4. Direktor
Martica Tama{
Ovi~atelqni redaktor
Mikola [anta
Redaktor
Mikola M. Cap
Recenzent
Mikola [anta
Lektor
Bla`enka Homa-Cvetkovi~
Dizajn ramikoh
Lxbomir Sopka
Kompxterski obrobok
Lxpka Cve<~
ISBN 978-86-7105-253-5
2
Vidala Novinsko-vidavatelqna ustanova “Ruske slovo”
Novi Sad, Bulevar o{lwbodzeny 81
11. DZIVA DZIVKA
Bulo nas {tvero dzeci. Rodi~i, nakadzi pukla yr, z dny
na dzenq i{li na polqo. Mi, wdno drugomu po uha, ostavali
doma zoz babu i d<dom. Tak zme {e hovali, a tak {e hovali
i {icki dzeci u valalw. Lwm tih co nw mali babu maceri
cagali na polqo zoz sobu, a mi mali i babu i d<da. D<do v{e
mal daykej roboti u gumnw: u` statok napo<c, u` na{ekac
ka~atom ~i gu{atom zoz cviklovogo l<sca, u` ponal<vac
vodi `ivini, ta platac sersan, popodrucac gnoj co kuri
rozgrebali, poskladac vigrizki. A ked sebe nw na{ol sam
roboti, baba bi mu na{la daco i u zagradi. Bo, zagrada bula
babovo carstvo. Tam vona rozkazovala, tam vona carovala i
tam bul {or yk vona zadumala. Dva yblon<, wdna gru{ka i
dva {l<vki buli wdine co dopu|ela d<dovi otrimac, alw i
to lwm u kutoh i kolo dra`ki na uhodze do zagradi. Yka to
lwm zagrada bula! Najkras{a na {ore, ta co na {ore, u
calim valalw! O nwj {e pripovedalo a` na drugi valal.
– Tota `ena ma `elwnyvu yk da wj vra~a – gutoreli
lxdze co prehodzeli kolo na{ih pro|oh z kotrima bula
ogradzena zagrada.
Zagrada bula i dosc velqka, ozda vipatrala i vek{a yk
bula `e hi`a u nwj bula nwvelqka, ta x zyri z d<dovu pomocu,
kotri mu{el nabic kolq~ki i porozcagovac {nurki naj to
{icko budze yk po {paliru, baba dzelwla na gradki, a do
gradkoh sadzela {orom po strogim kalendare kotrogo {e
pritrimovala: {alata i cibulqka posadzeni i|e vw{en<,
kolo dra`ki, bo {e ih vibera i zrezuw ked nayr i|e zna buc
mokro, a druga `elwnyva lwm co poshodzi, da {e nw u}a`i.
V~as nayr {alo {e gra|ok, vecka marhvu, i petru{ku,
9
12. maunu, redhvo~ki, presadzovalo kapustu i kelerabu co
zi{li u velqkim lavore na hl<vovim oblaku. V{el<yk, dosc
v~as zyri {e po{alo i – mak. Toti drobni zarenka co mi
dzeci tak lxbeli ked {e z n<ma, roztlu-~enima u stupki, a
vec pocukrovanima, napolnwli rejte{i, za~arnwli galu{ki,
abo bobalqki na Vil<x! Ta, ked bulo vecej cukru u mehu, a
baba dobrej dzeki, znal {e nam ujsc i dayki cukrik pra`eni
z makom. Yke to bulo |esce!
No, ta ked toti drobni zarenka maku co v~as nayr
polo`eni do `emi vipukovali, ked {e zyveli dva drobni
l<sto~ka, vidzeli {e prosti {oriki, a vec ro{l<nki mocnwli,
dostavali v{e novi i novi, v{e vek{i i vek{i, dva po dva
l<sca nad melku ~arnu gl<nu. Yk z ~udesnu ruku vipisani smugi
co kra{eli zagradu! Alw, najkras{a bula makova gradka ked z
pup~oh na verhu ka`dej ro{l<ni rozkvitnul kvet. Na{omu,
dzecinskomu ~udovanx nw bulo konca `e {e na toti kveti nw
la{eli mladi dzivki kotri u max, abo vec a` u xnix i|e
bar`ej, targali rozkvitnuti kolyci ru`i i u rukoh ih tri-
mali ked odhodzeli na tanwc, abo do cerkvi.
– To {e nw ru{a, n<za~ na {vece – mesto odvitu na
take pitanw, nakazovala baba. – Scekajce, bo doraz naidze
Dziva dzivka! – pla{ela nas vona i strogo merkovala `e
bi dawdno z nas nw zakva~elo dawdno kregke makovo ste-
belko, abo zatap{alo drugi gradki po zagradi.
Kvitli i krompl<, alw to nw bula krasa an< bl<zko
makovomu kvetu. Zdabali makovo kveti na pipinw, kotre,
zna {e, ~ervene, a makovo kveti rozkvitali velqki, rozko-
{ni i in{akej farbi. Od bilej po cmu lilovu. Odpado-
vali l<sca tih kvetoh yk z tul<panoh ked odpadux, co u
pogare nw vitrimax an< dva dn<, a za n<ma ostavali
{mi{ni ~uto~ki, u stvari yki{ gordoviki kotri na
verhu max ~u-bku, yk zati~ku, malu korunku. I tedi, ked
kvetovo l<sca popadali po `emi i a` x zakrili, baba nam
nw dala uhodzic do maku.
– Dalwj, dalwj otadz – pratala nas nwmiloserdno. I
stra{ela nas:
10
13. – U maku `iw Dziva dzivka, merkuw na vas i ked vas
dawdno dolapi zavra~a vas, ta vam budze guy! @e bisce nw
stargovali toti makovo kan~oviki!
No, alw povedz ti dzecku naj nw ru{a daco! Yke bi to
bulo dzecko ked bi go prave toto zabranwte najbar`ej nw
pricagovalo?!
Wdnogo dny ked zme vidzeli `e na{o po{li na polqo, a
baba {e vibrala do valalu co{ka okon~ic, najstar{i brat
i y {e pomali ucagli do zagradki. ^mi}li zme od tih dvo<h
mlad{ih {aputrakoh, {a voni bi nam lwm zavadzali!
– Merkuj, zavri totu kapurku tak `e bi nw bulo vidno
`e zme nuka – rozkazoval mi brat. – Klwkn< i cagaj {e
popod pro|a naj ce nw vidno, ni-a, tak! – cagal {e bar`ej
na bruhu yk na kolwnoh oprezo mnw.
U strahu, bo zme buli svidomi `e robime co{ka co {e
nw {me, cagali mi {e po i|e vla`nej `emi, cagali i
cagali na kolwnoh i na bruhu. Od gore slunko upeklo, a od
dolu vlaga yka{ biw do nosa, laskota na kihanw, cerpnx
kolwna.
Nw znam kelqo zme {e tak cagali, ked raz cihosc.
Sluham: nw ~uc n<~. An< nw vidzim bratovo nogi oprezo mnw,
an< nw ~uwm `e bi {e {mikal po brazdi. Lapela me pan<ka,
vo{ol strah do mnw, oglydam {e, – n<}dze n<kogo. Nw {mem
{e ozvec, an< {epot mi z garla nw vihodzi. Zacerpnuti
~ekam co {e slu~i. Naraz, zlwtla yka{ gerl<~ka, ~i co, nad
mox glavu, a y gonq vonka zoz zagradi. Be`al som krista-
kri`om, nw znam, ~i som i kelqo som maki povalyl, alw som
{e stanovel a` u dvore. Nw {mem kri~ac na brata, budu me
~uc a` na ul<~ku, dozna {e baba, pove rodi~om, ta zbereme.
Sceram znoj zoz ~ola, ~uvstvuwm yk mi vibil i ~uri po
pohrebcini, pohodzkuwm kolo zagradovih dzverkoh, lamem
ruki, ~ekam – brata nwt i nwt.
Vipatralo mi yk `e cali vik pre{ol dok nw pri{la
baba. Nw mu{el som wj tolkovac. Ked me vidzela takogo
uzvaranogo, vozdlu` zavla~enogo od gl<ni, i popatrela prez
pro|a do zagradi kadzi som vibegnul, {vidko wj bulo ysne
11
14. co {e stalo. Taka nagn<vana drilwla dzverka, ta prosto do
maku u kotrim y ohabel nadalwko vidl<vu dra`ku. Hodzela
vona po maku gore dolu, hilyla {e, dovolovala brata po
menu, vidzelo {e mi `e bi skorej obi{la cali goni, a vec
naraaz skri~ala:
– Volaj d<da! [vidko!
D<do, ked pri{ol dze{ka zoz gumna, vo{ol do zagradi i o
kratki ~as von za ruki, a baba za nogi, vino{eli brata zoz
maku. Prenwsli go kolo mnw, a brat lwm yko{ik prevracel z
o~mi, po`wlwnwl u tvari, u celu oklypnuti vi{el na <h rukoh,
a kolo ustoh {e mu vidzelo yk vibiva yka{ `elwna pena!
– [vidko, prinw{ kan~ov z vodu! – nakazala mi baba.
Brata spu|eli na lavku co na dvore bula oparta }u muru
popod hi`u. Baba v`ala odo mnw kan~ov, ta z nqogo nal<vala
vodu bratovi do ustoh. Voda {e zl<vala po jogo oznownih
vlasoh, alw `elwnkasto-bila pena {e slabo zmivala. Vecka
go obracela dolun<c, ta mu z pescami priciskala medzi
lopatkami, tak `e pred tim nalyta voda vihodzela z nqogo.
Kedi-nwkedi, baba mu zl<vala vodu z kan~ova na cemenw,
dzvigala glavu i obracala x }u sebe.
– Yj, bo`e moj, co toto dzecko porobelo – zabri}ovano
predlu`ovala narabyc z n<m nwprerivno menyxci komandu
d<dovi naj go obraca raz na bruh, raz na hribet.
Ked bi vipra`nwla kan~ov, rozkazovala mi:
– [vidko, prinw{ polni! – I davala mi prazni do
rukoh. Nw znal som `e znam buc taki {vidki i taki shopni
no{a~ kan~ova polnogo z vodu, a `e bi {e vona nw rozlyla!
Konw~no, brat {e zaka{lyl, po~al {e kormacac i yk `e
pri{ol }u sebe, alw znova padal do sna. Tedi go baba
plyskala i znova pol<vala.
Nw znam yk to dlugo tirvalo, alw znam `e u mnw {erco
skakalo yk {alwne.
– Co ked brat umre! – prehodzelo mi prez glavu. – Hto
budze vinovati!?
Do ve~ara brat {e yko{ otxtel i ked pri{li rodi~i z
poly von u` bul u poscel<, yk po mlodej ~ekal `e bi baba i
12
15. d<do vipripovedali co {e z nami stalo. Alw, mudri baba i
d<do o tim {ickim rodi~om vipripovedali a` o daskelqo
dn<, ked bulo ysne `e bratovi nw bula dayka hiba.
Bulo to u` lwto, raz ve~ar, ked u nas bula tre{ka, ta
star{i buli zav`ati i na nas n<hto nw obracal uvagu, brat nas,
men{i dzeci, pozberal, ta zme po{li za hi`u, po{edali na
`elwnu travu i a` tedi nam vipripovedal co {e zoz n<m stalo.
– Ked zme {e tak cagali na bruhu y zakva~el z lokcom
wdno stebelko i tot kan~ovik maka spadnul to~no oprezo
mnw. Yki bul kregki odlamal {e na tim mesce dze w na
zagrubnucu yk zasadzeni. Zoz nqogo po~alo ~uric take yk
l<pkace mlwko. Bul mi bl<zko pri }amboh i y go po~al l<zac.
Bulo gorke i malo nwzvi~ajni smak i zapah, alw yk ked bi
me co{ka omamunwlo. I y l<zal, i l<zal dalwj. Odrazu som
vec nw ~ul an< vitrik, an< {u{ot l<scoh, an< p~oli, ta a`
an< brata za mnu, po~uvstvoval som yk {e nado mnu hto{ka
nagina. Otvorel som o~i i mal som co vidzic: yka{ dziv-
ka. Mala buravi `elwni vlasi, yk {e nagla nado mnu vlasi
wj praveli zavisu nad mox glavu i mnw {e po~alo mucic
pred o~mi. Bulo mi yk ked bi mi naraz hibelo vozduhu,
lapel som {e za wj vlasi, a vona {e na{meyla:
– Vidzi{, y tota Dziva dzivka, – {epla mi do uha i y
po~uvstvoval yk me lwgko oddzvigla od `emi. No{ela me na
rukoh, regotala {e, tancovala zo mnu, a kolo nas buli viso-
ki, visoki stebla maku, nogi mi uvadzovali do makovih
kan~ovikoh, alw mi buli taki lwgki yk i ruhi Dzivej dziv-
ki, `e {e an< wden nw odlamal. Lwtali zme tak, a vona mi
rozkazala:
– Do ka`dej tej makovini mu{i{ zaku{ic i vipu|ic
sok zoz nwj. To mojo bogatstvo i tvojo zubi go mu{a
o{lwbodzic. Ked vecej odnw{em tej bilej smoli do svojo
carstva, budzem panovac nad vecej lxdzmi. Co mam vecej
slugoh, vecej roby na mnw i y godna zavladac zoz najvek{u
~ascu {veta.
Odn<mal som {e, alw wj me ruki yko{ mocno, a polwgko
trimali. Zaku{oval som do bezkonw~no vel<h makovinoh, u
13
16. glavi mi dubonwlo, mucelo mi {e pred o~mi, alw vona nw
mala milosci.
– Pu| me – modlwl som x – brat {e prestra{i, baba me
nabiw ked me vlapi u maku, a co a` rodi~i povedza, nw {mem
an< dumac - plakal som.
– Lwtali zme dlugo ponad velqki poly zoz mladim
makom, slunko odgore {vicelo, y {e znowl, alw som mu{el
zaku{ovac `elwni kan~oviki. Vidzelo mi {e `e {e mi
smrod smoli upil do skori, `e me pe~e u garlw, plakal som:
– Znam `e som vinovati `e som nw sluhal rodi~oh, a
okreme babu, alw mu{im pojsc domu, obecuwm, vecej an< raz
nw budzem uhodzic do maku!
– Bulo barz dlugo, dzenq cali pre{ol, u` {e zacmelo,
a poly z makom {e dalwj lwm {ireli, Dziva dzivka bez
odpo~ivku tancovala zo mnu, narabyla medzi {orami,
natargovala me yk ked bi x barz zabavylo yk {e y mu~im.
Vidzel som `e {e wj o~i ~ervenwx od radosci kelqo zme
smoli nazberali, vidzel som wj |arnwti zubi dok {e
{meyla i zarekol {e `e ked pre`iwm n<}da nw zabudzem tot
dzenq i v{e budzem stran<c od maku, nw zoscem go an< u
rejte{oh. I tedi ked me baba pri{la glwdac do zagradi y
u` obi{ol vel< hotari, v{adzi bulo maku, za nami ostavali
kanti polni bilej smoli, bolwli me usta, tracel som
dihanw. ^ul som babu yk me dovoluw, alw mi usta buli
nwprerivno zav`ati i y nw mogol pu|ic an< glasa.
Mi, dzeci {edzeli kolo nqogo |upeni i zastra{eni.
Ka`de z nas u glavi prevracal sliki kotri nam opisoval
brat, ka`de {e oglydal ~i {e pred nami nw stvori oddakadz
`elwnovlasa i ~ervenooka dzivka, pocerpal `e {e ozve }u
nam zoz regotacim glasom kotri wj vihodzi zoz spretih
}amboh, pomedzi |arnwti zubi.
Yk odlwg~anw nam zazvu~al macerov glas kotra nas
volala na ve~eru. Za ve~eru zme mali z makom galu{ki!
14
17. @ELWZNA BABA
Ked Mikola, o kotrim tota pripovedka, bul hlapec,
tedi dzeci nw mali kup~i baviska, alw {e baveli hto z ~im,
hto u` co na{ol i komu yk robeli pilqki, yk bi {e to
nw{ka povedlo. Tedi sebe hlapci znali z obi~nogo pruta
zadumac `e w kon<k, i i|e yk bi rego~ali {edlaxci go po
prahu, bo tedi na ul<coh po valalw nw bulo asfaltu, alw
megki i grubi prah, co napraveli ko~i i kon< drobkaxci
zapragnuti }u druku ~er~acogo ko~a. Dziv~ata {e i tedi
baveli z babkami, kotrih priberali, ukladali i
mu{trovali {e z n<ma yk z pravima dzecmi, yk {e to u`
dziv~ata znax bavic. Babki nw buli pravi, go~ buli krasni,
vlasati, bo buli z ~utkoh kukurici, z tih mladih co mali
gadvabni vlasi, a zoz starih ~utkoh {e pravelo palati i
turn<, za zadumani najkras{i princezi i princoh. Na
mehoh co buli viskladani pod konkom pod ~as tla~idbi,
dok {e ih nw pono{elo na pojd, {e dlugo {edzelo, a dake-
di a` i pospalo, bo {e od ma{ini tla~arki htora
natla~ela telw `ito, po calim su{edstve, hlopi i `eni
rozhodzeli pozno, ked u` i bosorki begali po {ore. A toti
bosorki to buli stra{ni potvori. Tak golwm babi
pripovedali ked stra{eli svojo unu~ata naj {e co skorej,
i|e u per{im zmerku, zbegux }u domovi. I{e stra{nwj{e
od bosorkoh bulo @elwzne kolq~e, pre kotre {e i
naj{mel{i z per{im zmerkom ru{ali }u domovi. Ked {e
lwm spomlo `e “Doraz budu begac `elwzni kolq~ata” – to
{e a` kvi~aci rozbegovalo ka`de dzecinske dru`tvo. No,
ked bi {e dahto dakomu pital yk vipatrax `elwzni
kolq~ata, nw ci}urne `e bi znal povesc, a i ked bi dahto
15
18. dakomu ponuknul vidzic dawdno take kolq~e nw pristal bi
– natelqo to bulo stra{ne!
