1. o m
sp ς
.c
og λο
ot
bl α
o. κ
ik άσ
ot Δ
m ς
di ικό
Tï Ìïõóåßï
36 ητ
:// ιν
tp κ
ht ερ
êáé ç
Υπ
ÁíáóêáöÞ
ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΩΡΟ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

2. ΕΚΘΕΣΗ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
Οργάνωση
Οργανισµός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακροπόλεως
Πρόεδρος Καθ. Δηµήτριος Παντερµαλής
Επιστηµονική επιµέλεια
Σταµατία Ελευθεράτου
Αρχαιολόγος, Α΄ ΕΠΚΑ
Tï Ìïõóåßï
Α΄ Εφορεία Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων
Διευθύντρια Δρ. Άλκηστις Χωρέµη Σπετσιέρη Επιστηµονικοί συνεργάτες
Αρχαιολόγοι ΟΑΝΜΑ
Άννα - Μαρία Αναγνωστοπούλου
êáé ç
ÁíáóêáöÞ
Συντονισµός
Θεµιστοκλής Βάκουλης
Καθηγητής Δηµήτριος Παντερµαλής
Άννα Βλαχάκη
Ειρήνη Καρρά
Επιµέλεια Αγγέλικα Κουβέλη
Σταµατία Ελευθεράτου Ειρήνη Μανώλη
Ιωάννα Μπουγάτσου
Αρχαιολόγος, Α΄ ΕΠΚΑ
Ιωάννα Παπαλόη
ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΩΡΟ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ ΤΟΥ
Τατιάνα Πούλου ΝΕΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Αρχιτεκτονική µελέτη Νίκη Σακκά
Ελένη Σπάρτση – Schema 4 Architects
Υποστήριξη έκδοσης
Υποστήριξη οργάνωσης Νίκη Δόλλη, ΟΑΝΜΑ
Νίκη Δόλλη, ΟΑΝΜΑ
Φωτογραφίες
Συντήρηση αντικειµένων Βαγγέλης Τσιάµης
Αρχείο Α΄ ΕΠΚΑ
Αµαλία Γάκη, ΟΑΝΜΑ
Ελένη Γκοβάτσου, ΟΑΝΜΑ
Δηµήτρης Μαραζιώτης, Α΄ ΕΠΚΑ Σχέδια
Γεωργία Ματζίκα, ΟΑΝΜΑ
Παναγιώτα Νίκα, ΟΑΝΜΑ
Ρούλα Τζαµουράνη, ΟΑΝΜΑ Επιµέλεια
Αλέξανδρος Νίκας, ΟΑΝΜΑ
Βασιλική Τζεµπετζή, ΟΑΝΜΑ
Σταµατία Ελευθεράτου
Σχεδιασµός και εκτύπωση καταλόγου
Μακέτα
ADJUST LANE
Δηµήτριος Δηµητριάδης
Επίβλεψη κατασκευών
Νικόλαος Ταµπακάκης, ΟΑΝΜΑ
ΑΘΗΝΑ 2006
Έκδοση του Οργανισµού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης

3. Eνότητες
Ενότητες
10
Πρόλογοι
12
Η Θέση
14
Ο Οικισµός - Οι Δρόµοι
28
Τα Οικοδοµήµατα
34
Τα Εργαστήρια
52
Η Οικονοµία - Το Εµπόριο
58
Τα “Εγκαίνια”
Το Νερό - Τα Πηγάδια και οι Δεξαµενές 64
76
Οι Λατρείες
Ο Φωτισµός - Τα Λυχνάρια 90
Το Μαγειρείο και τα Σκεύη του 102
Ο Ανδρώνας - Το Συµπόσιο 118
Από τον κόσµο των γυναικών 136
Από τον κόσµο των παιδιών 148
Οι Τάφοι 154
Συντοµογραφίες - Bιβλιογραφία ??
4 5

4. Το 1997, τρία χρόνια πριν ξεκινήσει ο διεθνής διαγωνισµός για την ανάδειξη µελετητικού γραφείου για το Νέο Μουσείο της
Ακρόπολης, άρχισε µια εκτεταµένη και µεθοδικά οργανωµένη ανασκαφή στο οικοδοµικό τετράγωνο Μακρυγιάννη προκειµένου
να ερευνηθεί αρχαιολογικά η περιοχή όπου είχε χωροθετηθεί το Νέο Μουσείο.
Τα ευρήµατα ήταν πλούσια στη βόρεια και δυτική πλευρά σε αντίθεση µε το υπόλοιπο οικόπεδο, όπου είχαν κατασκευαστεί
εγκαταστάσεις του στρατοπέδου Χωροφυλακής, όπως υπόγεια καταφύγια και δεξαµενές καυσίµων. Οι ανασκαφικές έρευνες
έφεραν στο φως ένα πυκνοδοµηµένο κοµµάτι της αρχαίας Αθήνας µε αλλεπάλληλες οικοδοµικές φάσεις, από τις οποίες οι
καλύτερα διατηρούµενες ήταν αυτές της όψιµης αρχαιότητας. Οι αρχαιότητες προσδιόρισαν το αρχιτεκτονικό σχέδιο στη
βάση του Μουσείου. Εκεί όπου δεν υπήρχαν ή σώζονταν ελάχιστα ερείπια ορίστηκε η κατασκευή των υπογείων επιπέδων, που
καταλαµβάνουν πολύ λιγότερο από το µισό της δοµηµένης οριζόντιας επιφάνειας. Στην ανασκαµµένη έκταση επικάθισε µια
ευρύχωρη υπόστυλη αίθουσα µε διάτρητη οροφή για να επιτρέπει τη θέαση της ανασκαφής από το ισόγειο και να αφήνει το
φως της ηµέρας να φτάνει ως εκεί.
Οι αρχαίες οδικές αρτηρίες υπαγόρευσαν τους αρχιτεκτονικούς άξονες στο κάτω µέρος του Μουσείου συνδέοντάς το µε την
ανασκαφή σε αντίθεση µε την επίστεψη του κτηρίου όπου η Αίθουσα του Παρθενώνα αλλάζει κατεύθυνση και γίνεται παράλληλη
µε τον αρχαίο ναό στην κορυφή του Ιερού Βράχου.
Η Έκθεση «Το Μουσείο και η Ανασκαφή» στήθηκε για να προετοιµάσει την οριστική παρουσίαση των κινητών ευρηµάτων
στον ανασκαφικό χώρο. Εδώ δοκιµάζονται τα υλικά κατασκευών, η προσπέλαση του επισκέπτη, η θεµατική οργάνωση
των αρχαιολογικών ευρηµάτων και η εκθεσιακή αισθητική, που επιβάλλει η ένταξη της ανασκαφής στην αρχιτεκτονική του
Μουσείου.
