SlideShare a Scribd company logo

Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku

•
•
P
Pawel Musialek
1 of 71
Download to read offline
1
10NAJWAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH 2013 ROKU PERSPEKTYWA POLSKA SZCZERSKI, GŁOGOWSKI, STRZAŁKA,WORDLICZEK, MUSIAŁEK, ŚWIATŁOWSKI, KOWALCZYK red. Paweł Musiałek i Marcin Przydacz Kraków 2014
Projekt okładki: Magdalena Kot Adjustacja i korekta: Filip Pigan Zespół Fundacji: Marcin Przydacz, Paweł Musiałek, Filip Pigan (pytania do ankiety), Arkadiusz Kudelski, Bartosz Światłowski Copyright © by Fundacja Dyplomacja i Polityka Fundacja Dyplomacja i Polityka ul. Szwedzka 38, 30-324 Kraków, KRS: 0000466444 Tel. +48 695 171 118 e-mail: sekretariat@dyplomacja.org www.dyplomacja.org Stan na 15 stycznia 2014 r.
Spis treści Teksty 1. Adam Kowalczyk: Ukraina – gorący rok 2013.......................................................... 6 2. Magdalena Soja: Budżet UE - Polska biernym udziałowcem porozumienia........... 11 3. dr hab. Krzysztof Szczerski: Wybory w Niemczech. Na Zachodzie bez zmian?........ 15 4. Paweł Musiałek: South Stream wygrywa z Nabucco, czyli sukces gazowej dyplomacji Kremla.................................................................................................. 19 5. dr Rafał Wordliczek: Medialna wrzawa, niewiele znaczące skutki. Konsekwencje afery Snowdena...................................................................................................... 24 6. dr Krzysztof Strzałka: Papież Franciszek i nowy pasterski wymiar działalności Stolicy Apostolskiej............................................................................................................ 29 7. Łukasz Kołtuniak: Gruzja po Miszy i Bidzinie.......................................................... 34 8. dr hab. Aleksander Głogowski: Porozumienie z Iranem – kredyt zaufania dla Hasana Rouhaniego............................................................................................... 38 9. Mateusz Mikowski: Konflikt w Syrii – słabnące USA i rosnąca w siłę Rosja............ 42 10. Bartosz Światłowski: Czechy po politycznym trzęsieniu ziemi.............................. 48 Wywiady prof. dr hab. Zdzisław Krasnodębski........................................................................... 53 dr Witold Waszczykowski........................................................................................... 54 dr Jacek Saryusz-Wolski.............................................................................................. 56 Prof. Antoni Dudek...................................................................................................... 58 dr Marcin Zaborowski................................................................................................. 60 Prof. Tomasz Grzegorz Grosse.................................................................................... 61 dr Andrew A. Michta.................................................................................................. 63 dr Przemysław Żurawski vel Grajewski....................................................................... 64 Konrad Szymański....................................................................................................... 66
5 formą, co wymusza ich ograniczoną objętość. Rezygnując z wielu szczegółów niezbędnych przy kompleksowej analizie, autorzy nie roszczą sobie pretensji do wyczerpania złożoności przedstawianych zagadnień.   O doborze i kolejności wydarzeń zdecydowała ocena zespołu analitycznego Fundacji. Proponowanym wydarzeniom członkowie zespołu przyporządkowali punkty w zależności od wagi wydarzenia dla Polski. Suma zebranych punktów zdecydowała o ostatecznej kolejności. Jest to pierwsza edycja serii wydawniczej, która planujemy kontynuować w kolejnych latach. Mamy nadzieję, że przedstawione analizy pozwolą Państwu nie tylko zgłębić wiedzę o aktualnych wydarzeniach międzynarodowych, ale także ukazać ich przyczyny oraz skutki. Życzymy miłej lektury, Marcin Przydacz i Paweł Musiałek Szanowni Państwo, z myślą o popularyzacji wiedzyo stosunkach międzynarodowych oddajemy w Państwa ręce najnowszą publikację Fundacji Dyplomacja i Polityka pt. „10 najważniejszych wydarzeń międzynarodowych w 2013 r. Perspektywa polska”. Stanowi ona podsumowanie najistotniejszych wydarzeń politycznych, które miały miejsce w ubiegłym roku, ocenianych z punktu widzenia Polski. Na publikację składa się 10 artykułów, które przedstawiają nie tylko istotne wydarzenia na arenie międzynarodowej w 2013 r., ale także osadzająjewszerszymkontekściegeopolitycznym i starają się odpowiedzieć, jakie będą ich konsekwencje dla naszego kraju. Ponadto publikacje uzupełniają oceny i refleksje innych ekspertów, specjalizujących się również w tematyce międzynarodowej. Publikacja jest adresowana do szerokiego grona odbiorców. Dlatego teksty starają się godzić analityczne ujęcie tematów z przystępną
6 Adam Kowalczyk 1. Ukraina – gorący rok 2013 Niepodpisanie przez Ukrainę Umowy Stowarzyszeniowej oznacza zakończenie realizowanego od 2009 r. modelu integracji na linii Unia Europejska-Ukraina. Ogłaszana wola zbliżania Ukrainy do UE nie znalazła odzwierciedlenia w realnych działaniach decydentów nad Dnieprem. Jest to wynik instrumentalnego potraktowania przez władze ukraińskie idei integracji z Zachodem, błędów ze strony samej UE (w tym Polski), a także skuteczności Moskwy w realizowaniu strategii „kija i marchewki”. Wprowadzenie Rok 2013 na Ukrainie obfitował w wiele ważnych i wartych przypomnienia wydarzeń. Przede wszystkim to czas zamknięcia dotychczasowej formuły współpracy z Unią Europejską w ramach programu Partnerstwa Wschodniego. Niepodpisanie na wileńskim Szczycie PW Umowy Stowarzyszeniowej (Association Agreement - AA) wraz z Umową o Wolnym i Pogłębionym Handlu (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement -DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą może mieć poważne konsekwencje z punktu widzenia nie tylko Ukrainy, ale także całego regionu. Istotne więcwydajesiękrótkieprzypomnieniewydarzeń, które do takiego stanu rzeczy, doprowadziły, bądź były z tym procesem związane. Ostatnie dwanaście miesięcy to także czas intensywnych, choć posiadających zmienną dynamikę relacji na linii Kijów-Moskwa. Relacji, których swoistym „ukoronowaniem” jest ukraińsko-rosyjskie porozumienie gospodarczo-handlowe zawarte w grudniu 2013 r. Ze społecznego punktu widzenia za najistotniejsze zjawisko bez cienia wątpliwości trzeba uznać największy od Pomarańczowej rewolucji oddolny protest części społeczeństwa przeciwko działaniom obozu władzy po klęsce listopadowego szczytu PW. Rok2013upłynąłteżpodznakiemwartychuwagi, lecz pomniejszych wydarzeń, do których można zaliczyć np. długotrwałą blokadę Werchownej Rady przez opozycję czy też przejęcie przez kojarzonego z interesami ukraińsko-rosyjskimi oligarchę Dymytro Firtasza, opiniotwórczego, względnie niezależnego kanału telewizyjnego Inter. Zagadnienia te, podobnie jak i wiele pomniejszych zasługują jednak na opracowanie w osobnej analizie. Relacje Unia Europejska – Ukraina w 2013 r. wkontekścielistopadowegoszczytuPartnerstwa Wschodniego. Rok 2013 z unijnej perspektywy uznać można za kluczowy w kontekście stosunków UE z jej wschodnimi sąsiadami objętymi programem PW: Ukrainą, Białorusią, Mołdawią, Gruzją, Armenią oraz Azerbejdżanem. Stanowił on zwieńczenie dotychczasowego wzorca współpracy z tymi krajami w ramach wyżej wspomnianej inicjatywy, będącej częścią składową Europejskiej Polityki Sąsiedztwa.WprzypadkuUkrainymiałooznaczać to podpisanie (po uprzednim parafowaniu w marcu 2012 r.) AA oraz zawartej w niej DCFTA. Aby ów cel osiągnąć, Kijów musiał spełnić do listopada 2013 roku szereg warunków, które postawiła Bruksela. Unia oczekiwała dokonania zmian przede wszystkim w obszarze prawa wyborczego i wymiaru sprawiedliwości, a także przeprowadzenia pewnych reform politycznych. Dodatkowo kością niezgody w dwustronnych relacjach pozostawała sprawa uwięzionych za kadencji prezydenta W. Janukowycza byłej premier Julii Tymoszenko i byłego ministra spraw wewnętrznych, Jurija Łucenki. UE zapowiedziała bowiem, iż najpóźniej w 2013 r. muszą zostać opracowane odpowiednie rozwiązania i formuły prawne pozwalające na ich rehabilitację (początkowo) i ułaskawienie (później). Ponadto
7 kolejną komplikacją była niechętna, a co najmniej ambiwalentna postawa części państw „starej” UE wobec podpisania z Kijowem ww. dokumentów. Finalnie udało się w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy uchwalić pewną część wymaganych przez Brukselę ustaw (dotyczących np. kompetencji Izby Obrachunkowej czy materii antykorupcyjnej). Bez wątpienia jednak nie zostały przez Ukrainę wypełnione wszystkie postawione przez UE cele. Nie podjęto m.in. głębszej reformy wymiaru sprawiedliwości, który bez wątpienia wymaga poważnej i pilnej przebudowy. Trudno wyobrazić sobie, zwłaszcza w warunkach ukraińskich, demokratyczne państwo prawa bez sprawnego funkcjonowania tego segmentu. Nie dokończono też implementowania przepisów, umożliwiających wprowadzenie ruchu bezwizowego do państw unijnych. Początkowo nieprzejednane stanowisko Brukseli oraz części wpływowych przywódców państw zachodnich w sprawie uwolnienia uwięzionej J. Tymoszenko (J. Łucenko został ułaskawiony przez prezydenta w kwietniu 2013 r.) było stopniowo zmiękczane. Nad rozwiązaniem tego problemu pracowali do czasu samego szczytu w Wilnie specjalni wysłannicy PE na Ukrainę: Aleksander KwaśniewskiorazPatCox.Łącznie,nieograniczając się wyłącznie do ostatniego roku, spędzili oni na Ukrainie 75 dni, odbywając w tym czasie 27 wizyt. Podjęli oni próbę znalezienia kompromisu, akceptowalnego zarówno przez prezydenta Janukowycza, jak i samą osadzoną. Przez dłuższy czas wydawało się, że takim kompromisem mogłoby być wysłanie mającej poważne problemy zdrowotne byłej premier na leczenie do Niemiec. Niestety, pomimo wielokrotnych deklaracji Janukowycza dotyczących rozwiązania powyższej sprawy, Najwyższa Rada nie była w stanie (także z powodu kontrproduktywnych i skazanych na niepowodzenie propozycji opozycji parlamentarnej) przegłosować ustawy, pozwalającej Tymoszenko poddać się kuracji na terenie państwa trzeciego. Pomimo niespełnienia przez Ukrainę wszystkich przewidzianych przez UE warunków, Bruksela gotowa była podpisać bardzo rozbudowaną, obejmującą wiele obszarów Umowę Stowarzyszeniową. Unijna (w tym polska) presja okazała się jednak, przy aktywnej postawie Kremla, niewystarczająca, a Janukowycz oraz rząd Mykoły Azarowa ogłosili czasowe zawieszenie przygotowań do dalszej integracji z UE, w warstwie retorycznej nie wycofując się jednak z proeuropejskich deklaracji. Stosunki ukraińsko – rosyjskie w 2013 r. Politycy nad Dnieprem kontynuowali w minionym roku strategię „wielobiegunowości” w polityce zagranicznej. Dlatego też, równolegle obok relacji Ukrainy z UE, Kijów utrzymywał intensywne stosunki z Moskwą. Za główne problemy w stosunkach bilateralnych w 2013 r. uznać można komplikacje związane z tygodniowym zablokowaniem możliwości importowania ukraińskich towarów na rosyjski rynek, a także konsekwencje spowodowane potencjalnym podpisaniem przez Kijów Umowy Stowarzyszeniowej z Unią Europejską. Wskazane problemy były jednak osadzone wgłębszymsporzeostrategicznemiejsceUkrainy w geopolitycznej przestrzeni regionu. Rozbieżne wizje, co do przyszłości Ukrainy wynikały z chęci przyciągnięcia przez Kreml Kijowa do rosyjskiej strefy wpływów poprzez członkostwo w Unii Celnej, jako alternatywy wobec integracji z UE. Ten cel spowodował zintensyfikowanie przez Moskwę politycznej oraz gospodarczej presji wobec Janukowycza i jego obozu politycznego, a także niektórych ukraińskich oligarchów. W tym kontekście wymienić należy m.in.: wybiórcze, motywowane politycznie działania Rospotriebandzoru, rosyjskiego odpowiednika inspekcji sanitarnej, która ustami swojego przewodniczącego Giennadija Oniszczenki stwierdziła w lipcu 2013 r., że 90% przebadanych próbek słodyczy ukraińskiej firmy Roshen, należącej do biznesmena Petra Poroszenki, ze względu na niespełnienie norm, nie nadaje się do importu na teren Federacji Rosyjskiej; praktyczne zablokowanie w sierpniu przez stronę rosyjską możliwości importu innych ukraińskich
8 towarów przez 7 dni (nadanie produktom statusu „najwyższego ryzyka”); nieustanne i oficjalne deklaracje wysokich rangą polityków rosyjskich mówiącychodługotrwałychidotkliwychskutkach kontynuowania procesu zacieśniania relacji z UE, przejawiających się np. w obostrzeniach handlowych czy też utrudnianiu podejmowania pracy przez obywateli Ukrainy w Federacji Rosyjskiej (istotny element ukraińskiego PKB). Wydaje się, że także sama świadomość możliwych skutków podpisania AA mogła w dużym stopniu zaważyć na ostatecznej decyzji Kijowa, który zdecydował się nie podpisywać dokumentu na wileńskim szczycie. Biorąc pod uwagę katastrofalny w ostatnich dwunastu miesiącach stan ukraińskiej gospodarki, mizerne prognozy ekonomiczne na rok 2014 (wzrost PKB rzędu 1% według MFW), brak jakichkolwiek finansowych „poduszek bezpieczeństwa” ze strony UE można dostrzec w decyzji ukraińskich władz ekonomiczną kalkulację i polityczną racjonalność. Należy jednak podkreślić, że wielu ekspertów twierdzi, że Ukraina w ogóle nie miała zamiaru podpisać Umowy Stowarzyszeniowej, aprowadzonenegocjacjemiałyzazadaniejedynie wzmocnienie ich stanowiska negocjacyjnego w rozmowach z Federacją Rosyjską lub też uzyskanie na korzystnych warunkach pomocy z Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Finalnie, 17 grudnia 2013 r. zostało zawarte pomiędzy Kijowem a Moskwą porozumienie o charakterze handlowym i gospodarczym. Na jego mocy Rosja zobligowała się do wykupienia ukraińskich obligacji skarbowych na kwotę 15 mld USD oraz do znacznej obniżki cen gazu ziemnego (do 268,5 dolarów za 1000 m3 ), co ma fundamentalne znaczenie dla energochłonnej gospodarki Ukrainy. Polityczne rezultaty spotkania (potencjalne ukraińskie koncesje w tym zakresie) nie są oficjalnie znane, nie można jednak wykluczyć, iż w zamian za pomoc finansową Janukowycz zobowiązał się do zatrzymania procesu zbliżania Ukrainy do Unii Europejskiej, a nawet przystąpienia Kijowa do Unii Celnej (Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej) po wyborach prezydenckich w 2015 r. „Euromajdan” Podjęcie decyzji o niepodpisywaniu Umowy Stowarzyszeniowej z Unią Europejską spowodowało wybuch znaczących społecznych protestów wśród mieszkańców Ukrainy. Oddolne, początkowo zupełnie niezwiązane z partiami opozycyjnymi demonstracje, rozpoczęły się jeszcze przed wileńskim szczytem PW. Na Placu Niepodległości w Kijowie zostało zbudowane przez protestujących prowizoryczne miasteczko, zaś sam protest przyjął charakter trwały. W innych miastach (głównie na zachodzie kraju, w mniejszym stopniu na wschodzie i południowym wschodzie) również pojawiły się demonstracje (w dużej części studentów i ludzi młodych). Warto odnotować, iż zostały one wsparte przez miejscowe władze we Lwowie, Tarnopolu, Winnicy czy Iwano-Frankiwsku. Wydarzenia zapoczątkowane w listopadzie w Kijowie, zwane popularnie „Euromajdanem” okazały się być największym, najliczniejszym, najdłuższyminajbardziejgwałtownymprotestem od 2004 r. Zapoczątkowały one kryzys polityczny, którego przejawem była m.in. próba odwołania rządu M. Azarowa. Należy podkreślić, że z biegiem czasu nastąpiła znacząca radykalizacja haseł demonstrantów. Początkowo protestujący domagali się podpisania AA z Brukselą, ale stopniowo Majdan zaczął się przeradzać w generalny protest przeciwko władzom Ukrainy. Jego uczestnicy zaczęli domagać się odejścia prezydenta Janukowycza i rządu Azarowa. Oddolna organizacja oraz ambiwalentne traktowanie przemawiających na nich liderów opozycyjnych, chcących wykorzystać dynamikę „Euromajdanu”, wskazywać może na wzrost świadomości politycznej części społeczeństwa ukraińskiego, a nawet wytworzenia się zrębów społeczeństwa obywatelskiego. Z pewnością zaś jest oznaką zmęczenia całą klasą polityczną na Ukrainie. Wobec braku zaufania większości protestującychdogłównychliderówopozycyjnych wydaje się, że istnieje możliwość podjęcia przez protestujących oddolnych działań, które mogą mieć charakter gwałtowny i nieprzewidywalny, a na pewno nieuzgodniony z trójką przywódców opozycji.
9 Konkluzje i prognozy Niepodpisanie Umowy Stowarzyszeniowej oznacza zakończenie realizowanego od 2009 r. modelu integracji na linii Unia Europejska- Ukraina. Ogłaszana i konsekwentnie podtrzymywana werbalnie w minionym roku przezstronęukraińską,wolazbliżaniasiędoUEnie znalazła odzwierciedlenia w realnych działaniach decydentów nad Dnieprem. Wskazywać to może na instrumentalne potraktowanie idei integracji z Zachodem i sprowadzenie jej wyłącznie do chęci uzyskania pokaźnej, ekonomicznej pomocy ze strony MFW czy też UE. Symptomatyczne i warte podkreślenia jest odwrócenie „narracji” ukraińskiego rządu oraz prezydenta na temat oferty UE zawartej w parafowanych wcześniej dokumentach. W sytuacji, w której niemożliwe stało się przerzucenie winy za niepodpisanie AA na Brukselę, w Kijowie zaczęto podkreślać negatywne skutki, które miałyby być związane z wprowadzeniem rozwiązań zawartych w powyższym dokumencie. Pomimo iż nie nastąpiło (przynajmniej na poziomie retoryki), zapowiadane przez polityków unijnych na początku roku, zamknięcie dla Ukrainy po wileńskim szczycie „okna możliwości”, nic nie wskazuje na to, aby w najbliższym czasie możliwa była ze strony władz ukraińskich zmiana decyzji. Stosowanie przez Rosję w 2013 r. wobec Ukrainy metody na przemian „kija” tj. presji ekonomicznej, politycznej i gróźb słownych oraz „marchewki” w postaci obietnicy pożyczek i innych korzyści materialnych (bez wymagań jakichkolwiek strukturalnych reform) przyniosło oczekiwany na Kremlu skutek. Zawarcie 17 grudnia 2013 r. przez Ukrainę i Federację Rosyjską porozumień gospodarczych traktować należy jako krótkoterminowe remedium na coraz poważniejsze bolączki Kijowa związane z fatalną sytuacją ukraińskich finansów publicznych, zmniejszającymi się dochodami (skutkującymi coraz większym deficytem budżetowym), pogłębiającą się recesją oraz realnym niebezpieczeństwem częściowej niewypłacalności ukraińskiego państwa w sferze socjalnej (m.in. wynagrodzenia dla sektora państwowego). Cele Rosji i Ukrainy nadal pozostają jednak zróżnicowane. Dla Moskwy strategicznym zadaniem pozostaje włączenie sąsiada do struktur tworzącej się Unii Celnej. Prawdopodobnejestwięctaktyczneiwarunkowe wspieranie tamtejszej ekipy rządzącej do wyborów w 2015 r., przy jednoczesnym zapewnieniu sobie instrumentów kontroli „posłuszeństwa” gwarantowanych w zawartej umowie. Celem Ukrainy było natomiast rychłe ustabilizowanie sytuacji budżetowej poprzez zastrzyk gotówki oraz znaczącą obniżkę cen importowanego gazu przy minimalizowaniu ustępstw na rzecz Rosji. Formalnie cele te udało się Kijowowi zrealizować. Możliwe jednak, że za podpisanymi porozumieniami idą niejawne koncesje natury politycznej, jak np. obietnica realnegoprzyłączeniasiędointegracjinaobszarze postsowieckim po wyborach prezydenckich w 2015 roku. Przypuszczać jednak należy, że Janukowycz, wraz z czołowymi politykami jego obozu politycznego, będzie dalej kontynuował politykę lawirowania pomiędzy UE a Rosją, obawiając się rosnących wpływów tej ostatniej, a także nastrojów społecznych i wzrostu poparcia dla opozycji. Zarówno władza, jak i opozycja, nie były przygotowane do odpowiednich reakcji na ukraiński „Euromajdan”. Po obu stronach zauważalny był brak strategicznego planu i jasno zdefiniowanych celów. Pomimo wielu pozytywnych skutków, na czele których wskazać można skupienie przez dłuższy czas uwagi światowej opinii publicznej na Ukrainie czy też świadomość samomobilizacji społecznej Ukraińców,niesposóbwskazaćnadzieńdzisiejszy żadnych istotnych konsekwencji politycznych, będących skutkiem protestów. W związku z tym, można wnioskować, że protesty prędzej czy później wygasną. Możliwe jednak jest też szczątkowe trwanie do kluczowych dla sytuacji Ukrainy wyborów prezydenckich w 2015 r. Wreszcie, istnieje pewne prawdopodobieństwo nadania protestom nowej dynamiki na skutek trudnychdoprzewidzeniawydarzeń(prowokacja,