Bulo tu i{e kojdzeyki potvori, povedzme, Dziva dziv-
ka z maku, alw tomu istomu Mikolovi, o kotrim be{eda,
naj~astej{e gro`ene zoz @elwznu babu. Bo ~om? Bo preto
`e voni mali studnx yk n<hto u valalw, dze{ka pod konkom,
u zadn<m dvore. A tam bulo i krasne mesto za bavenw, beganw,
preskakovanw {trand`}a, labdanw z rendanu labdu co mu x
baba zo{ila zoz starej boto{i, a pod velqku ygodu bul
hladok, a na ygodi velqki, ~erveni plodi od kotrih {icki
dzeci buli zamurckani, alw ih bruhi siti. Lwm {e odkralo
falat z pupka hlwba i streslo daskelqo sma~ni plodi.
Mikola {e znal vidrapac na ~eperki, ta {e {estrom
vidri`nqovac `e yki sebe ygodi naoberal, a voni {e
mu{eli zajsc z tima co naotresali.
No, ta u tej studn<, golwm tak tverdzela Mikolova baba
kotra z n<ma `ila u obiscu, bula @elwzana baba. Prave
preto, tota studny i korcela telqo Mikolu, `e {e nw mogol
oduprec kedi lwm zabegnul pod strehu spu|enu nad studnx,
zakuknuc do nwj. Buli na studn< i palanki, alw taki z
deskoh, a deski yk deski, ked {e po n<h ~asto prel<va vodu,
a v{el<yk `e z kabla plx{nw ked {e polni vicaguw z
gl<bini, {vidko zdirvex. Baba nakazovala naj {e dzeci nw
pribl<`ux }u studn<, bo @elwzna baba lwdvo ~eka `e bi ih
z klx~ku ucagla nuka. Alw, yka to baba? Yka to klx~ka? I,
naco @elwznej babi taki, zvi~ajni, dzeci, mu~elo Mikolu
kedi mu lwm na rozum spadla studny.
I raz, bulo barz dopito i goruco, ta an< hladok ygodi nw
pomagal, pribl<`el {e Mikola }u palankom. Z <h gl<bini
bila priwmna {vi`osc, co na tej goru~avi bulo i|e
pricaguxc{e. Za totu {vi`oscu von {e i mamunwl, ta {e
tak bar`ej nagnul nad studnx, a mokra verhny deska mu tak
priwmno, laskotaco, o{vi`ela goli bruh. @adaxci
pomocn<c toto priwmne ~uvsto, Mikola {e calkom opar na
palanki, a` nagnul. I – deska pukla. Pod Mikolom {e nogi
zo{l<sli, dzvigli do gore i von z glavu gorebzdom ru{el }u
16
19. vodi. Voda plxsla i pred n<m {e odrazu otvorel yki{
novi, nwpoznati {vet! Nw osetel von dze go z klx~ku
zakva~ela @elwzna baba, lwm naraz pohopel `e w vlapeni!
– Go-go-go! – ~ul wj regot, alw x nw mogol vidzic, bo
gat, glava mu bula nadolu, a glas @elwznej babi {e ~ul
yko{ od gore. – Yki {umni hlap~ik. Lwm ked budze i
posluhni, godna som {e z n<m spomognuc!
– Pu{ce me otadz – zaplakal Mikola – Budzem dobri!
– Co zna~i “Budzem dobri?”, vidri`nqovala {e
@elwzna baba – Ked nw sluha{!
– Y scel lwm vidzic – proboval {e vigvaric Mikola.
– Vidzic, vidzic! Ta ~i {e to {icko mu{i vidzic, ga?
Bulo ci povedzene `e y zla, `e {e odo mnw mu{i{ ~uvac.
Nw verel {i!
– Y dumal lwm `e sce stra{ni. Nw znal som `e sce i zli
– pravdal {e Mikola.
Nw znal {i? Nw nau~el {i totu pisnqo~ku:
Zla baba, zla,
trojo dzeci ma
wdno hodzi do {koli
druge {iw bo~kori
trece {edzi na kamenq~ku
trima p{i~ka na remeqn~ku!
– Znam y to, alw, som nw dumal `e to o vas, – yjkal {e
Mikola. – Co zo mnu porobice, teraz?
– Teraz {e ti mu{i{ postarac kolo mo<h dzecoh, bo y
idzem po studnqoh, stre`em za nwposluhnima dzecmi, a
mo<m vec hibi mac, odnosno pestunka. No, ta ti im teraz
ma{ buc pestunka!
Ta tak Mikola {e takoj lapel do roboti: v`al za ruku
najmlad{e babovo dzecko, bridke, a` stra{ne, a nwdobre,
vir}ace i lyrmace yk i vona sama, ta gajd, vodzi go do
{koli. A u {koli u~itelq i{e gor{i }u {kolyrom yk jogo
ocec ked von daco zvity`i: sto< na dzveroh, lisi, a z
17
20. tirsovku u rukoh, okulyri mu na nosu, nwpriwmno {kul< na
Mikolu:
– Ti nw{ka odvituw{ za toto dzecko? – pita {e
Mikolovi. – Merkuj, ked von daco nw zna, ti dostava{ po
palqcoh!
Po~ala godzina, a babovo dzecko glupenke, nw zna n<~.
A` {e Mikolovi vidzelo i `e nw sce znac, bo `e {e mu
pa~i patric yk von duw do palqcoh ked go u~itelq vderi po
n<h! Vidzi von `e nwt pomoci, lwm privolac na rozum toto
co nw tak barz merkoval ked u~eli razwdnu. Ta po~al {eptac
istomu tomu {kolyrovu: Raz wden, wden, raz dva, dva i tak
dalwj, pokly cala razwdna nw bula bez gri{ki, yk po vodi,
videklamovana.
Lwm co {e vracel z tim najmlad{im zoz {koli, a tot
co {il bo~kori go do~ekal nagn<vani:
– A y naj sam sebe mascim oputu? Bo~kori mu{a buc do
ve~ara gotovi, a skori mi nw porihtani. Ih {e per{e mu{i
mokri roz}a`ic, bo y a` vec mo`em {ic z n<h! ^ekaj-lw,
~ekaj! Povem y maceri yki {i lwnxh, – zagro`el
Mikolovi, ta {e tot lapel }azlovac po mokrih {merdzacih
skoroh, z ykih {e dakedi pravelo bo~kori, obuj bez kotrej
nw bulo an< wdnogo parasta, obuj kotra talpi na{ih starih
~uvala i od grudoh, i od scernynki, i od kopa~oh.
[nural bo~kora{ skratu skoru z oputu, yk zoz dayku
grubu cvernu, drilyl totu oputu zoz {idlom prez pred tim
vidlobani dzirki, nadzival na kopito, tlukol z ykim{ik
mlatkom, i naisce – vi{la to dobra bo~kora: per{e wdna,
vecka druga.
Gej, alw tu u` pred ve~arom, a gevtot treci, co {edzi
na kamen~ku lyrma:
– Z mo<m psom {e nwt hto prejsc! Duma{ {e ti lapic
do roboti? Tot pes nw vitrima tak cali dzenq ku~ac kolo
mnw, a mnw u` ruki zbolwli yk {e z n<m natarguwm. Pokly `e
budzem ~ekac odmenu!?
Vidzi Mikola `e to lwm na nqgo ~eka, ta skokom, hva-
cel tot remenq~ok z hlapcovih rukoh, a pes yk na rozkaz,
18
21. sko~el, pocagnul go i Mikola {e za n<m rozbegnul, be`i za
n<m, alw be`i, a be`i! Mikolovi u` du{a vihodzi na nos,
nw ma dihany, pada i ruki mu cerpnx, kolwna podrapani i
postlukani od padanay, u glavi mu gu~i bo nw ma vozduhu i
ked raz, nogi spod nqogo vibegli i von {e rozcag dolun<c,
na bruh yki w dlugoki! [icko {e kolo nqogo zacmelo, celo
mu zacerplo i yk ked bi prez yku{ dalwkosc prepoznaval
glasi:
– [vidko, {vidko, mu{i {e z nqogo virucic {icka
voda, – ~ul nwysno, mi{ali {e glasi nad n<m. Vec
po~uvstvoval macerovu slizu na svowj tvari i ocovo ruki
yk go dzvigax zoz `emi.
O tim yk Mikola spadnul do studn< i yk {e jogo
{estri zna{li ta skri~ali na oca, kotri na |esce, prave
ru{el `e ponal<va do ~erep~ka vodi ka~atom, ta bul bl<zko,
{e dlugo prepripovedovalo, okreme na pradkoh. Medzitim,
o tim co Mikola do`il ked spadnul do studn< i ked slu`el
u @elwznej babi, dlugo n<hto nw znal. Ked u` bul stari i
ked mal svojogo unuka, ti` Mikolu, {icko vipripovedal
svojomu unukovi a von, ni-a toto zapisal.
No, pravda, moglo {e u` tedi takoj znac `e tam, na dnu
studn< bulo co{ka stra{ne, bo {e od tedi Mikola barz pre-
menwl. Tak, prej} noci, postal per{i rahunko{ u klasi, a
vecka ked po{ol za {e}erta, bul najvrednwj{i medzi tima
co vwdno z n<m u~eli remeslo, ta z nqogo postal najlwp{i
cipelar u valalw. Tedi {e u` bo~kori kus pokus traceli z
hasnovany, alw ked trebalo – znal napravic i bo~kori! I,
gvary `e {e barz rozumel do dobrih psoh. Alw, o tim {e
lwp{e opitace jogo unukovi, bo yk povedzene, {icki
Mikolovo tajni prenw{eni na jogo unuka, Mikolu!
19
22. @ELWZNI KOLQ^ATA
Od daven davna {e znalo: ked {e zmerknw, dzeci mu{a
buc doma. Bo, ked {e spu|ela cmota na `em, tedi do valalu
prihodzeli stra{ni stvari. Preto star{i buli zadlu`eni
klwpac dzecom `e ked u~ux paceri zoz valalskej turn<, vec
{e pretarguw ka`de bavisko i be`i }u domovi. Doma ih
~eka umivanw, ve~era, i molitva u poscel< pred spanqom. I
vec {e mu{i co skorej zaspac, a rodi~i, baba i d<do
ostavax kolo lampi i|e daco porobic, ked nw in{e golwm
{e poradzic co hto z n<h xtre ma porobic. Dzeci mo`u
prisluhovac o tim, u` kelqo ~ux i rozumy, pokly ih son nw
zvlada. A dotly {e mo`, bome kojco i nasluhac, a be{eda
star{ih dzecom najlwp{a kol<sanka.
Htori dzeci nw sluhali, im {e gro`elo zoz @elwnima
kolq~atami o kotrih n<hto nw znal pripovedac yk vipatrax,
lwm ka`de znal povesc `e su stra{ni, `e kadzi voni prej-
du tam nw ostanw an< wdno dzecko. Pozberax go i odnw{u get
– hto zna dze, i n<hto nw zna co {e vec z togo dzecka stanw, a
ked daco nwpoznate, to nw mo`e buc dobre!
Wden Vasilqko bul dobre dzecko, alw barz lxbopitl<ve.
Mu~elo go doznac prave toto co {e od nqogo najbar`ej
skrivalo. Babi {e znal dopitovac o tih ~udoh co star{i na
pradkoh spominali, alw go n<yki odvit nw zadovolqoval.
Okreme go cikavelo:
– Babo, y bi golwm raz zakuknuc ked prehodza po {ore
@elwzni kolq~ata, yki to voni?
– Sinu moj, naj ci take daco na rozum nw prihodzi, –
opominala go vona – bo ci budze guy, a co y budzem bez svo-
jogo unuka? Hto me dotrima dok budzem stara, i ked som nw
20
23. godna starac {e o sebe, hto mi pogar vodi doda, hto mi
natopi, hto mi ruki zlo`i?
Dzvigala baba na najvis{i urovenq ozbilqnosc
unukovej utrati, lwm `e bi sebe Vasilqko na tvardo v`al
do glavi `e ked {e zmerka mu{i ru{ic domu.
V{el<yk, yk i nw{ka, i tedi dzecom bulo najslad{e
bavenw prave ked {e trebalo rozhodzic. Lwm sebe zadumaj:
prave na ce pri{ol {or buc tot co predvodzi {or dzecoh
polapanih wdno za druge, a toti na krax, zalwtn<ki, lwm
odpadux, bo ti tak shopno i {vidko meny{ naprymi begany
`e voni traca rovnovagu, farux i odkva~ux {e, vivracax
do prahu, a tebe na rozume yk odkva~i{ za sobu a` i vlasno-
go brata, a nw lwm najlwp{ogo pajta{a za n<m, a vono –
babov ~i macerov glas kotri nw mo` presluhac: “Domu!”
Abo, bavice {e na mosti, udava ci {e sceknuc spod
mosta, polapanih rukoh dzecoh nad glavami tih co pod n<ma
prebegux, naj ce nw zalapy i primu{a naj ti budze{ slup
mosta co lapa, a vono – domu!
Tak i Vasilqko, co {e in{ak dosc trapel buc medzi
lwp{ima i ve{tej{ima dzecmi, ta {e mu v{e yko{ u{lo
`e bi bul zalwtn<k, nwdze~nw ohabyl bavisko na {ore, a
vidzelo {e mu `e {e prave jogo babi glas per{i ~ul, ta za
n<m kri~a dzeci: “Gubibanda!”
Yk i po drugi yrn< ve~ari, i togo majskogo {icko
pahlo: zoz zagradoh rozkvitnuta ovoc i per{e kvece, zoz
~erykoh kolo yrkoh i z drevoh pahnyci kvetni l<sto~ka
o{ivali {e po dra`koh, a vozduh co belavel u zmerku,
ru{al {e pomali i pravel lwm telqo vitriku `e bi toti
pahoti rozno{el, ta na babov glas Vasilqko z nogi na nogu
ru{el domu ve~erac i spac, go~ {e u n<m {icko bunwlo:
– Babo, {icki dzeci i|e vonka, lwm y mu{im vojsc –
bunwl {e.
Baba mu lwm nalyla {olqku ceplogo mlwka i
gvarela:
– Budu voni scekac, a` peti bic do zadku, bo doraz budu
begac @elwzni kolq~ata.
21
24. I tak Vasilqko lwgnul pod perinku, alw mu son n<yk nw
i{ol na o~i. Co sam son nw prihodzel, alw i von {e staral
nw zaspac, dal {e na to `e do~eka toti stra{ni @elwzni
kolq~ata. I `e ih na koncu uvidzi i o{vedo~i {e yki su i
~i voni naisce i stra{ni. Ta naj {e z n<m stanw u` co {e
ma stac, golwm {e godzen hval<c pred pajta{ami `e vidzel
toto co z n<h an< wden i|e nw mal {melosci vidzic!
^ekal von, ~ekal, osluhoval glasi z kuhn<, prepoznaval
macerov i ocov, babov i tot najgrub{i d<dov, alw u` nw
barz rozumel co pripovedax. Dakus i preto bo {e mu glasi
mi{ali zoz ~erkanqom lo`koh do tanwroh, bo voni pozno
ve~erali, po tim yk ponamiryli statok i poumivali {e, a
dakus i preto `e voni wdno drugomu gnwtka upadali do
slovoh. To mu i zavadzalo, alw i pomoglo uvagu obracic na
glasi co prihodza z ul<ci. Otamalq {e ~ulo psi yk bre{u,
ridki ko~i kotri pozno prihodzeli z poly. [icko nad-
glasala godzina ked vderela fertalq, a vec i pol. Dumal `e
to u` na dze{atu, bo glasi postavali v{e zaglu{en{i.
A vecka, odrazu, co{ka |erep~alo! @elwzne – pre-
poznal zvuk. Naglo i yko{ takoj tu, pod oblakom!
Sko~el Vasilqko z poscel<, otvorel oblak i pone`e von
nw bul visoki, {ednul na nqgo tak `e nogi spu|el dolu. U
istej hvilqki co{ka go hvacelo i po~alo {e kotulyc z n<m.
U stvari, jomu {e vidzelo yk ked bi bul u daykim velqkim
gordove, polnim z prahom, kotri {e koturbi~a po ul<ci, tak
{e obracaxci sam kolo svowj osovini vihodzi z valalu,
prehodzi po ykih{ik pa`icoh, i idze, idze, a ~erep~i
mocno, a` mu u uhoh dzvin<! Stanuc bi von, i zakuknuc dze
w, alw nw mo`e. Obraca {e Vasilqko, obraca, raz mu glava
gore, raz nogi, raz {e mu vidzi `e spadnw ta vderi zoz sobu
tak `e {e rozbri`nw, a vec {e yko{ {icko primiri, na
hvilqku, ta vec po~ina oznova.
