2. 1. Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan sanat
karşıtı bir sanat hareketidir.
Dada; tüm akım, tarz ve gelenekleri ile
sanatı baştan sona reddeden bir anti sanat
hareketi olarak varlığını ortaya koyar. Bu
nedenle Dada bir akım olamayacak kadar
karşı sanat hareketidir. (Altunay, 2013)
Savaşa, kuramlara, kuramcılara, burjuvaya,
kurallara karşıdır.
Başlı başına bir BAŞKALDIRIdır.
3. 1916’da İsviçre’de, Alman şair ve düşünür Hugo
Ball’in (1886-1927) Zürih’in bir arka mahallesinde
açtığı Cabaret Voltaire’de başlar.
Birinci Dünya Savaşı’na muhalif sanatçıların bir
araya gelmesiyle sergilerin, şiir okuma gecelerinin,
alternatif konserlerin, performansların ve her türlü
sanatsal eğlencenin gerçekleştirildiği bir yer haline
gelmiştir.
ilk müdavimleri Rumen şair Tristan Tzara (1896-
1963), Rumen ressam Marcel Janco (1895-1984),
Fransız asıllı Alman ressam ve heykeltraş Hans Arp
(1886-1966) gibi isimlerdir.
4. Dada’nın doğduğu, ilk Dada manifestolarının
okunduğu ve performanslarının yapıldığı Zürih’teki
Cabaret Voltaire. Sahnede kurucular: Hugo Ball
piyano çalıyor, Tristan Tzara ve Hans Arp önde,
arkalarında Richard Huelsenbeck ve bu tablonun
ressamı Marcel Janco, en arkada Emmy Hennings.
(Artun, 2010)
5. Tam olarak nereden geldiği bilinmez,
çeşitli rivayetler vardır.
Kimilerine göre Hugo Ball ve Richard
Huelsenbeck’in Almanca-Fransızca
sözlükten rastgele seçtikleri bir kelimedir.
Kimileri ise bu rastgele seçenin birçok
Dada manifestosunun da yazarı olan
Tristan Tzara olduğunu belirtir.
Hatta Hans Arp’ın, “6 Şubat 1916’da,
akşam saat 6’da, Zürih’teki Café de la
Terrasse’ta Tristan Tzara’nın Dada
sözcüğünü icat ettiğini ve o sırada
burnumun sol deliğine iliştirilmiş bir çörek
olduğunu beyan ederim” şeklinde bir
açıklaması vardır.
6. Anlamı konusundaki veriler çelişkilidir.
Birçok dilde birçok anlama
gelebilmektedir.
Rumence “evet”,
Fransızca “oyuncak at”
Aslında hiçbir anlamı yoktur, olması için
uğraşılmamıştır hatta tersine bir anlamı
olmaması için uğraşılmış, Tzara’nın
gazeteden kestiği kelimeleri gelişigüzel
dizerek yazdığı(!) şiirleri gibi rastgele
kesilip dizilmiş harfler/hecelerden
oluşmuştur diyenler de vardır.
7. 1918’de yazdığı Dada Manifestosu’nda Tristan
Tzara “Dada hiçbir anlam ifade etmez.”
diyerek hareketin ortaya çıkışındaki o zamana
kadar varolmuş herşeyi yıkma isteğini ve hiçliği
vurgulamıştır.
Önemli olan, Dada’nın yeni bir “sıfır
noktası”nın, “sanattaki yeni”nin ifadesi
olmasıdır. Manifestosunda “Dada bir
protestodur; yıkıcı bir eylemdir. Mantığın yerle
bir edilmesidir. Belleğin, arkeolojinin,
geleceğin yıkımıdır. Dada, özgürlüktür.
Çarpışan renklerin, zıtların birliğinin, grotesk
şeylerin, tutarsızlıkların ifadesi; kısaca
yaşamın ifadesidir.” demiştir.
8. ilk manifesto Hugo Ball tarafından
1916’da yazılıp Cabaret Voltaire’de
okunmuştur.
Ancak çoğu kaynakta Tristan Tzara’nın
1918’de yazdığı manifesto ilk Dada
Manifestosu olarak kabul edilmektedir.
9.
10. 1919’da Richard Heulsenbeck ve Raoul Hausmann, Dadaizm nedir ve Almanya’daki
amacı nedir? manifestosunu yazmışlardır.
1934’te Hannah Höch, Fotomontaj Üzerine Birkaç Söz manifestosunu kaleme
almıştır.
1946’da George Grosz, Otobiyografiden: Dada manifestosunu yayınlamıştır.
Bunların dışında Tzara’nın birden çok manifestosu vardır.
Ayrıca Francis Picabia, Kurt Schwitters, Andre Breton gibi isimler de Dada
manifestoları yazmışlardır.
14. Raoul Hausmann’ın “Mekanik Kafa”sı, Dadacıların aklın
iflası olarak gördükleri savaş ve saldırganlık ruhunun bir
tür simgesidir.
Berberlerin peruk takmak için kullandığı tahta kafanın
üzerindeki mezura rasyonel akla göndermede bulunurken,
tepesindeki metal asker bardağı savaşı çağrıştırmaktadır.
15. Bir kulağında baskı
rulosu,
Diğer kulağında bir
kameranın vidalarını
taşıyan tahta kafanın
ensesinde bir cüzdan
durmaktadır.
Bütün bu buluntu
nesneleri Hausmann,
“önemsiz dış etkenlerle
şekillenen insan
bilincini” gözler önüne
sermek amacıyla bir
araya getirmiştir.
(Antmen, 2008)
17. Altunay, A. (2013). Sanatın Ortamında Video. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
Yayınları.
Artun, A. (Ed.) (2010). Sanat Manifestoları Avangard Sanat ve Direniş. İstanbul:
İletişim.
Antmen, A. (2008). Sanatçılardan Yazlar ve Açıklamalarla 20. Yüzyıl Batı Sanatında
Akımlar. İstanbul: Sel