10 agresywnapróbarozbicia„Euromajdanu”,pobicia dziennikarzy i działaczy społecznych). Dlatego też, nie sposób wykluczyć, mimo wszystko, bliżej niesprecyzowanego wariantu siłowego. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż opozycja do końca będzie próbowała wykorzystywać „Euromajdan” do swoich celów, próbując czerpać z niego polityczne profity. Rozpatrując2013rokzperspektywywewnętrznej sytuacji politycznej na Ukrainie pamiętać należy, że odłożenie ad acta podpisania AA czy zawarcie porozumień gospodarczych z Rosją stanowią zaledwie preludium przed ukraińskimi wyborami prezydenckimi w 2015 r. Do tego czasu najważniejszym zadaniem prezydenta Janukowycza będzie unormowanie niespokojnej sytuacji politycznej (z możliwym scenariuszem „dokręcania śruby”), a zwłaszcza opanowanie fatalnej sytuacji gospodarczej. Ze względu na dynamiczne wydarzenia na „Euromajdanie” możliwesąrównieżpewneprzesunięciaipodziały welicierządzącejorazPartiiRegionów.Wpolityce zagranicznej obóz rządzący prawdopodobnie nadal będzie próbował lawirowania pomiędzy UE a Rosją, choć po wileńskim szczycie zadanie to musi zostać ocenione jako bardzo trudne. Nie ulega wątpliwości, że reelekcja Janukowycza stanowić będzie główny cel prezydenta, jego obozu politycznego i administracji oraz związanych z nim oligarchów (zwłaszcza tzw. „rodziny”). Ich przebieg oraz wyniki mogą być kluczowe z punktu widzenia przyszłości Ukrainy oraz całego regionu. Aktualne sondaże (stan na: koniec roku 2013) nie są jednak dla urzędującego prezydenta optymistyczne. W ewentualnej II turze wyborów obecnie przegrywa on zarówno z Tymoszenko, jak i Jaceniukiem oraz Kliczką. Główne wyzwania dla Polski: Gwałtowne i intensywne wydarzenia, które miały miejsce w 2013 roku na Ukrainie, wymagają od Polski zdiagnozowania nowych okoliczności wraz ze zdefiniowaniem polskiego, po-wileńskiego raison d’État na Ukrainie. Do najważniejszych wyzwań polskiej polityki wschodniej po Wilnie można zaliczyć: próbę zredukowania powstałego po ostatnim szczycie PW w Wilnie napięcia politycznego na Ukrainie; odbudowanie relacji z obecnymi ukraińskimi władzami poprzez poprawienie wiarygodności Polski, prawdopodobnie częściowo utraconej po licznych wizytach polskich polityków na Placu Niepodległości w Kijowie; przełamanie politycznegoimpasunaliniiUE-Ukrainaipodjęcie działań mających na celu niedopuszczenie do alienacji politycznej Janukowycza na forum Unii Europejskiej, w tym proponowanie i forsowanie propozycji dla uczestników protestów na „Euromajdanie” - społeczeństwa obywatelskiego oraz opozycji (wizy, stypendia etc.). Nade wszystko głównym wyzwaniem Warszawy jest wypracowanie nowego i konsekwentnego programu politycznego wobec Ukrainy w ramach bilateralnych relacji Polska-Ukraina. Strona polska powinna również aktywnie lobbować na rzecz stworzenia wobec Kijowa ambitnego planu na forum UE. Należy mieć jednak świadomość, iż będzie to zadanie bardzo trudne. Adam Kowalczyk – analityk Fundacji Dyplomacja i Polityka
11 Wprowadzenie Prace nad Wieloletnimi Ramami Finansowymi (WRF) UE są najważniejszym powtarzającym się cyklicznie przetargiem interesów na forum Unii Europejskiej. Ustalenie siedmioletniej perspektywy finansowej stanowi zawsze przedmiot trudnych negocjacji pomiędzy państwami członkowskimi i wzbudza wśród decydentów wiele emocji i kontrowersji. Podobnie było w czasie negocjacji nad unijnym budżetem na lata 2014-2020. Był on sprawdzianem siły i jedności UE. Negocjacje odbywały się bowiem w tle dyskusji na temat przyszłości unii gospodarczej i walutowej, co utrudniało przebieg debaty nad WRF. Po raz pierwszy budżet UE został ustalony na poziomie mniejszym od poprzedniego, co jest konsekwencją kryzysu gospodarczego, będącego największym wyzwaniem dla unijnych negocjatorów. Spowodował on, że przebieg rozmów odbywał się po torach bardzo wąsko zdefiniowanych przez państwa interesów narodowych, co potwierdza tendencję do coraz mniejszego poczucia solidarności wśród państw UE. Stawka rywalizacji była wysoka, zwłaszcza, że od dawna mówiło się o konieczności polityki „zaciskania pasa” i dużych cięciach w budżecie. Na dodatek szczodrości kanclerz Niemiec Angeli Merkel nie sprzyjały jesienne wybory w RFN, awWielkiejBrytaniidyskusjomnadbudżetemnie pomagał wyraźny dystans rządu wobec Brukseli. Premier David Cameron przed zakończeniem negocjacji zapowiedział rozpisanie między 2015 a 2017 rokiem referendum dotyczącego wyjścia tego kraju z UE. Z kolei dla prezydenta Francji Francois’a Hollande’a był to pierwszy europejski sprawdzian jego skuteczności przed opinią publiczną. Z punktu widzenia polskiej racji stanu tendencje te były niepokojące, m.in. ze względu na fakt, że Polska jest słabszym od wyżej wspomnianych graczemijejsukceszależałodtego,jakpogodzimy własne interesy z interesami najsilniejszych państw. Duże zagrożenie dla polskich interesów wiązało się przede wszystkim z próbami ograniczania wydatków na politykę spójności, która jest motorem modernizacji naszego kraju. Problemem był także pomysł ustanowienia górnej granicy wsparcia, jakie może uzyskać jedno państwo. Taka bariera godziła zwłaszcza w Polskę, aczkolwiek bez względu na wielkość i tak byłaby jego największym beneficjentem. Ponadto, niekorzystne były tendencje kładące nacisk na zwiększanie i przesuwanie wydatków w kierunku badań, rozwoju i nowych technologii kosztem infrastruktury czy ochrony środowiska. Brak dobrej jakości dróg i kolei na europejskim poziomie wymusza na Polsce bowiem nadrabianie tych zaległości, do czego niezbędne są środki z unijnego budżetu na lata 2014-2020. Negocjacje budżetowe i budżet UE Ograniczenie dynamiki wzrostu dochodów budżetowych państw członkowskich, będące konsekwencją kryzysu gospodarczego, znacząco skomplikowało negocjacje. Kryzys spowodował zatrzymanie lub spowolnienie inwestycji państwowych, które miały pobudzić wzrost gospodarczy. Możliwości finansowe nawet najbogatszych państw członkowskich zostały Magdalena Soja 2. Budżet UE - Polska biernym udziałowcem porozumienia Po długich i trudnych negocjacjach Parlament Europejski przyjął 19 listopada 2013 r. budżet UE na lata 2014-2020, którego główne założenia zostały wcześniej ustalone na szczycie Rady Europejskiej w lutym tegoż roku. Polska będzie największym odbiorcą unijnych funduszy i otrzyma 105,8 mld euro, co stanowi kwotę o ok. 4,5 mld euro większą niż w latach 2007-2013.
12 mocno zachwiane. W konsekwencji każde państwo zabiegało o to, aby składki wpłacane do unijnej kasy były jak najniższe, natomiast środki płynące z funduszy unijnych jak najwyższe. Presja na oszczędności na poziomie UE ze strony najbogatszych państw była ogromna. Państwa - płatnicy netto, a więc głównie Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia i Austria stanęły na stanowisku, że cięcia budżetowe w państwach członkowskich powinny znaleźć odzwierciedlenie w nowym budżecie Unii na lata 2014-2020, a dodatkowo Bruksela powinna wywierać presję na prowadzenie polityki oszczędności. Kolejnym utrudnieniem dla prowadzenia rozmów budżetowych był fakt, że do negocjacji przystępowało aż 28 różnych pod względem rozwoju gospodarczego państw (w pracach nad budżetem na lata 2007-2013 nie brała udziału choćby Rumunia i Bułgaria). Członkowie UE reprezentowali często odmienne interesy i różne oczekiwania w zakresie nowych Wieloletnich Ram Finansowych. Każde państwo członkowskie koncentrowało się na ściśle określonych interesach narodowych, a nie na zapewnieniu lepszego budżetu dla Europy. W procesie negocjacji wyraźnie zarysowała się polaryzacja stanowisk w UE, która nigdy jeszcze nie była tak znaczna u progu rozmów. Nastąpiła konfrontacja „północnej” i „południowej” Europy. „Północną” reprezentowały: Wielka Brytania, Niemcy, Holandia, Szwecja i Finlandia. Wskazane kraje domagały się cięć budżetowych. Natomiast po drugiej stronie były kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym również Polska, ale także część państw tzw. „starej Unii”, które dotknięte były kryzysem gospodarczym (Grecja, Portugalia, Włochy i Hiszpania). Kraje te stały na stanowisku, że fundusze mają sprzyjać zmniejszeniu dystansu pomiędzy krajami UE i dlatego potrzebują wsparcia finansowego, by zmniejszać różnice rozwojowe. Planowane cięcia unijnego budżetu nie cieszyły się więc poparciem z ich strony. Zmniejszenie unijnej kasy osłabiłoby, zdaniem tych państw, szanse na pobudzenie wzrostu gospodarczego w UE, ponieważ budżet europejski jest w dużej mierze budżetem inwestycyjnym. Chcąc zwiększyć swoją siłę głosu na forum UE państwa te powołały do życia Grupę Przyjaciół Funduszu Spójności, do której poza Polską przystąpiła Bułgaria, Czechy, Estonia, Grecja, Hiszpania, Litwa, Łotwa, Malta, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry oraz Chorwacja. Celem było zwiększenie lub utrzymanie roli Funduszu Spójności w perspektywie finansowej na lata 2014-2020. WRF na lata 2007-2013 opiewały na kwotę 1035 mldeuro,aobecnewynoszą997mldeuro.Przyjęty budżet Unii Europejskiej jest podzielony na dwie grupy, które przewidują pokrycie wydatków w zobowiązaniach w sumie 960 mld euro, co stanowi 1,00% DNB UE i oznacza, że ogólny pułap wydatków realnie obniżył się o 3,4% w stosunku do WRF 2007-2013. Kwota z kolei rzeczywistych płatności wyniesie 908 mld euro, co stanowi 0,95% DNB UE, podczas gdy w poprzednich ramach finansowych wynosiła ona 942,78 mld euro. Bez zmian pozostał brytyjski rabat we wpłatach do budżetu Unii. Rabaty przyznano również Niemcom, Holandii, Szwecji, Austrii i Danii. Wydatki zostały pogrupowane w sześciu działach mających odzwierciedlać polityczne priorytety. Zwiększono środki finansowe na badania naukowe, innowacje i edukację. Pułap w poddziale konkurencyjność wzrósł o ponad 37% w stosunku do finansowania 2007-2013. Zobowiązano się podnieść środki finansowe na programbadawczy„Horyzont2020”inaprogram „Erasmus dla wszystkich” oraz program COSME (nowy program dla MŚP), jak również utworzyć instrument „Łącząc Europę”, przeznaczony na rozbudowę europejskich sieci transportowych, energetycznych i cyfrowych. Wyodrębniono osobne fundusze na duże projekty, takie jak ITER, GALILEO i COPERNICUS. Jednocześnie zadbano o elastyczność przenoszenia zobowiązań i płatności między działami i okresami, by umożliwić wykorzystanie całości kwot przewidzianych na lata 2014-2020. Państwa członkowskie Unii Europejskiej otrzymały dłuższy czas na rozliczanie projektów. Alokacje z danego roku będą musiały być wypłacone w ciągu 4, a nie 3 lat. Nieodzyskiwany VAT będzie wydatkiem kwalifikowanym, co oznacza, że samorządy będą mogły zmniejszyć swój rzeczywisty wkład własny
13 w projekty europejskie. W nowych Wieloletnich RamachFinansowychzawartazostałatakżenowa inicjatywa na rzecz zmniejszenia bezrobocia wśród osób młodych, jak również program pomocy dla osób najbardziej potrzebujących. Dodatkowo w nowych ramach utrzymano zobowiązanie UE do świadczenia pomocy rozwojowej i humanitarnej. Budżet UE a Polska Pomimo, iż budżet UE na lata 2014-2020 jest mniejszy od poprzedniego, Polska jest jego największym beneficjentem. Otrzyma łącznie 105,8 mld euro, co stanowi ok. 4,5 mld euro więcej niż w latach 2007-2013. Środki przeznaczone na politykę spójności to 72,9 mld euro, natomiast na politykę rolną - 28,5 mld euro. Polska otrzyma więc 22,5% wszystkich funduszy w polityce spójności, podczas gdy w poprzedniej perspektywie finansowej było to 19,5%. Jest to kwota nieco wyższa niż zakładała listopadowa propozycja Przewodniczącego Rady Hermana Van Rompuya (72,4 mld euro), jednakże niższa niż propozycja KE z czerwca 2012 roku (76 mld euro). Natomiast w przypadku Wspólnej Polityki Rolnej Polska otrzyma prawie 4 mld euro mniej niż w poprzednim wieloletnim budżecie Unii. W listopadowej propozycji Przewodniczącego Rady Polska miała otrzymać około 32 mld euro, a w dokumencie opracowanym przez KE prawie 35 mld euro. Zmiana nastąpiła przy podziale środków pomiędzy I i II filar polityki rolnej. W poprzedniej perspektywie środki były dzielone pół na pół pomiędzy dwa filary. W latach 2014- 2020 nastąpi zmniejszenie środków o ok. 3 mld euro (do 9,5 mld euro) w II filarze na politykę rozwoju obszarów wiejskich. Więcej środków przyznano Polsce w ramach pierwszego filaru, z którego finansowany jest m.in. system dopłat do gruntów rolnych. Pierwotna propozycja KE zakładała przyznanie Polsce ponad 19,168 mld euro na dopłaty bezpośrednie. Projekt Hermana Van Rompuya zmniejszył jednak tą kwotę o 1%, do 18,739 mld euro, natomiast na szczycie europejskim obcięto kolejne środki, w sumie zabierając Warszawie 2,2% ze środków wstępnie zaproponowanych przez KE. W nowej perspektywie dopłaty w całości będą finansowane przez Brukselę. W poprzednich WRF UE dopłacała 25%, resztę zaś Polska. Później, stopniowo z każdym rokiem, udział pieniędzy unijnych zwiększał się, aż do 90% w 2012 roku. Kolejna modyfikacja nastąpiła przy dopłatach bezpośrednich. Do tej pory Polska mogła zwiększać rolnikom dopłaty bezpośrednie z krajowego budżetu, a obecnie nie ma takiej możliwości. Polsce udało się wynegocjować opłacenie VAT obecnie płaconego przez m.in. samorządy terytorialne przy okazji inwestycji finansowych przez UE ze środków unijnych (tzw. kwalifikowalność VAT). Daje to korzyść w wysokości prawie 7 mld euro. Oprócz kwot przyznanych w ramach WRF ważne jest przyjęcie regulacji prawnych określających zasady i warunki wydatkowania pieniędzy, np. kwalifikowalność VAT, zaliczki, warunkowość, wkład minimalny, sposób rozliczania z Brukselą. Polskie wpłaty do wspólnej unijnej kasy mogą z kolei wynosić w latach 2014-2020 około 3,7-3,8 mld euro rocznie. MSZ ocenia, że Polska w pełni wykorzystała czas przygotowania do negocjacji budżetowych, zwłaszcza pod kątem budowania koalicji, dzięki której mogliśmy realizować nasze interesy narodowe. Jako przykład podaje się współpracę w ramach Grupy Wyszehradzkiej czy Trójkąta Weimarskiego, a przede wszystkim działanie w ramach tzw. Grupy Przyjaciół Funduszu Spójności, która przyczyniła się do wypracowania wspólnego stanowiska na forum negocjacyjnym. Należy jednak zauważyć, że do tej grupy zaliczały się głównie państwa, które więcej otrzymywały niż wpłacały do unijnego budżetu, co nie było wystarczające do osiągnięcia sukcesu. Dopiero porozumienie z Francją pozwoliło przełamać impas w prowadzonych rozmowach między dwiema grupami państw członkowskich. Paryż, podobnie jak Warszawa, postrzega wydatki na politykę rolną oraz spójności, jako skuteczny mechanizm przeciwdziałania kryzysowi.
14 Deklaracja obu państw dotyczyła współpracy na rzecz nowego budżetu UE, opartego o zasadę solidarności i nieprzeciwstawianie sobie obu wspomnianychpolityk.Jednakżeoparciestrategii negocjacyjnej Polski na obronie polityki spójności spowodowało, że osiągnięcie tego celu oznaczać będzie obniżenie finansowania w zakresie wspólnej polityki rolnej. Jest to najwyższa strata dofinansowania WPR spośród wszystkich krajów UE. Bardzo niekorzystne z punktu widzenia polskich rolników jest też przesunięcie środków z drugiego do pierwszego filara, gdyż może to mieć negatywne konsekwencje dla polskiego rolnictwa w kolejnych siedmiu latach. Jednocześnie w unijnym budżecie położono nacisk na duży wzrost wydatków na cele klimatyczne i ekologiczne, co dla Polski wiąże się z kosztami, wynikającymi z konieczności spełnienia szeregu dodatkowych kryteriów ochrony środowiska. Wśród opinii na temat polskiej strategii negocjacyjnej, należy podkreślić krytyczne głosy wskazujące, że Polska jest biernym udziałowcem unijnego porozumienia. Uzyskane środki nie są efektem skutecznych działań polskich negocjatorów, a pulą pieniężną, która nam się należy ze względu na wielkość i stopień zamożności kraju. W przeciwieństwie do innych członków UE nie udało się zatem zyskać nic ponad to, co wcześniej proponowano. Niemcy i Belgia wywalczyły dodatkowe środki na pomoc regionalną. Litwa zapewniła sobie unijne wsparcie przy likwidacji obiektów jądrowych. Ponadto w budżecie UE znalazły się dodatkowe środki na walkę z bezrobociem wśród młodzieży. To dowodzi, że Polska nie była bez szans w sięgnięciu po dodatkowe korzyści. Zakończenie Prowadzenie negocjacji budżetowych w czasie problemów gospodarczych w UE, sprawiło, że każde państwo w jeszcze większym stopniu skoncentrowane było na realizacji własnego interesu. Nowy wieloletni budżet na lata 2014- 2020 jest więc budżetem trudnego kompromisu. Osiągnięty został on przede wszystkim pod presją uwidocznieniasłabościfunkcjonowaniainstytucji unijnych i nadszarpnięcia i tak spadającego zaufania do Unii na arenie międzynarodowej. Trudności, jakie pojawiły się w trakcie negocjacji pokazują, że Unia Europejska, by móc sprawnie funkcjonować, musi zbudować system przychodów własnych i nie opierać zasobów tylko na składkach pochodzących od jej członków. Wieloletnie Ramy Finansowe są liczbowym wyrażeniem planowanych na najbliższe lata priorytetów Unii Europejskiej. Biorąc jednak pod uwagę wciąż nierozwiązane systemowe problemyekonomicznewielukrajówUE,sytuacja gospodarcza może ponownie pokrzyżować plany i wymusić zmianę priorytetów Brukseli, tak jak miało to miejsce w czasie obecnej perspektywy finansowej. Ustalanie WRF na okres aż siedmiu lat w sytuacji dużej niepewności sytuacji gospodarczej i politycznej w UE jest dyskusyjne i wymaga przemyślenia. Z punktu widzenia Polski niewątpliwie należy podkreślić niezbędność unijnych środków w najbliższych latach, aby zmniejszyć dystans do średniej europejskiej. Niemniej należy podkreślić, że uzyskanie pieniędzy z budżetu UE, to dopiero pierwszy krok na drodze rozwoju kraju. Największe wyzwanie dla Polski to ich efektywne wykorzystanie. Magdalena Soja – analityk Fundacji Dyplomacja i Polityka
