College 1: Henk Schulte Nordholt: 1880-1940: De laat koloniale staat In dit openingscollege geeft Henk Schulte Nordholt een overzicht van de laat koloniale staat (1880 – 1940). In plaats van een gedetailleerd politiek verhaal wordt de nadruk gelegd op een drietal thema’s: (1) koloniale expansie, staatsvorming en een politiek gericht op ontwikkeling; (2) de verlokkingen van de moderniteit versus koloniaal conservatisme; en (3) nationalisme, koloniale repressie en economische crisis. Prof.dr. Henk Schulte Nordholt is hoofd van de afdeling onderzoek van het Koninklijk Instituut voor Taal-,Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden en bijzonder hoogleraar Geschiedenis en Maatschappij van Zuidoost Azie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij is geïnteresseerd in de geschiedenis van Zuidoost Azie, de antropologie van de koloniale staat en recente politiek ontwikkelingen in Indonesië, waarover hij veel publiceert. Daarnaast coördineert hij een aantal onderzoeksprojecten.

1. De laat-koloniale staat:
(1870-1940)
Staatsvorming en
moderniteit, nationalisme en
conservatisme,
crisis
Henk Schulte Nordholt (KITLV/Leiden)

3. Koloniale staatsvorming: expansie
• 1894-1910:.
• Modern imperialisme; miltaire technologie,
stoomschepen.
• Atjeh: Van Heutsz & Snouck; islam vs adel;
olie belangen.
• Oostelijke archipel: Lombok, Bali, Sulawesi,
Flores, planmatig.
- 130.000 doden: een staat van geweld.
- Christelijke buffers Batak en Toraja.
• De kaart

5. Penetratie in samenleving
• Uitbreiding bestuur
• Dept. Landbouw, Publieke Werken etc.
• Infrastructuur, havens etc
• Transport – KPM, spoorwegen
• Onderwijs: taal, Maleis
• Kloktijd
• Standaard procedures, overplaatsingen
ambtenaren

7. • Metingen, kaarten
• Onderzoek land en volk
• Ook grote delen buiten bereik staat
• Inkomsten staat nemen toe 1870: 57 miljoen>
1940: 361 miljoen
• Van verpachtingen – opium, zout, pandhuizen
– > directe belastingen op grond, hoofdgeld

8. Nieuwe export economie
• Verschuiving van Java naar Sumatra en Oosten
van archipel
• Naast suiker, koffie, thee:
• Tin, tabak, rubber, olie copra
(zeep, margarine, clycerine)
• Bevolkingsgroei – 1900: 40 M> 1940: 75 M en
tekort aan grond
• Belasting in geld (‘cari uang’)

10. Arbeid en Migraties
• Van dwang- naar loonarbeid en toename
vrouwenarbeid
• Arbeidsmigratie: Chinezen, Javanen
• Europeanen, vrouwen; Suezkanaal reis van 4
mnd> 4 weken; post 6 w > 5 dagen
• Econ groei: ja maar geabsorbeerd door bev
groei en winsten>Europa
• Bevolking betaalt staatsvorming

11. Ethische politiek
• Legitimatie probleem, dwang is niet genoeg
• White man’s burden, morele roeping
• Educatie, irrigatie, emigratie
• Onderwijs: goedkope ambtenaren
In 1930 leest 7.4% latijns schrift ; 1928 6500
middelbare scholieren, 1940 300 academici
• Irrigatie gelijke tred met bev groei
• Emigratie Java> Sumatra
• Bevolking betaalt voor ontwikkeling

12. De koloniale stad
• Batavia( 140.000>530.000), Surabaya, Medan:
• Knooppunten
bestuur, handel, onderwijs, transport, migratie
, etnische diversiteit
• Professionals: journalisten, onderwijzers,
• Vernieuwing, nieuwe ideeën, kranten
• Theater: Chin opera, Varieté, Koopman
Venetië en Panjiverhalen
• Muziek: krontjong, rumba, tango en jazz

14. Nieuwe lifestyles
• Moderniteit:
beweging, vooruitgang, verandering, handelen
de mens, toekomst
• Nieuwe termen: ‘vergadering’, treinen:
bewegend landschap, taal Maleis,
• Advertenties: cursussen modern leven
• Moderniteit is lifestyle
• Inheemse middengroepen nemen deel aan
koloniaal bestel

16. 4
Figure 4: Advertisement for Lux perfumed soap (Pandji Poestaka 23,
1940).