Οι ανασκαφικές εργασίες χρηµατοδοτήθηκαν από τον Οργανισµό Ανέγερσης του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης και
πραγµατοποιήθηκαν µε την εποπτεία της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων.
Δηµήτριος Παντερµαλής
Πρόεδρος
Οργανισµού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης
6 7

5. Στο πλαίσιο της προετοιµασίας της έκθεσης του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, η Α΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών
Αρχαιοτήτων και ο Οργανισµός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης αποφάσισαν την οργάνωση στο Κέντρο Μελετών
Ακροπόλεως (κτήριο Weiler) έκθεσης µε τίτλο «Το Μουσείο και η Ανασκαφή». Σκοπός της έκθεσης είναι να παρουσιασθεί ένα
δείγµα του τρόπου που η ανασκαφή του οικοπέδου Μακρυγιάννη και τα ευρήµατά της θα παρουσιαστούν ως επιτόπιο έκθεµα
µέσα στο Νέο Μουσείο, σύµφωνα µε το µουσειογραφικό πρόγραµµα.
Η ανασκαφή για το Νέο Μουσείο διενεργήθηκε µεταξύ των ετών 1997-2003. Την επιστηµονική εποπτεία είχε η Α΄ ΕΠΚΑ, µε
τις αρχαιολόγους Σταµατία Ελευθεράτου και Νικολέτα Σαραγά, ενώ στο έργο απασχολήθηκε µεγάλος αριθµός προσωπικού
όλων των ειδικοτήτων. Η ανασκαφή έφερε στο φως τα κατάλοιπα µιας τυπικής συνοικίας της αρχαίας Αθήνας σε επάλληλες
οικοδοµικές φάσεις µε καλύτερα διατηρηµένες αυτές της ύστερης αρχαιότητας. Πρόκειται για τη συνέχεια των οικοδοµηµάτων
που είχαν αποκαλυφθεί λίγα χρόνια νωρίτερα στο ανατολικό τµήµα του οικοπέδου, στο πλαίσιο της ανασκαφής για το σταθµό
Ακρόπολη του ΜΕΤΡΟ που διενήργησε επίσης η Α΄ ΕΠΚΑ.
Μετά το πέρας της ανασκαφής, από το 2004 κ.ε. το επιστηµονικό προσωπικό µε επικεφαλής την αρχαιολόγο της Εφορείας
Στ. Ελευθεράτου ασχολήθηκε µε την επεξεργασία του πολυάριθµου αρχαιολογικού υλικού. Αποδελτιώθηκαν ηµερολόγια,
εκπονήθηκαν σχέδια των φάσεων των οικοδοµηµάτων, καταρτίστηκαν τεύχη µε τα σηµαντικότερα αρχαιολογικά σύνολα από
οικοδοµήµατα, δεξαµενές, φρέατα, τάφους κ.ά., συντηρήθηκαν ευρήµατα και προετοιµάστηκε το υλικό της περιοδικής αλλά και
της µόνιµης έκθεσης στο επιτόπιο µουσείο.
Στην περιοδική έκθεση ‘Το Μουσείο και η Ανασκαφή’ παρουσιάζονται 550 αντικείµενα διαφόρων εποχών, µέρος του πλούσιου
αρχαιολογικού υλικού που αποκάλυψε η αρχαιολογική έρευνα. Στην πλειονότητά τους προέρχονται από την ανασκαφή για
το Νέο Μουσείο και συµπληρώνονται από ευρήµατα της όµορης ανασκαφής για το Μετρό. Τα εκθέµατα οργανώνονται σε
12 θεµατικές ενότητες οι οποίες, πλαισιωµένες µε κατάλληλο εποπτικό υλικό, δίνουν στον επισκέπτη µιαν ιδέα της ζωής του
πυκνοκατοικηµένου αυτού τµήµατος της πόλης, στους ΝΑ πρόποδες της Ακρόπολης. Η επιλογή των αντικειµένων έγινε µε
τρόπο που να τεκµηριώνεται η κάθε θεµατική ενότητα, γνωρίζοντας ωστόσο ότι κάποια αντικείµενα είχαν περισσότερες από
µια χρήσεις. Ορισµένα γλυπτά είναι ιδιαίτερης καλλιτεχνικής ποιότητας και µαρτυρούν για τη διατήρηση του υψηλού επιπέδου
της Αττικής γλυπτικής τέχνης µέχρι και την ύστερη αρχαιότητα. Η ακολουθία των εκθεσιακών ενοτήτων υπαγορεύτηκε ως ένα
βαθµό από τις ιδιαιτερότητες της αίθουσας, ενώ τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν (επίστρωση του δαπέδου µε λεπτή στρώση
άµµου, ξύλινοι διάδροµοι κίνησης, µεταλλικές προθήκες εργαστηριακού τύπου, µεγάλο πανό µε φωτογραφίες της ανασκαφής),
στοχεύουν στην απόδοση του περιβάλλοντος της ανασκαφής, όπως θα διαµορφωθεί µέσα στο Νέο Μουσείο.
Στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, µετά το εισαγωγικό κείµενο κάθε θεµατικής ενότητας, ακολουθούν εν είδη
καταγραφής τα αντικείµενα µε τη φωτογραφία, την θέση εύρεσης και την βιβλιογραφική τους τεκµηρίωση.
Δρ Άλκηστις Χωρέµη-Σπετσιέρη
Διευθύντρια της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
8 9

6. 1. Η θέση
Η Θέση
Η ευρύτερη περιοχή στα νότια της Ακρόπολης υπήρξε κατά την αρχαιότητα τόπος διαφόρων θρησκευτικών και πνευµατικών Στους αρχαϊκούς χρόνους (7ος - 6ος αι. π.Χ.) η περιοχή - κατά το µεγαλύτερο τουλάχιστον τµήµα της - βρισκόταν ακόµη έξω
εκδηλώσεων αλλά και µια καλά οργανωµένη αστική ζώνη. Η πλαγιά του βράχου φιλοξένησε δύο από τα σπουδαιότερα Ιερά από τα τείχη της πόλης και µόνο µετά τους περσικούς πολέµους ο νέος, ευρύτερος οχυρωµατικός περίβολος (Θεµιστόκλειο
της πόλης - του Διονύσου Ελευθερέως και του Ασκληπιού - αλλά και δύο σηµαντικά δηµόσια οικοδοµήµατα, το Θέατρο του τείχος - 479 π.Χ.) την συµπεριέλαβε στη διαδροµή του. Η συστηµατική, όµως, κατοίκιση και η πολεοδοµική της οργάνωση
Διονύσου και το Ωδείο του Περικλέους, όπου διεξάγονταν δραµατικοί και µουσικοί αγώνες. Μια σειρά από Χορηγικά Μνηµεία επήλθε αργότερα, τις τελευταίες µόλις δεκαετίες του 5ου αι. π.Χ. Το γεγονός αυτό µπορεί να συνδεθεί µε την αύξηση
που οι νικητές των αγώνων ίδρυαν δίπλα στο Θέατρο αλλά και έξω από αυτό - κατά µήκος της οδού των Τριπόδων - κοσµούσαν του αστικού πληθυσµού και των στεγαστικών αναγκών που δηµιούργησε η εκκένωση της αττικής υπαίθρου, εξ’ αιτίας των
την περιοχή και τόνιζαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Στους ελληνιστικούς και ρωµαϊκούς χρόνους, επιφανείς προσωπικότητες σπαρτιατικών επιδροµών στα χρόνια του πελοποννησιακού πολέµου.