I – na koncu, yk ked bi dahto spu|el velqke `elw`ivo
na kaldermu, tak |erep~alo! Vasilqko po~uvstvoval `e {e
zastanovel. Otvorel o~i, rozpatral okolo, alw nw vidzel n<~
– vidzel lwm cmotu dookola. U stvari, v{adzi bula cmota,
22
25. lwm telqo vidzel `e sto< oprez ykej{ik dziri z kotrej {e
rozl<va mocne {vetlo, tak `e go calogo obl<va i von mu{i
kl<pkac, bo patric do {vetla nw mog.
– Pridz bl<`ej – ozval {e }u nqomu yki{ glas. Nw
mogol rozlu~ic ~i to hlopski, ~i `enski, a mo`ebuc bul i
glas daykogo dzecka, kotromu usta zavyzani z husto~ku.
Zlwknuti, Vasilqko napravel wden kro~aj i opital {e
boy`l<vo:
– Hto {i?
– Y Hto{ka i tvoj som pan. Budze{ u mnw slu`ic dok
nw zaslu`i{ o{lwbodzenw. Ti zna{ co {i zavinwl i
mu{i{ totu svox vinu vipokutovac.
– Alw, y spal, a ti me prebudzel! – vigvaryl {e
Vasilqko.
– ^i bi nw?! Tak {e mo`e ka`de vigvaric: ked z ren-
danu labdu zbiw{ gl<nynu kanti~ku co {e su{i na plociku
pove{ `e {e sama rozbila, ked zapo`n<{ do {koli, to
preto `e ce n<hto nw prebudzel, ked pod tobu puknw lyd na
be}elx, ti nw dumal `e w taki cenki.... Tak?!
– Teraz som naisce n<~ nw vinovati – pravdal {e
Vasilqko.
– U {ore, mo`eme {e nadmudrovac kelqo lwm sce{, alw
mo`em ci povesc `e {e mu{i{ barz postarac yk to zo mnu
vivedze{. Teraz gibaj tadzi i lapaj {e do roboti.
Vo{ol Vasilqko do tej o{vicenej dziri, alw tam ti`
n<~ nw vidzel, bo {vetlo kotre {e zl<valo kolo nqogo
onwmo`l<vjovalo mu vidzic ~i to muri kolo nqogo, ~i
otvoreni prostor. Oglydal {e, oglydal, alw nw vidzel n<~.
I n<kogo.
– Ked {i Hto{ka, mu{i{ mi pomognuc co{ka? – zdo-
gadnul {e Vasilqko.
– O palw ti {e jogo, yk {e von zna{ol – na{meyl {e
glas. – Naj vidzime yki hasen mo`eme tu mac od tebe. Trebalo
bi pozametac, bo na{mecene, alw ti mu{i{ najsc metlu!
Duma Vasilqko, duma i ru{el tak yk i u <h obiscu, ked
{e uhodzi z konku, do priklwta, za dzvermi sto< metla.
23
26. Obracel {e na pravi bok, namacal z ruku porisko, i
naisce, na {vetlo vicagnul metlu. Vlapel x i rozmahoval
z nx l<vo-pravo, ta sam vidzel yk dzviga prah, bo {e na tej
{vetlosci praveli hmarki z nqogo.
– Naj vidzime yk zastanovi{ tot prah – yvel {e znova
glas. Vasilqkovi bulo ysne `e von provadzi ka`di jogo ruh.
Vracel {e Vasilqko na po~atok odkadz ru{el i namislom
vracel metlu na mesto odkadz x i v`al. Teraz znal `e bi kanta
z vodu mu{ela stac takoj za dzvermi, na l<vo `e bi {e tot hto
uhodzi do priklwta nw po{pocel na nwj, a `e bi bula pod ruku
tim co smydni pridu zoz dvora, zagradi, abo z ul<ci napic {e
vodi. I naisce, na l<vim boku od uhodu, go~ mu {vetlo i dalwj
bilo do o~, ta n<~ nw vidzel, namacal kantu z vodu. Nagnul x i
oprez sebe tamadz kadzi zametal popirskal z vodu i hmarki
prahu {e zlwgli.
– Zakon~el som i tot zadatok – gvarel Vasilqko
od{melwni. – Teraz bi{ me mogol vracic domu, bo me budu
glwdac.
– Ga, ga, ga – zaregotal {e Hto{ka – ti duma{ `e tak
lwgko mo` vipravic ked daco zavin<{.
– Obecuwm `e vecej nw budzem robic toto co mi star{i
zabrany – gvarel Vasilqko.
– Toto ti obecaj svowj babi, svo<m rodi~om, a y nw mam
co veric ~i nw veric. Y ce mam pravo zatrimac ked nw
zlo`i{ predvidzeni ispiti. No, teraz, naj vidzime yk
ri{i{ najvek{i zadatok: ma{ mi uvaric x{ku, alw tu ni-
a u kuhn< nwt n<~ z ~ogo uvaric, a ma{ mi x poslu`ic tak
naj x powm, a nw mam an< wdnu lo`ku! – rozkazal Hto{ka. I
{vetlo {e zmen{alo, a Vasilqko vidzel `e pred n<m co{ka
yk kotlynka, tu i yki{ik kotl<k, i n<~ogo vecej.
– Ked ci treba pomoc, mo`em ci povesc lwm telqo `e
nakadzi vidze{ vonka, oba~i{ `e mam zagradu, alw vona
n<}da nw obrabyna, ta u nwj nwt n<~ogo za wdzenw – uputel go
Hto{ka.
Vi{ol Vasilqko i, naisce, teraz ked {e mu u` o~i kus
privikli, vidzel pro|a kotri ogradzux zagradu u kotrej
24
27. nwt n<~ogo, lwm trava. Dawdni z tih travoh prepoznal, bo mu
znala mac rozkazovac naj naskube pra{atom folqovki,
taraski, ~iscecu, lobodi, a z dawdnima {e z hlapcami na
pa`ici a` i bavel. Z wdnej travi dziv~ata najvolwli tar-
gac yki{ik drobni mali po}a~iki, a znal `e {e malim
gu{atkom v~as nayr {eka mlw~ni l<sto~ka lampa|ikoh,
togo dzivogo kveca co kvitnw na `ovto-gu{atkovo
ru`i~ki, a ked voni prekvitnx, vec {e dziv~atom do
tvari dux lwgki previdni }ombulqki co lwtax yk mali
bili motilqki.
Natargal Vasilqko kregki `elwni l<sca, poskubal ih yk
mogol, bo no`a n<}dze nw bulo, urucel do kotl<ka, zalyl z
vodu co i|e bula u kanti, i podpalwl ogenq u kotlynki
~uhaxci wden do drugogo dva drevka co <h virval z plota.
Nakladol nadosc nalamani drevka na ogenq, a ked {e l<sca
rozvareli urucel do tej x{ki `elwni po}a~iki kotri
naoberal za tot ~as, dobre z yku{ pal<~ku, virvatu z ploci-
ka, popriciskal, ta {icko zdabalo na ka{u. Vec vi{ol
znova vonka do zagradi i tam kolo pro|a vicagnul daskelqo
nadovo pal<ci. Polamal ostoro`no pal<ci na civki i naju-
datnwj{u spu|el do ka{i:
– Naj {e pa~i, panw Hto{ka, tu ci zdrava i sma~na
ka{a, z n<|ogo u obiscu stvorena, a z n<|im z obisca
poslu`ena.
Nw mogul vidzic Vasilqko hto to tot co pohl<pal
x{ku, bo {e {vetlo z muroh znova pomocnwlo i jogo o~om
zavadzalo vidzic ~i {e dahto, i hto {e pribl<`el }u
kotl<ku, lwm oba~el yk {e u n<m ka{a zmen{ovala i –
nwstala.
I ~ul yk Hto{ka hl<pa, yk l<}a, prosto mogol zadumac
yk mu zihodzi do velqkogo bruha. Ked pohl<pal x{ku
Hto{ka zadovolqno mocno rignul, co potverdzelo o jogo
nagadovanx `e ma velqki bruh, ta gvarel:
– No, naisce to dobre bulo. Dokazal {i `e {i valu{ni
i oseteni, alw na {ore dokazac `e y menwj oseteni od tebe.
Teraz ti mnw mu{ic postavic tri zagadki, bo y ih barz
25
28. lxbim. Y ih dlu`en odgadnuc. Za ka`du zagadku kotru som
nw godzen odgadnuc dostanw{ dayki odpust. Ked per{u nw
ri{im, vecej me nw budze{ mu{i{ slu`ic. Zna~i, ked
drugu odgadnwm, ti budze{ {lwbodni, alw ostanw{ tu, bo ci
odkriwm dragu do domu lwm ked som nw godzen ri{ic drugu
zagadku. Yk placu za trecu taku dobru zagadku `e x y nw
godzen odgadnuc, dostanw{ darunok co ci budze slu`ic
cali `ivot i pomo`e ci buc uspi{ni: nau~im ce naj {e n<
od ~ogo nw bo<{. Y dumam `e to po pravdze, y barz trimam
do togo `e som dobri zgada~ zagadkoh. Poteraz mi i|e n<hto
nw zadal zagadku htoru som nw znal odgadnuc. Dogvarene?
– U {ore, yk bim in{ak i mogol – zlo`el {e Vasilqko
i zamodlwl: – ^ekaj-lw, naj per{e rozdumam, mo`em?
– Mo`e{ – zlo`el {e Hto{ka.
– Co to: [tiri tiki, dva apatiki, sedme zamahajle?
– postavel Vasilqko per{u zagadku, kotru go nau~el d<do i
kotra {e mu v{e barz pa~ela.
Nastala cihosc. Nw vidzel Vasilqko n<kogo, alw ~ul yk
{e Hto{ka morduw: “Gm, gm.” Dakus ciho, a vec znova, tam,
dze{ka za {vetlovim murom ~uw toto “gm”, naka{lqovanw,
zagakovanw, a vecka o wden ~as Hto{ka pripoznal:
– Nw znam, pove{ mi?
– ^i to zna~i `e som {lwbodni i `e ti vecej nw ma{
vlasci nado mnu, tak? – scel {e do{ve~ic Vasilqko.
– Tak – gvarel Hto{ka, i zmen{al {vetlo tak `e
Vasilqko znova vidzel prostorix u htorej {e nahodzel, ta
a` i wdnu pato~ku kolo kotlyni na htoru {e od{melwl
{ednuc.
– Gajde, povedz mi ri{enw – modlwl Hto{ka.
– Nw krivoc me `e ci nw verim i `e ci povem a` dok
budzem vidzic yk prejdzem zoz drugima dvoma zagadkami –
obezpe~el {e od sprevodzki Vasilqko.
– Dobre, gajde, naj ~uwm drugu zagadku – bul nwscerep-
zl<vi Hto{ka.
– Lw`e, lw`e, po `elw`e, du{u nw ma, du{u ve`e –
vipoved Vasilqko.
26
29. – Znova nastala cihosc, znova naka{lqovanw, korma-
canw i mur~anw:
– Gm, gm, hto bi poved `e me wden {aputrak nadmudri –
oba~l<vo znwmireni pre`ubronwl konw~no Hto{ka. – Gajde,
nwscerpezl<vi som, povedz co to.
– Ej, i y {e nw dam tak lwgko sprevesc. Gajde, prevedz
me nazad do mojogo domu – vimagal Vasilqko. – Co mi
vredzi `e som {lwbodni ked som tu u ce i nw znam {e kadzi
ru{ic, yk {e vracic domu – vimagal Vasilqko. – Vodz me.
I yko{ pocihi, skoro nwoba~l<vo po~uvstvoval
pospanosc, ta ked {e od {vi`ogo nocnogo vozduhu rozba-
torel, odrazu pohopel `e {e na{ol na istim oblaku na
kotri {ednul zve~ara, u hi`i u kotrej i|e v{e spal na
drugej poscel< jogo brat.
– A treca zagadka – opital {e Hto{ka, kotrogo pre
grubi cin< drevoh popod oblaki i noc Vasilqko i dalwj nw
vidzel, lwm ~uvstvoval jogo prisustvo.
– Obecuw{ mi i treci darunok? – opital {e Vasilqko.
– Obecuwm, alw per{e naj vidzime ~i ci {e uda i na
treci zavod me sprevednuc – gvarel Hto{ka.
– To n<yka nw sprevodzka – pobunwl {e Vasilqko, – toto
odgadnuc znax u nas i dzeci. Treca zagadka gla{i: Co to,
men{e od maku, a nw mesci {e pod lavku.
Hto{ka zdihnul tak `e {e a` koruni na drevoh zatres-
li i ptici co nocovali u gn<zdoh na <h konaroh vilwtli do
cmoti, a valalski psi po~ali brehac.
– Nw mo`l<ve `e som glup{i od ka`dogo dzecka –
mur~al Hto{ka.
– To nw mu{i zna~ic, to mo`ebuc lwm preto `e nw ma{
d<da i babu kotri ce mo`u nau~ic zadavac i odgadovac
zagadki – umirjoval go Vasilqko.
– No, dobre, dlu`en {i mi {icki tri odviti – vima-
gal svojo pravo Hto{ka. – Yk som vipolnwl dva per{i obe-
cunki, tak ci obecuwm, `e vipoln<m i trecu.
– Dobre, verim ci – gvarel Vasilqko. – Sluhaj: ri{enw
per{ej zagadki konq. Ma {tiri tiki, to nogi yk pal<ci na
27
30. kotrih sto<, dva apatiki to jogo uha u kotrih mu {e pravi
masc `e bi ih za~uvalo od kal<~eny, a sedme zamahajle – to
hvost z kotrim maha.
– To bim n<}da nw odgadnul, yka ci to zagadka –
mu{troval {e Hto{ka. – Gutor dalwj.
– Druga zagadka menwj zbunxw, go~ vecej obecuw: to
gajziban. Von lw`e, caga {e po {inoh htori `elwzni, nw ma
du{u bo w ma{ina, alw vo`i du{i, bo vo`i lxdzoh.
– Tota ci zagadka naisce dobra i mogol som x znac da
som bul mudrej{i, bo i y mam vyzi zoz `elw`ivom, a i z
du{ami tih kotrih zberame po ul<coh ked {e zmerknw, a ked
voni nw poscekax. Tota treca mi calkom nwrozuml<va. Yk
mo`e take daco malx~ke, men{e od makovogo zarenka, a nw
zmescic {e pod lavku. [a pod ka`du lavku wst telqo mesta
`e dakedi pod nx skluba~eni i pes, i ma~ka, a mesci {e a`
i dawdno dzecko ked {e tam z n<ma sce bavic, abo ked {e
bavy na d`murki, ~i skrivax od star{ih, bo daco zavinwli.
– Rozumenw ma vecej boki. Ti rozdumuw{ lwm tak yk
vidzi{, a to treba rozdumac i o drugih prikmetoh ka`dej
stvari, nw lwm o tej co ci {e x spomina i co x vidno na per{i
popatrunok. Zlo`i{ {e zo mnu `e dim men{i od makovogo
zarna: taki mu zarna drobenki `e lwta yk hmarka z pari, a
probuj go polo`ic pod lavku, nw godzen {i, an< n<hto, bo prave
preto `e w lwgki i ceplwj{i od vozduhu drape {e gore.
– No ked tak, vec ci `i~im naj bi {i cali `ivot spa-
tral stvari i z nwvidl<vogo boku. Odberam od ce strah pred
nwpoznatim i nwysnim, bo to toto co gamuw lxdzoh kotri bi
in{ak mogli velqo vecej poscignuc u `ivoce. Nw boj {e
od stra{nih pripovedkoh, voni lwm dokaz `e lxdze velqo
kojco nw znax, a od nwpoznatogo {e lxdze boy. Nw pocerpaj
i nw odstupaj n< pred ~im, viprobuj svojo moci i
sposobnosci yk {i ih viproboval tej noci, ta {e z tobu
budu ce{ic i tvojo rodi~i i tvojo priytelw, a tvojo
nwpriytelw ci nw godni n<~! – vigvarel to Hto{ka i nwstal.
I n<}da go vecej Vasilqko u svo<m `ivoce nw stretnul,
an< u snu, an< na yvi. @elwzni kolq~ata ostali lwm
28
31. pripovedka z jogo dzecinstva, a ked virosnul velqki i
narukoval, tedi {e zorvala velqka pvetova vojna. U nwj {e
von vikazal yk barz {meli voyk, ta go posle vojni zatri-
mali i vi{kolovali za pilota. Dlugo lwtal po dalwkih
visotoh, obi{ol {vet i vidzel vel< ~uda, alw mu zanav{e
ostalo yk najvek{e toto co do`il wdnej majskej noci u
vlasnim valalw, ked go na velqku spokusu polo`eli
@elwzni kolq~ata.
29
32. ZAKUTNA BABA
Ked {e z obisca star{i rihtax pojsc, povedzme, do
Kocura na Kirbaj, abo do Dxrdqova na Velqku noc, bo {e
tam, yk u` znace, toti {veta slavy na in{aki datumi,
najdze {e dahto hto zna pogubic dzecku vozbudzenw pre
o~ekovanw putovany. Star{i {e upinax potolkovac mu ~om
prave teraz nw mo`e i vono pojsc: `e w prehladzene, `e nwt
mesta u avce, `e toti tam, co {e do n<h idze, nw max mali
dzeci ta mu budze dopito, bo {e nw budze mac z kim bavic.
I tak u` hto zna co {e vidumuw, lwm `e bi {e go odbilo od
dragi.