15 Wybory dla CDU/CSU, negocjacje dla SPD Wybory do Bundestagu, które odbyły się 22 września 2013 r. zakończyły się spektakularnym zwycięstwem koalicji CDU/CSU. Chadecy zdobyli wspólnie 41,5% głosów (zabrakło jedynie pięciu mandatów do uzyskania większości bezwzględnej), czym poprawili wynik z poprzednich wyborów o prawie 8%. Także SPD osiągając 25,7%, poprawiła swój wynik o ok. 3%, ale był on znacznie poniżej oczekiwań władz partii, będącej poprzednio w opozycji. W Bundestagu po wrześniowych wyborach zasiadła jeszcze Partia Lewicy (Die Linke - 8,6% głosów)iPartiaZielonych(8,4%).Wyniktejdrugiej był również mocno rozczarowujący, z uwagi na fakt, że przedwyborcze sondaże wskazywały na dwucyfrowe poparcie. Największą jednak porażkę ponieśli Liberałowie, współtworzący dotąd z chadecją rządzącą koalicję. Uzyskali oni poparcie zaledwie 4,8% wyborców (stracili prawie 10%) i tym samym po raz pierwszy od 1949 roku FDP nie dostała się do Bundestagu. Brak dotychczasowego koalicjanta w Bundestagu postawił chadeków przed trudnym wyborem. Pozbawiona realnej alternatywy CDU/CSU musiała zgodzić się na wiele ustępstw wobec socjaldemokratów. Po prawie dwumiesięcznych negocjacjach nad liczącą 185 stron umową koalicyjną i pozytywnym wyniku wewnętrznego referendum w SPD, od którego socjaldemokraci uzależnili wejście do rządu, w grudniu 2013 r. została powołana „Wielka koalicja”. Tym samym Angela Merkel po raz trzeci z rzędu objęła fotel kanclerza Niemiec, po raz drugi zaś w ramach koalicji z SPD. Mimo wynoszącej prawie 20% straty do CDU/CSU, SPD zdołała wywalczyć sobie szereg znaczących ustępstw zarówno w zakresie programowym (m.in. zgoda na wprowadzenie płacy minimalnej, zalegalizowanie podwójnego bywatelstwa), jak i w obsadzie konkretnych stanowisk. SPD otrzymała bowiem sześć ministerstw, a CDU i CSU odpowiednio pięć i trzy. Podział tek między koalicjantami wskazuje na mocną pozycję SPD w rządzie i świadczy o determinacji chadeków do zawiązania koalicji z socjaldemokratami. Kontekst wewnętrzny - dominacja CDU/CSU, hegemonia „Wielkiej koalicji” SytuacjapowyborczawNiemczechjestszczególna. Zawarta przez polityków głównych partii „Wielka koalicja” dysponuje 503 mandatami przy ledwie 127 osobowej opozycji złożonej z dwóch partii: lewicy postkomunistycznej („Die Linke”) i „Zielonych”. Oznacza to bezprecedensową dominację parlamentarnych klubów koalicji rządowej, która zagraża politycznej równowadze w Bundestagu. Gwarantowane prawa opozycji, np. do kierowania niektórymi komisjami parlamentarnymi, dotyczą bowiem partii posiadających co najmniej 25% głosów. Tymczasem w obecnej kadencji cała opozycja dysponuje zaledwie jedną piątą mandatów. Stąd dla zachowania obyczaju politycznego powierzono niektóre komisje opozycji, choć decyzja ta nie została podjęta bezdyskusyjnie. Powyższa uwaga unaocznia podstawową cechę powyborczej sceny politycznej w Niemczech. dr hab. Krzysztof Szczerski, prof. UJ 3. Wybory w Niemczech. Na Zachodzie bez zmian? Wyniki wyborów parlamentarnych potwierdziły dominującą rolę CDU/CSU na niemieckiej scenie politycznej. Powołanie tzw. „Wielkiej koalicji” doprowadziło do zmarginalizowania opozycji. W ciągu najbliższych kilku lat możliwy jest scenariusz stworzenia w Niemczech stabilnego systemu wielopartyjnego z wyraźną dominacją jednej partii. Niemcy pod rządami nowej koalicji w polityce zagranicznej wchodzą w fazę „półkroku mocarstwowego”.
16 Jest nią bardzo duża stabilność koalicyjna, powodująca jej hegemonalną dominację w instytucjonalnym systemie rządzenia, przy jednoczesnej politycznej i formalnej przewadze wewnątrz koalicji po stronie CDU/CSU i osobiście kanclerz Angeli Merkel. Jej pozycja jest na tyle silna (wzmacniają ją zarówno osobista popularność wśród wyborców, jak i formalne uprawnienia jakie kanclerzowi daje niemieckie prawo konstytucyjne), że niektórzy obserwatorzy zadają wprost pytanie, czy na koniec obecnej kadencji Bundestagu, ktokolwiek będzie w stanie stworzyć realną opozycję wobec głównego nurtu niemieckiej polityki, którego bieg wyznaczać będzie Angela Merkel? Przed wewnętrzną polityką niemiecką stoją dziś dwa scenariusze. Pierwszy z nich to wizja sytemu wielopartyjnego zwyraźnąpartiądominującą.JeżeliMerkelbędzie w stanie zachować stabilność koalicji poprzez umiejętny balans między programem chadeckim i socjaldemokratycznym, może okazać się, że w najbliższych latach scenę polityczną Niemiec będzie tworzyć główny nurt „polityki ludowej”, uzupełniony elementami różnych programów partyjnych. Tym samym będzie to oznaczało de facto wyeliminowanie (poprzez wtopienie) SPD jako realnej alternatywy politycznej oraz dalszą marginalizację opozycji spod znaku wschodnioniemieckich postkomunistów, liberałów, zielonych oraz „pozasystemowej” prawicy. Drugi scenariusz to pojawienie się prędzej czy później różnorodnych napięć wewnątrz koalicji, wywoływanych przede wszystkim przez słabszego partnera koalicyjnego (SPD), niezbędnych dla podkreślenia przez tę partię własnej tożsamości politycznej. Nie można wykluczyć, że w sytuacji skrajnej może dojść do rozpadu wielkiej koalicji przed końcem obecnej kadencji, gdyby dalsze trwanie w niej było dla SPD zbyt politycznie kosztowne i prowadziło do zatarcia podmiotowości. Wybory do Parlamentu Europejskiego szansą SPD Paradoksalnie czynnikiem, który może sprzyjać trwałości niemieckiej koalicji, poprzez zrównoważenie wpływów obu partii, mogą być wyniki wyborów europejskich w roku 2014. Już bowiem wiadomo, że SPD udało się przeforsować wśród socjalistów europejskich (przy entuzjastycznym wręcz przyjęciu, np. ze strony polskiego SLD) kandydaturę Niemca Martina Schulza jako kandydata centrolewicy na stanowisko kolejnego Przewodniczącego Komisji Europejskiej. To oznacza, że kanclerz Merkel nie będzie już mogła wskazać kogoś z kręgu swojej partii na to stanowisko, jako kandydata chadeków. Europa źle zniosłaby świadomość, że kwestia wyboru szefa Komisji jest wewnętrzną kwestią polityki niemieckiej. Dlatego też Merkel poszukuje dziś odpowiedniego kandydata, który mógłby stać się jej plenipotentem w polityce europejskiej. W interesie niemieckiej kanclerz na pewno nie jest wybór na przewodniczącego Komisji osoby politycznie samodzielnej. Dlatego namawia ona do startu tych, którzy „błędu samodzielności” z pewnością nie popełnią. Wydaje się, że zwycięstwo lewicy w wyborach do Parlamentu Europejskiego i tym samym sukces Schulza doprowadziłby do potrzeby zawarcia przez Merkel drugiej „Wielkiej koalicji”. Tym razem dotyczyć miałaby relacji Berlin – Bruksela, przy czym pozycja negocjacyjna SPD byłaby w tym układzie dużo silniejsza. Innymi słowy, Europą rządziłby podwójny węzeł niemieckiej polityki: w relacjach międzyrządowych dominowałaby„Wielkakoalicja”kanclerzMerkel, w relacjach ponadnarodowych „Wielka koalicja” przewodniczącego Schulza. Taki scenariusz będzie oznaczał, że kluczowe decyzje na obydwu poziomach władzy pozostawałyby w niemieckich rękach. Przy sukcesie wyborczym europejskiej chadecji rzecz jest jeszcze bardziej czytelna – obiema arenami polityki europejskiej kierowałby Angela Merkel – jedną osobiście, a drugą przez plenipotenta. Warto na tę okoliczność przenikania się polityki wewnątrzniemieckiej i ogólnoeuropejskiej zwrócić uwagę, ponieważ pokazuje znaczenie unijnych rozstrzygnięć dla polityki wewnętrznej Niemiec, a także pozwala umieścić w szerszej perspektywie niemieckie plany dotyczące polityki w Unii Europejskiej zawarte w umowie koalicyjnej między CDU/CSU a SPD.
17 Polityka globalna – umacnianie partnerstw Należy podkreślić, że w polityce działań zewnętrznych RFN, zarówno na forum Unii Europejskiej, jak i w polityce globalnej, nie należy oczekiwać zasadniczych zmian. Niezależnie bowiem, która z „wielkich” partii tworzy rząd lub nim kieruje, główne cele polityki zagranicznej i europejskiej Niemiec pozostają niezmienne. W polityce międzynarodowej jest to objęcie przez Berlin pozycji kraju uczestniczącego w głównych globalnych procesach decyzyjnych bez ograniczeń, jakie przez cały okres powojenny nakładały na tę politykę konsekwencje II wojny światowej i niemieckiej odpowiedzialności za zbrodnie przeciw ludzkości. Stąd też docelowym dążeniem Niemiec jest trwałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Dlatego Berlin dba o swoje uczestnictwo we wszystkich ważniejszych negocjacjach międzynarodowych, w tym np. w kwestii Iranu. Dla osiągnięcia tego strategicznego celu Niemcy poszukują sojuszników na całym świecie, wykorzystując między innymi swoje zasoby gospodarcze i kontakty inwestycyjno-handlowe, co znalazło swoje silne zaakcentowanie także w programie rządu Angeli Merkel. Odpowiadając na pytanie, jakie mogą być główne działania w polityce zagranicznej i europejskiej rządowej koalicji w najbliższych latach warto sięgnąć po dokument umowy koalicyjnej, ponieważ jest on – nawet jak na warunki polityki niemieckiej – bardzo drobiazgowy i usystematyzowany. Pozwala to przypuszczać, że – o ile nie zajdą nadzwyczajne okoliczności – rząd federalny będzie realizował zawarte w nim cele. Warto podkreślić, że wszystkie one mają złożyć się na to, co umowa koalicyjna określa, jako „niemiecką odpowiedzialność w świecie”. To jednoznacznie sugeruje bardziej aktywną i współdecydującą o sprawach międzynarodowych politykę zagraniczną Niemiec, co znajdując swe odzwierciedlenie w stanowisku, iż kraj ten chce „aktywnie pomóc w kształtowaniu porządku globalnego”. W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że w umowie koalicyjnej Niemcy po raz pierwszy tak klarownie zwracają się w kierunku instrumentów wojskowych jako narzędzia swojej polityki międzynarodowej. Oczywiście mowa w tym przypadku o działaniach z zakresu interwencji kryzysowych, ale jednocześnie wspomina się także o „uczestniczeniu w konfliktach”. Wumowietradycyjniezapartnerastrategicznego uznanoStanyZjednoczone,wobecktórychwyraża się nadzieję na dokończenie negocjacji wielkiej umowy o wolnym handlu, która stworzyłaby transatlantycką przestrzeń gospodarczą. Idea ta była pomysłem kanclerz Merkel przedstawionym w poprzedniej kadencji, mającym wypełnić lukę po malejącym zainteresowaniu Stanów europejskim bezpieczeństwem. Za partnerów strategicznych, (wedle sekwencji: przez gospodarkę do polityki) wskazywane są także Chiny i Rosja. Partnerstwo z Pekinem to ambicja kanclerz Merkel. Strategiczne relacje z Moskwą to z kolei „konik” ministra spraw zagranicznych z SPD Franka Waltera Steinmeira, który pełnił już tę funkcję w rządzie kanclerza Schroedera (znanego z wiele mówiącej umowy o Gazociągu Północnym). Dobór krajów szczególnego znaczenia nie jest przypadkowy. Wymienione są trzy z pięciu mocarstw światowych, wszystkie to stali członkowie Rady Bezpieczeństwa (dwaj pozostali członkowie to kraje europejskie, więc ich przychylność Niemcy powinny zyskać niejako naturalnie). Partnerstwo z Chinami, Rosją i USA pozwoliłoby zatem Niemcom stać się graczem globalnym „wagi ciężkiej”. Pytaniem otwartym pozostajejednakwypełnienietreściąwskazanych kierunków partnerstwa. W przypadku relacji ze Stanami Zjednoczonymi, obok kwestii umowy handlowej UE-USA pojawia się na przykład oczekiwanie, wywołane głównie przez nastroje opinii publicznej, uregulowania współpracy w obszarze bezpieczeństwa związanego z inwigilacją elektroniczną. W kontekście kwestii wschodnich, charakterystyczne może się okazać stanowisko specjalnego pełnomocnika rządu ds. współpracy z Rosją, który poparł koncepcję Putina trójstronnych rozmów o przyszłości Ukrainy z udziałem Rosji, Unii i Ukrainy, mimo że została odrzucona przez Brukselę. Świadczyłoby to o gotowości Niemiec pod rządami „Wielkiej
18 koalicji” do pogłębionej współpracy z Rosją wykraczającej poza limity polityki wspólnotowej. Polityka unijna – ku niemieckiej Europie WpolityceeuropejskiejczytelnymcelemNiemiec jest zapanowanie nad pokryzysową strefą euro, by w przyszłości nie ponosić kolejnych kosztów jej stabilizowania. W tym celu Berlin chce wymusić na wszystkich krajach Unii Europejskiej „odpowiedzialny model gospodarowania”. Oznacza to przede wszystkim powielenie niemieckiego podejścia do równowagi budżetowej i stawiania zapory przed groźbą wybuchu inflacji wspólnej waluty. Wszystkie proponowane przez Niemcy reformy unijne, niezależnie czy mają charakter gospodarczy czy instytucjonalny,służyćmajątemusamemucelowi –dyscyplinowaniupaństwunijnychiograniczeniu pola ich samodzielnej nieodpowiedzialności. Oczekiwać można także utrzymania kursu obranego przez poprzedni rząd kanclerz Merkel dotyczącego podkreślenia obowiązku wzięcia na siebie ciężarów walki z kryzysem przez kraje, które wpadły w stan nierównowagi finansów publicznych. Jest to podkreślone jednoznacznie w umowie koalicyjnej poprzez odrzucenie jakichkolwiek planów uwspólnotowienia długów publicznych poprzez np. emisję euroobligacji. Wspomaganie jakichkolwiek krajów strefy euro ma być powiązane z ustalonymi z Unią (Niemcami) planami reform wewnętrznych w tych krajach. Nie widać w kierunkach polityki niemieckiej szczególnego entuzjazmu dla żadnych dalekosiężnych zmian w Unii Europejskiej, o których mówił choćby premier Wielkiej Brytanii David Cameron, postulujący nowy traktat unijny i zmianę zasady relacji Unia- państwa członkowskie. Niemcy najwyraźniej chcą porządkować strefę euro za pomocą instrumentów,którejużposiadająiprzyelastycznej interpretacji prawa traktatowego. Najważniejsze dla nich jest powiązanie przepływów środków w UE z wyraźną warunkowością i uzyskanie wpływu na kierunki polityki budżetowej krajów członkowskich. W zakresie polityki europejskiej umowa kolacyjna podkreśla ponadto poparcie Niemiec dla polityki klimatycznej Unii Europejskiej, ale przy zachowaniu potrzeby utrzymania konkurencyjności gospodarki niemieckiej i europejskiej. Oznacza to w praktyce swobodne określanie mixu energetycznego Niemiec. Jest to istotne w kontekście powrotu Berlina do wspomagania energetyki węglowej, przy jednoczesnej redukcji subsydiów, np. dla energii z farm wiatrowych. W ramach dwustronnej polityki europejskiej umowa wskazuje tradycyjnie na znaczenie szczególnych stosunków niemiecko-francuskich, ale też, co warto podkreślić, na rolę relacji niemiecko-polskich, jako istotnych dla skutecznej realizacji polityki niemieckiej na kontynencie. Jak podkreśla się w komentarzach powyborczych, umowa kolacyjna dość niespodziewanie podnosi też znaczenie kontaktów niemiecko-czeskich, ale odnosi to wyraźnie do kwestii zacieśniania współpracywkontekściezacieranianegatywnych konsekwencji tzw. dekretów Benesza (postulat ten do umowy wpisała CSU, w ramach której działają liczne ziomkostwa czeskie). Podsumowanie Niemcy pod rządami nowej koalicji wchodzą w fazę „półkroku mocarstwowego”. Nie są w stanie dłużej pozostawać w roli „średniej siły” (Mittelmacht), jak definiował rolę Niemiec kanclerz Schroeder, ani udawać, że stanowią obserwatora wydarzeń światowych lub „lunatykującego giganta”, który niechętny jest, by go budzić. Niemcy urastają do roli globalnego gracza, kierującego się swoimi interesami narodowymi i sięgającego po instrumenty nie tylko natury gospodarczej, ale także politycznej i militarnej. Nie jest to sytuacja zaskakująca inowa.Niemcystopniowopodnosząwagępolityki zagranicznej, nie zmieniając dotychczasowych kierunków, ale licytując w międzynarodowej grze o poziom wyżej. Na tym polega konsekwentna dynamika polityki niemieckiej, która tylko pozornie może wyglądać na uśpioną. dr hab. Krzysztof Szczerski, prof. UJ – fundator i ekspert Fundacji Dyplomacja i Polityka
19 South Stream jako odpowiedź na Nabucco Idea budowy gazociągu South Stream, łączącego Rosję z Europą, powstała, tuż po intensyfikacji planów budowy tzw. południowego korytarza gazowego do Europy. Służyć miał on do dywersyfikacji dostaw „błękitnego surowca” do państwUE,dziękiuzyskaniuprzezEuropędostępu dozłóżkaspijskich.PokryzysiegazowymwEuropie w 2006 oraz 2009 r. i sporach na linii Ukraina- Rosja, w Unii Europejskiej zaczęto bowiem większą uwagę zwracać na kwestie związane z bezpieczeństwem energetycznym. Zdano sobie wówczas sprawę z konieczności uzyskania przez państwa UE bezpośredniego dostępu do niekontrolowanych przez Rosję surowców i trasy przesyłowej. Zaczęto rozważać wówczas kilka projektów, wśród których za faworyta uchodził projekt Nabucco. Był to najbardziej ambitny projekt południowego korytarza. Zakładał on przepustowość rury na poziomie 31 mld m3 rocznie z możliwością jej podwojenia, co realnie pozwalałoby zdywersyfikować dostawy gazu do UE i jednocześnie wiązałoby również w wymiarze geopolitycznym region kaspijski i Bliski Wschód z Europą. Koszt realizacji projektu miał wynieść około 10 mld USD. Gazociąg miał pozwalać przesyłać gaz do Europy ze złóż Morza Kaspijskiego, w tym przede wszystkim z II fazy eksploatacji azerskiego złoża Shah Deniz, przez Gruzję, Turcję, Rumunię, Węgry i dalej do austriackiego hubu gazowego w Baumgarten. Pomysł budowy południowego korytarza musiał spotkaćsięwięczreakcjązestronyKremla.W2007 r., powołana została spółka South Stream, która miaławybudowaćkonkurencyjnywobecunijnych planów gazociąg, którym rosyjski gaz miał być tłoczony na rynki Europy Środkowej i Bałkanów. W ten sposób rozpoczęła się rywalizacja South Stream z unijnymi projektami, z których najważniejszym konkurentem było Nabucco. Rosyjski projekt okazał się jednym z największych i najdroższych projektów infrastrukturalnych w historii Gazpromu. Przewidywał on budowę gazociągu o łącznej długości około 2430 km (925 km odcinek morski; 1505 km część lądowa w Europie) i przepustowości 63 mld m3 rocznie. Budowa gazociągu ma rozpocząć się od rosyjskiego czarnomorskiego wybrzeża Kraju Krasnodarskiego w rejonie miasta Anapa. Magistrala ma prowadzić z Rosji, po dnie Morza Czarnego przez wyłączną strefę ekonomiczną Turcji, do Bułgarii. Według pierwotnych założeń gazociąg South Stream miał obejmować dwie nitki: północną (Bułgaria, Serbia, Węgry, Słowenia, Austria) oraz południową (Bułgaria, Grecja, Włochy). W aktualnej wersji projektu pozostała tylko nitka północna i to skrócona, ponieważ docelowo gaz trafi nie, jak pierwotnie zakładano, do hubu w Baumgarten, którego nie udało się Gazpromowi przejąć, ale do Włoch. Za budowę poszczególnych odcinków w państwach tranzytowych mają odpowiadać powołane w tym celu spółki joint venture tworzone przez Gazprom oraz państwowe spółki energetyczne (udziały po 50%) krajów leżących na trasie projektu. Odcinek morski z kolei miało wybudować międzynarodowe konsorcjum South Stream Transport AG. Według wstępnych szacunków koszt realizacji projektu z infrastrukturą na terytorium Rosji włącznie miał wynieść ok. 26,6 mld euro. Paweł Musiałek 4. South Stream wygrywa z Nabucco, czyli sukces gazowej dyplomacji Kremla Rosyjski gazociąg South Stream od kilku lat jest jednym z najgłośniej komentowanych projektów infrastrukturalnych w Europie. W 2013 r. jego realizacja weszła w decydującą fazę. Na pełny sukces Rosji złożyła się także rezygnacja z konkurencyjnego projektu forsowanego przez UE– gazociągu Nabucco.