κατασκεύασαν µνηµειώδη οικοδοµήµατα, όπως η Στοά που δώρισε στην πόλη ο βασιλιάς της Περγάµου Ευµένης και το Ωδείο
που χρηµατοδότησε ο Ηρώδης ο Αττικός. Ανατολικότερα βρίσκονταν ορισµένα πανάρχαια ιερά - του Ολυµπίου Διός, της Γης, Έκτοτε η κατοίκιση υπήρξε σχεδόν αδιάλειπτη µέχρι και
του Πυθίου Απόλλωνα κ.ά. Οι αρχαίες πηγές τοποθετούν στη νότια περιοχή της πόλης και άλλα, που η αρχαιολογική έρευνα τον 12 αι. µ.Χ. Νέα οικοδοµήµατα χτίζονταν πάνω στα παλιά
δεν έχει ακόµη εντοπίσει, όπως το Ιερό του Διονύσου “εν Λίµναις” - τον αρχαιότερο τόπο λατρείας του θεού στην Αθήνα - και και παρότι το αστικό τοπίο µεταµορφωνόταν διαρκώς, οι
το Ιερό του Κόδρου, του τελευταίου βασιλιά της πόλης που προσέφερε τη ζωή του για να τη σώσει. βασικοί άξονες παρέµεναν σχεδόν αναλλοίωτοι. Η συνεχής
χρήση του χώρου δηµιούργησε ένα ψηλό ανάγλυφο
Το οικόπεδο Μακρυγιάννη βρίσκεται στα νότια του
αρχαιολογικών στρωµάτων και ένα πυκνό πλέγµα
Θεάτρου του Διονύσου, σε απόσταση περίπου 100 µ.
αρχιτεκτονικών καταλοίπων που η ανάλυσή τους, αν και
από αυτό. Η ανασκαφή του έφερε στο φως τµήµα του
εξαιρετικά πολύπλοκη, ξεδιπλώνει την ιστορία της περιοχής.
οικιστικού ιστού της αρχαίας πόλης, σε επάλληλες
Οι περίοδοι ευηµερίας και ύφεσης, τα χρόνια παρακµής και
οικοδοµικές φάσεις και κατέδειξε τη χρήση του χώρου 1
ανάκαµψης, οι καταστροφές από τις εχθρικές εισβολές
από τους ύστερους νεολιθικούς έως και τους µέσους
ή άλλα αίτια αποτυπώνονται έµµεσα στα χαλάσµατα,
βυζαντινούς, αλλά και τους νεώτερους χρόνους. Κανένα,
στα στρώµατα καταστροφής, στους λάκκους απόρριψης
όµως, από τα αναζητούµενα ιερά δεν εντοπίστηκε εδώ. 2
των κατεστραµµένων οικοσκευών, στα γεµίσµατα των
Η ιστορία του χώρου ξεκινά από την ύστερη νεολιθική δεξαµενών και των πηγαδιών.
περίοδο (περί το 3000 π.Χ.). Αποτελούσε τότε τµήµα
της εγκατάστασης που απλωνόταν στις πλαγιές της
Ακρόπολης. Για την πρώιµη εποχή του χαλκού (2800 - 2000
π.Χ.) τα στοιχεία είναι περιορισµένα. Κατά τη µέση εποχή 3
του χαλκού (2000 - 1600 π.Χ.) η περιοχή χρησιµοποιήθηκε
4
ως τόπος κατοίκισης αλλά και ως χώρος ενταφιασµού των
νεκρών. Μια τρίτη περίοδος κατοίκισης γύρω στον 14ο
αι. π.Χ. άφησε τα ίχνη της στο χώρο, ενώ µια επόµενη
εγκατάσταση, µετά τα µέσα του 8ου αι. π.Χ., διαδέχθηκε
1 Ακρόπολη 3 Ανασκαφή Οικοπέδου Μακρυγιάννη
ένα αρκετά εκτεταµένο νεκροταφείο που λειτούργησε τον
2 Θέατρο Διονύσου 4 Οχυρωµατικός περίβολος
10ο - 9ο αι. π.Χ.
Eικ. 1. Γενικό τοπογραφικό ευρύτερης περιοχής οικοπέδου Μακρυγιάννη. Εικ. 2. Αεροφωτογραφία της ανασκαφής.