Bri}a to, alw to v{e tak bulo, lwm {e toti bri}i skorej
in{ak ri{ovalo. Za toto bula u ka`dim mesce zadlu`ena
yka{ bridka, stara, i stra{na baba, znali x opisovac yk
pravu bosorku, nosatu, a` `e wj z wdnej bradavki na verh
nosa ro{nx vlaski, `e w baxsata i a` `e ma d`obaci vlas-
ki na bradi ta bar`ej zdabe na d<da, yk na babu. Zna {e, vona
u cmim, ~arnim, oblw~ena, zagulyna do {trikanej hustki i
ogepana do husto~ki za glavu kotra zavyzana na pi|ok, a to
zna~i tak `e wj nad ~olom stir~a yk dayki ro|ok, to vam
tak prelamana husto~ka `e w na trougelqn<k na verh ~ola,
spod htorogo stir~a {ivo-`ovti masni vlasi.
No, ta, ked dawdno dzecko barz scelo pojsc vidzic yki
to, napriklad, slavni kocurski kirbaj, vecka {e mu poved-
lo `e budze mu{ic totu istu babu pobo~kac, a vona go
oblapi i do plwca mu poucera svoj dlugi i gerbati, a
smarkati nos. @e to wj obovyzkovi pozdrav ka`domu hto
per{iraz na|ivxw toto mesto, take daco yk uhodn<ca.
Drugi raz {e u` putovac moglo bez togo.
30
33. Ked Irinka bula i|e barz malka, bula lxbopitl<va i
scela isc v{adzi dze drugi i{li. Nagoda bulo pojsc na
svadzbu do Kocura, alw wj rodi~i takoj potolkovali yki wj
zadatok za per{u na|ivu. Nwzlxbelo {e wj toto, ta {e
po~ala a` i predumovac. Najbar`ej verela babi `e x nw
pospreveda, ta {e wj, ked x baba ukladala, dopitovala:
– Babo, nw ci}an<ce mi? Naisce {e to tak mu{i?
– Mu{i, dzecko mojo – u{u{kovala x baba i o{miho-
vala {e.
– Alw babo, ti bula dakedi u Kocure?
– Gej, bula som i|e ked som bula mala, z mox maceru i
ocom – pre{ve~ovala x baba, postala pri nwj dok nw
vimodlwla “O~ena{” i “Angel~ku moj”, ta po{la po svowj
roboti.
– Babo, a yka bula tota baba co {i x mu{ela pobo~kac
u Kocure – predlu`ovala z pitanymi Irinka za
fri{tikom.
– Ga, taka `e som {e od nwj barz zlwkla i, co naj ci
povem, dlugo som {e zrivala pred spanqom posle togo yk
som {e vracela z Kocura.
– A barz ce scisla ked ce oblapela – dopitovala {e
Irinka, kotra barz nw lxbela yk x v{e posciskala macero-
va {estra ked pri{la do n<h z Dxrdqova na Kirbaj.
– Yj, bome barz – gvarela baba – a` mi kosci popukali!
Irinka bi {e a` stresala ked zadumovala yk to ma vipa-
trac ked ce taka wdna zagulyna i baxsata baba oblapy, ked ci
pukax kosci, a ti x ma{ i|e i obo~kovac dok vona ucera nos
do tvowj novej {matki, do kotrej ce priberax ked idze{ na
goscinu, abo na svadzbu. Ta ked vidzela `e mac i ocec {edax
do ~ejzi, porihtani na dragu, an< wj nw bulo `alq `e x nw
vodza, an< nw zavidzela star{ej {estri `e {e pi{no
zmescela na sic medzi maceru i ocom. Vona ostala z babu
doma u ci}urnosci, a z babu ostac doma, yko{ bulo i kras{e
yk ked tu buli {icki, bo vec mogla buc “babova wdin<ca”, yk
x baba znala rozmazovac tedi. Ked nw bulo maceri, baba, x
vera, nw pratala yk vona, rovno po daykej roboti: ta prinw{
31
34. toto, ta odnw{ gevto, be` and< yv naj ohabi za nas kanti~ku
mlwka dok podo<, ta odnw{ do su{eda ro{tu co zme x
po`i~eli, ta v{e take daco. Babi lwm dakedi nakrucala
rendi na civku ked tkala kerpari, abo {edzela pri nwj dok
vona spu|ovala klo~e na pokrovci. Okreme lxbela ked u`
pri{lo do togo `e baba po{ila pokrovci i na n<h krajom
vipisovala dva lilovobelavi smu`ki, zoz |eto~ku kotru
ma~ala do rozpu|enih pacero~koh prinw{enih z apatiki.
Raz {e wj udalo tawmnw v`ac zarenko z tih pacero~koh, alw x
{icki {vidko odkrili bo dothla palwc z }ambami ta wj
poliloveli, a i palqci wj vec buli dlugo, dlugo kafovo, yk
i d<dovi od kureny ba}ova.
– Pofojtuwce i mnw i toti dzeci z tim ba}ovom –
dudrala baba pre jogo kurenw, a Irinka sanovala d<da, bo
znala yk to ked {i vadzeni, alw an< sama nw lxbela smrod z
ci}ara.
– A ti nw zna{ n<~ mudrej{e lwm vodzic starosc co y
robim, prava {i zakutna baba – nw ostaval wj d<do dlu`ni.
– Udyn, nw mudrujce, alw pozametajce dvor i dra`ku na
ul<~ki z metl<novu metlu – nw ostavala mu an< baba dlu`na.
– U` w s~uhana od telqogo zametany! – vigvaryl {e d<do.
– Napravce novu, {a tam vam metl<na – oddudrala bi
baba, ta odhodzela za svox robotu, a roboti v{e mala.
Znal d<do dlu`ej podudrac `e baba vodzi cudzi bri}i,
a ma nadosc svowj roboti kotru nw star~i pokon~ic, ta naj
go ohabi na mire.
Irinka dobre zapametala `e d<do ~asto gutorel babi `e
w yk zakutna baba i to {e wj barz nw pa~elo. U svowj glavi
yko{ povyzovala totu babu co stre`e ~i dahto per{iraz
uhodzi do valalu, zoz zakutnu babu htora biva u Babinim
kutu, od ~ijogo besa pocerpali {icki Keresturci, a
najbar`ej toti na Medw{u i Seli|u dze buli poly kotri
per{i stradali ked {e dzvigla hmara z Babinogo kuta.
Zapametala zastarani ocovo i macerovo popatrunki na tot
bok i yk x i {estru urucovali do ko~a i drin}ali domu `e
bi scigli skorej zaporu.
32
35. Posle takih pocerpanqoh naisce znala naisc velqka
bury, z kamencom, vitor lamal konari, no{el bradla zoz
{enom i slamu, a najgor{i bul strah kotri vo{ol medzi
lxdzoh ked {e to, a tak bulo naj~astej{e, slu~ovalo u
tla~idbi. Toti co nw postar~eli poko{ic, bali {e `e im
`ito zbiw na nogoh, toti co poko{eli, bali {e `e im
rozruca maradiki i poroztresa snopi po polx, a toti pri
tre{ki, ponaglyli co skorej snopi `ita prepu|ic prez
ma{inu `e bi {e z klaskoh vidvowlo zarno na hlwb, yk
gutoreli, `e bi toto zarno co skorej bulo u mehoh.
Alw, dn< tla~idbi, go~ znali buc prervati z burx, dze-
com buli i najkras{i: na mehoh zlo`enih pod konk dok ih
hlopi nw pono{a na pojd, to bulo dzecinske carstvo, turn<
z naskladanih mehoh postavali palati, ma}azini, dutyni, ta
u` co {e dzecinska mriy zdogadla, a baviska ~asto
zakon~ovali tak `e zunovani dzeci, od dnqovej goru~avi,
begany za tre{ku i vozbudzeny pre tla~idbu u obiscu i
su{edstve, sladko pospali ta ih rodi~i taki zamurckani
lwm pouno{ovali na poscel<, bo ih sanovali budzic.
Irinki n<yk nw bulo ysne yk to na tim {vece wst wdna
spodoba kotra u sebe ma take zlo i taku moc robic stra{ni
stvari, yk co tota baba u kuce hotara co posila kamenwc i
burx! Hto wj lwm to dopu|uw stra{ic dzeci co scu pojsc
na kirba< i {veta do rodzinoh po drugih valaloh. Ked tota
osoba baba, zna~i `e i vona mu{i mac unu~ata, ozda ih
lxbi i im w mila, a nw zla. [a baba, duma Irinka, to
hto{ka co unu~ecu dava per{u ceplu, megku buhtu, a do nwj
do stredku dze skoro previdna dzirka, kladze `imni kajsov
mad`un htori sama navarela. Wj baba a` ka`de rano zbera
skorku z mlwka u wj {olqki, go~ {e mac vadzi i z wdnu i z
drugu preto `e, yk gvari, vona x u~i wsc {icko {orom, a
baba x rozmazuw! Na babovim fartuhu najkras{e zaspac
dok {edzi za kudzelx na patki. Baba i vimece bud`ak, i
nasklada daskelqo ~utki, naj {e Irinka u n<m z n<ma bavi,
tam wj doda i|e i sma~ni po}a~ik zoz {kvarkami, kotri
lwm co vicagla z peca.
33
36. Ked `e wst nwdobri babi, Irinkova si}urno nw. Wj baba
naisce nw zakutna baba: nw dayka taka co {edzi u kuce, a z
kuku maha na dzeci co {e do nwj zadzerax.
– Babo, y vidzela wdnu Zakutnu babu – gvarela Irinka
svowj babi ked raz pri{la zoz ovodi.
– Ta dze, sinu moj? – opitala {e baba.
– Tam za ul<~ku, ked {e skruci do nas.
– A – vona! Tota baba naisce nw mo`e zrobic n<komu n<~
stra{ne – blagala Irinku baba.
– Gej mahala na hlapcoh co i{li tamalq, i co{ka za
n<ma kri~ala – dokazovala Irinka.
– Dzecko mojo, to {e nw uprekosci star{im lxdzom, bo
voni {e vec mu{a dayk bran<c – probovala x baba privesc }u
rozumu. – Na sobotu mi dva pojdzeme na piyc i pojdzeme
opatric totu babu od kotrej {e bo<ce. To moy andy, vona bula
odata za d<dovogo brata, teraz w sama, alw w dobra `ena, uvidzi{.
I naisce, vsobotu ru{eli unuka i baba na piyc, pri-
brana Irinka, z velqku ma{lx zavyzanu na boku tak `e wj
kandrasti vlasi nw padali do o~, a baba vivyzana u ternovej
husto~ki i z ko{arku u rukoh. Per{e otvoreli kapurku
babi za kotru Irinka i wj pajta{e dumali `e to tota
Zakutna baba. Na seku, ogrivaxci {e na slunku, na
stolq~ku {edzaci, do~ekala ih o{mihnuta stara `ena,
naisce z kuku u rukoh, na kotrih {e vidzeli pegi od
starosci i belavi `ilki na visu{enej skori. Irinka {e
spo~atku bala pribl<`ic }u tej `eni, alw, kus po kus, ked
{e }u nwj ozvala i ked vidzela yk baba zoz nx kra{nw
be{eduw, pribl<`ela belavu {amlo~ku na kotru wj ukazala
starenka rodzina i po~ala visluhovac.
– Irinko, pojdze{ sebe naoberac {l<vki – ponukla wj.
Irinka po{la i naoberala do miso~ki dozreti sladki
plodi, {edla i po~ala wsc. Vec ked {e wj baba opitala:
– Ostanw{ tu dok {e y nw vracim zoz piycu? – a Irinki
bulo calkom normalne odvitovac:
– Ostanwm – zabuvaxci `e {e dakedi bala i pribl<`ic,
a nw i|e i buc z totu `enu.
34
37. Po{la baba, a Irinka stanula do be{edi zoz svox
doma{nx:
– Vi nw Zakutna baba? – od{melwla {e wj opitac.
– Nw – o{mihla {e baba – alw ci vipripovedam
pripovedku o nwj ked sce{.
Nwt take dzecko kotre bar`ej lxbelo pripovedki od
Irinki, ta {e takoj namescela sluhac.
– Zna{, mi gutorime `e to Zakutna baba, bo vona biva u
na{im kuce, u stvari u kuce na{ogo hotara. Mo` povesc `e
to wdna `ena kotra ma velqo dzeci, a toti dzeci yk i {icki
dzeci co ro{nx na {lwbodi, na polqoh, a wst ih velqo u
obiscu, barz nwsta{ni, zakukux do ka`dej dziri, muryx
{e u ka`dim yrku do mutlynki, zberax gn<zda zoz
najvis{ih i najgrub{ih drevoh. A to {e barz nw lxbi
stra{nomu {arkanqovi. Von trimal `e cali hotar jogo i
barz mu zavadzali babovo dzeci, a u` tedi, davno, mal za
slu`n<cu wdnu staru bosorku, ta wj rozkazal, naj ih vona
zavra~a, naj ih pretvori do pticoh, naj budu taki yk vrani
`e bi ih a` i lxdze v{e oganyli. Go~ su yki nwsta{ni, ta
go~ vipatrax yk ptici kotrih n<hto nw lxbi, <h mac ih zato
najvol<, yk co ka`da mac lxbi svojo dzeci. Vona ih i bran<
od {arkany yk zna i mo`e. Ve~ar ih dovoluw pod svojo
{iroki sukn<, ta ked voni pridu domu vona toti sukn< pre-
ruci prej} n<h i lxdze dumax `e {e to z Babinogo kuta
dzviga ~arna hmara, co gro`i <h polqom. Tedi su zlwknuti i
odgra`ax {e na Zakutnu babu. A dzeci pod macerovima
suknymi i sami zlwknuti, |upeni ~ekax naj prejdze
{arkanqov bes. Von {e rozbegnw za n<ma ked mu dopiw <h
galajk, scel bi ih pooganyc, alw, voni mali i {vidki, a von
stari i ~e`ki, u` ma i regomu u nogoh, bo tam kadzi `iw zna
buc velqo vodi, i nw mo`e ih zdogon<c. [arkanq zna tak
barz {e rozgn<vac, `e a` riga z noz}roh ogenq, a ri~i tak `e
lxdze ~ux `e to gromi girmy i treska. Z pazurami maca po
cmoti, ta z tima svo<ma nohciskami ~asto rozpare babovo
sukn<, ta {e z n<h na valal zlww di`d`. Dakedi {e tak
zbe{n< od gn<vu `e {e od togo jogo besu di`d`ovo kapki
35
38. mar`nx do lydovih kulqkoh. Vec von rozka`e bosorki naj
z n<ma z paridx cilxw do dzecoh Zakutnej babi, a sam ih zoz
garsci rozrucuw dookola po polqoh. Lxdze gutory `e pada
kamenwc, ta ked toti grudki vek{i i ked ih wst velqo,
{icki {aca znax buc posle bur< co x {arkanq vivolal,
zbiti do `emi.
– Posle takih burjoh poly vipatrax smutni. [icko
puste, lwm mo` vidzic yk rozbegnuti drobni dzeci
Zakutnej babi d`ubkax i zazberux konar~ki i hroba~ki.
– Slu~uw {e, go~ ridko, `e lwto prejdze bez kamencu,
`e {arkanq taki zadihl<vi, `e nw mo`e zalydzic di`d`.
Tedi dzeci hodza za kosa~ami i zberax klaski, a zarna co
{e visipux za kosa~ami zoz prezretih klaskoh, zberax
ger~ki i mi{i. Svox ~asc uhvatnx i drugi polqovo
`itelw, `elwni kon<ki i `abki.
– Tamalq, odkalq Zakutna baba, i dzeci z valalu lxby
pojsc. Nwdalwko be}elq, ta u n<m lapax ribki, zdzivax ih
na {par}u, no{a svo<m macerom naj im ih upra`a, lwbo naj
im z n<h navary papri}a{u, ~i ribovej x{ki. Dok `ito
i|e nw sko{ene, na nqgo napadax i vel< ptici z hotara, a
najvecej toti ~arni, do ykih {e pretvorxx dzeci
Zakutnej babi. Lxdze ih pla{a i zoz stra{idlami i zoz
kerepkadlami, ta a` i dzeci znali prisc do pomoci trepac
do daykej starej sudzini. Alw najlwp{i ratunok – co sko-
rej pozvo`ic do bradloh po dvoroh.
– Nw tak `e lxdze nw znax `e toti ptici znax buc has-
noviti, bo ~isca poly od ri`nih ~kodl<vcoh kotri bi {e
barz namno`eli i skorej yk lxdze pozberali plodi <h
roboti. Alw zna`e im nw pravo ked vidza yk im dawdna ptica
lapi kur~e, ~i vipiw vajco ked kura zidze z gn<zda. Ka`de
{e bori otrimac u `ivoce tak, yk mu jogo priroda gutori.
Irinka {icko toto sluha z roznytima ustami:
– Y to nw znala!
– No, vidzi{, dzecko mojo – gvarela stara `ena – `e
{vet nw v{e tak vipatra yk go mi vidzime, i `e nw mo`e{
osudzovac podobi i lxdzoh lwm po tim co {i raz-dvaraz
36
39. vidzela, abo co {i koj od kogo ~ula. Toto od ~ogo {e boy,
lxdze prevel<~ax, bo {e im vidzi `e ked daco uka`u co
stra{nwj{e, max opravdanw bac {e od nqogo. Ked daco nw
rozumime od nqogo stran<me.
