma
van partijen, met een trekker en deeltrekkers van verschillende organisaties
• Verbreding ABW naar (agro)biodiversiteit en groen/blauwe dooradering.
• Economische factor (waaronder grondprijs) in Flevoland sterk van belang; extensivering kan
alleen met goede (rendabele) voorbeelden en/of regulering.

12. Gesprek: wat is de waarde van de adviezen voor
Waterschap Zuiderzeeland
• Graag bespreken we hoe het AB van het Waterschap
aankijkt tegen deze adviezen en welke eventuele rol
deze spelen voor het (toekomstige) beleid en projecten
van het waterschap.