17. 13
Figure 13: Post office and station (Haasse, Bij de les, 82)

18. Man on a bicycle at Oude Tamarindelaan, Batavia, 1941 (Photo by M.
Ali, Coll. Dinas Tata Bangunan dan Pemugaran, Jakarta).

19. Traditioneel Verzet
• Van migratrie naar confrontatie
• Messianisme: terugkeer naar oude
tijden, vrijdom belasting, rechtvaardige vorst
• Amuletten, onkwestsbaarheid
• Conservatief retrospectief
• Nieuw:
Japan overwint Rusland 1905; Chinese Revolutie
1911; Russische revolutie 1917

21. Moderne Islam
• Bedevaart 1900: 1600>1927: 68.000
• Nieuwe ideeën, modernisme,
• Terug naar bronnen Islam (Koran & Hadith)
• West. kennis en technologie en Islam
• Sarekat Islam 1911 eerste massabeweging
• Mohammadiyah 1912 onderwijs gezondheid
• Zelfbewustzijn, anti Chinees
• 1914-18: Nederlandse concessies
• Volksraad, blijft adviesorgaan

23. Communisten
• Hendrik Sneevliet SIDV (1914) 1920: PKI
• Massabasis binnen Islam/SI en vakbonden
• 1921 breuk PKI-SI en radicalisering PKI
• 1926-27 mislukte opstanden W-Java & W-
Sumatra

24. Nationalisten
• Onderwijs traject van dorp naar metropool
• Ambtelijke loopbaan
• Krant en taal
• Kolonie is habitat van de nationalist
• Kolonie is de nieuwe natie
• !913 Suwardi: ‘Als ik eens nederlander was’
• Daarnaast regionale bewegingen met eigen
culturele signatuur; Budi Utomo (1908).

25. Seculier Nationalisme
• Ir Sukarno 1900-1970
• 1927 PNI: seculier & niet-etnisch (maar anti
Chinees en anti Indo)
• Nationalisme, Islam (Agama)Komunisme:
NASAKOM
• 1928 Jeugdcongres 1 natie, 1 land, 1 taal
• Staat en natie: mannen dominant

27. Conservatisme: Raciale grenzen en
etniciteit
• Juridisch: Europeanen, VO, Inlanders
• Raciaal onderscheid Europeanen – Indo’s
• Rasvermenging is degeneratie
• Afstand Europeanen versus Inheemse bev
• Ethnische diversiteit en adatrecht (contra
Islam en nationalisme)

29. Conservatisme: Indirect Bestuur
• Lokale adel voert gezag onder Ned toezicht
• geeft koloniaal bestuur inheems gezicht
• afstand adel - volk
• Veel aan oog Ned onttrokken
• Etnische stereotyperingen: indolente
Javaan, Agressieve Madurees, actieve Chinees,
• Nadruk op Hindoe-Boeddhistische wortels
cultuur (anti islam), Bali openluchtmuseum

31. Repressie
• Communisten verslagen, islam
verdeeld, nationalisten vervolgd
• Inlichtingendienst
• Boven Digoel
• Verrechtsing Europeanen: Vaderlandse Club
• Suwardi zoekt heil in Taman Siswa onderwijs
en mix Nationalisme, Javaanse cultuur en
bewondering voor nazi Duitsland

33. Crisis
• 1929 beurskrach New York
• Prijzen rubber, suiker kelderen
• Export daalt 1928:1.2 miljard gulden> 1938: 300
miljoen
• Voedsel en Japanse importen: veel goedkoper
• Inkrimping koloniale staat: budget 1920 1.2
miljard gulden> 1935: 500 miljoen
• Belofte ontwikkeling niet ingelost, resteert
repressie.

35. • Cliff hanger: koloniaal leger primair voor
handhaving ‘rust en orde’, ook in staat zich te
weren tegen externe dreiging?
• Foto’s: KITLV Leiden
• Met dank aan Liesbeth Ouwehand