10 11

7. 2. Ο Οικισµός - Οι Δρόµοι
O Οικισµός - Οι Δρόµοι
Ο οικισµός των ιστορικών χρόνων - που ανήκε ίσως στον αρχαίο δήµο του Κολλυτού - οργανώθηκε στις πλευρές δύο
ανηφορικών δρόµων (οδός ΜΕΤΡΟ-Ι και ΝΜΑ-ΙΙ) που συνέκλιναν έξω από τον περίβολο του Διονυσιακού θεάτρου. Η κεντρική
οδική αρτηρία της περιοχής βρισκόταν ανατολικότερα, στην πορεία σχεδόν της σηµερινής οδού Μακρυγιάννη (οδός ΜΕΤΡΟ-
IV). Πρόκειται για το δρόµο που διέσχιζε το ανατολικό τµήµα της πόλης και συνέδεε τους βόρειους δήµους µε τον Φαληρικό
όρµο, διαµέσου των αντίστοιχων πυλών του τείχους, της Αχαρνικής στα βόρεια και της Φαληρικής στα νότια. Ένας τρίτος,
εγκάρσιος δρόµος που ξεκινούσε από τα ανατολικά (οδός ΝΜΑ-Ι), κατευθυνόταν προς τις δυτικές συνοικίες και την αρχαία ΟΙΚΙΑ Κ
ΟΙΚΙΑ Ξ
Αγορά. Ανάµεσά τους ένα πυκνό πλέγµα διασταυρούµενων οδών, που ακολουθούσε την µορφολογία του εδάφους, σχηµάτιζε
ΟΔΟ ΔΥΤΙΚΟ
Σ ΝΜ
ακανόνιστες, αλλά ορθολογικά ρυµοτοµηµένες οικοδοµικές νησίδες, οργανωµένες σε κλιµακωτά άνδηρα. Α - VΙ ΛΟΥΤΡΟ
ΚΤΗΡΙΟ
ΒΑΪΛΕΡ
Οι δρόµοι της περιοχής ήταν στενοί, µε πλάτος γύρω στα 4.00 µ., χωρίς πεζοδρόµια, χωµάτινοι, µε φθορές στην επιφάνειά
I
-I
ΟΙΚΙΑ Λ
Α
ΝΜ
τους από τους τροχούς των αµαξών. Σε ορισµένες εποχές πήλινοι ή µολύβδινοι αγωγοί ύδρευσης, τοποθετηµένοι κάτω από ΟΔ
ΟΣ
ΟΣ
ΝΜ
Α-
ΙV
ΟΔ
τα οδοστρώµατα, εξασφάλιζαν νερό σε σηµαντικά κτήρια ή εργαστήρια. Από τους ελληνιστικούς χρόνους (µετά τα µέσα του ΟΔ
ΟΣ
ΝΜ
4ου αι. π.Χ.) µεγάλοι υπόνοµοι διαπερνούσαν τους κεντρικούς δρόµους και Α-
V
Ο
ΟΙΚΙΑ M
ΔΟ
παραλάµβαναν τα όµβρια και τα λύµατα, µε τη βοήθεια πλευρικών αγωγών,
Σ
ΙΟ Φ
Μ
ΟΔΟΣ ΝΜ
Α - VIIΙ
ΕΤ
από τα αποχωρητήρια, τις αυλές των σπιτιών και τα λουτρά. Οι υπόνοµοι αρχικά ΚΤΗΡΙΟ Ζ
ΡΟ
Ρ
ΚΤΗ
ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΟΙΚΙΑ Ο
ΟΙΚΙΑ Η
-I
ΟΔΟ ΛΟΥΤΡΟ
ήταν κατασκευασµένοι µε πεταλόσχηµες κεραµίδες, τοποθετηµένες σε ζεύγη,
Σ ΝΜ ΚΤΗΡΙΟ Ε
Α - VII
V
-I
ανάστροφα η µια πάνω στην άλλη. Η εντατική, όµως, χρήση τους και οι συχνές
ΡΟ
ΕΤ
Μ
ΠΑΡΟΔΟΣ ΝΜΑ - ΙΙ
επισκευές µετέβαλαν διαρκώς τη µορφή τους. Συχνά µεγάλοι αµφορείς,
ΜΑ - Ι
Σ
ΔΟ
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ
ΛΟΥΤΡΟ
Ο
ΟΙΚΙΑ N
ΟΙΚΙΑ Γ ΟΙΚΙΑ ΣΤ
τοποθετηµένοι επάνω ή δίπλα στους οχετούς δρούσαν ανακουφιστικά και τους
ΔΟΣ Ν
προστάτευαν από τις ισχυρές πιέσεις που δεχόταν, ενώ φρεάτια καθαρισµού
ΠΑΡΟ
ΟΙΚΙΑ Π
κατασκευασµένα σε τακτά διαστήµατα, διασφάλιζαν την καλή τους λειτουργία. ΚΡΗΝΗ;
ΟΔΟΣ ΝΜΑ - I
Στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους οι οικοδοµικές νησίδες ήταν
µικρότερες και το οδικό δίκτυο πυκνότερο. Στην ανασκαφή του οικοπέδου ΟΙΚΙΑ Β
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ
OIKIA Ρ
ΟΙΚΙΑ Θ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕ-
εντοπίστηκαν 17 δρόµοι. Θεωρείται, όµως, βέβαιο ότι το αρχικό δίκτυο ήταν πιο ΧΝΙΑΣ
Η
ΝΝ
ΟΙΚΙΑ Α
πυκνό, µε δρόµους που σήµερα δεν είναι ορατοί καθώς καλύπτονται από τα
- ΙII
ΥΓΙΑ
ΟIKIA Δ
Α
ΚΡ
µεταγενέστερα οικοδοµήµατα. Όλοι οι δρόµοι δεν χαράχτηκαν την ίδια εποχή
Σ ΝΜ
ΟΔΟ
ΜΑ
Σ ΝΜ
ΟΔΟΣ ΝΜΑ - Χ Α - ΙΧ
ΟΔΟ
ΟΣ
ούτε είχαν την ίδια διάρκεια ζωής. Στους ελληνιστικούς χρόνους οι άξονες
ΟΔ
ορισµένων µετατοπίστηκαν, γεγονός που ίσως συνδέεται µε την ανακατασκευή ΟIKIA Τ
OIKIA Σ
του Διονυσιακού θεάτρου και το ευρύτερο οικοδοµικό πρόγραµµα της εποχής 5oς - 4ος αι. π.Χ
4ος - 1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.
2ος - 3ος αι. µ.Χ.
του Λυκούργου. Στη ρωµαϊκή πάλι περίοδο, µε την αύξηση του εµβαδού των 3ος - 4ος αι. µ.Χ.
4ος - 5ος αι. µ.Χ.
κατοικιών, αρκετοί δρόµοι καταπατήθηκαν. Το φαινόµενο συνεχίστηκε µέχρι 5ος - 6ος αι. µ.Χ.
6ος - 7ος αι. µ.Χ.
και την ύστερη αρχαιότητα, οπότε τα µεγάλα οικοδοµικά συγκροτήµατα της
εποχής περιέλαβαν στις εγκαταστάσεις τους ακόµη περισσότερους δρόµους,
Εικ. 3. Οχετός και ανακουφιστικοί αµφορείς της
αφήνοντας σε χρήση µόνο τις βασικές οδικές αρτηρίες. οδού ΝΜΑ-ΙΙΙ. Εικ. 4. Σχεδιαστική αποτύπωση της ανασκαφής µε χρωµατική απόδοση των κύριων οικοδοµικών φάσεων.