– Y {e od vas vecej nw bo<m – gvarela zadumano Irinka.
– Ma{ pravo – odmahla z ruku starenka `ena. – Ked bi
ostala `iva moy dzivo~ka Femka, y bi teraz mo`ebuc mala
taku unu~ku yk ti, zoz nx bi do mnw prihodzeli wj
pajta{ki i odo mnw bi {e dzeci nw bali, a i y bi bar`ej
zvikla na n<h.
Ked {e baba vracela z piycu i povolala Irinku, vona
lwm podsko~ela, rozbegla {e }u kapurki, a vec {e oglydla i
vracela:
– Andqo, scece naj y budzem i va{a unu~ka. Mo`e? –
oglydla {e }u svowj babi, glwdaxci u wj poglydze
potverdzenw `e z tim vlasnej babi nw prevredzi. Baba {e
o{mihla, poglaskala x po vlaskoh, zmahla z ruku svowj and<
i gvarela:
– Yk vidzice, andqo, ostali zme rodzina!
37
40. ^ARNI TAOK
Mac i ocec mali trojo dzeci: Gan~u, Slavka i Gelenku.
Mali voni i babu Marx i d<da Vasily z kotrima prez dzenq
ostavali i kotrih ka`dogo ve~ara modlwli naj im daco
vipripoveda. D<do Vasilq znal velqo krasni pripovedki,
alw to buli taki stra{ni pripovedki `e u n<h u`ival lwm
Slavko, bo von lxbel ked {e be{edovalo o tim yk dayki,
tam, xnak pobedzoval i ri`ni `virini u cmih lwsoh i
dayki voykoh. Skoro `e a` u`ival u gaboh strahu kotri go
obn<mali ked glavni xnak zamahoval zoz {ablx odrezac
glavu {arkanqovi, abo odnyc carovu dzivku z pazuroh
daykogo stra{idla, dok dziv~ata vi|ali i ucagovali glavi
pod perinku.
Baba Mary pripovedala pripovedki u kotrih bulo
velqo rusalki, dawdna princeza i na koncu, i dawden princ.
Vona znala velqo pripovedki o svytih i o ~asu ked Hristos
hodzel po `emi. Dabome, to {e pa~elo dvom dziv~atom i
v{e sceli i|e.
Ked bi babi u` dopilo pripovedac, znala prejsc na
totu staru {pivanku:
^arni ta|ok lwci, z kridelkom trepeci,
do oblakoh durka, v{adzi dze wst dzeci.
Htori u` pospali, tih von i nw ru{a
a htori nw po{py, z ta|kom lwtac mu{a.
Tu bi da}dze dvojo mlad{i pospali, a Gan~a, yk
najstar{a, v{e ~ekala i ostatok pisn< htora gla{ela:
38
41. Za gori za lwsi, dze `ix rusalki
tam ih budu gombac na zlatnej gombalki.
O ^arnomu ta|kovi pripovedalo {e i vodnw, a znali o
n<m i drugi dzeci, alw {icko to bulo yko{ik ta<nstvene, ta
ked {e dzeci pitali rodi~om, abo go~ komu star{omu, o tej
nocnej ptici, voni lwm odmahovali z ruku i odbivali
pripovedac yk ked bi {e i sami starali `e bi o tim nw roz-
dumovali, `e bi dayk nw pobanovali.
I, nadumala Gan~a `e {e budze pravic `e zaspala, ta ked
rodi~i poga{a {vetlo vona do~eka ^arnogo ta|ka. Okreme
x korcelo yk budze vipatrac tota obecana zlatna gombalka.
I naisce, ked u` i me{ac za{ol za su{edovu hi`u, ked
psi ucihli, a koguti i|e nw bulo ~uc, naraz {e oblak, na
kotri {e pripatrala, zacmel yk ked bi go prikrilo dayke
velqke, ~arne kridlo. Gan~a an< nw vidzela yk, alw
po~uvstvovala `e lwci, kolo uhoh wj prehodzel {vi`i
nocni vitrik, a nad nx {e naginali gvizdi, dawdni o{mih-
nuti, a dawdni za~udovani. Vona {e trimala za pticu na
~i<m hribce roslo mocne ~arne pirw, i naginala raz na l<vo,
raz na pravo, u ~udu rozdumuxci `e vidzi lwm dalwki
{vetli to~ki pod sobu, co ozna~ovalo `e nadlwtux valal,
abo dayki sala{. Lwtali voni tak, a wj lxbopitl<vosc
rosla, bo po~uvstvovala `e pod n<ma cmi verhi drevoh,
medzi kotri nwodluga ptica z nx zlwcela. Bulo to
viker~ene mesto u stred lwsa, dze {e na stredku, na
me{acovej {vetlosci bl<|alo striberne ozero, a kolo
ozera velqo prekrasni dzivki, u previdnih bilih {matoh,
z dlugokima vlasami. Dzivki nw kra~ali, alw trepeceli nad
bujnu travu na pobre`x ozera. Dawdni z n<h {e oplxsko-
vali u ozeru, skakali i rozmahovali z rukami, kvi~ali od
radosci, a dawdni {edzeli i z instrumentami u rukoh co
zdabali na }itari, provadzeli wdnu co {pivala tak `e {e
Gan~i vidzelo yk ked bi to bul angel. Lwm n<yk nw rozumela
slova pisn<, a vec pohopela `e nw rozumi an< slova z htori-
ma {e rusalki ozdzivali wdna }u drugej.
39
42. – To rusalki – podumala Gan~a.
Dva rusalki kotri do tedi tancovali, polwgko {e vikru-
caci sami kolo sebe, pri{li }u nwj, v`ali x za ruki, ka`da
z drugogo boku, i odvedli na po~atok lwsa. Tam x oblwkli do
bilej {mati, lwgu~kej, yk ked bi x vitkali sami lepetki,
roz~esali wj dlugoki zlatni vlasi, polo`eli na verh glavi
ven~ik viviti zoz pahnycogo kveca, a vec, yk ked bi bula
pire~ko, oddzvigli x od `emi, no{aci x medzi sobu.
Z wdnogo grubogo dreva na druge, bul rozcganuti
{trand`ok, a na jogo stredku vi{ela privyzana gombalka.
Naisce, zlatna! Rusalki polwgko spu|eli Gan~u i
namesceli na gombalku. Vecka per{e pomali, a vec v{e
mocnwj{e zagojsali x vwdno z gombalku i vona {e po~ala
gojsac, lwtac napredok i nazadok, tak `e wj dlugoki vlasi
polwgko vicinali po wj rozgorucenej tvari, pahnyci voz-
duh wj bil do l<coh, ta {e wj vidzelo, yk ked bi kolo nwj
lastari daykogo kveca oblwtali. [icko toto x zdogadovalo
na ~uvstvo htore zapametala ked x na su{edovej
kol<mba~ki, zavyzanej na wdnej visokej starej gru{ki,
zagojsala wj najlwp{a pajta{ka Gelenka.
– Dze teraz Gelenka – podumala u sebe i u per{oh
po~uvstvovala yke{ nwlagodne trepecenw. – Ked bi me lwm
vidzela yka som pribrana, yk lwtam, a nado mnu {e sipu
gvizdi, padax po mnw yk ked bi me dahto posipoval zoz
stiblom, kolo mnw rusalki {pivax i ponukax mi o{vi`ic
{e zoz sma~nu x{ku z ovoci yku som poteraz n<}da nw
sko{tovala.
Umilni glasi rusalkoh, n<`ne rovnomirne kol<sanw i
{vi`i nocni vozduh kotri {e {irel z lwsa i nad ozerom,
vipolnqoval wj nos zoz pahotami. [icko toto zano{elo
Gan~ov rozum i vona {e calkom opu|ela dumaxci `e {e
nahodzi u rax, i `e toto co ~uvstvuw to toto bla`enstvo o
kotrim lxdze pripovedax `e ~eka na {ickih kotri ~esno
i bogobojno `ix.
Tirvalo to tak wden ~as, a vec {e u Gan~ovej glavi
po~ali zbivac ri`ni dumki. Raz podumala `e wj na tim
40
43. krasnim do`icu budu zavidzic {icki kotrim o n<m budze
pripovedac, a vec wj prez glavu prebeglo pocerpanw:
– A ~i {e y voob|e vracim dakedi domu? I kedi?
Noc bula naisce podpolno ~arivna. Olenka mu{ela
sama sebe pripoznac `e {icko co do`ila bulo naspravdi
prekrasne, yke sebe an< zadumac nw mogla. Nw mala prig-
varku an< na spravovanw rusalkoh kolo nwj, zamerkovala `e
{e starali zabavic x: {pivali, tancovali, doru{ovali x,
ked bi tak, gojsaxci {e, nalwtovala kolo dawdnej,
o{mihovali {e na nx umilno. [icko vona to dobre
vidzela na me{a~kovej {vetlosci za kotru an< u
av}ustovskih ve~aroh ked {e dakedi prebudzela i popa-
trela do ysnogo oblaka, o{vicenogo zoz lwtnx nocnu {vet-
loscu, nw mogla an< veric `e w taka mocna i isto~asno taka
~arivna `e vipatrala yk dayki nwpreprepovedzeno krasni
son. I {icko na co popatrela bulo take yke zadumovala ked
wj d<do lwbo baba pripovedali skazki u kotrih princezi
buli straceni u lw{e, a princove ih prenahodzeli i
o{lwbodzovali.
Na htoru lwm rusalku popatrela ka`da wj bez slovoh
umilno odvitovala z o{mihom, potverdzela privit popa-
trunku zoz ruku, zmahla zoz {alom do htorogo {e okru-
cala, a htori bul i|e lwg~ej{i od sukenki do htorej x
oblwkli, abo dawdna z n<h mesto pozdravu na nx rucela
dayki lwmco stargnuti kvitok. O wden ~as vidzela kolo
gombalki tepih zoz kvica. Mu{ela pripoznac `e {icko
toto na co patrela: trepecace bl<|ace ozero, zagojsani
koruni visokih drevoh, rozkvitnuti ~eryki kolo
pobre`y, bili ladqo~ki na kotrih bulo daskelqo rusalki
zoz ykima{ik tamburkami u rukoh, prestarti partok na
travi co ponukal ovoc kotrej {e na lupi vidzelo yka w
x{kovita i sma~na, kan~ovi zoz {vi`im sokom i vodu,
tacni z drobnima kola~ikami, muzika, tanwc – `e {icko
take `e {e nw moglo u n<m nw u`ivac.
O wden ~as Gan~i {e vidzelo `e to u` dosc dlugo
tirva.
41
44. – Y bi domu! – formovalo {e u wj {ercu `adanw.
]u nwj pristupela najbl<z{a rusalka, yk ked bi ~ula wj
dumku, z lwgku ruku na hvilqku zastanovela gombalku i
{epla wj na uho:
– Nw budze{ banovac za {ickim tim?
Olenka zacerpla, spoznanw `e hto{ka ~ul co duma,
zakormacalo wj co{ka yk strah u du{i.
– Mo`em za {ickim tim banovac, alw to budze velqo
menwj yk co me teraz mu~i `adanw za domom – predlu`ela
vona dumac nw obavaxci {e, alw a` i nazdavaxci {e `e
rusalka pre~ita i toti wj dumki.
Medzitim, na pa`ici pri ozeru n<hto nw obracal uvagu
na toto co duma i co `ada. [icki {e spravovali yk ked bi
ob~ekovali `e vona vecej n<}da nw zosce napu|ic toto
mesto. @e {e odreknw svojogo doma, rodi~oh, bratoh,
pajta{koh i calej rodzini.
– Kra{nw mi tu, alw y bi domu – znova {e wj formova-
lo `adanw i|e mocnwj{e.
– Toto ci `adanw otadz n<hto nw mo`e spoln<c – ~ula
{epot na uho drugej rusalki kotra nadlwtla nad wj gombalku,
ti` x na hvilqku zastanovela i napowla z novim sokom.
– Ta ~i y vecej n<}da nw uvidzim svo<h rodi~oh i svo<h
najmil{ih? – prebudzelo {e u Gan~i co{ka co x bunwlo,
co ~uvstvovala yk co{ka gorke i nwpriwmne.
Vidzela Gan~a yk rusalki co {e po{vidko pozberali
kolo nwj na sebe popatrax, bulo o~ivisne `e bi x sceli
poce{ic. Alw an< <h namaganw, an< ponuki zoz {ickogo co
bulo porihtane za zawdanw nw ubla`eli Gan~ov nwmir. Lwm,
tak, na hvilqku yk ked bi go pocisla, a i vec bi von oznova,
z i|e vek{u mocu vipl<val na poverhnosc.
– Co som porobela, odrekla {e svo<h?!– po~ala x lapac
pan<ka.
– Mi ce tu nw privedli – gvarela wj wdna rusalka co
vi{la zoz ~amca nwdalwko od nwj.
– Znam, privedlo me tu mojo `adanw – podumala Gan~a
– alw hto me vraci?
42
45. Kus pokus, {icki ladqo~ki z ozera poprihodzeli }u
pobre`x i do n<h pomali po~ali uhodzic rusalki. Ka`da
mala daco u rukoh z togo co bulo porihtane za zawdanw i
zapivanw. Pa`ica u{tred lwsa kolo ozera {e pomali
pra`nwla.
Gan~a po~uvstvovala yk wj po~ina buc `imno u tej
lwgkej sukenki kotru wj dali rusalki i po`adala {e
vracic do porhetovej nocnej ko{ulqki, kotru wj za spanw
u{ila wj mac.
– Yj, yk mi u gevtej mowj ko{ulqki v{e priwmno i
ceplo – podumala. Ej, co bim dala ked bi som x znova zdza-
la na sebe? – po`adala i zdihla zoz {erca.
Yk znak `e x ~uli, daskelqo rusalki kotri {e u` pen-
drali do lad< {e oglydli na nx, zlwgli z plwcami, zmahli
na nx i vo{li do lad<.
“Voni me tu ohaby samu” – naraz wj {vitlo u glavi. –
Co y budzem u stred noci tu sama?
– [icko to stvar tvojogo `adany. Mo`e{ prisc zoz
nami do rusalkovogo carstva, a mo`e{ ostac tu, abo {e
vracic domu – dorucela wj ostatny rusalka kotra ostala na
pobere`x pozberac partok na kotrim bulo wdzenw i zapi-
vanw.
– Nw mo`em z vami, a nw scem an< sama ostac – bunwlo
{e {icko u Gan~i.
Rusalka {e an< nw oglydla, lwm prej} plwca dorucela.
– Yk {i znala prisc, tak {e budze{ znac i vracic.
Gan~u u` lapela rozpuka, ru{ela {e `e sko~i zoz
gombalki, alw vona nw mala totu lwgkosc ru{any yk rusal-
ki, ta spadla na travu na kotrej {e u` lapala rosa pred
{vitanqom.
Vderela z glavu do koreny dreva, alw skorej yk stracela
svidomosc zvre|ala u sebe:
– Mamo~ko moy, gibaj po mnw, vrac me domu!
Nw zna kelqo lw`ala na travi kotra postavala v{e
`imnwj{a i vla`nwj{a. Wden ~as tak lw`ala bez svido-
mosci, a vec yk ked bi x za plwca hvaceli dayki mocni
43
46. pazuri i yk x no{a get ponad valali, lwsi i poly, varo{i
i gori. ^uvstvovala vitor yk wj gvi`d`i kolo uhoh, yk wj
lov}ax nogi i ruhi, yk wj pirha sukenka i yk ~mi}ax po voz-
duhu wj dlugi vlasi. [erco wj bilo yk dayki bubenq kotri
naviscuw novosci, premenki, ~asi htori prihodza, od
htorih {e pocerpa, alw kotri nw mo` obkerovac. U n<m
odgukovalo lwm wdno:
– Do-mu, do-mu, do-mu!
Od togo ritma {e wj zatkali uha, po~alo brun<c u glavi
i {icko {e zacmelo. U tej cmoti lwm bulo ~uc yk mahax
kridla prez vozduh i yk {e nwodluga spu|uw na `em. Yka to
radosc bula ked {e na{la na `emi. Bula to <h zagrada, a ked
{e pooglydala, vidzela `e {edzi u stred betel<ni i to u
tej ~asci kotru d<do i|e nw poko{el. Do nosa wj d`obla
yka{ik travka i vona kihla.
– Ubil `e ce {vet, dzecko bo`e – ~ula macerov glas. –
Yk {i lwm vi{la zoz hi`i ked zme n<hto an< nw oseteli, a
an< bizme ce nw na{li da {i teraz nw kihla – glas macerov
bul i zastarani, i veseli isto~asno, go~ slova buli
mu{trovaci.
Gan~a u istej hvilqki osetela yk x dzvigax mocni
ocovo ruki i no{a. Bulo wj priwmno i ceplo od jogo cela,
~ula yk mirno durka jogo {erco u per{oh na kotri {e
oparla. I go~ wj bulo merzeno otvoric o~i i preveric,
znala `e na sebe nw ma vecej fatqolovu bilu {matu, alw
svox ceplu porhetovu ko{ulqku za spanw.
Pokly x ocec spu|oval na wj mesto do ceplej poscel-
ki prividzelo {e mu `e sebe po{pivuw:
^arni ta|ok lwci, z kridelkom trepeci...