20 Mozaika interesów Ważną motywacją Gazpromu w budowie nowego gazociągu do Europy, poza hamowaniem budowy alternatywnych gazociągów do UE, było zmarginalizowanie roli Ukrainy jako państwa tranzytowego w przesyle rosyjskiego gazu do Europy. Dzięki South Stream i wybudowanemu w2012 r.gazociągowiNordStreamRosjamogłaby tłoczyć niemal cały eksportowany do Europy gaz z pominięciem dotychczasowych państw tranzytowych, w tym przede wszystkim Ukrainy. To pozwoliłoby zwiększyć bezpieczeństwo przesyłu i zaoszczędzić na opłatach przesyłowych płaconych przez Moskwę Kijowowi (ok. 3 mld USD rocznie). Możliwość ominięcia Ukrainy pozwoliłoby także osłabić pozycję ukraińskiego Naftohazu wobec Gazpromu i osiągać większy zysk ze sprzedaży rosyjskiego gazu na Ukrainę. Niezależnie od realizacji projektu, dużym sukcesemRosji byłopodzielenie Europywkwestii samej idei budowy gazociągu. Przedsięwzięcie zyskało poparcie tradycyjnych partnerów Rosji i samego Gazpromu, czyli Niemiec, Włoch czy Francji. Największym rosyjskim sukcesem dyplomatycznym było jednak podzielenie Europy Środkowo-Wschodniej, dotychczas solidarnie wspierającej się w obronie przed rosyjską ekspansją gazową. Państwa, przez które przebiegaćmagazociągchętnieudzieliłyzgodyna realizację projektu, widząc potencjalne korzyści wynikające nie tylko z dywersyfikacji szlaków przesyłowych, ale także z tytułu osiągnięcia pozycji państw tranzytowych. Bułgaria, Serbia, Węgry oraz Słowenia liczą nie tylko na dostęp do gazu przesyłanego przez South Stream, ale także na zyski w postaci opłat za przesył gazu. Ponadto w zamian za zgodę na tranzyt Gazprom oferował obniżki cen gazu. Rosja, świadoma korzyści wynikających ze zwiększenia regionalnej roli tych państw w przesyle surowca, inicjowała rozmowy z państwami sąsiednimi, sugerując możliwość przesunięcia trasy gazociągu (m.in. z Bułgarii do Rumunii oraz z Węgier do Chorwacji). W ten sposób wzmacniała swoją pozycję negocjacyjną, ale także inicjowała rywalizację poszczególnych państw w regionie i rozbijała solidarność w sprawach energetycznych. Rosjanie osiągnęli porozumienia ze wszystkimi państwami, przez które miał przechodzić gazociąg. Tak było również w przypadku Turcji, która udzieliła zgody na budowę gazociągu na trasie biegnącą przez jej strefę ekonomiczną Morza Czarnego, a także Bułgarii, która jest kluczowym państwem tranzytowym tego projektu. Zgoda Sofii i Budapesztu na South Stream była wiele mówiąca, ponieważ wcześniej oba kraje deklarowały poparcie dla Nabucco. Zmiana ich decyzji dowodzi dyplomatycznego sukcesu Rosji. Pozostałe państwa regionu, które nie były bezpośrednimi beneficjentami projektu, krytycznie oceniały rosyjski projekt. Dla Ukrainy, Białorusi, ale także Słowacji jego realizacja będzie oznaczać możliwość ominięcia tych krajów w tranzycie rosyjskiego gazu do Europy, a tym samym utratę dotychczasowych korzyści z tego wynikających oraz osłabienie pozycji wobec Gazpromu. Polska oraz państwa bałtyckie przestrzegały przed realizacją projektu, który zwiększałby uzależnienie Europy od rosyjskiego gazu. Dlatego wspierały realizację budowy południowego korytarza UE, w tym projektu Nabucco. Stanowisko instytucji unijnych nie było jednoznaczne. Mimo oficjalnego wsparcia dla tego projektu, wstrzymywano się z postrzeganiem projektu South Stream, jako konkurenta. Z jednej strony wynikało to z polityki UE wspierania wszystkich projektów, które zwiększają możliwości dostarczenia gazu do Unii. Z drugiej strony nie bez znaczenia był silny lobbing najsilniejszych państw UE i samego Gazpromu,abyrealizacjęprojektutraktować,jako wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego Europy. Zgodnie z interesem Rosji wskazywano, że kryzys energetyczny z roku 2006 i 2009 podkreślił znaczenie konieczności dywersyfikacji tras przesyłowych (czytaj: ominięcie Ukrainy i Białorusi), a nie dywersyfikacji dostawców (czytaj: Rosji), co silnie akcentowała m.in. Polska. Rurociągowy wyścig i zwycięstwo Gazpromu Dyplomatyczna sprawność Rosji i sprzeczne interesy państw UE połączone z ograniczonymi
21 instrumentami Brukseli spowodowały, że stopniowo na prowadzenie wyścigu wysuwał się projekt Gazpromu. W 2011 r. po kilku latach zabiegów rosyjski koncern zawarł porozumienie z włoskim ENI, niemieckim Wintershall oraz francuskim EdF o utworzeniu spółki South Stream Transport – przyszłego właściciela 900-kilometrowego morskiego odcinka gazociągu   South Stream. Tym samym rosyjski koncern osiągnął duży wizerunkowy sukces przyciągając do inwestycji największe zachodnioeuropejskie przedsiębiorstwa gazowe. Nabucco z kolei stawało się coraz mniej realne. Głównym problemem unijnego przedsięwzięcia było znalezienie dostawców gazu. Wydobycie 16 mld m3 gazu rocznie, które miało pochodzić zdrugiejfazyrozbudowyazerskichzłóżShahDeniz, niebyłowystarczające,abyzapewnićrentowność gazociągu. Coraz bardziej odległe było natomiast turkmeńsko-azerskie porozumienie budowy transkaspijskiego gazociągu po dnie Morza Kaspijskiego,którymgazzTurkmenistanumógłby zasilać Nabucco. W 2011 r. stało się pewne, że gaz z tego kraju ostatecznie trafi do Chin, co bardzo obniżyło szanse realizacji Nabucco. Ponadto USA sprzeciwiały się włączeniu do projektu Iranu, a inne państwa kaspijskie grały „na dwa fronty”, raz to oferując swoje zasoby UE, innym razem kierując ofertę w stronę Rosji. W 2011 r. zawarto porozumienie między Azerbejdżanem, a Turcją dotyczące przesyłu azerskiego gazu, na co długo czekała także UE, ponieważ współpraca Ankary i Baku była niezbędna do budowy Nabucco. Umowa obejmowała jednak szerszy zakres współpracy gazowej między krajami. Zakładała ona bowiem budowę gazociągu Transanatolijskiego TANAP, którymiałłączyćtepaństwa,alejednocześniejego trasa pokrywała się z trasą przebiegu gazociągu Nabucco. Gazociąg TANAP wzmacniał pozycję Ankary i Baku wobec UE, ale przede wszystkim dowodził problematyczności sztandarowego unijnego projektu gazowego. Przedłużenie gazociągu TANAP do Europy nazwane Nabucco- West stało się bowiem odtąd jedynie jednym z wariantów, jakie były brane pod uwagę. Wobec budowy gazociągu South Stream i problemów z bazą surowcową na znaczeniu zyskiwał skromniejszy projekt południowego korytarza - gazociąg Transadriatycki (TAP), który byłprzedłużeniemTANAPskierowanymdoGrecji, Albanii i Włoch. Planowana przepustowość tego gazociągu wynosiła zaledwie 10 mld m3 , czyli kilkukrotnie mniej od Nabucco. Tym samym projekt Nabucco musiał rywalizować już nie tylko z gazociągiem rosyjskim, ale także musiał przekonać Azerbejdżan, że projekt jest bardziej opłacalny od gazociągu TAP. W tym kontekście należy wspomnieć także o innych wariantach, które wówczas rozważano. Brano pod uwagę budowę m.in. interkonektora Turcja–Grecja–Włochy  (ITGI). Zaletą tego projektu był istniejący odcinek pomiędzy Turcją i Grecją. Innym dyskutowanym interkonektorem było połączenie Azerbejdżan– Gruzja–Rumunia (AGRI), które miało pozwalać Azerbejdżanowi ominąć Turcję. Projekt zakładał powstanie terminalu do skraplania gazu na gruzińskim wybrzeżu Morza Czarnego oraz terminalu do odbioru LNG w Rumunii. Najmniej prawdopodobną opcją był projekt White Stream, również omijający Turcję, ale zakładający budowę gazociągu z gruzińskiego wybrzeża przez Morze Czarne do Rumunii, z potencjalną odnogą na Ukrainie. Coraz bardziej zaawansowane prace nad South Stream oraz brak dostępu do odpowiednio wielkich złóż, regularne odsuwanie terminów, wzrastające koszty przy rosnącej niepewności popytu na gaz w Europie spowodowały, że spółka Shah Deniz w czerwcu 2013 r. podjęła strategiczną i długo oczekiwaną decyzję w sprawie przeznaczenia gazu eksploatowanego w kolejnej fazie rozbudowy złóż Shah Deniz. Konsorcjum zdecydowało, że gaz z tego złoża trafi do gazociągu TAP. Tym samym Gazprom osiągnął duży sukces dyplomatyczny, ponieważ najważniejszy cel South Stream – powstrzymanie dywersyfikacji dostaw gazu do Europy - został prawie w całości osiągnięty. Gaz z gazociągu TAP trafi na inne rynki i to w niewielkiej ilości, co nie niesie znaczącego uszczerbku dla interesów
22 Gazpromu. Odrzucenie Nabucco-West było efektem niechęci Azerbejdżanu do wchodzenia w konflikt z rosyjskim Gazpromem. Wpływ na tą decyzję miało także wygranie przez azerską państwową spółkę SOCAR przetargu, który pozwolijejprzejąćgreckąsieciągazowąiterminal LNG, co daje Azerbejdżanowi więcej opcji wyboru przyszłych rynków gazowych. Budowa gazociągu TANAP przez Azerbejdżan i Turcję oraz odrzucenie Nabucco West powoduje, że Południowy Korytarz nie będzie miał znaczenia geopolitycznego dla UE i staje się narzędziem realizacji głównie interesów Azerbejdżanu. Niepewna realizacja? Rezygnacja z budowy Nabucco spowodowała, że coraz częściej pojawiły się głosy sugerujące rezygnację także z projektu South Stream. Od czasu kryzysu w 2009 r. wciąż bowiem utrzymywał się niski popyt na gaz w Europie, a w dodatku Gazprom zaczął tracić na konkurencyjności na europejskim rynku na rzecz innych dostawców. To spowodowało, że coraz bardziej wątpliwa stawała się ekonomiczna zasadność budowy, kolejnej po Nord Streamie, rury. Eksperci podkreślali, że po oddaniu tej ostatniej Gazprom już obecnie odnotowuje dużą nadwyżkę przepustowości w stosunku do zakontraktowanego wolumenu gazu. W kwietniu 2013 r. Rosja zaproponowała budowę gazociągu Jamału II przez Białoruś i Polską, co przez część ekspertów zostało odebrane, jako pretekst do modyfikacji założeń projektu South Stream. Ze strony rosyjskiej konsekwentnie podkreślane jest jednak zainteresowanie projektem. Potwierdza to oficjalne rozpoczęcie budowy, które odbyło się 7 grudnia 2012 r. Wydarzenie miało charakter symboliczny, ponieważ realna budowa ma się rozpocząć w 2014 r. Wydarzenie miało dowieść prestiżowego zwycięstwa Gazpromu i pokazać, że projekt jest realizowany zgodnie z planem. Podobny charakter miała oficjalna inauguracja budowy w Bułgarii 31 października 2013 r. i 24 listopada 2013 r. w Serbii. Niemniej w tych przypadkach wydarzeniom towarzyszyły ważne ustalenia. Pierwszą ceremonię poprzedziło zawarcie nowego porozumienia precyzującego warunki finansowania bułgarskiego odcinka. Wbrew początkowym ustaleniom Sofia będzie pobierać opłaty tranzytowe już od pierwszego roku funkcjonowania gazociągu. Inauguracji w Serbii towarzyszyło podpisanie umowy o finansowaniu inwestycji i umowy o tranzycie, a dwa tygodnie przed ceremonią władze Serbii wydały pozwolenie na budowę gazociągu. Belgrad jako jedyny zgodził się na większościowy udział Gazpromu w joint venture, co wynika ze słabej pozycji negocjacyjnej Belgradu. Realizacja projektu mimo oczywistych i poważnych ekonomicznych wątpliwości, a w dodatku w okresie niesprzyjających okoliczności dowodzi dużej determinacji Kremla w realizacji przedsięwzięcia. Wydaje się, że strategiczna ranga gazociągu spowodowała, że projekt stał się „too big to fail” i rezygnacja z niego oznaczałaby dużą prestiżową porażkę Moskwy. Kontynuacja projektu mimo wątpliwej rentowności dowiodła, że kluczową motywacją Kremla są kwestie geopolityczne, w tym przede wszystkim stworzenie wygodnego narzędzia nacisku na władzę w Kijowie. Zasadne w tym kontekście jest pytanie o budowę South Stream w przypadku przejęcia ukraińskiej infrastruktury przesyłowej. Szef Gazpromu, Aleksiej Miller, deklarował, że w przypadku objęcia kontroli nad ukraińskimi gazociągami Rosja mogłaby w ogóle zrezygnować z realizacji South Streamu. Wyraźny zwrot prorosyjski Ukrainy w stronę Rosji w 2013 r. przed szczytem w Wilnie, który zaowocował odłożeniem ad acta podpisanie umowy stowarzyszeniowej wskazuje, że taki wariant nie jest wykluczony. Co prawda rabat na cenę gazu, jaki Kijów otrzymał w zamian za odstąpienie od podpisania umowy, nie przewidywał zbycia kontroli nad gazociągami, ale w sytuacji utrzymania fatalnej sytuacji gospodarczej i koniecznością dalszej pomocy ze strony Rosji, kolejne żądania Kremla mogą dotyczyć ukraińskich gazociągów. Paradoksalnie, jeśli na europejskim rynku gazu nie nastąpią znaczące zmiany, to nie Europa uzależni się bardziej od Gazpromu, ale to rosyjska spółka w jeszcze większym stopniu
23 będzie uzależniona od europejskiego rynku. Rozbudowa infrastruktury pozwalającej na pozyskiwanie gazu od innych dostawców, w tym z rynku LNG oraz postęp w budowie wspólnego rynku UE, powoduje coraz większą dostępność gazu w Europie spoza Rosji. Nie jest więc wykluczone, że jeśli Gazprom nie będzie oferował konkurencyjnej ceny, wybudowany gazociąg South Stream w dużej mierze może pozostać „suchy”. Co więcej budowa kosztownej infrastruktury powoduje, że rosyjski monopolista będzie miał ograniczone możliwości ekspansji na rynek azjatycki. Mimo deklarowanej od wielu lat dywersyfikacji kierunków eksportu gazu poprzez budowę lądowego połączenia w kierunku Azji Wschodniej, dotychczas rosyjski gaz trafia w niewielkiej ilości na ten rynek, jedynie poprzez terminal LNG we Władywostoku. South Stream a III pakiet energetyczny Istotnym problemem w realizacji projektu jest zarzut Komisji Europejskiej niezgodności umów zawieranych przez Rosjan i państwa tranzytowe (Austrią, Bułgarią, Chorwacją, Grecją, Słowenią, Węgrami i Serbią) z III pakietem energetycznym. Komisja w grudniu 2013 r. wniosła o zmianę porozumień, aby uwzględniały fakt, że Gazprom jako producent nie może być właścicielem i operatorem systemu przesyłowego. Komisja zwróciła także uwagę, aby zapewniony był swobodny dostęp stron trzecich do gazociągu oraz w transparentny sposób rozstrzygnięta kwestia taryf. Spór wokół South Streamu jest drugim strategicznym starciem między UE a Rosją dotyczącym unijnego prawa gazowego. Pierwszym jest rozpoczęte w 2012 r. i wciąż nierozstrzygnięte postępowanie antymonopolowe przeciw rosyjskiej spółce. Zarzuty Komisji zostały formalnie przedstawione w trakcie trwającego politycznego konfliktu na Ukrainie. W związku z tym często były odczytywane, jako sygnał o wykorzystywaniu sprawy South Stream w geopolitycznej grze z Rosją, ale należy mieć na uwadze fakt, że działania KE są wynikiem długofalowych działań UE na rynku gazu. Stanowisko KE, podobnie jak w przypadku zastrzeżeń dotyczących nadużywania pozycji rynkowej, spotkało się ze sprzeciwem Rosji, która podnosi, że jako państwo nienależące do UE, nie jeststronąIIIpakietuenergetycznego.Kremldąży do pełnej swobody dysponowania dostępem do gazociągu i jego przepustowością. Dlatego przedstawiciele Rosji zabiegają o wprowadzenie zapisu gwarantującego wyłączenie rosyjskich gazociągów spod unijnych regulacji do umowy Rosja–UE. Szanse na uwzględnienie postulatów Gazpromu są jednak niewielkie. Należy jednak podkreślić,żenawetnegatywnaopiniaKomisjinie jestwstaniezatrzymaćinwestycji,aconajwyższej utrudnić jej finansowanie. Stanowisko Komisji jest niezręczne przede wszystkim dla państw UE, które podpisały z Rosją umowę, a które nie mogą sobie pozwolić na otwarty konflikt wokół prawa UE. Obecnie starają się balansować, aby z jednej strony zachować zgodność gazociągu z III pakietem, a z drugiej wywiązać się ze zobowiązań wobec Gazpromu. Komisja ostrzegła, że jeśli Rosja odmówi renegocjacji umów z rządami, będzie musiała zalecić krajom członkowskim, by nie stosowały tych umów, ponieważ nie będzie to zgodne z prawem UE.  Paweł Musiałek – ekspert Fundacji Dyplomacja i Polityka
24 Wprowadzenie W czerwcu 2013 r. na łamach brytyjskiego dziennika The Guardian i amerykańskiego The Washington Post ukazała się seria artykułów przedstawiających skalę inwigilacji prowadzoną przez amerykańskie służby specjalne. Źródłem informacji okazał się informatyk Edward Snowden, były współpracownik CIA i NSA, który od kwietnia 2012 r. zbierał tajne dane wskazujące na przekraczanie kompetencji amerykańskich służb i ich rzekomo nielegalnych metod działania. Szpiegowanie obywateli Dokumenty dostarczone przez Snowdena ujawniały, że Narodowa Agencja Bezpieczeństwa systematycznie gromadziła dane milionów użytkowników telefonii komórkowych w USA, w tym informacje dotyczące lokalizacji i treści rozmów. Upubliczniono m.in. istnienie tajnego programu PRISM, dającego pełny i niekontrolowany dostęp rządowym agencjom do informacji zawartych na serwerach takich potentatów IT, jak Microsoft, Facebook, Yahoo, Google, YouTube, Apple. Komputerowy system X-Keyscore umożliwiał z kolei wgląd rządowym analitykom do prywatnej mailowej korespondencji Amerykanów, czatów, historii przeglądania stron internetowych i śledzenia transakcji pieniężnych bez uprzedniej autoryzacji sądowej, dzięki czemu tworzono wyszukane modele społecznych powiązań danej osoby, mogące określić jej profil i lokalizację. Krótko po opublikowaniu tych informacji prezydent Barack Obama zapewnił w jednym z wywiadów, że „nikt nie szpieguje Amerykanów”, ale James R. Clapper, dyrektor National Intelligence wydał oświadczenie, w którym stwierdził, że informacje uzyskiwane za pomocą tych programów „wykorzystywane są do obrony kraju przed rozmaitymi zagrożeniami”, czym potwierdził fakt inwigilacji. Sensacyjnymi okazały się doniesienia o szpiegowaniu obywateli w innych państwach. NSA miała pozyskiwać dostęp do systemów telefonii komórkowych, m.in. w Chinach, Brazylii, Australii, Niemczech, Francji, Holandii i krajach skandynawskich. Przy tym dostęp ten często odbywał się przy aprobacie służb inwigilowanego kraju. Przykładowo niemiecka agencja bezpieczeństwa Bundesverfassungsschutz miała systematycznie przesyłać dane osobowe niemieckich rezydentów do NSA i CIA w zamian za informacjedotycząceszpiegostwawsieci.Według doniesień Snowdena amerykańska Agencja Bezpieczeństwa dziennie potrafi zgromadzić informacje z ponad 20 milionów rozmów telefonicznych w Niemczech, a w Hiszpanii tylko w grudniu 2012 r. zgromadzono ponad 60 milionów takich danych. Dopuszczano się również szpiegostwa gospodarczego inwigilując firmy handlujące surowcami naturalnymi, jak brazylijski Petrobras. Szpiegowanie przywódców innych państw Prawdziwą konsternację wywołały w mediach doniesienia o szpiegowaniu przez amerykańskie dr Rafał Wordliczek 5. Medialna wrzawa, niewiele znaczące skutki. Konsekwencje afery Snowdena. W połowie roku 2013 światem wstrząsnęły informacje dotyczące ogromnej inwigilacji obywateli, jaką miały prowadzić amerykańskie służby specjalne. Źródłem przecieku okazał się pracujący w CIA informatyk - Edward Snowden. Oburzenie było tym większe, że szpiegowaniu podlegać mieli także przywódcy innych państw. Pomimo dużej medialnej nośności afera podsłuchowa dotychczas jednak nie przyniosła poważnych konsekwencji ani w polityce wewnętrznej, ani międzynarodowej USA.