12 13

8. 3. Τα Οικοδοµήµατα
Τα Οικοδοµήµατα
Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της ύστερης νεολιθικής και της πρώιµης εποχής του χαλκού δεν βρέθηκαν στην ανασκαφή. Τα Τον 1ο αλλά κυρίως τον 2ο αι. µ.Χ., η περιοχή αναδιοργανώθηκε. Νέες κατοικίες κατέλαβαν τη θέση των παλαιότερων,
στρώµατα ωστόσο µε κεραµική της εποχής µαρτυρούν κάποιου είδους εγκατάσταση, ίσως πρόχειρες καλύβες από κλαδιά που σε µια εποχή γενικότερης ανάκαµψης της πόλης, η οποία ανοικοδοµήθηκε, επεκτάθηκε και επιβλήθηκε σε ολόκληρο τον
εξαφανίστηκαν. Λίγο καλύτερα διατηρήθηκαν τα λείψανα του οικισµού της µέσης εποχής του χαλκού (2000 - 1600 π.Χ.), ένα ελληνορωµαϊκό κόσµο ως κέντρο των γραµµάτων και των τεχνών. Τα νέα σπίτια ακολουθούσαν την παραδοσιακή, εσωστρεφή
µικρό τµήµα δωµατίου και ένα πηγάδι στα νότια της ανασκαφής και ένα ακόµη τµήµα δωµατίου µε πηλοδάπεδο, στα δυτικά. Το οργάνωση, έγιναν ωστόσο µεγαλύτερα, ενώ ορισµένα απέκτησαν περίστυλες αυλές και ιδιαίτερους χώρους υγιεινής
ίδιο αποσπασµατικά, αλλά σε όλη την έκταση του χώρου, βρέθηκαν τα κατάλοιπα της ύστερης εποχής του χαλκού (1400 - 1300 (αποχωρητήρια). Οι τοίχοι των δωµατίων και των στοών καλύπτονταν µε πολύχρωµες τοιχογραφίες, ενώ µαρµάρινα τραπέζια
π.Χ.) - παχιά στρώµατα µε κεραµική και ένας λάκκος µε σπασµένα αγγεία (αποθέτης) - αλλά και της ύστερης γεωµετρικής µε περίτεχνα στηρίγµατα, µικρά ή µεγαλύτερα αγάλµατα θεών και προτοµές επιφανών προσώπων κοσµούσαν το εσωτερικό
περιόδου (µετά τα µέσα του 8ου αι. π.Χ.) - τοιχάρια και δάπεδα δωµατίων, ένας αποθέτης µε κεραµική, τέσσερα πηγάδια και και τις αυλές. Την ίδια εποχή κατασκευάστηκαν και τα πρώτα λουτρά («Δυτικό» και «Κεντρικό λουτρό / α΄ φάση») που ίσως ήταν
εκτεταµένες επιχώσεις. ιδιωτικά, ενταγµένα στις εγκαταστάσεις των πιο εύπορων σπιτιών. Στα τέλη του 3ου αι. µ.Χ., τα περισσότερα οικοδοµήµατα
Τα λιγοστά πηγάδια των αρχαϊκών χρόνων µαρτυρούν χρήση του χώρου κατά τον 6ο αι. π.Χ., η απουσία, όµως, αρχιτεκτονικών καταστράφηκαν, πιθανότατα από τους Ερούλους, λαό βαρβαρικό που εισέβαλε στην πόλη το 267 µ.Χ. Παχιά στρώµατα από
καταλοίπων δείχνει ότι η εγκατάσταση δεν είχε οργανωµένο χαρακτήρα. Τα σπαράγµατα ενός τοίχου, πλάτους 1.40 µ. στα διαλυµένες πλίνθους και πεσµένες κεραµίδες στέγης, σπασµένα αγγεία δίπλα σε εστίες µαγειρείων, γεµίσµατα πηγαδιών και
βορειοδυτικά της ανασκαφής αλλά και τα πλούσια στρώµατα µε κεραµική των χρόνων της περσικής καταστροφής στα δεξαµενών, µαρτυρούν την καταστροφή.
βορειοανατολικά (ανασκαφή ΜΕΤΡΟ), υποδεικνύουν τα νότια όρια της αρχαϊκής πόλης, που θα πρέπει να έφτανε µέχρι τις
βόρειες παρυφές του οικοπέδου.
Σε όλη την έκταση της ανασκαφής αποκαλύφθηκαν τµήµατα οικιών των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (5ος - 1ος αι.
π.Χ.), διαταραγµένα ωστόσο ή «σφραγισµένα» από τα µεταγενέστερα οικοδοµήµατα. Πρόκειται για τυπικά αθηναϊκά σπίτια
όπως τα γνωρίζουµε και από άλλα σηµεία της πόλης. Στενοί διάδροµοι οδηγούσαν σε µικρή εσωτερική αυλή γύρω από την
οποία οργανώνονταν οι υπόλοιποι χώροι: τα
καθηµερινά δωµάτια, το δωµάτιο συµποσίων
(ανδρώνας), η κουζίνα, οι αποθήκες και
κάποτε κάποιο εργαστήριο ή κατάστηµα µε
ιδιαίτερη είσοδο από το δρόµο. Στον όροφο,
όταν υπήρχε, θα ήταν εγκατεστηµένα τα
δωµάτια των γυναικών (γυναικωνίτες). Οι
τοίχοι ήταν χτισµένοι µε ωµές πλίνθους
πάνω σε λιθόκτιστες βάσεις και τα δάπεδα
ήταν στρωµένα µε πατηµένο χώµα ή πηλό
και σπανιότερα µε κονίαµα. Εξαίρεση
αποτελούσαν τα δάπεδα των ανδρώνων,
που κάποτε ήταν ψηφιδωτά («Οικίες Θ, Σ και
Ο») και των αυλών, που ήταν στρωµένα µε
βότσαλα ή κεραµικές ψηφίδες. Οι κατοικίες,
µε επιδιορθώσεις και ανακατασκευές,
παρέµειναν σε χρήση µέχρι τον 1ο αι. π.Χ.,
οπότε καταστράφηκαν, πιθανότατα κατά την
άλωση της πόλης από τα στρατεύµατα του
Σύλλα το 86 π.Χ., ή ίσως λίγο αργότερα.
Εικ. 5. Ο ανδρώνας µε το προθάλαµο της Οικίας Θ (5ος - 4ος αι. π.Χ.). Εικ. 6. Άποψη της Οικίας Θ (οικοδοµικές φάσεις 1ου αι. π.Χ. έως 7ου αι. µ.Χ.).