44
47. NA VEPROVACKEJ DRAGI
Hto nw ~uval statok kolo dragi, tot nw zna yka to
bri}a. Kravi {e tam dze {mu pasc, a to na meter-dva zaros-
nutogo pasma kolo dragi, lwm muhavy, oglydax, odganyx z
hvostom muhi, a ked lwm kus skruci{ poglyd, povedzme
podlobe{ kerti~anku co na~ala {vi`u `elwnu travu,
probuxci d`obnuc do kertici co i|e pod roztresacu
gl<nu, htorej u stredku vipu~nwte yk bre|ok, ta dziru
kadzi {e kertica vihpala nw vidno – u` dawdna, abo i
{icki u kukurici, betel<ni, `itu, co u` na{ate na
polqoh kolo dragi. Na Veprovackej dragi ~uvac kravi dok
`ito nw sko{ene i|e i ~e`{e yk indzej, bo kolo dragi nw
pripu|eni {ir{i, zatraveni okrajki, a dze ih i wst,
vi}a`ena dra`ka. Nwt n<}dze an< pa`ici, an< {ir{ogo
dilqova, a okreme u tej ~asci hotara kolo dragi barz
ridko i dayke drevo `e bi {i pod n<m dakus odpo~inul od
slunka. Slunko zyri zna bar`ej pra`ic i yk vec u` vlwce,
abo ci celo i|e nw zviknute, ta ci goru~avu ~e`{e cer-
pic, biw po glavi ka`da zary yk vraci drociki, pred o~mi
ci {e muci, zognw{ glavu na hvilqku i ked x podzvignw{
pred o~mi ci trepeca ~arni plati. Prava pokuta, no. Ked
vec u` lwto zamocnww, i celo u` naviknute, ta mo`e{
begac – po pe~acim prahu, tak naj {e za tobu kuri, dzvi-
gac go tak `e {e z nqogo napravi hmara i n<hto ce nw mo`e
vidzic, yk ked bi ce obnyla gusta molga. Lwm `e ked {e
tota “molga” zlwgnw, yj tvo<m vlasom, rukom i nogom, a
oblw~ivo na ce nw mo` prepoznac. Ta ked {e ozno<{, a
vono po ~olw ~urki kadzi kapki i{li yk vipisani lini<,
za uhami napravene blatko:
45
48. – Mo` cviklu sadzic! – `ubrotala ka`di ve~ar
Jov}enova i Ykimova mac ked ih kupala u gordove co cali
dzenq stal pri studn<, porihtani prave za totu robotu.
Nw buli to ba{ Jov}en i Ykim, buli to i|e lwm
Jov}en~o i Ykim~o, co im bul zadatok napasac dva kravi i
celw kolo Veprovackej dragi. U stvari, zadatok bul
Jov}enov, volwl naj go tak volax, bo tak sam sebe vipatral
vek{i i va`nwj{i pred dva roki mlad{im bratom kotri
{e, ked go volali Ykim~o, nw gn<val. Ykim~o nw tak `e
mu{el isc zoz Jov}enom, alw sam scel. Bo, nwdosc `e go
volali Ykim~o, yk daykogo smarko{a, i|e go ~asto i
vihabyli zoz daykej roboti kotra go ozda prave preto `e {e
mu nw dali do nwj mi{ac, i najbar`ej pricagovala.
Ponukal {e prave von trimac {nur maceri ked pravela
gradki za sadzenw cibul<, kapusti, gra|ku, mauni ~i
kromplqoh. [potaxci {e do grudoh no{el u gar~i~ku
vodi ocovi }u gnox ked go kladol na ko~, bo go nadumal
rozvo`ic na polqo, ta ked bi scignul z polupraznim
gar~i~kom bo {e mu voda rozplxskala, i samomu {e mu nw
lxbelo, alw {e zato ce{el `e go ocec pohvalwl. Mogol u`
i do su{eda na sala{ odbegnuc povesc `e {e <h wdna kura
rozkvo~uw u n<h na gn<zdze pod {opu, ta naj na ve~ar pridu
po nx... Za Jov}en~a v{e bulo roboti, a Ykim~o v{e begal
za n<m:
– Idzem i y, idzem i y z tobu! – ponukal {e, dzekedi a`
joj~al naj go pri~eka, a vec bi finkal bo bosi nw znal
hodzic kri`om po scernynki, abo mu kopa~a vderela do
nogi, abo {e zaputal do ~ern<coh, ta go podrapali, abo
spadnul ked {e po{pocel na grudu. Jov}en~o v{e mal
bri}i z n<m: nw {mel go ohabic, bo bi zobral od maceri, abo,
i|e gor{e, od oca. Znal mu buc taka terha `e {e ozbilqno
nagn<val na nqgo, ta viba~el `e najlwp{e ked ma daco poro-
bic, zrobic to takoj, `e bi {e „tot mali”, yk go volal, nw
do~ul, i takoj {e zobral za n<m.
Wdna z robotoh kotru lxbel robic z Ykim~om, to
~uvanw kravoh. [aputrak, nw {aputrak, von {e pilqno
46
49. {potal po zarosnutim orubencu polqoh kolo dragi, ta
vwdno z Bojtarom stra`arel `e bi kravi nw uhodzeli
napasc {e na {acoh i napravic ~kodi na ro{l<noh, abo nw
daj bo`e, zduc {e, co {e znalo stac ked {e taki }aladni
yki su, dawdna krava spu|ela do mladej kukurici i napasla
{vi`ej mladej `elwnyvi.
Raz {e to, bome i slu~elo, ta calu noc i voni dvome
buli u hl<ve ked {e Ru`a zdula. Ocec begal po [vaba,
kotri {e od {ickih su{edoh najbar`ej rozumel do statku,
naj pridze ratovac mladu dojku. Jov}en~ovi ostalo u
pametanx za cali `ivot yke mu tej noci {icko vipatralo
stra{ne: cmota u hl<ve u kotrej Ru`a bolyco mur~i, oca co
bega kolo nwj zoz lampa{om, a okolo po muroh hl<va begax
cmi cin<, maceri co no{i kabli vodi bo {e ocovi vidzelo
`e ked pol<va zhorene bidlo ta mu odlwg~a, i na koncu, yk
~udno be{eduxci po ruski [vab {e vipituw ocovi co
{icko krava powdla, a ocec go vola naj pridze bl<`ej i naj
popripoveda dze {icko Ru`a pasla. Jov}en~o {e tre{e od
vecejn<stogo strahu: `e Ru`a zdohnw i vecej x nw budu mac,
a vona bula najkras{a krava htoru von u `ivoce vidzel i
od htorej ocec i mac ~ekali `e celyta popreda skorej yk
co {e ih odvedze na va{ar, a bome i od strahu `e yka mu
kara {l<dzi. Tu mu, prelwtovali dumki prez glavu –
mo`ebuc prejdze lwp{e ked Ru`a prezdravi, a o tim yk mu
budze ked, nw daj bo`e Ru`a zdohnw, nw pristaval an<
{tudirac. Odbival taki dumki yk dopiti konqski muhi.
Su{ed na klw~aco, zmirxxci kravu zoz cihu be{edu i
zoz dotikom {irokej dlan< po wj nadutim bruhu, omacoval
mesto popri mesta wj napnutej skori, na kotrej pre cin<
kotre rucalo {vetlo z lampa{a `ili visko~eni co wj vipa-
trali i|e grub{i i cmej{i.
Vec [vab zav`al stabilnwj{e mesto kolo kravi i u
jogo rukoh bl<snul o{tri i dlugoki no`, zamahnul z n<m,
i zad`obnul kravi do skori co {e od napnutosci a`
scen{ala dze{ka medzi lopatku i rebrami. Krava zmu~ala
od bolx, vir}la z nogami, yk ked bi scela stanuc i
47
50. sceknuc od togo cerpeny, alw [vab x pricisnul z kolwna-
mi i zastanovel. Mac mu dodala ru~n<k i von go prilo`el
}u dziri od no`a kotru pre polucmotu, an< nw bulo vidno,
ta rozkazal:
– To kapla rozprafce har~i~ok gorkej sol< i dajce
krafi naj popiw.
Yk mac to porobela, rozpravela u kablw gorku solq
htoru na |esce {vidko na{la na hl<vovim obla~ku i dala
kravi naj popiw, takoj hlapcoh polapala za ruki i vivedla
vonka, uvedla do hi`i i ulo`ela.
– Mamo, co teraz budze? – pital {e Jov}en, a Ykim~o,
stre{eni pre toto co vidzel, lwm vi|iryl o~i i patrel do
cmoti dok {e mu dybliki nw povi{ali na pavu~ajki, ta
zaspal.
– Ozda nam Bog pomo`e, ta budze dobre – blagala mac
Jov}ena, trimaxci go za ruku. – Nw staraj {e, tam ocec i
su{ed, voni znax co max robic, do rana budzeme vidzic co
budze.
Rano nakadzi stanul, Jov}en odbegnul do hl<va. Ru`a
stala mirna, ked {e Jov}en }u nwj ozval lwm na nqgo popa-
trela i jomu {e vidzelo `e priytelqski d`murkla na nqgo
zoz tima wj velqkima cmima o~mi kolo kotrih stir~ali
bili, o{tri pavu~ajki.
Za fri{tikom {icki buli ciho.
– Ru`u nw{ka ohabime u hl<ve, a ti merkuj yk ~uva{
Cifru i celw – pregvarel ocec, potverdzuxci ozbilqnosc
rozkazu durkaxci z verhom rogovih ~erenkoh no`a do
stola.
– ^erenka mo`ebuc z kravskogo roga z kravi co x
mu{eli zarezac bo {e zdula tak yk Ru`a – pre{lo
Jov}enovi prez glavu.
O dva dn< i Ru`a bula u dru`tve za napasanw, a
stra{ne do`ice kotre mogla zaplacic zoz vlasnu skoru x
nw privedlo }u rozumu. Znova {e kedi-nwkedi nadmanula
na `ito, kukuricu, abo na cviklu co rosli takoj kolo
dragi.
48
51. – Kime, gajde, vrac x, napravim ci paridx! – nagvaryl
Jov}en bracika.
^asto nagvarka pomogla, a yk dn< prehodzeli, nagvaric
go naj bega po grudoh i cernx, bulo v{e ~e`{e. Robic
rovno iste dopite i najtvardej{omu ~lovekovi, a dzecom
okreme, {icko i|e {vidko dopiw. Ta sebe dvome braca
vidumovali kolo kravoh baviska: u` prerucovali pruciki
prej} dragi, u` rozbivali kerti~anki z pal<cami, u`
lapali motily, u` praveli „parid<” zoz travki co na verhu
mala kvet yk male vreceno, a Jov}en proboval najsc travku
do kotrej, ked {e wj vicagnw stredok mo` duc, ta ~uc
melodix.
– Napravim ci pi|alku, ked navraci{ Ru`u – obecoval
Ykim~ovi. – To {e nw pravi, lwm vicagnw{ stredok zoz trav-
ki i duw{ – staral {e Ykim~o nw buc sprevedzeni.
Slunko i|e nw ukazovalo `e nwodluga poladnw, pomali
{e {mikalo po ysnim nwbe, skrivaxci {e gnwtka za
hmarkami co yk velqki nwfurmasti zaglav~ki z vati pl<vali
od Kerestura.
– Kime, opatq, tota hmarka zdabe na Mikolay – ukazoval
bracikovi na nwbe hmari kotri {e formovali, a vec
nwstavali.
– Yk Mikolay, ked nw `imno – pametal Ykim~o ~as kedi
Mikolaj hodzel.
Vidzel Jov}en `e take bavisko za Ykim~a kompliko-
vane, ta {ednul na orubenwc dragi i pripatral {e do dalwka.
Veprovacka draga vipatrala pusta, yk zabuta ~asc {veta. Po
nwj ridko prehodzel dayki ko~, bo `em kolo nwj uglavnim
pripadala tim co tam mali i sala{i, ta voni po tej dragi na
poly nw barz i{li. Gibalq do valalu nwdzelymi, abo z valala
na }encix z kotrej {e barz ridko odhodzelo, alw z kotrej i
Keresturci odhodzeli do {veta. Ta i ked {e putovalo,
putn<ka {e odvo`elo na ko~u zvi~ajno pozno ve~ar ked zoz
{veta scigoval gajziban i odhodzel dalwj, abo v~as rano ked
dahto scel odputovac u drugim napryme. Tedi bici}li i|e
an< nw bulo u valalw, gibalq podawdna, ta {e lxdze bez potre-
49
52. bi nw {potali po dragi. Preto `e draga }u Keresturu i }u
Veprova~u bula dlug{i ~as prazna hlapcom bulo i|e
dopit{e, ta im {e vidzelo `e bi bula radosna premenka, a`
i ked bi nai{ol piyni Guzder kotri sebe po{pivoval v{e
wdnu istu {pivanku:
Na veprovackej dragi, tam dziv~atka kra{nw
{pivali...
Togo dny ked bi vidzeli Guzdera hvalwli bi {e hlapci
ocovi i maceri `e znova vidzeli Guzdera, i `e znova
{pival istu {pivanku, i `e znova nw mogli rozumic yk
{pivanka dalwj idze, bo {e {piva~ tu zastanovyl. Dalwj
sebe `ubrotal co{ka pod nos, alw bi go n<hto nw rozumela,
hto zna ~i i sam znal yk dalwj idze {pivanka.
– Nw price {e, hlapci, z n<m. Nw poru{a vas, alw go nw
treba ru{ac. Odkedi mu zgorela fameliy, von zi{ol z rozu-
ma. Hodzi do Veprova~u, bo mu tam wden }azda dal mesta u
hl<ve i za toto co mu dakedi daco slu`i, von go i nakarmi.
– Alw, mamo, z nqogo buha na palwnku! – bunwl {e
Jov}en.
– Ej, sinu moj, wst lxdzoh co sebe glwdax pomoc na
pogri{nim mesce. Ih treba sanovac, a nw osudzovac – v{e
rozlo`na, zmirela Jov}ena mac.
Wdnogo dny bulo okreme dopito. I Cifra i Ru`a {e
spoyli do kukurici i nw mo` ih bulo lwm zatrimac tam dze
{e {melo. Jov}en narezal daskelqo pruciki z gabzi i i|e
ih an< nw po~al strugac, ked mu Ykim z ruku ukazal na
Kerestur.
– Palw, idze ba~i Guzder! Za{ nam budze {pivac “na
veprovackej dragi”...
– To nw Guzder, to yki{ drugi ~lovek – o{acoval pri-
hodzacu podobu Jov}en – nw vidzi{ `e hodzi z pal<cu.
Guzder tak n<}da nw hodzi. A i torbu ma yku{.
50
53. I, akurat, to bul nwpoznati ~lovek htori u` pri{ol
bl<`ej, ta {e ozval }u hlapcom:
– Co robice hlapci?
– ^uvame kravi, gvarel Jov}en.
– Co `e, sluhax vas?
– A-ga, sluhax! Nw znace yk ih ~e`ko zatrimac kolo
dragi. A nam goruco u`, dopito... – ponosovali {e yk wden
braca.
– Naj vam nw budze ~e`ko, i Isus bul pastir, a bul Bog
– o{mihnul {e putuxci. – Mace daco zawsc?
– Y mam wdnu gru{ku – osetel {e Jov}en. – Mac nam dala
`e naj powme ked budzeme smydni, da nw no{ime vodi. Kimo u`
svox powd, a y vam mo`em dac totu – ponuknul nwpoznatomu.
Nwpoznati v`al gru{ku, znyl torbu zoz plwca, polo`el
gru{ku do nwj, a zoz nwj vicagnul fly{u z vodu: – Y vam
mo`em dac vodi napic {e – ponuknul ih.
Napili {e hlapci vodi, Ykim~o menwj, Jov}en
vecej, i podzekovali ~lovekovi kotri i|e dakus
po{edzel kolo n<h pod ygodu, htora osamena u` rokami
rosla kolo dragi dze{ka na pol dragi medzi Keresturom
i Veprova~om.
– No, idzem y – dzxvignul {e nwpoznati – z Bogom
ostavajce.
– Hodze zdravo! Zbogom – kri~ali za n<m hlapci i
mahali z prucikami z gabzi, co pred tim porihtali `e z n<h
napravy pi|alki. Jov}en sebe po~al strugac pi|alku, a
Ykim~o {e pripatral, zavidzel mu na novim bi~aku co mu
prinwsol {ov}or, macerovej {estri mu`, bo u` x
vislu`el.
– Napravi{ i mnw – modlwl {e bratovi.
– Napravim ked dze{ec raz navraci{ kravi – powdnal
{e Jov}en z n<m, ta predlu`el strugac.
51
54. Ked do}malo Ykim~o {e znova pita:
– Napravel {i i mnw? – patraci `e Jov}en u` probuw
piskac na svowj novej pi|alki. – U` som dze{ec raz
navracel kravi!
– Ti nw zna{ ~itac do dze{ec, ta nw zna{ kelqo raz {i
ih navracel – mudroval Jov}en. – Y ci povem kedi budze
dze{ec raz.
– Y vecej nw budzem merkovac na kravi, go~ mi an< nw
napravi{ pi|alku. Ga, vidzim, an< nw zna{ pravic
pi|alku, nw sce piskac!
– Lapim ci prepilku – obecoval i|e vecej Jov}en.
– V~era {i mi obecal, ta {i x vec nw lapel – nw dal {e
zbun<c Ykim~o.
– Nw ~ul {i x yk putqpurutqkala u `ice, alw bula dal-
wko ta som x nw mogol lapic. Lapim ci x nw{ka, pred
ve~arom, prinw{em kukurici i staru {erpenku ta x
namamim...