25 agencje rządowe przywódców i instytucji innych państw. Media doniosły o podsłuchiwaniu m.in. ambasady Unii Europejskiej w Waszyngtonie, europejskich przedstawicieli przy ONZ w Nowym Jorku, Komisji Europejskiej w Brukseli, przechwytywano tajne rozmowy dyplomatów podczas szczytu G-20 w Londynie w 2009 r. i Toronto w 2010 r. We wrześniu z informacji udostępnionych przez Snowdena wynikało, że obiektem inwigilacji było 35 światowych przywódców, w tym prezydent Brazylii Dilma Rousseff i jej najbliżsi współpracownicy, prezydent Meksyku Enrique Peña Nieto, a także sama kanclerz Niemiec Angela Merkel. Biały Dom zaprzeczył tym doniesieniom stwierdzając, że kanclerz nie była i nie będzie podsłuchiwana. Inny tajny program o nazwie Stateroom zakładał przechwytywanie informacji telefonicznych z ministerstw w 80 państwach na świecie dzięki nadajnikom zamontowanym w siedzibach amerykańskich ambasad i konsulatów. Program przeprowadzany przez amerykańskie misje dyplomatyczne na polecenie NSA i CIA pozwalał na dogłębną inwigilację pod przykryciem oficjalnych akredytacji i immunitetów. Do monitorowania niemieckich agencji rządowych i członków Bundestagu wykorzystywana była między innymi amerykańska ambasada w Berlinie, zlokalizowana tuż przy Bramie Brandenburskiej. SamEdwardSnowdenjeszczeprzedujawnieniem światu informacji dotyczących nieprawidłowości w pracy amerykańskich służb specjalnych uciekł do Hong Kongu. Po wybuchu skandalu, E. Snowden w wywiadzie dla The Guardian ujawnił, żetoonjestźródłemtychsensacyjnychinformacji. Powiedział też, że jedynym jego motywem jest chęć poinformowania światowej opinii publicznej o powszechnym niebezpieczeństwie inwigilacji. 14 czerwca 2013 r. postawiono mu oficjalne zarzuty kradzieży rządowej własności i ujawniania tajnych informacji dotyczących bezpieczeństwa narodowego, co zgodnie z amerykańskim prawem jest formą szpiegostwa. W dniu unieważnienia przez Stany Zjednoczone paszportu Snowdena i wydania nakazu ekstradycji, bohater afery uciekł do Moskwy, gdzie przez ponad miesiąc przebywał w strefie tranzytowej lotniska Szeremietiewo, aż do czasu uzyskania rosyjskiego azylu. W międzyczasie starał się o uzyskanie azylu w 26 krajach, jednak żaden nie przyjął podania amerykańskiego whistblowera. Będąc w Moskwie Snowden dalsze tajne dokumenty, które zdołał wykraść podczas swojej pracy dla NSA, a których, jak sam twierdzi, jest około miliona. Amerykanin uzyskał poparcie dla swoich działań ze strony Juliana Assange’a, założyciela WikiLeaks i organizacji kontrolujących swobody obywatelskie, m.in. od Amnesty International, Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka oraz Transparency International. Inwigilacja nie od dziś W Stanach Zjednoczonych po aferze Snowdena rozgorzała dyskusja na temat prawa do prywatności obywateli i ewentualnych jego naruszeńprzypozyskiwaniuosobistychinformacji przezsłużbyspecjalne.SekretarzstanuJohnKerry przyznał,żewniektórychprzypadkachNSAmogła „posunąć się za daleko w swojej działalności”. Niemniej szef NSA gen. Keith Alexander broni programu PRISM twierdząc przed senacką komisją, że umożliwił on powstrzymanie wielu groźnych przestępców i terrorystów zarówno w USA, jak i w innych krajach. Przypomniał, że dzięki internetowej inwigilacji udało się zapobiec zamachom przygotowywanym przez Nadżibullaha Zaziego, Afgańczyka mieszkającego w Stanach Zjednoczonych, który przyznał się do planowania samobójczych ataków terrorystycznych w Nowym Jorku. Generał i część polityków z Waszyngtonu oskarżyła Snowdena o nadwyrężenie bezpieczeństwa kraju. Sama amerykańska opinia publiczna jest podzielona w ocenie wydarzeń. W ostatnim sondażu Pew Research Center 55% badanych stwierdziło, że Snowden naruszył publiczny interes Ameryki ujawniając tajne dokumenty. Pomimo dużej medialnej nośności afera podsłuchowa, którą wywołały informacje przekazywane przez Edwarda Snowdena, nie przyniosła dotychczas poważnych konsekwencji ani w polityce
26 wewnętrznej, ani międzynarodowej USA. Towarzyszący wydarzeniu szum medialny nie odpowiadawięcrealnemuznaczeniuwydarzenia. Przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych korzystaniezpodsłuchuwcelachbezpieczeństwa jest znaną opinii publicznej praktyką. Pierwsze masowe inwigilacje sięgają czasów między I a II wojną światową, kiedy w latach prohibicji za pomocą podsłuchów próbowano złapać przemytników alkoholu, a w okresie pierwszej czerwonej gorączki wytropić komunistów i anarchistów. Po II wojnie światowej metody inwigilacji stają się coraz szerzej stosowane ze względu na rozwój dotychczasowych służb specjalnych, w tym FBI, jak i dzięki powstaniu nowych instytucji, w tym CIA i NSA. W latach 70. XX w., dzięki działalności senackich komisji opinia publiczna dowiedziała się, że od lat 50. masowo inwigilowano setki tysięcy osób podejrzewanych o działalność zagrażającą bezpieczeństwu Stanów Zjednoczonych. Wspomnieć należy chociażby o trwającym wiele lat programie FBI COINTELPRO, podczas którego infiltrowano studentów, działaczy ruchów obywatelskich, imigrantów, itp. Jednocześnie od tego czasu mamy do czynienia z próbami usankcjonowania działalności służb specjalnych, które mogą naruszać konstytucyjne swobody obywatelskie. Po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 r. nastąpiła kolejna fala zmożonej aktywności agencji. Ustawy PATRIOT, Protect America oraz poprawka wniesiona do ustawy FISA umożliwiły tajnymsłużbomswobodniejszydostępdodanych obywateli. Zmiany legislacyjne usprawiedliwiane były ideą narodowej strategii bezpieczeństwa i prewencyjnym działaniem przeciw aktom terroryzmu. Konsekwencje w polityce wewnętrznej Rozwój sprawy Snowdena, gdzie po serii pierwszych informacji sprawa ta straciła na dynamice, dowodzi, że dla wielu Amerykanów takie metody działań służb nie budzą dużych emocji. Edward Snowden nie okazał się na tyle ważną personą, aby oddalić przeciętnego Amerykanina od problemów wewnętrznych, z jakimi borykają się obecnie Stany Zjednoczone. Po pierwszych sensacyjnych doniesieniach o powszechnej inwigilacji sprawa ta ustąpiła miejsca problemom z przyjęciem ustawy budżetowej, wdrażaniem nowego systemu opieki zdrowotnej, czyli tym, co bezpośrednio dotyka każdego obywatela. Świadczy to o tym, że ranga tego wydarzenia najwyraźniej nie jest, aż tak istotna jak próbują to przedstawić niektóre media i środowiska. Nagłośnienie sprawy było w dużej mierze efektem wakacyjnego okresu, na który przypadł rozwój afery, a który sprzyja nagłaśnianiu spraw mających drugorzędne znaczenie. Naruszenieswobódobywatelskichorazwolności, będącej fundamentem Ameryki, miało, w ocenie wielu komentatorów, spowodować utratę popularności Baracka Obamy. Tymczasem sprawa Snowdena w bardzo niewielkim stopniu nadszarpnęła wizerunek Prezydenta USA. Główne media i ośrodki opiniotwórcze nie wiązałysprawypersonalniezObamą,wwiększym stopniu obarczając odpowiedzialnością jego administrację. Do tego zmierzali również doradcy medialni Prezydenta wskazując, że nie jest on w stanie w pełni kontrolować ogromnej machiny administracyjnej, w tym wszystkich operacji służb specjalnych. Należy jednak przypuszczać, że prawdopodobnie posiadał on wiedzę przynajmniej o inwigilacji najważniejszych przywódców. Pierwszy czarnoskóry prezydent Stanów Zjednoczonych, a więc postać symboliczna, cieszy się jednak na tyle dużą popularnością i silną pozycją medialną, że sprawa podsłuchów nie powinna obciążyć jego karty w historii kraju. Afera podsłuchowa jest jednak prestiżową porażką Stanów Zjednoczonych. Po raz pierwszy na taką skalę pracownik służb specjalnych ukradł i upublicznił tajne materiały. Podobna sytuacja miała miejsce przy aferze WikiLeaks, ale w tym przypadku szeregowy Bradley Manning dostarczający tajne dokumenty został aresztowany i skazany za kradzież własności państwowej. Afera Snowdena jest bardziej dotkliwa wizerunkowo dla Waszyngtonu,
27 ponieważ jej główny bohater uciekł z USA do Hong Kongu, a następnie do Rosji, próbując wcześniej znaleźć schronienie w krajach Ameryki Łacińskiej, również tak nieprzychylnych Stanom Zjednoczonym jak Ekwador, Wenezuela, czy Boliwia. Dlatego wydaje się, że Amerykanie w dalszym ciągu będą podejmowali działania celem ściągnięcia Snowdena do USA i osądzenia go pod zarzutem dokonania zdrady. Konsekwencje międzynarodowe Z dokumentów udostępnionych przez Edwarda Snowdena świat dowiedział się, że obiektem zainteresowaniaamerykańskichsłużbspecjalnych byli nie tylko obywatele amerykańscy, ale także innych narodowości w wielu różnych krajach. W mediach bardzo często pomija się jednak fakt, że przy gromadzeniu danych o obywatelach poza USA głównym źródłem dostarczającym informacje są lokalne służby krajowe, a więc nie tylko NSA czy CIA, na które zrzuca się odpowiedzialność. Rola „Sojuszu Pięciorga Oczu” (Five Eyes), czyli porozumienia pomiędzy tajnymi służbami Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii, Nowej Zelandii i Kanady o wymianie informacji zawartego jeszcze pod koniec lat 40. XX w. oraz ich kooperacja z innymi krajami pokazuje, że współpraca wywiadów jest standardem dzisiejszej rzeczywistości politycznej na świecie, a inwigilacja zjawiskiem powszechnym. Podsłuchiwanie przywódców i polityków obcych państw nie jest również praktyką dotychczas nieznaną w polityce międzynarodowej. Nie ma wątpliwości co do tego, że doniesienia z pierwszej ręki od osób decyzyjnych w kraju są najbardziej pożądanymi przez wywiad i każde liczące się państwo dąży do tego, aby uzyskać jak najbliższe kanały dostępu do najwyższych rangą polityków. Nadszarpnięcie zaufania ze strony sojuszników Stanów Zjednoczonych jest jedną z najważniejszych konsekwencji afery podsłuchowej,aleniewydajesiębyćonaznaczącą dla pozycji USA na świecie. Mocno podkreślana przez media reakcja kanclerz Angeli Merkel na informacje dotyczące jej podsłuchiwania wydaje się być jedynie grą pozorów. „Musimy mieć zaufanie do naszych partnerów; szpiegowanie swoich przyjaciół jest niedopuszczalne” – mówiła kanclerz. Angela Merkel rzeczywiście mogła być zdziwiona podsłuchem, aczkolwiek przesadą jest „zszokowanie” inwigilacją, o czym donosiły niektóre media. Rozpoczynająca trzecią kadencją szefowa niemieckiego rządu bardzo dobrze zna realia pracy wywiadowczej i zdaje sobie sprawę, że takie praktyki są domeną każdych służb specjalnych. Ponadto zbyt wiele wzajemnych interesów łączy Niemcy i Amerykę, by ta kwestia mogła poważnie wpłynąć na wzajemne relacje. Afera nie spowodowała więc oziębienia stosunków czy zmian w polityce Berlina wobec Waszyngtonu, aczkolwiek z uwagi na posiadanie wielu wrażliwych informacji przez Snowdena nie można wykluczyć, że sprawa będzie rozwojowa. Sprawa inwigilacji została wykorzystana propagandowo przez antyamerykańskie rządy latynoskich prezydentów. Przebywający w strefie tranzytowej lotniska Szeremietiewo Snowden starał się o azyl w krajach Ameryki Łacińskiej. W lipcu w Moskwie przebywał prezydent Boliwii Evo Morales, który po śmierci Hugo Chaveza pretenduje do bycia przywódcą latynoskim przeciwko Stanom Zjednoczonym. Istniała obawa, że w drodze powrotnej do La Paz zabierze on na pokład Snowdena, dlatego zmuszono prezydencki samolot do lądowania w Wiedniu. Po przeszukaniu stwierdzono, że bohatera afery nie było w samolocie. Rosja całą sytuację uznała za skandal, który, zdaniem Kremla, dowodził, że Europa jest na usługach Ameryki, która w realizacji swoich interesów nie cofnie się nawet przed upokorzeniem głowy państwa. Należy jednak zwrócić uwagę, że kryzys w stosunkach amerykańsko-boliwijskich trwa od 2006 r., kiedy prezydentem został Morales. Sprawa Snowdena nie była więc bezpośrednim źródłem napięcia relacji z Waszyngtonem, a jedynie służyła Moralesowi do celów propagandowych. Tą samą retoryką posłużył się także prezydent Rosji. Władimir Putin wykorzystał incydent z prezydentem Boliwii do udowodnienia egoistycznej postawy Stanów Zjednoczonych w polityce międzynarodowej i promocji Rosji,
28 jako państwa sprzyjającego interesom regionu Ameryki Południowej. Podsumowanie Sprawa podsłuchów ujawniona przez Edwarda Snowdena, jak wskazuje prof. Zbigniew Lewicki może być elementem gry wywiadów prowadzących do osłabienia Stanów Zjednoczonych. Jest zagadką dlaczego świetnie opłacany trzydziestolatek nagle przechodzi na stronę antyamerykańską i mówi o tym, że leży mu na sercu dobro obywateli amerykańskich. To są jednak pytania, na które oddaleni od kulis polityki ludzie, czy nawet obserwatorzy sceny politycznej mogą tylko dywagować. Racje ma dr Grzegorz Kostrzewa – Zorbas, który skomentował sprawę mówiąc o „globalnym teatrze rozgrywanym przed zdumionymi oczami społeczeństw, które nie znają się na polityce i rządzącymi nią regułami”. Wiedzą o nich tylko gracze polityczni, a reszta porusza się w tej materii po omacku bazując na informacjach z drugiej i trzeciej ręki. Dlatego afera miała większy rezonans dla opinii publicznej niż w realnej polityce. Ujawnione praktyki amerykańskich służb specjalnych pokazują jak wygląda współczesny świat i międzynarodowa polityka. Państwa, które reguł tych nie przyjmują same odcinają się od źródłem informacji. Sama afera nie zmieni metod działalności służb, aczkolwiek zmusi ich do lepszych zabezpieczeń i bardziej dyskretnych mechanizmów pozyskiwania informacji. dr Rafał Wordliczek – ekspert Fundacji Dyplomacja i Polityka współpraca – Agnieszka Nowak, analityk Fundacji Dyplomacja i Polityka
29 Wprowadzenie Niespodziewana rezygnacja papieża Benedykta XVI z posługi Piotrowej, zapowiedziana przed gronem kardynałów w dniu 11 lutego 2013 r. w Watykanie, a następnie przekazana światu przez media, postawiła po raz pierwszy świat katolicki i Kościół przed faktem dotąd niespotykanym. Niespełna ośmioletni pontyfikat wybitnego „papieża teologa” – niedocenianego i wielokrotnie niesłusznie krytykowanego za zarządzanie Kościołem – zakończył się w sposób niecodzienny. Niespodziewana decyzja Benedykta XVI pozwoliła jednak ocenić jego dokonania w sposób bardziej zrównoważony i neutralny. Nawet najwięksi przeciwnicy papieża uznali jego gest za godny prawdziwego męża stanu, a poczucie odpowiedzialności za Kościół, którym się kierował za cenne przesłanie dla współczesnego świata. Tym niemniej stan niepewności, troski o przyszłość Kościoła i stawiane znaki zapytania o kierunek dalszej strategii zdominowały przekaz medialny. Stolica Apostolska i Kościół katolicki znalazły się porazpierwszyodśmierciJanaPawłaIIwcentrum zainteresowania mediów całego świata. Wskazywano na pozytywne procesy wewnątrz samegoKościołaimożliwościzwiązanezwyborem nowego następcy Świętego Piotra. Analizy, spekulacje medialne i wskazywanie faworytów wśród kardynałów (papabile), zwłaszcza po efektywnym opróżnieniu katedry Św. Piotra (po 28 lutego 2013 r.), uwzględniały globalny i powszechny charakter Kościoła katolickiego. Rozważano możliwość wyboru kandydata spoza Europy, choć początkowo uznawano takie rozwiązanie za mniej prawdopodobne po dwóch niewłoskich pontyfikatach. Bardziej wnikliwi obserwatorzy utrzymywali jednak, iż sytuacja dojrzała do podkreślenia uniwersalnego przekazu Kościoła, jego pasterskiej i misyjnej roli w świecie. Zaznaczano w związku z tym, iż od kilkunastu lat epicentrum świata katolickiego przeniosło się z Europy na nowe kontynenty, zwłaszcza pod względem liczby wyznawców (3/4 katolików mieszka poza Europą), jak również ilości powołań i rozbudowy struktur kościelnych. Wybór przez Kolegium Kardynałów 77-letniego arcybiskupa Buenos Aires, Jorge Maria Bergoglio, na 266. następcę Świętego Piotra był zaskoczeniem nie mniejszym, niż wybór 35 lat temu arcybiskupa Krakowa. Wprawdzie Bergoglio znajdował się na liście potencjalnych kandydatów, a Amerykę Łacińską uznawano od dawna za najbardziej obiecujący dla Kościoła kontynent (z liczbą katolików sięgającą prawie 500 milionów, w stosunku wobec 300 milionów w Europie) to jednak z uwagi na zaawansowany wiek argentyński kardynał nie był postrzegany jako faworyt. Ukazanie się papieża w dniu 13 marca w loży błogosławieństw Bazyliki Świętego Piotra, proste i serdeczne gesty pozdrowienia skierowane do zgromadzonych wiernych oraz wybranie imienia Franciszek wyznaczyło od razu nowy, bardziej otwarty styl pontyfikatu. Wielu komentatorów z niedowierzaniem odnotowywała wybór argentyńskiego jezuity o włoskich korzeniach na nowego papieża upatrując w tym znak czasu, nie koniecznie prowadzący do pozytywnych rozwiązań dla Kościoła. Lewicowe media niemal dr Krzysztof Strzałka 6. Papież Franciszek i nowy pasterski wymiar działalności Stolicy Apostolskiej Niespodziewana decyzja Benedykta XVI postawiły Kościół Katolicki w sytuacji dotąd niespotykanej. Wybór na Stolicę Piotrową dnia 13 marca 2013 r. argentyńskiego kardynała Jorge Maria Bergolio i jego proste oraz serdeczne gesty pozdrowienia skierowane tego wieczoru do zgromadzonych wiernych wyznaczyło nowy, inny styl pontyfikatu.
30 od razu wyciągnęły niesprawdzone i, jak się później okazało, nieprawdziwe informacje o współpracy Jorge Bergolio z reżimem argentyńskich generałów w latach 70-tych. Nie przeszkodziło to tym samym środowiskom po kilku miesiącach nowego pontyfikatu uczynić z papieża „rewolucjonistę” i swojego „pupila”, przede wszystkim za sprawą interpretacji wyrwanych z kontekstu publicznych wypowiedzi Franciszka dotyczących kwestii etycznych i moralnych. Pierwsze tygodnie potwierdziły, iż nowy pontyfikat będzie oznaczał dla Kościoła i świata nową jakość. Widocznym było, że stanie on pod znakiemjezuickiejsłużby,ubóstwaŚw.Franciszka, prostoty gestów i wezwań do pokory, miłości i miłosierdzia. Papież Franciszek przywykły do prostego trybu życia i pracy w Argentynie, bezpośrednich kontaktów oraz bycia blisko wiernych - starał się zaadoptować te mechanizmy do warunków działalności w Watykanie. Zrezygnował z zamieszkania w Pałacu Apostolskim na rzecz skromnej rezydencji w Kolegium Św. Marty. Porusza się najczęściej pieszo. Komunikuje bezpośrednio swoje polecenia oraz stara się osobiście odpowiadać na listy i prośby do niego kierowane. Komunikację ze światem umożliwia papieżowi Franciszkowi także uruchomiony niemal natychmiast po inauguracji pontyfikatu profil na Tweeterze, który cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem internautów (ponad 11 milionów wpisów do końca 2013 r.), co wzmacnia zainteresowanie jego działalnością. W uroczystościach z udziałem papieża Franciszka w 2013 roku w Watykanie (audiencje generalne, spotkania na modlitwie Anioł Pański, Msze Święte) wzięła udział rekordowa liczba ponad 6,6 mln osób. Stanowi to dwukrotnie więcej niż w okresie pontyfikatu poprzedniego papieża Benedykta XVI. Duszpasterska odnowa Kościoła w duchu Św. Franciszka i Św. Ignacego Papież „pochodzący z końca świata” poprzez proste gesty, serdeczność oraz pozytywny i spontaniczny przekaz słowny potrafił niemal od razu ująć i zachwycić świat nie tylko wierzących, czego wyrazem są wielotysięczne tłumy obecne na modlitwach, audiencjach generalnych, czy też publicznych nabożeństwach. Bezpośredni styl zarówno w działaniu, jak i w codziennych homiliach, częsty uśmiech na twarzy, solidarność z cierpiącymi i potrzebującymi zjednują papieżowi ogromną popularność i sympatię oraz świadczą o „pasterskim” charakterze nowego pontyfikatu. Czy z tych zewnętrznych świadectw można wysnuć jednak prawdziwy program nowego papieża? Niektórzy sądzą, iż sam wybór imienia Franciszek, jezuicki rodowód Ojca Świętego oraz jego argentyńskie doświadczenie są przekonującymi wskazówkami, aby rozpoznać wnichcharakternowegookresuwżyciuKościoła. Wydajesię,żejestwtymsporoprawdy.Wkażdym razie powyższe elementy, pierwsze publiczne wystąpienia, dotychczasowe homilie i dwa oficjalne dokumenty papieskie (encyklika Lumen fidei – Światło wiary - z 5 lipca 2013 r. i adhortacja apostolska Evangelii gaudium - Radość ewangelii - z 24 listopada 2013 r.) świadczą o dość jasnym przesłaniu, jakie się wyłania na przyszłość. Kościół Franciszka to „kościół ubogi dla ubogich”, samarytański, przemawiający prostym, zrozumiałym dla wszystkich językiem, Kościół pokorny i otwarty, bliski cierpiącym i poszukującym, wyciągający rękę do wątpiących i bardziej miłosierny, niż potępiający. Niewątpliwie taki pastoralny i duszpasterski charakter nowego pontyfikatu jest wyrazem nowego spojrzenia na Kościół i jego potrzeby, na Kościół nie jako instytucję, ale wspólnotę wszystkich wierzących: osób konsekrowanych, świeckich oraz poszukujących. Wezwanie papieża do skupienia się na podstawach wiary, wyjaśniania jej poprzez nowe i proste formy przekazu oraz osobiste świadectwo jest wezwaniem do odnowy i reformy. Adhortacja „Radość ewangelii” powstała na zakończenie „Roku Wiary” (ogłoszona 24 listopada 2013 r.) i będąca efektem pracy Synodu Biskupów na temat nowej ewangelizacji (z października 2012 r.) wyraża w sposób najpełniejszy programowe tezy nowego papieża.
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku
Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku

Recommended

BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core InflationBRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
CASE Center for Social and Economic Research
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022
Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022
Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022
Wroclaw
 
web_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdf
web_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdfweb_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdf
web_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdf
Wroclaw
 
biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021
biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021
biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021
Wroclaw
 
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
CASE Center for Social and Economic Research
 
Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021
Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021
Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021
Wroclaw
 
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock ExchangeBRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
CASE Center for Social and Economic Research
 
Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021
Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021
Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021
Wroclaw
 

Recommended

BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core InflationBRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
BRE-CASE Seminarium 56 - Does it Make Sense to Calculate Core Inflation
CASE Center for Social and Economic Research
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022
Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022
Biuletyn wroclaw.pl nr 7 (73) 2022
Wroclaw
 
web_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdf
web_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdfweb_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdf
web_ARAW gazeta wroclaw_pl Nr11_77 2022.pdf
Wroclaw
 
biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021
biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021
biuletyn wroclaw pl nr 40 60 2021
Wroclaw
 
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
BRE-CASE Seminarium 55 - Portuguese Experience in Restructuring and Privatizi...
CASE Center for Social and Economic Research
 
Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021
Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021
Biuletyn wroclaw pl nr43_63 2021
Wroclaw
 
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock ExchangeBRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
BRE-CASE SEminarium 64 - The Future of the Warsaw Stock Exchange
CASE Center for Social and Economic Research
 
Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021
Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021
Biuletyn wroclaw pl nr41_61 2021
Wroclaw
 
biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021
biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021
biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021
Wroclaw
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 78
Biuletyn wroclaw.pl nr 78Biuletyn wroclaw.pl nr 78
Biuletyn wroclaw.pl nr 78
AnnaAleksandrowicz
 
Araw gazeta-sierpien-2020 f3
Araw gazeta-sierpien-2020 f3Araw gazeta-sierpien-2020 f3
Araw gazeta-sierpien-2020 f3
Wroclaw
 
Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021
Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021
Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021
Wroclaw
 
Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021
Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021
Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021
Wroclaw
 
Biuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-web
Biuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-webBiuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-web
Biuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-web
Wroclaw
 
Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]
Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]
Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]
Wroclaw
 
Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021
Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021
Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021
Wroclaw
 
Gazetka wroclaw nr1
Gazetka wroclaw nr1Gazetka wroclaw nr1
Gazetka wroclaw nr1
Wroclaw
 
Araw gazeta-lipiec-2020 d-4b
Araw gazeta-lipiec-2020 d-4bAraw gazeta-lipiec-2020 d-4b
Araw gazeta-lipiec-2020 d-4b
Wroclaw
 
Budowlani 11/2021
Budowlani 11/2021Budowlani 11/2021
Budowlani 11/2021
BiuroOPZZ
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 37
Biuletyn wroclaw.pl nr 37Biuletyn wroclaw.pl nr 37
Biuletyn wroclaw.pl nr 37
Wroclaw
 
Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]
Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]
Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]
Wroclaw
 
Budowlani 9/2021
Budowlani 9/2021Budowlani 9/2021
Budowlani 9/2021
BiuroOPZZ
 
Budowlani 8/2021
Budowlani 8/2021Budowlani 8/2021
Budowlani 8/2021
BiuroOPZZ
 
Biuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-web
Biuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-webBiuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-web
Biuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-web
Wroclaw
 
Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021
Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021 Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021
Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021
Wroclaw
 
Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4
Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4
Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4
Wroclaw
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 36
Biuletyn wroclaw.pl nr 36Biuletyn wroclaw.pl nr 36
Biuletyn wroclaw.pl nr 36
Wroclaw
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021
Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021
Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021
Wroclaw
 
Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisaKomunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Złota Myśl Pieniądz
 
Odnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Odnawialne źródła energii na Dolnym ŚląskuOdnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Odnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Nequit
 

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021
biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021
biuletyn wroclaw pl nr37_57 2021
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 78
Biuletyn wroclaw.pl nr 78Biuletyn wroclaw.pl nr 78
Biuletyn wroclaw.pl nr 78
 
Araw gazeta-sierpien-2020 f3
Araw gazeta-sierpien-2020 f3Araw gazeta-sierpien-2020 f3
Araw gazeta-sierpien-2020 f3
 
Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021
Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021
Biuletyn wroclaw pl nr38 58 2021
 
Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021
Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021
Biuletyn wroclaw pl nr39_59 2021
 
Biuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-web
Biuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-webBiuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-web
Biuletyn wroclaw pl nr 2 68 2022-web
 
Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]
Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]
Działka to wiosenny azyl [BIULETYN WROCLAW.PL]
 
Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021
Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021
Biuletyn wroclaw pl nr26 46 2021
 
Gazetka wroclaw nr1
Gazetka wroclaw nr1Gazetka wroclaw nr1
Gazetka wroclaw nr1
 
Araw gazeta-lipiec-2020 d-4b
Araw gazeta-lipiec-2020 d-4bAraw gazeta-lipiec-2020 d-4b
Araw gazeta-lipiec-2020 d-4b
 
Budowlani 11/2021
Budowlani 11/2021Budowlani 11/2021
Budowlani 11/2021
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 37
Biuletyn wroclaw.pl nr 37Biuletyn wroclaw.pl nr 37
Biuletyn wroclaw.pl nr 37
 
Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]
Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]
Czas na nowe porządki w domu [BIULETYN WROCLAW.PL]
 
Budowlani 9/2021
Budowlani 9/2021Budowlani 9/2021
Budowlani 9/2021
 
Budowlani 8/2021
Budowlani 8/2021Budowlani 8/2021
Budowlani 8/2021
 
Biuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-web
Biuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-webBiuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-web
Biuletyn wroclaw pl nr28 48 2021-web
 
Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021
Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021 Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021
Rok Różewicza we Wrocławiu - kwiecień nr 3 2021
 
Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4
Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4
Araw gazeta-wroclaw pl-02-2020_d4
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 36
Biuletyn wroclaw.pl nr 36Biuletyn wroclaw.pl nr 36
Biuletyn wroclaw.pl nr 36
 
Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021
Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021
Biuletyn wroclaw.pl nr 22 (42) 2021
 

Viewers also liked

Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisaKomunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Złota Myśl Pieniądz
 
Odnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Odnawialne źródła energii na Dolnym ŚląskuOdnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Odnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Nequit
 
Rola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł Kwasnowski
Rola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł KwasnowskiRola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł Kwasnowski
Rola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł Kwasnowski
Forum Nowej Gospodarki
 
E Spolecznosc
E SpolecznoscE Spolecznosc
E Spolecznosc
freeebook
 

Viewers also liked (9)

Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisaKomunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
Komunikacja marketing-i-zarzadzanie-projektem-wg-polskiego-chucka-norrisa
 
Odnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Odnawialne źródła energii na Dolnym ŚląskuOdnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
Odnawialne źródła energii na Dolnym Śląsku
 
Rola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł Kwasnowski
Rola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł KwasnowskiRola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł Kwasnowski
Rola automatyki budynków w drodze ku przyszłości - mgr inż. Paweł Kwasnowski
 
E Spolecznosc
E SpolecznoscE Spolecznosc
E Spolecznosc
 
Kuhn munkres algorithm
Kuhn munkres algorithmKuhn munkres algorithm
Kuhn munkres algorithm
 
Zagadnienie przydziału - algorytm węgierski, matematyka
Zagadnienie przydziału - algorytm węgierski, matematykaZagadnienie przydziału - algorytm węgierski, matematyka
Zagadnienie przydziału - algorytm węgierski, matematyka
 
Podsumowanie projektu "Dream into Aim" w ramach Comenius Regio
Podsumowanie projektu "Dream into Aim" w ramach Comenius RegioPodsumowanie projektu "Dream into Aim" w ramach Comenius Regio
Podsumowanie projektu "Dream into Aim" w ramach Comenius Regio
 
Bibliografia
Bibliografia Bibliografia
Bibliografia
 
, Trendy w wyszukiwaniu w turystyce
, Trendy w wyszukiwaniu w turystyce, Trendy w wyszukiwaniu w turystyce
, Trendy w wyszukiwaniu w turystyce
 

Similar to Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku

Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...
Małgorzata Sikora-Gaca
 
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...
Małgorzata Sikora-Gaca
 
Inauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnych
Inauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnychInauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnych
Inauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnych
Środkowoeuropejskie Studia Polityczne
 
Na marginesie o marginesie (21) 2010
Na marginesie o marginesie (21) 2010Na marginesie o marginesie (21) 2010
Na marginesie o marginesie (21) 2010
Barka Foundation
 
Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe
Polska 2030 Wyzwania RozwojowePolska 2030 Wyzwania Rozwojowe
Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe
KPRM
 
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii EuropejskiejNasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
CASE Center for Social and Economic Research
 

Similar to Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku (12)

Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...
 
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitejOsiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
 
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...
 
Oświadczenie 13.12.22 .doc
Oświadczenie 13.12.22 .docOświadczenie 13.12.22 .doc
Oświadczenie 13.12.22 .doc
 
Inauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnych
Inauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnychInauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnych
Inauguracja prezydentury Andrzeja Dudy jako zespół roszczeń legitymizacyjnych
 
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
BRE-CASE Seminarium 123 - "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Po...
 
Na marginesie o marginesie (21) 2010
Na marginesie o marginesie (21) 2010Na marginesie o marginesie (21) 2010
Na marginesie o marginesie (21) 2010
 
Bezpłatny biuletyn wroclaw.pl
Bezpłatny biuletyn wroclaw.pl Bezpłatny biuletyn wroclaw.pl
Bezpłatny biuletyn wroclaw.pl
 
biuletyn-wroclaw-pl-nr 46-159
biuletyn-wroclaw-pl-nr 46-159biuletyn-wroclaw-pl-nr 46-159
biuletyn-wroclaw-pl-nr 46-159
 
Analiza krytyczna strategii (...) - Fabian Saulewicz
Analiza krytyczna strategii (...) - Fabian SaulewiczAnaliza krytyczna strategii (...) - Fabian Saulewicz
Analiza krytyczna strategii (...) - Fabian Saulewicz
 
Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe
Polska 2030 Wyzwania RozwojowePolska 2030 Wyzwania Rozwojowe
Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe
 
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii EuropejskiejNasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej
 