14 15

9. τα οικοδοµήµατα
Η εικόνα της περιοχής κατά το α΄ µισό του 4ου αι. µ.Χ. δεν είναι απολύτως σαφής. Ο χώρος βρέθηκε έξω από το νεόδµητο
Υστερορωµαϊκό τείχος και ίσως για κάποιο χρονικό διάστηµα εγκαταλείφθηκε, αν και τα νοµίσµατα και οι λύχνοι της εποχής
δηλώνουν κάποια δραστηριότητα. Προς τα τέλη πάντως του αιώνα ή τις αρχές του επόµενου, η οικοδοµική δραστηριότητα
εντάθηκε σε ολόκληρη την πόλη η οποία αναδείχθηκε σε ένα από τα σηµαντικότερα κέντρα της “εθνικής” παιδείας. Η ανάκαµ-
ψη αυτή διαπιστώνεται και στο οικόπεδο Μακρυγιάννη. Τα νέα οικοδοµήµατα διατήρησαν σε µεγάλο βαθµό τις κατόψεις των
παλαιότερων ή προσαρµόστηκαν στους άξονές τους. Τα υλικά, όµως, και ο τρόπος δόµησης διέφεραν. Πάνω σε βαθιές θεµελι-
ώσεις από αργολιθοδοµή ή χυτό υλικό εδράζονταν κτιστές ανωδοµές µε ενδιάµεσες στρώσεις οπτοπλίνθων και ισχυρό συνδε-
τικό κονίαµα. Μια συστάδα κατοικιών στο κέντρο περίπου της ανασκαφής (οικίες Γ, ΣΤ, Η) µαρτυρά την επιβίωση του τύπου της
οικίας µε περίστυλη αυλή, στρωµένη µε µαρµαροψηφίδες, πήλινες πλάκες ή µαρµάρινα πλακίδια (opus sectile). Στα ανατολικά,
σε υψηλότερο επίπεδο, κατασκευάστηκε
µια πολυτελής αστική κατοικία µε ιδιωτικό
λουτρό («Κτήριο Ζ»), σχεδιασµένη σύµ-
φωνα µε τα αρχιτεκτονικά πρότυπα της
εποχής. Διέθετε µεγάλη αίθουσα µε ψη-
φιδωτό δάπεδο, που η µία στενή πλευρά
σχηµάτιζε αψίδα. Επρόκειτο πιθανότατα
για τρικλίνιο που η αψιδωτή του απόληξη ΟΔΟΣ ΝΜ
Α - VΙΙΙ
αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό πολλών ΟΙΚΙΑ Η
οικιών της ύστερης αρχαιότητας στην
Αθήνα και αλλού. Την ίδια εποχή ένα
µικρό δηµόσιο λουτρό («Ανατολικό λου-
τρό»), στη συµβολή των οδών ΜΕΤΡΟ-Ι
και ΝΜΑ-Ι, εξυπηρετούσε καθώς φαίνεται
τις ανάγκες των υπόλοιπων κατοίκων
ΙΙ
της περιοχής. Τα λουτρά, δηµόσια και
-Ι
Α-
Σ ΝΜΑ
ΝΜ
ΟΙΚΙΑ ΣΤ
ιδιωτικά, παρά τις µικρές τους διαστάσεις
ΟΣ
ΟΙΚΙΑ Γ
ΠΑΡΟΔΟ
διέθεταν όλους του αναγκαίους χώρους:
ΟΔ
αποδυτήριο για την εναπόθεση των ρού-
χων και τη συναναστροφή των λουοµένων
και αίθουσες για το ψυχρό (frigidarium), το
χλιαρό (tepidarium) και το θερµό λουτρό
ΟΔΟΣ ΝΜΑ - Ι
(caldarium). Οι τελευταίες θερµαίνονταν
µε το συνηθισµένο στα ρωµαϊκά λουτρά
υποδαπέδιο σύστηµα των υποκαύστων, ΟΙΚΙΑ Θ ΟΙΚΙΑ Α
µε κυκλικούς συνήθως στυλίσκους και
µε εντοίχιο σύστηµα θέρµανσης, συνι-
στώµενο από κυλινδρικά πηνία ή πήλινες
πλάκες µε κωνικές αποφύσεις (tegulae
mammatae). Εικ. 9. Οι θερµοί χώροι του
Κεντρικού λουτρού (οικοδοµικές
Εικ. 8. Σχεδιαστική αποκατάσταση Οικιών Γ, ΣΤ, Η (5ος - 6ος αι. µ.Χ.). φάσεις 5ου και 6ου/7ου αι. µ.Χ.).
16 17

10. τα οικοδοµήµατα
Τα κτήρια µε την παραπάνω µορφή λειτούργησαν µέχρι το τέλος του 5ου αι. µ.Χ. οπότε καταστράφηκαν, ίσως κατά την αριθµός δωµατίων και το επισκευασµένο την εποχή αυτή «Κεντρικό λουτρό» εξασφάλιζαν άνετη διαµονή πολλών ατόµων. Το
επιδροµή των Βανδάλων, το 467 µ.Χ. Στα τέλη όµως του αιώνα ή στις αρχές του επόµενου επισκευάστηκαν ή κτίστηκαν κάτω επίπεδο θα πρέπει να προοριζόταν για βοηθητικές λειτουργίες ενώ τα καµαροσκέπαστα πηγάδια και οι επιµεληµένες
εξαρχής. Στο ανατολικό τµήµα του οικοπέδου, πάνω στα ερείπια του παλαιότερου «Κτηρίου Ζ» ανεγέρθηκε ένα επιβλητικό σε υπόγειες δεξαµενές, εξασφάλιζαν σηµαντικές ποσότητες νερού. Η διάρκεια ζωής του «Κτηρίου Ε» δεν φαίνεται να ξεπερνά
µέγεθος οικοδόµηµα, κατοικία πιθανότατα επιφανούς προσώπου. Το συγκρότηµα οργανώθηκε γύρω από µεγάλη περίστυλη τον 7ο αι. µ.Χ., τα αίτια όµως και οι συνθήκες εγκατάλειψης του δεν είναι γνωστά. Στους επόµενους αιώνες εγκαταστάθηκαν
αυλή µε στοές στρωµένες µε ψηφιδωτά, τµήµατα των οποίων βρέθηκαν σε παλαιότερες έρευνες στα θεµέλια του κτηρίου στα ερείπιά του εργαστήρια κεραµικής και µεταλλοτεχνίας. Στη διάρκεια του 9ου ή τον 10ο αι. µ.Χ. όλα τα κτήρια της περιοχής
Weiler. Η πρόσβαση γινόταν από την οδό ΝΜΑ-ΙΙ µέσω µιας ηµικυκλικής εξέδρας - εισόδου µε ψηφιδωτό δάπεδο και κλίµακα κατέρρευσαν και ο χώρος καλύφθηκε µε τα κρηµνίσµατά τους.
καθόδου προς το χαµηλότερο επίπεδο της κατοικίας. Το κτήριο διέθετε επίσηµη πτέρυγα υποδοχής µε µεγάλη αψιδωτή
Κατά τον 11ο - 12ο αι. η περιοχή αποτελούσε τµήµα του συνοικισµού που εκτεινόταν βορειότερα, στην περιοχή του Διονυσιακού
αίθουσα στα δυτικά, ιδιαίτερους χώρους διαµονής µε ψηφιδωτά δάπεδα στα νότια, ιδιωτικό λουτρό στα νοτιοδυτικά και
θεάτρου. Τα νέα οικοδοµήµατα - σπίτια µάλλον και αποθήκες µε µεγάλα πιθάρια και κτιστούς αποθηκευτικούς σιρούς στα
πολλούς βοηθητικούς χώρους τριγύρω. Μάρτυρες της πολυτέλειας του κτηρίου αποτελούν τα γλυπτά και τα θραύσµατα
υπόγειά τους - ήταν κατασκευασµένα µε ευτελή υλικά και συνδέονταν µε τις µεγάλες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις - εργαστήρια
αρχιτεκτονικών µελών (κίονες, κιονόκρανα, επιστύλια, ανάγλυφες πλάκες, ορθοµαρµαρώσεις, χρωµατιστά µαρµάρινα
κεραµικής και µεταλλοτεχνίας - που εκτείνονταν σε όλη σχεδόν την ανασκαφή.
