Cantámosche os Reis

CANTÁMOSCHE OS REIS
dende a Rede de Dinamización Lingüística

Rede de
Dinamización
Lingüística


2 A Rede de Dinamización Lingüística (RDL), na súa programa-
ción anual para o ano 2012, aprobada en Consello de Membros
de decembro de 2011, acordou incluír na súa campaña de
Nadal accións para incentivar a recuperación da tradición de
cantar en galego panxoliñas, aninovos e reis. Para facilitarlles
ás diferentes entidades locais pertencentes á RDL a implemen-
tación desta medida, a Secretaría Xeral de Política Lingüística
difunde este artigo, cortesía de Pablo Díaz e de Olga Kirk, con
cantares de Nadal e información sobre esta tradición.

Rede de
Dinamización
Lingüística


3
CANTOS DE NADAL
O tempo de Nadal -igual ca outras festas do ciclo anual, tan
importantes en Galicia- ten os seus propios cantos.
Diferéncianse tres tipos de cantos de Nadal en función da data
festiva a que fan referencia -Noiteboa, Aninovo ou Reis- pois,
polo demais, son moi semellantes na súa estrutura e modo de
execución. Eses cantos, presentes en toda Galicia, reciben
diferentes denominacións nas distintas zonas ou comarcas,
entre estas cabe citar: noitiña de Nadal, nadales ou panxola de
Nadal para Noiteboa; maitines, aninovos, manueles ou
xaneiros, para o primeiro día do ano; reis, reices ou reises
para o 6 de xaneiro. Actualmente, entre as persoas des-
coñecedoras deste tema é común a denominación pan-
xoliña para todo este conxunto de cantares, pero, en rea-
lidade, tal nome refírese a outro tipo de cantigas
moito máis modernas e cunha temática, distribu-
ción e melodías totalmente diferentes.

Rede de
Dinamización
Lingüística


4
ESTRUTURA DOS CANTOS Os cantos de Nadal constan sempre de tres partes: o permiso, licenza ou presentación
(pedimento de permiso para cantar); o canto ou historia (romance narrativo) e o aguinaldo.
Ademais, podíanse incluír unhas últimas estrofas de agradecemento ou de desdén aos donos
da casa, mais isto non sempre se facía.

Estas portas son de papel,
aquí vive don Manuel;
Deus lle dea tantas vacas
como no curral hai lapas.

Nesta casa caleada,
caleada de pemento,
que por moitos anos vivan
os señores que están dentro.

As partes diferéncianse no ritmo e na melodía. O romance é a
parte máis lenta; a licenza e o aguinaldo son máis vivos, aínda
que tamén poden recitarse sen música.

Rede de
Dinamización
Lingüística


5 Cando as cuadrillas chegaban á porta dunha casa armaban nor-
malmente moito barullo e, ás veces, espertaban os donos da
casa, xa que cantaban ata que a noite ía ben entrada. Unha vez
avisados os moradores da casa, pedíase licenza para cantar e
mantíñase un breve diálogo coma este:

Licenza pido, señores,
se ustedes ma queren dar
para cantar estes reis
que xa imos comezar

Cuadrilla: Cantamos, ho?

Casa: Siii...

Rede de
Dinamización
Lingüística


6 Unha vez que se obtiña comezaba o romance ou historia, no
que aparecían distintos temas do Novo Testamento, coma o
nacemento de Cristo ou a adoración dos Reis. Tras a última
estrofa, pedíase o aguinaldo:

Déanos, señora,
anque sexa pouco
un touciño e medio
e a metade doutro.

Rede de
Dinamización
Lingüística


7
INTERPRETACIÓN

En xeral, os encargados da interpretación eran os homes, aínda
que, en zonas de Ourense e de Pontevedra, atopamos homes e
mulleres cantando xuntos.

Os cantos de Nadal interpretábanse en dous grupos, bandos
ou cuadrillas e a cada un deles correspondíalle unha estro-
fa. Mentres cantaba o outro bando, aproveitaban para alen-
tar, pois habitualmente non se respiraba ao longo de toda a
estrofa. A disposición das cuadrillas era semicircular, unha
fronte á outra, para poder escoitarse mellor.