Fundacja_Dyplomacja_i_Polityka_10_najwazniejszych_wydarzen_2013_roku

  • 1. 1
  • 2. 10NAJWAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH 2013 ROKU PERSPEKTYWA POLSKA SZCZERSKI, GŁOGOWSKI, STRZAŁKA,WORDLICZEK, MUSIAŁEK, ŚWIATŁOWSKI, KOWALCZYK red. Paweł Musiałek i Marcin Przydacz Kraków 2014
  • 3. Projekt okładki: Magdalena Kot Adjustacja i korekta: Filip Pigan Zespół Fundacji: Marcin Przydacz, Paweł Musiałek, Filip Pigan (pytania do ankiety), Arkadiusz Kudelski, Bartosz Światłowski Copyright © by Fundacja Dyplomacja i Polityka Fundacja Dyplomacja i Polityka ul. Szwedzka 38, 30-324 Kraków, KRS: 0000466444 Tel. +48 695 171 118 e-mail: sekretariat@dyplomacja.org www.dyplomacja.org Stan na 15 stycznia 2014 r.
  • 4. Spis treści Teksty 1. Adam Kowalczyk: Ukraina – gorący rok 2013.......................................................... 6 2. Magdalena Soja: Budżet UE - Polska biernym udziałowcem porozumienia........... 11 3. dr hab. Krzysztof Szczerski: Wybory w Niemczech. Na Zachodzie bez zmian?........ 15 4. Paweł Musiałek: South Stream wygrywa z Nabucco, czyli sukces gazowej dyplomacji Kremla.................................................................................................. 19 5. dr Rafał Wordliczek: Medialna wrzawa, niewiele znaczące skutki. Konsekwencje afery Snowdena...................................................................................................... 24 6. dr Krzysztof Strzałka: Papież Franciszek i nowy pasterski wymiar działalności Stolicy Apostolskiej............................................................................................................ 29 7. Łukasz Kołtuniak: Gruzja po Miszy i Bidzinie.......................................................... 34 8. dr hab. Aleksander Głogowski: Porozumienie z Iranem – kredyt zaufania dla Hasana Rouhaniego............................................................................................... 38 9. Mateusz Mikowski: Konflikt w Syrii – słabnące USA i rosnąca w siłę Rosja............ 42 10. Bartosz Światłowski: Czechy po politycznym trzęsieniu ziemi.............................. 48 Wywiady prof. dr hab. Zdzisław Krasnodębski........................................................................... 53 dr Witold Waszczykowski........................................................................................... 54 dr Jacek Saryusz-Wolski.............................................................................................. 56 Prof. Antoni Dudek...................................................................................................... 58 dr Marcin Zaborowski................................................................................................. 60 Prof. Tomasz Grzegorz Grosse.................................................................................... 61 dr Andrew A. Michta.................................................................................................. 63 dr Przemysław Żurawski vel Grajewski....................................................................... 64 Konrad Szymański....................................................................................................... 66
  • 5. 5 formą, co wymusza ich ograniczoną objętość. Rezygnując z wielu szczegółów niezbędnych przy kompleksowej analizie, autorzy nie roszczą sobie pretensji do wyczerpania złożoności przedstawianych zagadnień.   O doborze i kolejności wydarzeń zdecydowała ocena zespołu analitycznego Fundacji. Proponowanym wydarzeniom członkowie zespołu przyporządkowali punkty w zależności od wagi wydarzenia dla Polski. Suma zebranych punktów zdecydowała o ostatecznej kolejności. Jest to pierwsza edycja serii wydawniczej, która planujemy kontynuować w kolejnych latach. Mamy nadzieję, że przedstawione analizy pozwolą Państwu nie tylko zgłębić wiedzę o aktualnych wydarzeniach międzynarodowych, ale także ukazać ich przyczyny oraz skutki. Życzymy miłej lektury, Marcin Przydacz i Paweł Musiałek Szanowni Państwo, z myślą o popularyzacji wiedzyo stosunkach międzynarodowych oddajemy w Państwa ręce najnowszą publikację Fundacji Dyplomacja i Polityka pt. „10 najważniejszych wydarzeń międzynarodowych w 2013 r. Perspektywa polska”. Stanowi ona podsumowanie najistotniejszych wydarzeń politycznych, które miały miejsce w ubiegłym roku, ocenianych z punktu widzenia Polski. Na publikację składa się 10 artykułów, które przedstawiają nie tylko istotne wydarzenia na arenie międzynarodowej w 2013 r., ale także osadzająjewszerszymkontekściegeopolitycznym i starają się odpowiedzieć, jakie będą ich konsekwencje dla naszego kraju. Ponadto publikacje uzupełniają oceny i refleksje innych ekspertów, specjalizujących się również w tematyce międzynarodowej. Publikacja jest adresowana do szerokiego grona odbiorców. Dlatego teksty starają się godzić analityczne ujęcie tematów z przystępną
  • 6. 6 Adam Kowalczyk 1. Ukraina – gorący rok 2013 Niepodpisanie przez Ukrainę Umowy Stowarzyszeniowej oznacza zakończenie realizowanego od 2009 r. modelu integracji na linii Unia Europejska-Ukraina. Ogłaszana wola zbliżania Ukrainy do UE nie znalazła odzwierciedlenia w realnych działaniach decydentów nad Dnieprem. Jest to wynik instrumentalnego potraktowania przez władze ukraińskie idei integracji z Zachodem, błędów ze strony samej UE (w tym Polski), a także skuteczności Moskwy w realizowaniu strategii „kija i marchewki”. Wprowadzenie Rok 2013 na Ukrainie obfitował w wiele ważnych i wartych przypomnienia wydarzeń. Przede wszystkim to czas zamknięcia dotychczasowej formuły współpracy z Unią Europejską w ramach programu Partnerstwa Wschodniego. Niepodpisanie na wileńskim Szczycie PW Umowy Stowarzyszeniowej (Association Agreement - AA) wraz z Umową o Wolnym i Pogłębionym Handlu (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement -DCFTA) pomiędzy UE a Ukrainą może mieć poważne konsekwencje z punktu widzenia nie tylko Ukrainy, ale także całego regionu. Istotne więcwydajesiękrótkieprzypomnieniewydarzeń, które do takiego stanu rzeczy, doprowadziły, bądź były z tym procesem związane. Ostatnie dwanaście miesięcy to także czas intensywnych, choć posiadających zmienną dynamikę relacji na linii Kijów-Moskwa. Relacji, których swoistym „ukoronowaniem” jest ukraińsko-rosyjskie porozumienie gospodarczo-handlowe zawarte w grudniu 2013 r. Ze społecznego punktu widzenia za najistotniejsze zjawisko bez cienia wątpliwości trzeba uznać największy od Pomarańczowej rewolucji oddolny protest części społeczeństwa przeciwko działaniom obozu władzy po klęsce listopadowego szczytu PW. Rok2013upłynąłteżpodznakiemwartychuwagi, lecz pomniejszych wydarzeń, do których można zaliczyć np. długotrwałą blokadę Werchownej Rady przez opozycję czy też przejęcie przez kojarzonego z interesami ukraińsko-rosyjskimi oligarchę Dymytro Firtasza, opiniotwórczego, względnie niezależnego kanału telewizyjnego Inter. Zagadnienia te, podobnie jak i wiele pomniejszych zasługują jednak na opracowanie w osobnej analizie. Relacje Unia Europejska – Ukraina w 2013 r. wkontekścielistopadowegoszczytuPartnerstwa Wschodniego. Rok 2013 z unijnej perspektywy uznać można za kluczowy w kontekście stosunków UE z jej wschodnimi sąsiadami objętymi programem PW: Ukrainą, Białorusią, Mołdawią, Gruzją, Armenią oraz Azerbejdżanem. Stanowił on zwieńczenie dotychczasowego wzorca współpracy z tymi krajami w ramach wyżej wspomnianej inicjatywy, będącej częścią składową Europejskiej Polityki Sąsiedztwa.WprzypadkuUkrainymiałooznaczać to podpisanie (po uprzednim parafowaniu w marcu 2012 r.) AA oraz zawartej w niej DCFTA. Aby ów cel osiągnąć, Kijów musiał spełnić do listopada 2013 roku szereg warunków, które postawiła Bruksela. Unia oczekiwała dokonania zmian przede wszystkim w obszarze prawa wyborczego i wymiaru sprawiedliwości, a także przeprowadzenia pewnych reform politycznych. Dodatkowo kością niezgody w dwustronnych relacjach pozostawała sprawa uwięzionych za kadencji prezydenta W. Janukowycza byłej premier Julii Tymoszenko i byłego ministra spraw wewnętrznych, Jurija Łucenki. UE zapowiedziała bowiem, iż najpóźniej w 2013 r. muszą zostać opracowane odpowiednie rozwiązania i formuły prawne pozwalające na ich rehabilitację (początkowo) i ułaskawienie (później). Ponadto
  • 7. 7 kolejną komplikacją była niechętna, a co najmniej ambiwalentna postawa części państw „starej” UE wobec podpisania z Kijowem ww. dokumentów. Finalnie udało się w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy uchwalić pewną część wymaganych przez Brukselę ustaw (dotyczących np. kompetencji Izby Obrachunkowej czy materii antykorupcyjnej). Bez wątpienia jednak nie zostały przez Ukrainę wypełnione wszystkie postawione przez UE cele. Nie podjęto m.in. głębszej reformy wymiaru sprawiedliwości, który bez wątpienia wymaga poważnej i pilnej przebudowy. Trudno wyobrazić sobie, zwłaszcza w warunkach ukraińskich, demokratyczne państwo prawa bez sprawnego funkcjonowania tego segmentu. Nie dokończono też implementowania przepisów, umożliwiających wprowadzenie ruchu bezwizowego do państw unijnych. Początkowo nieprzejednane stanowisko Brukseli oraz części wpływowych przywódców państw zachodnich w sprawie uwolnienia uwięzionej J. Tymoszenko (J. Łucenko został ułaskawiony przez prezydenta w kwietniu 2013 r.) było stopniowo zmiękczane. Nad rozwiązaniem tego problemu pracowali do czasu samego szczytu w Wilnie specjalni wysłannicy PE na Ukrainę: Aleksander KwaśniewskiorazPatCox.Łącznie,nieograniczając się wyłącznie do ostatniego roku, spędzili oni na Ukrainie 75 dni, odbywając w tym czasie 27 wizyt. Podjęli oni próbę znalezienia kompromisu, akceptowalnego zarówno przez prezydenta Janukowycza, jak i samą osadzoną. Przez dłuższy czas wydawało się, że takim kompromisem mogłoby być wysłanie mającej poważne problemy zdrowotne byłej premier na leczenie do Niemiec. Niestety, pomimo wielokrotnych deklaracji Janukowycza dotyczących rozwiązania powyższej sprawy, Najwyższa Rada nie była w stanie (także z powodu kontrproduktywnych i skazanych na niepowodzenie propozycji opozycji parlamentarnej) przegłosować ustawy, pozwalającej Tymoszenko poddać się kuracji na terenie państwa trzeciego. Pomimo niespełnienia przez Ukrainę wszystkich przewidzianych przez UE warunków, Bruksela gotowa była podpisać bardzo rozbudowaną, obejmującą wiele obszarów Umowę Stowarzyszeniową. Unijna (w tym polska) presja okazała się jednak, przy aktywnej postawie Kremla, niewystarczająca, a Janukowycz oraz rząd Mykoły Azarowa ogłosili czasowe zawieszenie przygotowań do dalszej integracji z UE, w warstwie retorycznej nie wycofując się jednak z proeuropejskich deklaracji. Stosunki ukraińsko – rosyjskie w 2013 r. Politycy nad Dnieprem kontynuowali w minionym roku strategię „wielobiegunowości” w polityce zagranicznej. Dlatego też, równolegle obok relacji Ukrainy z UE, Kijów utrzymywał intensywne stosunki z Moskwą. Za główne problemy w stosunkach bilateralnych w 2013 r. uznać można komplikacje związane z tygodniowym zablokowaniem możliwości importowania ukraińskich towarów na rosyjski rynek, a także konsekwencje spowodowane potencjalnym podpisaniem przez Kijów Umowy Stowarzyszeniowej z Unią Europejską. Wskazane problemy były jednak osadzone wgłębszymsporzeostrategicznemiejsceUkrainy w geopolitycznej przestrzeni regionu. Rozbieżne wizje, co do przyszłości Ukrainy wynikały z chęci przyciągnięcia przez Kreml Kijowa do rosyjskiej strefy wpływów poprzez członkostwo w Unii Celnej, jako alternatywy wobec integracji z UE. Ten cel spowodował zintensyfikowanie przez Moskwę politycznej oraz gospodarczej presji wobec Janukowycza i jego obozu politycznego, a także niektórych ukraińskich oligarchów. W tym kontekście wymienić należy m.in.: wybiórcze, motywowane politycznie działania Rospotriebandzoru, rosyjskiego odpowiednika inspekcji sanitarnej, która ustami swojego przewodniczącego Giennadija Oniszczenki stwierdziła w lipcu 2013 r., że 90% przebadanych próbek słodyczy ukraińskiej firmy Roshen, należącej do biznesmena Petra Poroszenki, ze względu na niespełnienie norm, nie nadaje się do importu na teren Federacji Rosyjskiej; praktyczne zablokowanie w sierpniu przez stronę rosyjską możliwości importu innych ukraińskich
  • 8. 8 towarów przez 7 dni (nadanie produktom statusu „najwyższego ryzyka”); nieustanne i oficjalne deklaracje wysokich rangą polityków rosyjskich mówiącychodługotrwałychidotkliwychskutkach kontynuowania procesu zacieśniania relacji z UE, przejawiających się np. w obostrzeniach handlowych czy też utrudnianiu podejmowania pracy przez obywateli Ukrainy w Federacji Rosyjskiej (istotny element ukraińskiego PKB). Wydaje się, że także sama świadomość możliwych skutków podpisania AA mogła w dużym stopniu zaważyć na ostatecznej decyzji Kijowa, który zdecydował się nie podpisywać dokumentu na wileńskim szczycie. Biorąc pod uwagę katastrofalny w ostatnich dwunastu miesiącach stan ukraińskiej gospodarki, mizerne prognozy ekonomiczne na rok 2014 (wzrost PKB rzędu 1% według MFW), brak jakichkolwiek finansowych „poduszek bezpieczeństwa” ze strony UE można dostrzec w decyzji ukraińskich władz ekonomiczną kalkulację i polityczną racjonalność. Należy jednak podkreślić, że wielu ekspertów twierdzi, że Ukraina w ogóle nie miała zamiaru podpisać Umowy Stowarzyszeniowej, aprowadzonenegocjacjemiałyzazadaniejedynie wzmocnienie ich stanowiska negocjacyjnego w rozmowach z Federacją Rosyjską lub też uzyskanie na korzystnych warunkach pomocy z Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Finalnie, 17 grudnia 2013 r. zostało zawarte pomiędzy Kijowem a Moskwą porozumienie o charakterze handlowym i gospodarczym. Na jego mocy Rosja zobligowała się do wykupienia ukraińskich obligacji skarbowych na kwotę 15 mld USD oraz do znacznej obniżki cen gazu ziemnego (do 268,5 dolarów za 1000 m3 ), co ma fundamentalne znaczenie dla energochłonnej gospodarki Ukrainy. Polityczne rezultaty spotkania (potencjalne ukraińskie koncesje w tym zakresie) nie są oficjalnie znane, nie można jednak wykluczyć, iż w zamian za pomoc finansową Janukowycz zobowiązał się do zatrzymania procesu zbliżania Ukrainy do Unii Europejskiej, a nawet przystąpienia Kijowa do Unii Celnej (Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej) po wyborach prezydenckich w 2015 r. „Euromajdan” Podjęcie decyzji o niepodpisywaniu Umowy Stowarzyszeniowej z Unią Europejską spowodowało wybuch znaczących społecznych protestów wśród mieszkańców Ukrainy. Oddolne, początkowo zupełnie niezwiązane z partiami opozycyjnymi demonstracje, rozpoczęły się jeszcze przed wileńskim szczytem PW. Na Placu Niepodległości w Kijowie zostało zbudowane przez protestujących prowizoryczne miasteczko, zaś sam protest przyjął charakter trwały. W innych miastach (głównie na zachodzie kraju, w mniejszym stopniu na wschodzie i południowym wschodzie) również pojawiły się demonstracje (w dużej części studentów i ludzi młodych). Warto odnotować, iż zostały one wsparte przez miejscowe władze we Lwowie, Tarnopolu, Winnicy czy Iwano-Frankiwsku. Wydarzenia zapoczątkowane w listopadzie w Kijowie, zwane popularnie „Euromajdanem” okazały się być największym, najliczniejszym, najdłuższyminajbardziejgwałtownymprotestem od 2004 r. Zapoczątkowały one kryzys polityczny, którego przejawem była m.in. próba odwołania rządu M. Azarowa. Należy podkreślić, że z biegiem czasu nastąpiła znacząca radykalizacja haseł demonstrantów. Początkowo protestujący domagali się podpisania AA z Brukselą, ale stopniowo Majdan zaczął się przeradzać w generalny protest przeciwko władzom Ukrainy. Jego uczestnicy zaczęli domagać się odejścia prezydenta Janukowycza i rządu Azarowa. Oddolna organizacja oraz ambiwalentne traktowanie przemawiających na nich liderów opozycyjnych, chcących wykorzystać dynamikę „Euromajdanu”, wskazywać może na wzrost świadomości politycznej części społeczeństwa ukraińskiego, a nawet wytworzenia się zrębów społeczeństwa obywatelskiego. Z pewnością zaś jest oznaką zmęczenia całą klasą polityczną na Ukrainie. Wobec braku zaufania większości protestującychdogłównychliderówopozycyjnych wydaje się, że istnieje możliwość podjęcia przez protestujących oddolnych działań, które mogą mieć charakter gwałtowny i nieprzewidywalny, a na pewno nieuzgodniony z trójką przywódców opozycji.
  • 9. 9 Konkluzje i prognozy Niepodpisanie Umowy Stowarzyszeniowej oznacza zakończenie realizowanego od 2009 r. modelu integracji na linii Unia Europejska- Ukraina. Ogłaszana i konsekwentnie podtrzymywana werbalnie w minionym roku przezstronęukraińską,wolazbliżaniasiędoUEnie znalazła odzwierciedlenia w realnych działaniach decydentów nad Dnieprem. Wskazywać to może na instrumentalne potraktowanie idei integracji z Zachodem i sprowadzenie jej wyłącznie do chęci uzyskania pokaźnej, ekonomicznej pomocy ze strony MFW czy też UE. Symptomatyczne i warte podkreślenia jest odwrócenie „narracji” ukraińskiego rządu oraz prezydenta na temat oferty UE zawartej w parafowanych wcześniej dokumentach. W sytuacji, w której niemożliwe stało się przerzucenie winy za niepodpisanie AA na Brukselę, w Kijowie zaczęto podkreślać negatywne skutki, które miałyby być związane z wprowadzeniem rozwiązań zawartych w powyższym dokumencie. Pomimo iż nie nastąpiło (przynajmniej na poziomie retoryki), zapowiadane przez polityków unijnych na początku roku, zamknięcie dla Ukrainy po wileńskim szczycie „okna możliwości”, nic nie wskazuje na to, aby w najbliższym czasie możliwa była ze strony władz ukraińskich zmiana decyzji. Stosowanie przez Rosję w 2013 r. wobec Ukrainy metody na przemian „kija” tj. presji ekonomicznej, politycznej i gróźb słownych oraz „marchewki” w postaci obietnicy pożyczek i innych korzyści materialnych (bez wymagań jakichkolwiek strukturalnych reform) przyniosło oczekiwany na Kremlu skutek. Zawarcie 17 grudnia 2013 r. przez Ukrainę i Federację Rosyjską porozumień gospodarczych traktować należy jako krótkoterminowe remedium na coraz poważniejsze bolączki Kijowa związane z fatalną sytuacją ukraińskich finansów publicznych, zmniejszającymi się dochodami (skutkującymi coraz większym deficytem budżetowym), pogłębiającą się recesją oraz realnym niebezpieczeństwem częściowej niewypłacalności ukraińskiego państwa w sferze socjalnej (m.in. wynagrodzenia dla sektora państwowego). Cele Rosji i Ukrainy nadal pozostają jednak zróżnicowane. Dla Moskwy strategicznym zadaniem pozostaje włączenie sąsiada do struktur tworzącej się Unii Celnej. Prawdopodobnejestwięctaktyczneiwarunkowe wspieranie tamtejszej ekipy rządzącej do wyborów w 2015 r., przy jednoczesnym zapewnieniu sobie instrumentów kontroli „posłuszeństwa” gwarantowanych w zawartej umowie. Celem Ukrainy było natomiast rychłe ustabilizowanie sytuacji budżetowej poprzez zastrzyk gotówki oraz znaczącą obniżkę cen importowanego gazu przy minimalizowaniu ustępstw na rzecz Rosji. Formalnie cele te udało się Kijowowi zrealizować. Możliwe jednak, że za podpisanymi porozumieniami idą niejawne koncesje natury politycznej, jak np. obietnica realnegoprzyłączeniasiędointegracjinaobszarze postsowieckim po wyborach prezydenckich w 2015 roku. Przypuszczać jednak należy, że Janukowycz, wraz z czołowymi politykami jego obozu politycznego, będzie dalej kontynuował politykę lawirowania pomiędzy UE a Rosją, obawiając się rosnących wpływów tej ostatniej, a także nastrojów społecznych i wzrostu poparcia dla opozycji. Zarówno władza, jak i opozycja, nie były przygotowane do odpowiednich reakcji na ukraiński „Euromajdan”. Po obu stronach zauważalny był brak strategicznego planu i jasno zdefiniowanych celów. Pomimo wielu pozytywnych skutków, na czele których wskazać można skupienie przez dłuższy czas uwagi światowej opinii publicznej na Ukrainie czy też świadomość samomobilizacji społecznej Ukraińców,niesposóbwskazaćnadzieńdzisiejszy żadnych istotnych konsekwencji politycznych, będących skutkiem protestów. W związku z tym, można wnioskować, że protesty prędzej czy później wygasną. Możliwe jednak jest też szczątkowe trwanie do kluczowych dla sytuacji Ukrainy wyborów prezydenckich w 2015 r. Wreszcie, istnieje pewne prawdopodobieństwo nadania protestom nowej dynamiki na skutek trudnychdoprzewidzeniawydarzeń(prowokacja,