πλακίδια) που περισυλλέχτηκαν τόσο από τη περιοχή του όσο και από γειτονικές περιοχές.
Η διάρκεια ζωής των κτηρίων του 6ου αι. µ.Χ. δεν είναι γνωστή. Οι επισκευές ωστόσο που διαπιστώθηκαν δείχνουν
µακροχρόνια χρήση. Ίσως να επιβίωσαν µέχρι τα τέλη του αιώνα και να καταστράφηκαν από τους Σλάβους το 582 µ.Χ., αν και
σαφείς ενδείξεις της καταστροφής δεν υπάρχουν.
Λίγο αργότερα, στο τέλος του 6ου ή στη διάρκεια του 7ου αι. µ.Χ., στα δυτικά του Κτηρίου Ζ προστέθηκε µια νέα πτέρυγα
(«Κτήριο Ε»), που κατέλαβε την θέση των δύο παλαιότερων οικιών Η και ΣΤ. Είναι το κτήριο που διατηρήθηκε καλύτερα
και κυριαρχεί σήµερα στην ανασκαφή.
Υποθέτουµε ότι οι αίθουσες και η κεντρική
αυλή του «Κτηρίου Ζ» επιδιορθώθηκαν και ΚΤΗΡΙΟ Ζ
εξακολούθησαν να χρησιµοποιούνται µε ΚΤΗΡΙΟ Ε
την ίδια περίπου κάτοψη. Αν η υπόθεση
είναι ορθή τότε προκύπτει ένα επιβλητικό
σε µέγεθος συγκρότηµα που καταλαµβάνει
ολόκληρη την περιοχή µεταξύ των τριών
κύριων οδικών αρτηριών (οδοί ΜΕΤΡΟ-Ι,
ΝΜΑ ΙΙ, ΝΜΑ-Ι), µε ελεύθερους χώρους στο
πίσω µέρος και πολλά βοηθητικά κτίσµατα
ΟΔ
- ΙΙ
κοντά στους δρόµους, που προστάτευαν ΚΤΗΡΙΟ Ζ
Ο
Α
Σ
ΝΜ
και αποµόνωναν το οικοδόµηµα. Το
Μ
ΕΤ
ΟΣ
ΡΟ
«Κτήριο Ε» αναπτυσσόταν σε δύο ορόφους
ΟΔ
-Ι
από τους οποίους διατηρήθηκαν µόνο τα ΚΤΗΡΙΟ Ε
ερείπια του κάτω. Στο κέντρο, δέσποζε
ΙΙ
µεγάλη αψιδωτή αίθουσα υποδοχής,
ΜΑ - Ι
Σ ΝΜΑ -
µε συνεχόµενο τρίκογχο τρικλίνιο. Λίγο
ΔΟΣ Ν
ΠΑΡΟΔΟ
βορειότερα, µεγάλη κυκλική αίθουσα µε
ΠΑΡΟ
ενσωµατωµένο πηγάδι συνιστούσε, ίσως,
είδος πύργου. Τριγύρω, ένας µεγάλος ΟΔΟΣ ΝΜΑ - ΙΙ
Εικ. 10. Η αυλή της Οικίας Γ. Eικ. 11. Σχεδιαστική αποκατάσταση Κτηρίων Ζ και Ε (6ος και 7ος αι. µ.Χ.).
18 19

11. τα οικοδοµήµατα
Στις αρχές του 13ου αι. µ.Χ. η περιοχή εγκαταλείφθηκε οριστικά, ακολουθώντας την παρακµή και συρρίκνωση που επέφερε του 1930 στο οικόπεδο εγκαταστάθηκε το σύνταγµα Χωροφυλακής και σταδιακά κατασκευάστηκαν διάφορα κτίσµατα, τα οποία
στην πόλη η κατάληψή της από τους Φράγκους. Ο χώρος βρέθηκε έξω από το Ριζόκαστρο, το τείχος που περιέβαλλε µικρή σε µεγάλο βαθµό κατέστρεψαν τις αρχαιότητες, ιδιαίτερα στο ΝΑ τµήµα του οικοπέδου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, το
περιοχή στη ρίζα του βράχου της Ακρόπολης. Στη συνέχεια, και σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, χρησιµοποιήθηκε µόνο οικόπεδο και το κτήριο Weiler παραχωρήθηκαν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία η οποία έκτοτε στεγάζει διάφορες λειτουργίες
για αγροτικούς σκοπούς, έξω και πάλι από τον περίβολο που κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αι. µε πρωτοβουλία του της. Στα τέλη της δεκατίας του ’90 στο ανατολικό τµήµα του οικοπέδου κατασκευάστηκε ο σταθµός Ακρόπολη του ΜΕΤΡΟ,
βοεβόδα Χατζή Αλή Χασεκή. µετά την ολοκλήρωση της αρχαιολογικής έρευνας. Η ανέγερση του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης αναµένεται να δώσει νέα
πνοή στην περιοχή και οι αρχαιότητες που αποκάλυψε η ανασκαφή, τεκµήρια της ζωής και των έργων των απλών, καθηµερινών
Μετά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, ο στρατηγός Μακρυγιάννης αγόρασε κτήµατα στην περιοχή, η οποία από τότε
ανθρώπων, θα συνυπάρξουν µουσειακά µε τα αριστουργήµατα του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού.
φέρει το όνοµά του. Με την µεταφορά στην Αθήνα της πρωτεύουσας του νεοσύστατου κράτους, οικοδοµήθηκε για τις ανάγκες
του Βαυαρικού στρατού, το µεγάλο στρατιωτικό νοσοκοµείο σε σχέδια του Γερµανού µηχανικού Wilhelm Weiler. Στη δεκαετία
Εικ. 12. Το εσωτερικό της υπόγειας καµαροσκέπαστης δεξαµενής του Κτηρίου Ε. Εικ. 13. Μερική άποψη του Κτηρίου Ε.
20 21

12. τα οικοδοµήµατα
1. Βάση ιωνικού κίονα 1 6. Επίστεψη 6
2ος αι. µ.Χ. 5ος / 6ος αι. µ.Χ.
Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5140 Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3912
Ύψ. 0,16, διάµ. 0,34, πλευρά πλίνθου 0,42 µ. Ύψ. 0,105, µήκ. 0,46, πλάτ. 0,22 µ.