– Nw scem prepilku, ti me v{e pospreveda{ –
po~uvstvoval sprevodzku mlad{i brat.
– Sce{ naj ci lapim zayca! – vibeglo Jov}enovi z
ustoh, an< sam nw znal yk.
– Dze ti vidzel zayca tadzi?! – nwspodzival {e pre take
ponuknuce Ykim~o.
– Zna{ `e nam v`ime poogrizali kajsi i ~ere{n<, ta
mu{i buc `e ih tu dookola wst dosc, lwm {e dobre poskrivali.
– Yk `e ih lapi{ ked {e tak dobre skrili?
– Odo mnw {e nw mo`u skric. Lapim ih, ni-a, z golima
rukami.
– A-ga, spreveda{ me – nwveryci, alw zainteresovani
obaval {e pristac na dogvarku Ykim~o.
– Ked go lapim, ma{ navracac kravi pokly {e nw
poko{i `ito, a vec ked budu pasc na scernynkoh y ih
52
55. budzem navracac. Poradzene?! – Zoz ci}urnoscu yk ked bi
znal co{ka co totu obecunku potrimuw, rozlo`el svoj plan
star{i brat.
– Nw vlapi{, ti me lwm spreveda{! Dze `e to mo` z ruka-
mi lapic zayca – v{e nwci}urnwj{i {e odmagal Ykim~o.
– Yk nw veri{! – sprocivel {e Jov}en i ru{el }u
starej ygodi. Ygoda od starosci bula gruba, alw popukana i
tam dze {e wj korenq dzelwl na vecej vistir~eni `ili,
mala velqku dziru co zdabala na dayki velqki usta. Jov}en
shopno vohpal ruku do dziri i, na vlasne nwspodzivanw,
vicagnul zoz nwj malogo {ivogo zay~ka.
[ivi zay~ok zlwknuto dir}onwl u jogo rukoh, tresol
{e i grebal z no`kami po vozduhu probuxci {e zakva~ic za
daco ~erstve. Za tot ~as Jov}en, skoro ti` taki zlwknuti od
togo co mu {e slu~elo, patrel raz na nqgo, raz na brata sebe,
Ykim~a htori vi|irel o~i, roznyl usta i tak stal zaslup-
nuti, dok mu z ustoh nw po~ala ~uric {l<na, a nogi tresc, ta
mu{el {ednuc.
– Ga, ga – po~al {e zagakovac hlap~ik. – Yk {i to poro-
bel? – lwdvo vigvarel prez osu{ene garlo.
Jov}en i dalwj stal z roz{irenima nogami, trimaxci
zayca za uha, patraci raz na nqgo, raz do dziri u dreve, raz
na brata sebe. ^uvstvoval yk {e {vet kolo nqogo obraca:
~ul lwm yk kravi pa{u travu, yk dze{ka dalwko od be}elx
~uc bibi~a, yk cver~ok cver~i u korenx starej ygodi.
– Obecal som ci, i, ni-a, tu ci w – konw~no pregvarel. –
Ve`nw{ go, ~i nw?
– Yk naj go ve`nwm? Sceknw mi, podrape me... – nw zna-
hodzel {e Ykim~o. Per{e nacagnul ruku `e doru{i zay~ka,
a vec x {vidko pocagnul.
Dogvaryli {e, dogvaryli, i na ostatku {e dogvareli `e
Jov}en budze trimac zayca kotrogo i dalwj z pravu ruku
53
56. trimal za uha, a z l<vu go podopar od hvosta, a Ykim~o zruci
svox ko{ulqku i okruci x kolo zayca. Tak i bulo, Ykim~o
ostoro`no prerucel svox ko{ulqku prej} Jov}enovih
rukoh, a tot vecka odspodku {vidko prilapel konci
ko{ulqki i pozakrucal bidlo co {e treslo i pokus kvi~alo
od strahu u jogo rukoh.
Na sala{ {e ru{eli takoj, go~ i|e nw bulo ~as vracic
kravi. Ta hto bi mogol ~ekac nw pohval<c {e zoz takim
lovom i takim ~udom yke {e im slu~elo. Rodi~i odmaho-
vali z glavu ked im i drugi raz pri ve~eri pripovedali yk
to bulo. Pitali {e im oznova dze to bulo, hto zayca vlapel,
dze zayc bul, co pred tim bulo, co potim... Ta go~ yk nw vere-
li, mu{eli {e doiscic, bo zayc naspravdi bul tu.
Zmesceli go do kl<tki kotra ostala prazna ked {e oddumali
hovac bili an}orovo zayci, ~ix paru kupeli na kulskim
va{are vw{en<, bo {e zla{eli na <h megku bundi~ku. Alw
ked {e zayci po~ali rozmno`ovac i ked per{i mladi
virosli ta ih trebalo porezac, nw bulo hto. Nw bulo hto an<
powsc upe~ene meso zoz zayca co go per{e {icki karmeli i
glaskali. Ta pripovedka o zaycoh bula zakon~ena.
– Co budzeme zoz tim zaycom? – pitali {e hlapci.
– Dakus {e nabavce, a vec go pu|ime – odlu~el ocec.
Ked {e kravi po~alo gon<c vipasac scernynki, Jov}en
tak yk i obecal prev`al svox obovyzku navracac ih naj nw
idu do cvikli, ~i do kukurici, a na hto zna htori raz
ponovene Ykim~ovo pitanw `e yk znal `e u dziri starej
ygodi zayc, v{e wdnak |iro odvitoval:
– Nw znal som.
– To vec bulo ~udo? – pital {e Ykim~o.
I naisce to bulo ~udo. Wdno z tih kotri do`ivxwme
ka`dodnqovo, yk co do`ivxwme i ~udo `ivota, lwm `e ih nw
prepoznavame. Potrebne lwm daco |iro po`adac, ta {e i
vselena postara pomognuc `e bi {e vono vitvorelo.
54
59. ^ARIVNI ^ERE[N>
U Keresture dakedi bulo barz malo ovoci: da}dze dayka
{l<vo~ka, da}dze dayka gru{o~ka, ~i yblonqka, mo`ebuc
dawdna vi{ny, a na kajsi, ~ere{n<, orehi i grozno dzeci {e
uglavnim lwm pa`ereli ked ih dakedi da}dze vidzeli `e
zrex. Dahto mogol i `ivot pre`ic, a nw sko{tovac toti
lakotki co nw{ka, u istih tih zagradoh i u hotare kra{nw
ro{nx, i vecej su an< nw lakotka, alw potreba yk i ka`de
zdrave wdlo.
Ked {e powdlo ostatnw ybluko zoz tih za{pivanih,
rozbilo ostatn< ko|ak ore|ok, vec to bulo {icko, dok nw
scigli dayki per{i petrovki, ~i ynovki, ked `e ih bulo u
da~iwj zagradi. Ta dzeci buli `adni ovoci, <h cela co
rosli glwdali vitamini i `adalo im daco kva{ne.
Vi|aveni od dlugej `imi, zyri, yk dayki gu{atka, skubali
l<sca zoz caga~a kolo parohi<, z radoscu do~ekali naj
rozkvitnx zombulqki, ta i <h wdli, pokly nw rozkvitli
ba}renovo kvitki, ta {e z n<ma sladzeli. Golwm ba}renu
bulo v{adzi, lwm {e do jogo kveta, pre cern< i visinu nw
ka`de moglo dostac.
– Ovoc nw budze rodzic u sejku – gutoreli star{i
mlad{im, kotri sceli sadzic ovoci i ukra{ic i obogacic
svojo obisca.
Tak {e vw{en< odhodzelo do Srimu na orehi, oberac
grozno, abo i|e poznwj{e, po ladi~ki yblukoh za Kra~un.
Pomaran~e, suha smokva, suha {l<vka, scigovali do dutynoh
u valalw, alw za to trebalo penw`, a penw`u u valalw barz
malo dahto mal. Ta ked dahto mal daco z togo luksuzu, drugi
{e na nqgo pa`ereli. Z podzekovnoscu primali yk okremni
57
60. darunok odruceni pahnyci gadvabni paperik do kotrogo
pomaran~e bulo zakrucene, na kotrim i|e wden ~as bula
pahota zoz jogo skorki. Toto {e ~uvalo u {kolskej kn<`ki,
otveralo kedi-nwkedi, pahalo i u`ivalo, yk i u cifrovanim
zlatku z rozkrucenogo kra~unovogo cukru.
Dunci buli ridki: nw lwm `e nw bulo co klasc do n<h,
alw nw bulo za~ kupic an< sam dunwc, an< cuker i salicij
pra|ok z kotrim {e kladlo ovoc, ta {e tot dawden, co {e go
nakladlo, ~uvalo `e ked {e dahto pohori i budze u goru~ki.
Dzeci zavidzeli tomu htore {e pohorelo, bo {e mu
ponukalo vi{n< ~i bi{almi z dunca, a rodzina prihodzela
z yblu~kom, ~i gru{ku, na kotri {e zdravi, a <h u ka`dim
obiscu bula gromada, la{eli i nazdavali `e hori nw zosce,
abo nw godzen powsc.
Tak {e hovala i Slavica, najstar{a medzi tro<ma dzecmi,
u lwm co prikritej nabivanej hi`i. Lwm u wdnej prostori<
bulo dzveri i oblaki, a u drugih, tam dze mali buc oblaki i
dzveri buli virubani trougelqn<ki – za oblaki men{i i
vis{e, za dzveri vek{i, od dolu. Ked za`imnwlo tot per{i
rok od uselwny, do tej hi`i u htorej {e bivalo, nw mo` bulo
lwm natopic tak `e bi bulo ceplo. Owdno oblaki i ti` taki
dzveri nw bogzna yk ~uvali ceplotu novogo napravenogo peca
natopenogo z vigrizkami.
Dzeci, yk dzeci, lwm vibegovali i ubegovali vonka-
nuka. Ceplotu, u` kelqo {e nazberala, raz-dva vihl<pkali,
ta nw ~udo `e ka{lyli i smarkali {e. Slavica, yk najs-
tar{a, u` {kolyrka, vracaxci {e zoz {koli u l<hej
reklo~ki, znala {e zalx{tac na dra`ki kotra bula
rozmoknuta i {l<zka od blata, ta na nwj nwraz spadla i
prinwsla domu “barana”. To maceri zadavalo novi bri}i, bo
trebalo orajbac i osu{ic toti {matki, `e bi do rana buli
suhi, ta {e u tej wdnej prostori< i|e i vlaga viparjovala,
a to za ka{elq i nathu bulo yk olwj na ogenq.
Pravdu povedzene, Slavici {e dosc ~asto slu~ovalo
`e za}a`ela do blata, `e potargala remenq~ki na sandaloh,
kotri wj vec ocec platal zoz predzovu cvernu, a viksal ih
58
61. zoz sadzu co {e nalapala na spodku {erpen<: poplxval bi
po tej sadzi, roz~uhal zoz |etku, a vec z totu |etku nama-
scel cipeli. Ked {e sadza osu{ela, von x vi}lancal i
cipeli buli viviksani.
Lapala {e Slavica i do pajta{koh ked x nw sceli
sluhac, ta znala prisc i bez }ombi~ki i z utargnutim
remenqom na fartuhu, bez stracenej ma{l< na vra}o~oh. Nw
dala {e n<komu i n<~omu, ta x, i|e an< do {koli nw ru{ela,
pu|ali naj {edlaxci vraci kony ba~ikovi, z kotrim {e wj
ocec spragoval. Znala vona lwm ubegnuc do dvora i
na{vidko do}rabic dayku pal<cu:
– Naco ci to? – pital bi {e wj d<do.
– Nabiwm hlapcoh, bo do mnw ruceli gubabu – odvito-
vala i {vidko vibegla.
Abo ked su{edov hlapec scel prisc bavic {e do <h
dvora, vona bi go lapela za plwca i vidrilylo vonka:
– Idz domu, nw mo`e{ buc u nas, bo nam gubi{ bavisko
– pravela bi {ora.
Baviska buli na svadzbi, na u~itelqki, u` yki {e wj
pa~eli, a {estri i pajta{ki mu{eli sluhac. Lwbo vona
takoj gvarela `e {e nw budze bavic, a ked {e vona nw bavi,
zna {e, nw mo`u {e an< voni.
Ked {e bavelo na svadzbi, mloda bula vona, ked na
u~itelqki – vona u~itelqka!
Tej w{en< bulo barz di`d`ovno, vlaga {e ucagovala do
koscoh, do i|e nwosu{enih muroh. Vec `ima scisla, a
vla`ni vigrizki {e u pecu bar`ej kureli yk goreli, ta
ceplotu mo` bulo osetic lwm ked {e oparlo hribet, ~i
dlan< na pec. Dzeci nw mogli po calim dnx buc kolo peca,
na kerparoh popresceranih po pozamascovanej `emi
skladali ~utki, ~i rendo~ki z kotrima {e baveli, ta im od
dolu bulo i|e `imnwj{e.
I tak, wdnej noci, pred samu yru, ked {icki pospali,
Slavica po~ala nwdobre be{edovac, u goru~ki. Stanula
mac, zapalwla lampu, a dziv~e roz~ervenwte, oznowne, roz-
palwne... Prikladala wj vona mokri `imni rendi – nw
59
62. vredzi. Goru~ka kus spadla, a vec {e znova, vidno bulo `e
{e i|e bar`ej zvek{ala. Ked {vitlo, mac {e zakrucela do
hustki i dodny u` bula u babi Mar< na Kurtim {ore, `eni
za kotru pripovedali `e zna za~itovac rani, rubac }ro{,
rucac ugl<ki i {icki drugi vra~an<ni z kotrima pomagala
tim co trebalo.
Ked ~ula yk z dzeckom, pozberala {e i {vidko pri{la
}u Slavicovej poscel<. Gvarela maceri naj prinw{e
{vecenu vodu, osu{eni bagn<tki od Kvitnej nwdzel< i ked
ma suhogo va{ilqcu spod obraza. Zoz {vecenej vodi ulyla
do miso~ki, popirskala zoz va{ilqcom zama~anim do nwj,
kolo Slavicovej poscel< i gvarela naj otvory brilu do
peca, ta pred brilu zapalwla bagn<tki. Pruciki na htorih
buli osu{eni bli{ovo pup~a zgoreli, tak `e {e tru{eli
pod palqcami, vona ih, taki goruci rucela do miso~ki zoz
{vecenu vodu, zama~ala do tej vodi kon~ik svojogo far-
tuha i zoz takim mokrim placenkom pre`egnala wj tri raz
po tvari:
– Vo imy oca i sina svytogo duha...
– Aminq – gutoreli {icki co buli u hi`i.
I tak tri raz, vec i|e raz nama~ala konwc fartuha i z
n<m poucerala ~olo, o~i i usta dziv~ecovo, ta pomali nagla
miso~ku }u wj ustom i kapku, po kapku, namodlwla x naj tri
raz l<}nw. Toto co ostalo u miso~ki prelyla po wj rukoh i
nogoh.
– Ked wj nw budze lwp{e, mu{ice x odvesc do dohtora.
Kupce i pra|ki u apatiki, apatikar budze znac yki, ked
povece `e ma velqku goru~ku – dodala.
Gvarela i|e naj x poy zoz ~ajom navarenim z travoh co
ih zoz sobu prinwsla u ki{en< pod fartuhom i naj wj i
dalwj prikladax mokri rendi ked oba~a `e wj goru~ka
ro{nw.
Pomali, pomali, o daskelqo ti`n< dziv~ecu bulo
lwp{e, alw x horota tak vi~erpala `e ostala blyda i tak
shudla `e wj ruki i nogi buli yk pal<~ki. Smutnw bulo
patric yk wj od velqkej goru~ki olwzli vlasi zoz glavi, nw
60
63. mogla {e trimac an< na {edzaco, kly}ala {e. Mac wj pod-
kladala dva velqki zaglavki naj x dakus oddzvignw, ~esala
x i pokradzme plakala, zberaxci wj ~arni vlasi co padali
po zaglavkoh i ostavali na grebenx.
Ked tak o daskelqo ti`n<, preprovadzeni nalw`aco u
poscel<, per{iraz powdla dakus }rizu u mlwku, mac oddih-
la, pre{ve~ena `e wj ru{elo na lwp{e.
Vonka {e yr rozmahala. Slavicov oblak patrel do
su{edovej zagradki oprez hi`i. Prez nqogo {e pripatrala
na premenki kotri {e tam slu~ovali. Per{e {e zoz gl<ni,
medzi ridku i drobnu travku, vihpali zoz `emi zombulqki,
vec ki~kirid`i, a vec svojo koruni ukazali rozko{ni
~erveni tul<pani. Dok kvece pukalo, vihodzelo, rozkvitalo
i skladalo prekvitnuti l<sca na `em, nad n<m {e rozvivala
mlada ~ere{enqka, lwm tri konarki u korunki, a na ka`dim
po bukecik co nayvjovali wj per{i rod. Yk {e toti buke-
ciki gojsali na vitre, tak kolo n<h oblwtovali p~olki, z
rana na l<stkoh trepecela rosa, a o dzenq-dva, yk ked bi
dahto pirsnul vapno, kolo drevkovogo koreny lw`ali rosi-
pani bili l<sco~ka. Na konarkoh {e za`elwnwli l<sto~ka.