Rede de
Dinamización
Lingüística


8 Tiñan un repertorio amplo que preparaban uns meses antes,
pois aínda que se cantaba de xeito informal, ao haber varios
grupos de cuadrillas dentro da mesma parroquia ou concello,
cada un deles quería ser o mellor interpretando os cantares co
fin de conseguir o aguinaldo máis abundante.

Os cantos de Nadal non sempre levaban acompañamento musi-
cal; porén, en caso de haber gaiteiro, el era o encargado de
ofrecelo, xunto con algún percusionista. Estes músicos anima-
ban o camiño dun lugar a outro con melodías alleas aos cantos
de Nadal e, durante a interpretación dos reis, panxo-
liñas e manueles, acompañaban a
melodía do canto.

Rede de
Dinamización
Lingüística


9
O AGUINALDO

O aguinaldo estaba formado principalmente por comida -ovos,
touciño, chourizos, biscoitos, viño...- e, só nalgúns casos,
tamén por cartos. Segundo algúns informantes do concello de
Santa Comba, a comida recibida era tan abundante que chega-
ba para facer festa durante varios días.

Porén, algunhas familias esgrimían o problema do loito para
evitar dar o aguinaldo, mesmo se xa transcorrera moito tempo
dende o pasamento que o orixinara e, xa que logo, tal loito non
era máis ca unha escusa.

Rede de
Dinamización
Lingüística


DATACIÓN

10 Intentar datar cronoloxicamente estes cantares é tarefa
sumamente difícil, pero, de certo, poden existir dende a alta
idade media. Cómpre dicir que os cantos de Nadal se manti-
veron con gran forza ao longo de moitos séculos seguramen-
te por seren unha das formas máis representativas e diferen-
ciadas do noso folclore.

Rede de
Dinamización
Lingüística


ALGÚNS CANTOS
DE NADAL
Canto de Nadal da Peregrina

11 Esta noite de Nadal,
noite de grande alegría.
Ai, que noite tan fermosa
Parroquia: A Peregrina
Concello: Santiago de Compostela

Abre as porteiras porteiro
a Xosé e a María.
Como queres que as abra
para Xosé e María! se as chaves el non tiña?

Camiñan para Belén, Se as tivese de ouro
a Belén levan a guía. de prata eu chas daría.
Cando a Belén chegaron Eu non chas teño de ouro
toda a xente durmía. nin tampouco prata fina.
Arrimaron a un carballo
de par dunha fonte fría, O porteiro é descortés,
estando alí o porteiro ten moi pouca cortesía,
ai! que as portas abría. atreveuse a preguntarlles
cando a Virxe paría.

Rede de
Dinamización
Lingüística


Non pare para esta noite, Baixou un anxo do ceo,

12
nin para a que xa viña, ricos paniños traía,
cando era media noite uns que eran de Holanda,
a Virxe parido tiña. outros de Holanda fina.

Trouxo un neno tan fermoso
que ao mundo resplandecía,
tanta era a súa pobreza
que nin un pano traía.
Botou as mans ao pescozo
a un volante que traía,
partiuno en tres anacos
ao neno Deus envolvía.

Rede de
Dinamización
Lingüística


Canto de Nadal da Bembibre

13 Esta noite de Nadal
por ser noite de alegría,
camiñando vai Xosé
Parroquia: Bembibre
Concello: Val do Dubra

- Abre as portas porteiro
a Xosé e a María.
- Como as vou abrir? - dilles,
e mais a Virxe María. porque chaves el non tiña.

Camiñan para Belén Se non as teño de ouro
a ver se chegan con día, nin tampouco prata fina,
a media noite sería. eu só quería saber
cando a Virxe paría.

A Virxe non pare hoxe
nin a noite que xa viña,
mais, á media noite en punto,
a Virxe parido tiña.

Rede de
Dinamización
Lingüística


Trouxo un neno tan fermoso Subiu o anxo ao ceo

14
que ao mundo resplandecía, cantando o Ave María.
tanta era a súa pobreza Preguntoulle o Pai Eterno:
que pano para el non tiña. - como queda a parida?