Βάση ιωνικού κίονα αττικού τύπου µε συµφυή πλίνθο από πεντελικό µάρµαρο. Φέρει δύο σπείρες, σκοτία και Τµήµα επίστεψης, ίσως θυρώµατος από λευκό µάρµαρο, πιθανότατα πεντελικό. Φέρει διακόσµηση από ιωνι-
δύο ταινίες. Από την κιονοστοιχία του περιστυλίου της αυλής της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Σκλάβου - κό κυµάτιο µε οξυκόρυφα ωά και κάτω ζώνη αστραγάλων. Βρέθηκε στην περιοχή του «Κεντρικού Λουτρού».
Μαυροειδή, αρ. 46, σ. 48, αρ. 48, σ. 49, Γραµµένος-Κνιθάκης, αρ. 371, σ. 144, αρ. 375, σ. 145, αρ. 391, σ. Αδηµοσίευτο. Για παρόµοια, βλ. Σκλάβου - Μαυροειδή, αρ. 92, σ. 69.
150. πίν. 48-49, Corinth XVII, αρ. 91, σ. 75, πίν. 25.
2. Βάση ιωνικού κίονα µε βάθρο 2 7. Επίστεψη 7
3ος αι. µ.Χ. 2ος αι. µ.Χ. (;)
Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5143, ΝΜΑ 5144 Αρ. Ευρ. NMA 1069
Βάση: Ύψ. 0,18, διάµ. 0,42 µ. Βάθρο: Υψ. 0,356, µήκ. 0,465, πλάτ. 0,46 µ. Ύψ. 0,13, µήκ. 0,37, πλάτ. 0,14 µ.
Βάση ιωνικού κίονα αττικού τύπου πάνω σε τετράπλευρο βάθρο µε σχηµατοποιηµένα πλαστικά κυµάτια, από Από λευκό µάρµαρο, πιθανότατα πεντελικό. Η διακόσµηση αναπτύσσεται σε δύο ζώνες. Στην πάνω φυλλο-
πεντελικό µάρµαρο. Από τη φάση του 3ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Σκλάβου - Μαυροειδή, φόροι βλαστοί µε ελικοειδή κίνηση. Στην κάτω πεντάφυλλα ανθέµια που περιβάλλονται από βλαστούς και
αρ. 47, σ. 48, Ορλάνδος, σ. 266, εικ. 213, Agora XXIV, Α 3863, σ. 41, πίν. 42. εναλλάσσονται µε άνθη λωτού. Από την ανατολική πτέρυγα του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Σκλάβου -
Μαυροειδή, αρ. 91, σ. 69, Corinth XVII, αρ. 100-101, σ. 76, πίν. 27.
3. Ιωνικό κιονόκρανο 3 8. Επίστεψη 8
2ος / 1ος αι. π.Χ. 2ος αι. µ.Χ. (;)
Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1961 Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 274
Ύψ. 0,13, µήκ. 0,40, πλάτ. 0,37 µ. Ύψ. 0,14, µήκ. 0,43, πλάτ. 0,16 µ.
Από πεντελικό µάρµαρο. Οι έλικες απολήγουν σε ηµισφαιρικούς, ανάγλυφους οφθαλµούς, ο εχίνος κοσµεί- Από µάρµαρο Υµηττού. Παρόµοιο µε το ΝΜΑ 1069, αλλά µε λιγότερο έξεργο ανάγλυφο. Από παλαιά δοκιµα-
ται µε ιωνικό κυµάτιο. Τα προσκεφάλαια φέρουν διακόσµηση από φύλλα άκανθας και στη µέση ζωστήρες στική τοµή στο δυτικό τµήµα του οικοπέδου. Αδηµοσίευτο.
µε δεσµούς. Βρέθηκε κατά την κατεδάφιση σύγχρονου κτηρίου της παρόδου Χατζηχρήστου. Αδηµοσίευτο.
Πρβλ. Agora ΧΙV, πίν. 57, σ. 103-107, picture book “The stoa of Attalos”, πίν. 26.
4. Ιωνικό κιονόκρανο 4 9. Επίκρανο 9
Πιθανώς 4ος αι. µ.Χ. 4ος / 5ος αι. µ.Χ.
Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3905, ΝΜΑ 279 Αρ. Ευρ. NMA 1821
Ύψ. 0,11, µήκ. 0,42, πλάτ. 0,33 µ. Ύψ. 0,30, πλάτ. 0,44, πάχος 0, 06 µ.
Από µάρµαρο Υµηττού. Εχίνος µε τρία ωά και σχηµατοποιηµένα λογχοειδή φύλλα. Μεταξύ εχίνου και ελί- Κορινθιακό επίκρανο ψευδοπαραστάδας από πεντελικό µάρµαρο. Το κεντρικό ανθέµιο πλαισιωµένο από δι-
κων τρίφυλλα ηµιανθέµια. Οι έλικες απολήγουν σε ηµισφαιρικό ανάγλυφο οφθαλµό. Αποτελείται από δύο µερείς έλικες. Στο πάνω µέρος άνθος. Από δωµάτιο της κεντρικής πτέρυγας του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο.
συγκολλούµενα τµήµατα που βρέθηκαν σε διαφορετικά σηµεία της ανασκαφής. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Ορλάν- Πρβλ. Γραµµένος - Κνιθάκης αρ. 548, 557, 569, σ. 201-211, πίν. 69, Corinth XVII, αρ. 94, σ. 75, πίν. 26.
δος, σ. 314, εικ. 270, Agora XXIV, Α 3867, Α 3856, Γραµµένος - Κνιθάκης, αρ. 333, σ. 132, πίν. 41, αρ. 292,
σ. 117, πίν. 36, αρ. 287, σ. 116, πίν. 35.
5. Ιωνικό κιονόκρανο 5 10. Πλάκα ορθοµαρµάρωσης 10
Όψιµος 4ος αι. µ.Χ. Τέλη 5ου / αρχές 6ου αι. µ.Χ.
Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3907 Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5241
Ύψ. 0,132, µήκ.0,30, πλάτ. 0,235 µ. Ύψ. 0,30, µήκ. 0,29, πλάτ. 0,26 µ.
Από τεφρόλευκο µάρµαρο (Νάξου;) Έλικες που απολήγουν σε οφθαλµούς, ιωνικό κυµάτιο στον εχίνο, εγχάρα- Πλάκα από λευκό λεπτοκρυσταλλικό µάρµαρο. Ολόκληρη η επιφάνεια φέρει διακόσµηση µαιάνδρου από
κτο τεκτονικό σύµβολο «Β» στον άβακα. Βρέθηκε σε βυζαντινές επιχώσεις στην περιοχή του «Κτηρίου Ε» κοντά συνεχόµενους αγκυλωτούς σταυρούς. Βρέθηκε στην κεντρική πτέρυγα του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ.
στο Φρέαρ 36. Αδρά δουλεµένο, πιθανώς ηµίεργο. Αδηµοσίευτο. Δηµητροκάλης, σ. 140, πίν. 107, σ. 148, πίν. 131.
22 23