Dn< prehodzeli, malxnok prirodi zaramikovani do
Slavicovogo oblaka {e nwprerivno menyl. Tam, dze buli zom-
bulqki i ki~kirid`, {irela {e nwzabudka, u kuce pri kapur-
ki rozkvitla lilova or}ona, kolo ogradi dookola cifrovana
arva~ka, kolo dra`ki zasadzeni mu{katli... Na drevku,
bar`ej pre in{aku `elwnu farbu i pre {vicacosc vidno
bulo daskelqo mali, `elwni pacerki, dva po dva u par.
Z dny na dzenq {e zvek{ovali, vec po~ali blydnuc, a
vec celovic. Bl<sk ran{ogo slunka odbival {e od tih
{vicacih }ombulqkoh do Slavicovih o~oh na oblaku, v{e
~erven{i i ~erven{i.
– Mamo, ~ere{n< – ukazala Slavica maceri z ruku prez
oblak.
– Gej, zrex – gvarela mac i vi{la vonka.
– Mamo, pre~itala som ih. Wst ih dvanac! Ked bi mi
su{eda dala golwm dawdnu?! – zdihovala Slavica.
61
64. Ka`dogo dny, yk ~ere{n< po~ali zrec, vidzela Slavica
su{edu Ko{arkanx yk dzviga od dolu svojogo sino~ka
Vladka, `e bi zbl<ska vidzel obecuxci plodi. Ostatn< dn<
patrela yk hlap~ik ostoro`no, ozda mu mac tak nakazovala,
doru{oval lakomni plodi.
I prave ked Slavica podumala `e ~ere{n< dozreli,
wdno rano rucela poglyd do su{edovej zagradki – <h nw
bulo!
– Mamo – skri~ala pla~uci. – ^ere{n<, ~ere{n<... – a`
{e zagakovala.
– Nw pla~ – blagala x mac – naxtre odnw{em na piyc
toti daskelqo vajca, ta ked budze, kupim ci golwm
garsto~ku – obecala.
Slavica {e nw mogla do~ekac. Nw scela n<~ powsc za
fri{tik, an< x{o~ki z golub~eca co wj prinwsla baba, an<
bi{almi z dunca od and<. Lwm patrela na `elwni
~ere{nqovo konari, ta an< nw ~ula ked do hi`i vo{la
su{eda.
– Slavko – gvarela vona, spu|uxci poskladanu
ki{enkovu husto~ku na wj ruki zlo`eni na per{oh. –
Prinwsla som ci ozdravenw.
Slavica bula ciho, a su{eda spu|ela hlap~ika z
rukoh, ta rozkrucela zakrucenu husto~ku. Na nwj {e
zabl<|ali gladki, okrugli ~ere{n<! [ejsc pari! Su{eda
x n<`no oddzvigla, v`ala dva pari ~ere{n< i obe{ela po
wdnu na ka`de uho. Oglydla {e i zoz kredenca prinwsla
okrugle, male `veratko.
– Opatq, yka {i krasna! Yk ~ere{ny!
Slizi prez htori Slavica patrela na sebe u `veratku
lamali {vetlo co {e odbivalo od bl<|acih plodoh, ruca-
lo dugovo farbi na wj odra`enw u `veratku, i wj {e vidze-
lo `e {e na nx spu|eli nwbovo zar<. Zoz cenku ruku v`ala
wdnu po wdnu ~ere{nx i pomali, sciskaxci ih zoz zubami
`e bi wj u ustoh pirsla x{ka z n<h, powdla ih, a toti zoz
uhoh dala hlapcovi kotri {e bez slovoh pripatral co
robi.
62
65. Ked {e ve~ar Slavica ozvala `e w gladna, macerovej
radosci nw bulo konca. Rozbegla {e upra`ic wj ratoti,
uvarela targon< u mlwku, pitala {e wj ~i sce dunca...
Slavka pozberala ma}o~ki z ~ere{nqoh na dlanq i dala
ocovi naj ih nayr zasadzi.
Z dny na dzenq zdravw {e vracalo do vicadzenogo
Slavicovogo cela, na glavi wj po~ali rosnuc {vicaci
~arni vlasi, l<ca {e wj za~ervenwli, a cmi o~i
zaokruglwli. Na popatrunok wj velqkih cmih o~oh yk ked bi
spadla ran{a rosa, ta bul isto~asno i {vicaci, i zamol-
gaveni.
Iducej w{en< Slavica predlu`ela do {koli. Nw preto
`e bula star{a od vek{ini, bo prepu|ela wden rok, alw
preto `e naglo virosla, odrazu postala najvis{a u klasi.
I najkras{a. To oba~eli i valalski le}inq~kove, ta na
iducej obl<va~ki mala barz velqo obl<va~oh, a ked vlwce
ru{ela porydnw na tanwc, bo {e osma klasa zakon~ela,
tanco{oh mala telqo `e mogla viberac.
Na {icko toto Slavica {e lwm o{mihovala. Na wj
podobi vecej nw bulo an< {l<da gevtogo zbitl<vogo
dziv~eca. Tvar {e wj zaokruglwla, vi{vicela, ta wj
foto}rafix, co {e slikovala na ykej{ik svadzbi, valal-
ski sliker vidvowl z }rupi i napravel navelqko. Polo`el
x do avzlo}u kotri bul obe{eni na jogo kapuri, ta {e na
nx mogol pripatrac hto scel.
Premenwla {e Slavica nw lwm na vipatrunok. Do nwj
{e naselwla yka{ blagosc, a zamocnwla i an< wdna robota {e
od nwj nw odnyla. Volali x na nadn<cu z kotrej {e vona
priberala. O rok o dva ked prehodzela po valalw babi {e
zgvaryli:
– Na kogo {e lwm udala. [a i {estri wj {umni, alw
vona krasna `e a`!
Vec {e od wdnogo ~asu pod wj oblakom skoro porydnw
ka`dogo ve~ara ~ulo le}inqske {pivanw, sladke i smutne
isto~asno:
63
66. ^ere{enko, ~ere{enko, stargnuc som ce mu{el,
{a da {i nw taka sladka, y bi ce nw ru{el.
An< bim ce do zagradki, svowj nw zasadzel,
an< bim {e, an< bim {e zoz tobu nw sladzel.
Nw bula pita~ka po Slavicu, nw buli an< pitanki, an<
svadzbi, bo lwm wdnej noci vi{la za glasom {piva~a do
noci i po{la zoz roditelqskogo obisca. Zoz sobu v`ala
wden mladn<k zoz {tiroh kelqo zi{li z ma}o~koh
su{edovih ~ere{nqoh... Yvela {e o wden ~as `e stvorela
svoj dom, `e oprez hi`i zasadzela ~ere{nqov mladn<k.
Ka`diraz ked prihodzela opatric rodi~oh prino{ela
dunwc z ~ere{nymi kotri yk darunok odno{ela su{edi
pokly vona `ila.
Dva ~ere{nqovo mladn<ki z troh kotri ostali u
macerinim dvore pobrali Slavicovo {estri ked
odhodzeli po svowj dragi, a wden ostal, ta rosnul i ros-
nul. Virosla z nqogo velqka ~ere{ny, na kotru ocec
ka`diraz ked plodi dozreli, pozvoloval {icki dzeci
zoz su{edstva naj {e nawdza i naj sebe naoberax kelqo
scu. Vec {e ocec pohorel i umar. ^ere{ny {e istogo
roku, zoz i|e nwdozretima plodami na konaroh,
vivracela i do w{en< vishla, tak, na lw`aco.
Mac ostala sama, ka`dogo dny {e pripatra prez oblak
na mesto dze bula ~ere{ny, a ve~arami, ked valal ucihnw i
wj {e dzekedi pri{n<w `e ~uw dubonq konqskih kopitoh, ta,
na hvilqku poduma, `e to wj Slavica prihodzi zoz svo<ma
dzecmi napoln<c wj praznu zagradku.
64
67. ZLATNA N>^OVKA
Ked {e narodzela nw bula to hto zna yka radosc, bo bula
trece dzecko u fameli< i trece dziv~e. ^asi buli povojno-
vo, ta nw bulo n<~ogo lwm polno gladni usta u obiscu.
Penw`u nw bulo, nw bulo an< z ~ogo spravic, a i za toto kus
ked {e na{lo, nw bulo hto zna co kupic u dutynu. Bulo
bri}a odhovac wdno dzecko, a dze i|e dvojo, a trece u`...
Alw, yk gvary, dzeci n<}da nw velqo i kelqo dzeci telqo
|esca, ta ked {e narodzelo trece, take malx~ke, gat, hto `e
{e mo`e nw poradovac bo`omu darunku.
– Y narodzela wdenacecero, ta ni-a, tu som i teraz –
ce{ela {vekra nwvestu.
– Yk to `e ih mace teraz lwm pecero – pitala {e nwvesta.
– U moj ~as {e dzeci rodzeli {orom, po bo`ej vol<. Ta
kotromu bulo do `ivota `ilo, a kotromu nw, ta odpadlo...
Stresla {e nwvesta na toti slova, ta z vecej uvagi
dopatrala svojo dzeco~ko, vidzela vona `e w co{ka
drobenke, an< vlaski, an< noh~iki, lwm mocna dzeka za `ivo-
tom, rovno plakalo... Ta co plakalo – darlo {e.
– Budze to zlate dzecko – ce{ela macer {vekra, nagnu-
ta nad perinku u htorej bulo dzeco~ko zakrucene i
posciskane z pantl<kami, “naj {e mu viprosca no{ki”.
Maceri ka`de wj dzecko krasne, ta mu sce dac i
najkras{e, vidumne meno, ta i za totu, trecu dzivo~ku,
spisala krasne jogo ocovi, yk mu`ovi svojomu, na paperik
i poslala go do matrikuli:
– Nw strac cidulku, bo zabudze{. Zapametaj: [tefka,
take meno nw ma an< wdno dziv~e u valalw! – Nw dodala `e {e
tak vola wj {estrin<ca zoz Srimu, kotrej zavidzela na
65
68. krasnej hi`i u stred valala, a pri cerkvi, `e na krasnih
konqoh pri{li na wj svadzbu i yk {e ista [tefka u
rizovih suknqoh vikrucala!
– [tefaniy! Yj bo`e moj – fektirala {e baba – {a
ozda nw budze mac meno yk hlop! [tefan, a take male
dziv~atko, a take zlatne: pisi no|ok, belavi o~ka, mohotko-
vo vlaski. Zlate, prezlate, no.
@e dzecko zlate mogla povesc lwm baba, kotrej {icki
unu~ata o kotrih {e nw stara alw lwm u`iva u n<h, mili i
dobri. D<do bul dakus tvardej{i, ta o daskelqo ti`n<
nwprerivnogo vi|any i vre|any u obiscu, u htorim {e lwm
na wdnim mesce topelo, ta na gromadi u nwvelqkej hi`i
buli i stari kotrim u` trebalo mir, i toti u najlwp{ih
rokoh co od roboti vistati dakedi po`adali nacagnuc {e
dakus, ta po toti najmlad{i co {e lwm kol<sali, abo
ra~kovali, viyvel:
– Ej, moy nwvesto, ked bim ~ul od dakogo `e virucal
dzecko i y bi ci poradzel naj go vi{pur}a{ prez oblak, yk
mi u` dopilo toto jogo vre|anw!
Nw dumal tak d<do, to bulo jogo sposob pripoznac
nwvesti, povesc wj `e x sanuw. Tirvalo to tak, das do roka.
A vec, yk ked bi {e obracelo na lwp{e. Take dzeco~ko nw
mo` bulo najsc nw lwm u su{edstve, alw an< u dalq{im i
bl<z{im rodze.
To, ked d<do zatracel wdnu bo~koru, Zlatka, tak x u`
{icki volali babi po dzeki, lwm {e pokrucela i dorucela
d<dovi:
– ^ekajce, ~ekajce, doraz vam x najdzem. I, akurat,
pre{amrala rozvyzani snop kukuri~anki porihtani pred
dziru do peca u priklwce i na{la bi stracenu paru
bo~kori. Abo, bi {e ocec po{krabal po glavi:
– Ta, dze som podzel o{elqn<k? Predpoladnqom som
o{trel kosu ked som i{ol do zagradi nako{ic betel<ni, a
teraz wj nwt!
I|e an< nw odguknul dobre, a Zlatka u` no{ela glwdanu
po{vu za oslu ocovi.
66
69. Kelqo raz lwm prena{la klubko co {e z babovih rukoh
vikotulylo i odkotulylo! Lwm {e zacagla pod poscelku,
abo pod poscelq, i patq, klubko tu. An< {e od bosorkoh za
kotri wj gutoreli `e {e skrivax pod poscelx nw bala,
{icko vikuhtarela. Nini prena{la boto{i zaruceni na
dnu ormana, maceri igl<cu co wj vipadla zoz {trikany,
star{ej {estri klajbas co wj {e odkotulyl dok pisala za
stolom i zdumovala ri{enw per{ih zadatkoh ked ru{ela do
{koli.
Taka, yka bula, drobna, shopna, vertka, znala z ocovih
plwcoh poopatrac i ~i na verh ormana ostala dayka
bi{alma, abo najsc dayki va`ni paper co bul odlo`eni
pod gredu u hi`i, dalwj od dzecinskih rukoh i ob|ej
gu`vi u obiscu.
Nw ~udne vec `e ista, Zlatka, v{e bula per{a ked tre-
balo da}dze isc: to lwm ked vidzela `e {e dahto rihta i
vona }rabala svojo cipelki, scagovala zoz poscelki pri
pecu na kotrej {e gam`eli na gromadu {icki dzeci z obis-
ca, {trikanu hustku do kotrej x mac zagulyla ked bulo
`imno vonka, ta strojno stavala }u dzverom: vonka.
No, prave preto `e bula najmlad{a, ~asto x kandur
presko~el, ta bula vihabyna z odhodoh da}dze dze, dumala
vona, ~eka na nx co{ka nwzvi~ajne, o ~im {e posle
pripoveda. Zadlugo {e x moglo zamamun<c z tim `e {e wj
daco prinw{e ~i z piycu, ~i z va{aru, z dutynu, abo od
su{eda, nini, rodzini, dze {e u` i{lo. N<komu tedi nw
barz vistavalo penw`u kupic daco dzecom i tak ih
obradovac, a dzeci za{ lwm ~ekali. Ka`domu to
roditelqovi ~e`ko ked nw mo`u spoln<c dzecinski ob~eko-
vany, ta tak bulo i Zlatkovomu ocovi kotri v{e proboval
dayk zaba{uric obecunku kotru daval ked odhodzel, ta na
pitanw: “Co sce mi prinwsli”, znal {e {vidko znajsc:
polqovogo hlwbika. Ta {e dzeci sladzeli zoz kronku vra-
cenu z poly, zamascenu z rozpretu slan<nu, melku papri}u i
cibulx co pri n<m stala u torbi rano porihtanej za polqo.
Znal von svo<m dzecom u kosidbi prinwsc prepilkovo
67
70. vajca, a` i same prepil~e kotromu {e nw udalo sceknuc
spred kosi. Bulo u jogo ki{enkoh i drugi nwspodzivny:
gru{ki od su{eda, tur}unki zoz hotara, raz dze{ka na{ol i
tarki kotri pozno vw{en<, ked vo`el gnoj, dozrevali kolo
dragi. Najgor{e mu bulo zadumac ked v`ime vihodzel u
uy{u i barankovej {apki, ta dzeci vidzeli `e dze{ka idze,
`e z ~im ih nwspodziva dok {e vraci.
Zlatka bi go, i|e lwm ked ~erkla klynka na kapurki, u`
takoj vibegla ~ekac na priklwtnih dzveroh, i nakadzi
vo{ol, dok {e zoblwkal, stretala z pitanqom:
– Ocec, ocec, co sce mi prinwsli!
Ta wj raz {epnul na uho:
– Prinwsol som ci Zlatnu n<~ovku!
Yj, yk {e za{viceli dziv~ecovo o~ka. Zlatne! [a take
daco wst lwm u d<dovih skazkoh!
– Dze w, dze? – vozbudzelo {e dziv~e.
– Tu w, daj ru~ki, zlo` ih tak da x vlapi{, bo ci
vilwtnw – rihtal x ocec.
Zlatka nacagla ru~ki, zlo`ela dlan< yk ked treba daco
prilapic co mo`e vilwtnuc, a ocec zoz ti` tak zlo`enima
garscami dothnul wj drobni ru~ki. Zlatka {e targla, a`
skvi~ala, bo ocovo ruki buli `imni yk lyd.
– Merkuj, co {i x pu|ela?! – skri~al ocec. – Lapaj
x, tam za tobu w, begaj, lapaj!
Nastal galajk u hi`i, {icki poskakali u` hto dze
{edzel: d<do zoz stolq~ka a` vivracel sakajtov i visipal
kukuricu na varenw kotru lupal do nqgo, baba zoz patki, {e
a` za{potala do {amli na kotrej trimala l<vu nogu, bo z
pravu predla ta naj wj nw zacerpnw, mac prestala gnwsc
galu{ki na stolw, a {estri, wdna vibegla a` spoza bud`aku,
poskakali obidva z poscelki, ta {e na{li nastred hi`i
zoz Zlatku i po~ali krucic glwdaxci sceknuti darunok,
dopituxci {e:
– Co to, co sceklo?!
– Zlatna N<~ovka – ozbilqno zastarani gvarel ocec.
– Dze w, dze w – skoro da zaplakala Zlatka, ta {e bez
68