Botou man ao seu cabelo A parida queda ben
ao paniño que traía, na camiña recollida,
rompeuno en tres anacos cuberta con mantos de ouro
ricamente o envolvía. bordados de prata fina.

Baixou un anxo do ceo
que ricos panos traía,
uns que eran de Holanda
e outros de Holanda fina.

“Déanos o aguinaldo,
aunque sexa pouco
un touciño e medio
e a metade doutro”

Rede de
Dinamización
Lingüística


Canto de Reis de Barro

15 E no portal de Belén
naceu un fermoso neno
e un anxo baixou dicindo
que era o rei dos xudeus.
Parroquia: Barro
Concello: Cerdedo

E os pastores, que souberon
que o neno quería festas,
houbo un pastor que rompeu
cen pares de castañetas.

E no portal de Belén Esas uvas, esas pasas
do ceo colga unha escada. ese mel, esas castañas
Para visitar o neno son para lle dar ao neno
os anxos soben e baixan. que está deitado nas pallas.

E viñeron os Reis Magos Toquen o pito e a frauta, Ímoslle botando destas mulinetas
moi cansos de camiñar. imos ao baile florido para que nos dean ovos e pesetas.
Abandonan os seus caba- para ver ese neniño Ímoslle botando destas mulinadas
los o neno van adorar. que está no portal durmidiño. para que nos dean ovos e castañas.

Rede de
Dinamización
Lingüística


Canto de Nadal de Moialde

16 Vaia de festa en festa,
de festa en festa vaia,
que en Belén xa naceu
un doce sol da alma.
Parroquia: Moialde
Concello: Vilardevós

Como a neve é moita
como a neve é tanta,
dende as montañas chega
a pedirlle pousada

Para Belén camiña E o ingrato responde:
a Virxe soberana, “Quen é ese que chama?
toda chea de gloria, Se trae diñeiro que entre,
de gloria e adornada. se non, non hai pousada”.

San Xosé xa sufría,
María xa o consolaba:
“Cala Xosé, miña vida,
cala Xosé da alma,
que nos meus peitos traio
quen nos ha de dar pousada”.

Rede de
Dinamización
Lingüística


Entre un boi e unha mula e outros son destes señores

17
e un alpendre de palla, que por moitos anos vivan,
elas eran pouquiñas, que vivan estes señores
elas eran molladas, e mais a súa familia.
e alegría e bo gusto
vaia a catalana. Esta casa caleada
por dentro e mais por fóra,
De quen son os grandes pazos que vivan estes señores
feitos de palma e oliva? os señores que nela moran.
Eles son do rei do ceo
e outros da Virxe María,

AUTORES Pablo Díaz e Olga Kirk

Rede de
Dinamización
Lingüística


MÁIS CANTOS
DE NADAL

18 Vídeos e audios de Nadal recompilados pola Coordinadora de Equipos
de Dinamización da Lingua Galega:
http://www.coordinadoraendl.org/nadal2012/recursos/index.php?pax=pax2.php

Nadal en Arcos (Mazaricos), interpretado por Berrogüetto:
http://www.youtube.com/watch?v=bpPdYxq6va8

Letras de cantos de Reis:
http://www.galiciadigital.com/images/especiales/especiales/nadal/cantosdereis1.php

Letras e un precioso artigo de Xosé L. Rivas Cruz “Mini” sobre a súa experiencia na
recuperación da tradición de cantar os reis:
http://www.galiciadigital.com/images/especiales/especiales/navidad/cantos_reis/cantos_reis.html

Reportaxe audiovisual sobre as danzas ou ranchos de Reis que se bailan no sur de Galicia:
http://www.youtube.com/watch?v=wCrYB3Yy08Y&feature=related

Rede de
Dinamización
Lingüística

Cantámosche os Reis
dende
a Rede de Dinamización Lingüística

Rede de
Dinamización
Lingüística

Cantámosche os Reis

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Cantámosche os Reis