  • 10. 10 agresywnapróbarozbicia„Euromajdanu”,pobicia dziennikarzy i działaczy społecznych). Dlatego też, nie sposób wykluczyć, mimo wszystko, bliżej niesprecyzowanego wariantu siłowego. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż opozycja do końca będzie próbowała wykorzystywać „Euromajdan” do swoich celów, próbując czerpać z niego polityczne profity. Rozpatrując2013rokzperspektywywewnętrznej sytuacji politycznej na Ukrainie pamiętać należy, że odłożenie ad acta podpisania AA czy zawarcie porozumień gospodarczych z Rosją stanowią zaledwie preludium przed ukraińskimi wyborami prezydenckimi w 2015 r. Do tego czasu najważniejszym zadaniem prezydenta Janukowycza będzie unormowanie niespokojnej sytuacji politycznej (z możliwym scenariuszem „dokręcania śruby”), a zwłaszcza opanowanie fatalnej sytuacji gospodarczej. Ze względu na dynamiczne wydarzenia na „Euromajdanie” możliwesąrównieżpewneprzesunięciaipodziały welicierządzącejorazPartiiRegionów.Wpolityce zagranicznej obóz rządzący prawdopodobnie nadal będzie próbował lawirowania pomiędzy UE a Rosją, choć po wileńskim szczycie zadanie to musi zostać ocenione jako bardzo trudne. Nie ulega wątpliwości, że reelekcja Janukowycza stanowić będzie główny cel prezydenta, jego obozu politycznego i administracji oraz związanych z nim oligarchów (zwłaszcza tzw. „rodziny”). Ich przebieg oraz wyniki mogą być kluczowe z punktu widzenia przyszłości Ukrainy oraz całego regionu. Aktualne sondaże (stan na: koniec roku 2013) nie są jednak dla urzędującego prezydenta optymistyczne. W ewentualnej II turze wyborów obecnie przegrywa on zarówno z Tymoszenko, jak i Jaceniukiem oraz Kliczką. Główne wyzwania dla Polski: Gwałtowne i intensywne wydarzenia, które miały miejsce w 2013 roku na Ukrainie, wymagają od Polski zdiagnozowania nowych okoliczności wraz ze zdefiniowaniem polskiego, po-wileńskiego raison d’État na Ukrainie. Do najważniejszych wyzwań polskiej polityki wschodniej po Wilnie można zaliczyć: próbę zredukowania powstałego po ostatnim szczycie PW w Wilnie napięcia politycznego na Ukrainie; odbudowanie relacji z obecnymi ukraińskimi władzami poprzez poprawienie wiarygodności Polski, prawdopodobnie częściowo utraconej po licznych wizytach polskich polityków na Placu Niepodległości w Kijowie; przełamanie politycznegoimpasunaliniiUE-Ukrainaipodjęcie działań mających na celu niedopuszczenie do alienacji politycznej Janukowycza na forum Unii Europejskiej, w tym proponowanie i forsowanie propozycji dla uczestników protestów na „Euromajdanie” - społeczeństwa obywatelskiego oraz opozycji (wizy, stypendia etc.). Nade wszystko głównym wyzwaniem Warszawy jest wypracowanie nowego i konsekwentnego programu politycznego wobec Ukrainy w ramach bilateralnych relacji Polska-Ukraina. Strona polska powinna również aktywnie lobbować na rzecz stworzenia wobec Kijowa ambitnego planu na forum UE. Należy mieć jednak świadomość, iż będzie to zadanie bardzo trudne. Adam Kowalczyk – analityk Fundacji Dyplomacja i Polityka
  • 11. 11 Wprowadzenie Prace nad Wieloletnimi Ramami Finansowymi (WRF) UE są najważniejszym powtarzającym się cyklicznie przetargiem interesów na forum Unii Europejskiej. Ustalenie siedmioletniej perspektywy finansowej stanowi zawsze przedmiot trudnych negocjacji pomiędzy państwami członkowskimi i wzbudza wśród decydentów wiele emocji i kontrowersji. Podobnie było w czasie negocjacji nad unijnym budżetem na lata 2014-2020. Był on sprawdzianem siły i jedności UE. Negocjacje odbywały się bowiem w tle dyskusji na temat przyszłości unii gospodarczej i walutowej, co utrudniało przebieg debaty nad WRF. Po raz pierwszy budżet UE został ustalony na poziomie mniejszym od poprzedniego, co jest konsekwencją kryzysu gospodarczego, będącego największym wyzwaniem dla unijnych negocjatorów. Spowodował on, że przebieg rozmów odbywał się po torach bardzo wąsko zdefiniowanych przez państwa interesów narodowych, co potwierdza tendencję do coraz mniejszego poczucia solidarności wśród państw UE. Stawka rywalizacji była wysoka, zwłaszcza, że od dawna mówiło się o konieczności polityki „zaciskania pasa” i dużych cięciach w budżecie. Na dodatek szczodrości kanclerz Niemiec Angeli Merkel nie sprzyjały jesienne wybory w RFN, awWielkiejBrytaniidyskusjomnadbudżetemnie pomagał wyraźny dystans rządu wobec Brukseli. Premier David Cameron przed zakończeniem negocjacji zapowiedział rozpisanie między 2015 a 2017 rokiem referendum dotyczącego wyjścia tego kraju z UE. Z kolei dla prezydenta Francji Francois’a Hollande’a był to pierwszy europejski sprawdzian jego skuteczności przed opinią publiczną. Z punktu widzenia polskiej racji stanu tendencje te były niepokojące, m.in. ze względu na fakt, że Polska jest słabszym od wyżej wspomnianych graczemijejsukceszależałodtego,jakpogodzimy własne interesy z interesami najsilniejszych państw. Duże zagrożenie dla polskich interesów wiązało się przede wszystkim z próbami ograniczania wydatków na politykę spójności, która jest motorem modernizacji naszego kraju. Problemem był także pomysł ustanowienia górnej granicy wsparcia, jakie może uzyskać jedno państwo. Taka bariera godziła zwłaszcza w Polskę, aczkolwiek bez względu na wielkość i tak byłaby jego największym beneficjentem. Ponadto, niekorzystne były tendencje kładące nacisk na zwiększanie i przesuwanie wydatków w kierunku badań, rozwoju i nowych technologii kosztem infrastruktury czy ochrony środowiska. Brak dobrej jakości dróg i kolei na europejskim poziomie wymusza na Polsce bowiem nadrabianie tych zaległości, do czego niezbędne są środki z unijnego budżetu na lata 2014-2020. Negocjacje budżetowe i budżet UE Ograniczenie dynamiki wzrostu dochodów budżetowych państw członkowskich, będące konsekwencją kryzysu gospodarczego, znacząco skomplikowało negocjacje. Kryzys spowodował zatrzymanie lub spowolnienie inwestycji państwowych, które miały pobudzić wzrost gospodarczy. Możliwości finansowe nawet najbogatszych państw członkowskich zostały Magdalena Soja 2. Budżet UE - Polska biernym udziałowcem porozumienia Po długich i trudnych negocjacjach Parlament Europejski przyjął 19 listopada 2013 r. budżet UE na lata 2014-2020, którego główne założenia zostały wcześniej ustalone na szczycie Rady Europejskiej w lutym tegoż roku. Polska będzie największym odbiorcą unijnych funduszy i otrzyma 105,8 mld euro, co stanowi kwotę o ok. 4,5 mld euro większą niż w latach 2007-2013.
  • 12. 12 mocno zachwiane. W konsekwencji każde państwo zabiegało o to, aby składki wpłacane do unijnej kasy były jak najniższe, natomiast środki płynące z funduszy unijnych jak najwyższe. Presja na oszczędności na poziomie UE ze strony najbogatszych państw była ogromna. Państwa - płatnicy netto, a więc głównie Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia i Austria stanęły na stanowisku, że cięcia budżetowe w państwach członkowskich powinny znaleźć odzwierciedlenie w nowym budżecie Unii na lata 2014-2020, a dodatkowo Bruksela powinna wywierać presję na prowadzenie polityki oszczędności. Kolejnym utrudnieniem dla prowadzenia rozmów budżetowych był fakt, że do negocjacji przystępowało aż 28 różnych pod względem rozwoju gospodarczego państw (w pracach nad budżetem na lata 2007-2013 nie brała udziału choćby Rumunia i Bułgaria). Członkowie UE reprezentowali często odmienne interesy i różne oczekiwania w zakresie nowych Wieloletnich Ram Finansowych. Każde państwo członkowskie koncentrowało się na ściśle określonych interesach narodowych, a nie na zapewnieniu lepszego budżetu dla Europy. W procesie negocjacji wyraźnie zarysowała się polaryzacja stanowisk w UE, która nigdy jeszcze nie była tak znaczna u progu rozmów. Nastąpiła konfrontacja „północnej” i „południowej” Europy. „Północną” reprezentowały: Wielka Brytania, Niemcy, Holandia, Szwecja i Finlandia. Wskazane kraje domagały się cięć budżetowych. Natomiast po drugiej stronie były kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym również Polska, ale także część państw tzw. „starej Unii”, które dotknięte były kryzysem gospodarczym (Grecja, Portugalia, Włochy i Hiszpania). Kraje te stały na stanowisku, że fundusze mają sprzyjać zmniejszeniu dystansu pomiędzy krajami UE i dlatego potrzebują wsparcia finansowego, by zmniejszać różnice rozwojowe. Planowane cięcia unijnego budżetu nie cieszyły się więc poparciem z ich strony. Zmniejszenie unijnej kasy osłabiłoby, zdaniem tych państw, szanse na pobudzenie wzrostu gospodarczego w UE, ponieważ budżet europejski jest w dużej mierze budżetem inwestycyjnym. Chcąc zwiększyć swoją siłę głosu na forum UE państwa te powołały do życia Grupę Przyjaciół Funduszu Spójności, do której poza Polską przystąpiła Bułgaria, Czechy, Estonia, Grecja, Hiszpania, Litwa, Łotwa, Malta, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry oraz Chorwacja. Celem było zwiększenie lub utrzymanie roli Funduszu Spójności w perspektywie finansowej na lata 2014-2020. WRF na lata 2007-2013 opiewały na kwotę 1035 mldeuro,aobecnewynoszą997mldeuro.Przyjęty budżet Unii Europejskiej jest podzielony na dwie grupy, które przewidują pokrycie wydatków w zobowiązaniach w sumie 960 mld euro, co stanowi 1,00% DNB UE i oznacza, że ogólny pułap wydatków realnie obniżył się o 3,4% w stosunku do WRF 2007-2013. Kwota z kolei rzeczywistych płatności wyniesie 908 mld euro, co stanowi 0,95% DNB UE, podczas gdy w poprzednich ramach finansowych wynosiła ona 942,78 mld euro. Bez zmian pozostał brytyjski rabat we wpłatach do budżetu Unii. Rabaty przyznano również Niemcom, Holandii, Szwecji, Austrii i Danii. Wydatki zostały pogrupowane w sześciu działach mających odzwierciedlać polityczne priorytety. Zwiększono środki finansowe na badania naukowe, innowacje i edukację. Pułap w poddziale konkurencyjność wzrósł o ponad 37% w stosunku do finansowania 2007-2013. Zobowiązano się podnieść środki finansowe na programbadawczy„Horyzont2020”inaprogram „Erasmus dla wszystkich” oraz program COSME (nowy program dla MŚP), jak również utworzyć instrument „Łącząc Europę”, przeznaczony na rozbudowę europejskich sieci transportowych, energetycznych i cyfrowych. Wyodrębniono osobne fundusze na duże projekty, takie jak ITER, GALILEO i COPERNICUS. Jednocześnie zadbano o elastyczność przenoszenia zobowiązań i płatności między działami i okresami, by umożliwić wykorzystanie całości kwot przewidzianych na lata 2014-2020. Państwa członkowskie Unii Europejskiej otrzymały dłuższy czas na rozliczanie projektów. Alokacje z danego roku będą musiały być wypłacone w ciągu 4, a nie 3 lat. Nieodzyskiwany VAT będzie wydatkiem kwalifikowanym, co oznacza, że samorządy będą mogły zmniejszyć swój rzeczywisty wkład własny
  • 13. 13 w projekty europejskie. W nowych Wieloletnich RamachFinansowychzawartazostałatakżenowa inicjatywa na rzecz zmniejszenia bezrobocia wśród osób młodych, jak również program pomocy dla osób najbardziej potrzebujących. Dodatkowo w nowych ramach utrzymano zobowiązanie UE do świadczenia pomocy rozwojowej i humanitarnej. Budżet UE a Polska Pomimo, iż budżet UE na lata 2014-2020 jest mniejszy od poprzedniego, Polska jest jego największym beneficjentem. Otrzyma łącznie 105,8 mld euro, co stanowi ok. 4,5 mld euro więcej niż w latach 2007-2013. Środki przeznaczone na politykę spójności to 72,9 mld euro, natomiast na politykę rolną - 28,5 mld euro. Polska otrzyma więc 22,5% wszystkich funduszy w polityce spójności, podczas gdy w poprzedniej perspektywie finansowej było to 19,5%. Jest to kwota nieco wyższa niż zakładała listopadowa propozycja Przewodniczącego Rady Hermana Van Rompuya (72,4 mld euro), jednakże niższa niż propozycja KE z czerwca 2012 roku (76 mld euro). Natomiast w przypadku Wspólnej Polityki Rolnej Polska otrzyma prawie 4 mld euro mniej niż w poprzednim wieloletnim budżecie Unii. W listopadowej propozycji Przewodniczącego Rady Polska miała otrzymać około 32 mld euro, a w dokumencie opracowanym przez KE prawie 35 mld euro. Zmiana nastąpiła przy podziale środków pomiędzy I i II filar polityki rolnej. W poprzedniej perspektywie środki były dzielone pół na pół pomiędzy dwa filary. W latach 2014- 2020 nastąpi zmniejszenie środków o ok. 3 mld euro (do 9,5 mld euro) w II filarze na politykę rozwoju obszarów wiejskich. Więcej środków przyznano Polsce w ramach pierwszego filaru, z którego finansowany jest m.in. system dopłat do gruntów rolnych. Pierwotna propozycja KE zakładała przyznanie Polsce ponad 19,168 mld euro na dopłaty bezpośrednie. Projekt Hermana Van Rompuya zmniejszył jednak tą kwotę o 1%, do 18,739 mld euro, natomiast na szczycie europejskim obcięto kolejne środki, w sumie zabierając Warszawie 2,2% ze środków wstępnie zaproponowanych przez KE. W nowej perspektywie dopłaty w całości będą finansowane przez Brukselę. W poprzednich WRF UE dopłacała 25%, resztę zaś Polska. Później, stopniowo z każdym rokiem, udział pieniędzy unijnych zwiększał się, aż do 90% w 2012 roku. Kolejna modyfikacja nastąpiła przy dopłatach bezpośrednich. Do tej pory Polska mogła zwiększać rolnikom dopłaty bezpośrednie z krajowego budżetu, a obecnie nie ma takiej możliwości. Polsce udało się wynegocjować opłacenie VAT obecnie płaconego przez m.in. samorządy terytorialne przy okazji inwestycji finansowych przez UE ze środków unijnych (tzw. kwalifikowalność VAT). Daje to korzyść w wysokości prawie 7 mld euro. Oprócz kwot przyznanych w ramach WRF ważne jest przyjęcie regulacji prawnych określających zasady i warunki wydatkowania pieniędzy, np. kwalifikowalność VAT, zaliczki, warunkowość, wkład minimalny, sposób rozliczania z Brukselą. Polskie wpłaty do wspólnej unijnej kasy mogą z kolei wynosić w latach 2014-2020 około 3,7-3,8 mld euro rocznie. MSZ ocenia, że Polska w pełni wykorzystała czas przygotowania do negocjacji budżetowych, zwłaszcza pod kątem budowania koalicji, dzięki której mogliśmy realizować nasze interesy narodowe. Jako przykład podaje się współpracę w ramach Grupy Wyszehradzkiej czy Trójkąta Weimarskiego, a przede wszystkim działanie w ramach tzw. Grupy Przyjaciół Funduszu Spójności, która przyczyniła się do wypracowania wspólnego stanowiska na forum negocjacyjnym. Należy jednak zauważyć, że do tej grupy zaliczały się głównie państwa, które więcej otrzymywały niż wpłacały do unijnego budżetu, co nie było wystarczające do osiągnięcia sukcesu. Dopiero porozumienie z Francją pozwoliło przełamać impas w prowadzonych rozmowach między dwiema grupami państw członkowskich. Paryż, podobnie jak Warszawa, postrzega wydatki na politykę rolną oraz spójności, jako skuteczny mechanizm przeciwdziałania kryzysowi.
  • 14. 14 Deklaracja obu państw dotyczyła współpracy na rzecz nowego budżetu UE, opartego o zasadę solidarności i nieprzeciwstawianie sobie obu wspomnianychpolityk.Jednakżeoparciestrategii negocjacyjnej Polski na obronie polityki spójności spowodowało, że osiągnięcie tego celu oznaczać będzie obniżenie finansowania w zakresie wspólnej polityki rolnej. Jest to najwyższa strata dofinansowania WPR spośród wszystkich krajów UE. Bardzo niekorzystne z punktu widzenia polskich rolników jest też przesunięcie środków z drugiego do pierwszego filara, gdyż może to mieć negatywne konsekwencje dla polskiego rolnictwa w kolejnych siedmiu latach. Jednocześnie w unijnym budżecie położono nacisk na duży wzrost wydatków na cele klimatyczne i ekologiczne, co dla Polski wiąże się z kosztami, wynikającymi z konieczności spełnienia szeregu dodatkowych kryteriów ochrony środowiska. Wśród opinii na temat polskiej strategii negocjacyjnej, należy podkreślić krytyczne głosy wskazujące, że Polska jest biernym udziałowcem unijnego porozumienia. Uzyskane środki nie są efektem skutecznych działań polskich negocjatorów, a pulą pieniężną, która nam się należy ze względu na wielkość i stopień zamożności kraju. W przeciwieństwie do innych członków UE nie udało się zatem zyskać nic ponad to, co wcześniej proponowano. Niemcy i Belgia wywalczyły dodatkowe środki na pomoc regionalną. Litwa zapewniła sobie unijne wsparcie przy likwidacji obiektów jądrowych. Ponadto w budżecie UE znalazły się dodatkowe środki na walkę z bezrobociem wśród młodzieży. To dowodzi, że Polska nie była bez szans w sięgnięciu po dodatkowe korzyści. Zakończenie Prowadzenie negocjacji budżetowych w czasie problemów gospodarczych w UE, sprawiło, że każde państwo w jeszcze większym stopniu skoncentrowane było na realizacji własnego interesu. Nowy wieloletni budżet na lata 2014- 2020 jest więc budżetem trudnego kompromisu. Osiągnięty został on przede wszystkim pod presją uwidocznieniasłabościfunkcjonowaniainstytucji unijnych i nadszarpnięcia i tak spadającego zaufania do Unii na arenie międzynarodowej. Trudności, jakie pojawiły się w trakcie negocjacji pokazują, że Unia Europejska, by móc sprawnie funkcjonować, musi zbudować system przychodów własnych i nie opierać zasobów tylko na składkach pochodzących od jej członków. Wieloletnie Ramy Finansowe są liczbowym wyrażeniem planowanych na najbliższe lata priorytetów Unii Europejskiej. Biorąc jednak pod uwagę wciąż nierozwiązane systemowe problemyekonomicznewielukrajówUE,sytuacja gospodarcza może ponownie pokrzyżować plany i wymusić zmianę priorytetów Brukseli, tak jak miało to miejsce w czasie obecnej perspektywy finansowej. Ustalanie WRF na okres aż siedmiu lat w sytuacji dużej niepewności sytuacji gospodarczej i politycznej w UE jest dyskusyjne i wymaga przemyślenia. Z punktu widzenia Polski niewątpliwie należy podkreślić niezbędność unijnych środków w najbliższych latach, aby zmniejszyć dystans do średniej europejskiej. Niemniej należy podkreślić, że uzyskanie pieniędzy z budżetu UE, to dopiero pierwszy krok na drodze rozwoju kraju. Największe wyzwanie dla Polski to ich efektywne wykorzystanie. Magdalena Soja – analityk Fundacji Dyplomacja i Polityka
  • 15. 15 Wybory dla CDU/CSU, negocjacje dla SPD Wybory do Bundestagu, które odbyły się 22 września 2013 r. zakończyły się spektakularnym zwycięstwem koalicji CDU/CSU. Chadecy zdobyli wspólnie 41,5% głosów (zabrakło jedynie pięciu mandatów do uzyskania większości bezwzględnej), czym poprawili wynik z poprzednich wyborów o prawie 8%. Także SPD osiągając 25,7%, poprawiła swój wynik o ok. 3%, ale był on znacznie poniżej oczekiwań władz partii, będącej poprzednio w opozycji. W Bundestagu po wrześniowych wyborach zasiadła jeszcze Partia Lewicy (Die Linke - 8,6% głosów)iPartiaZielonych(8,4%).Wyniktejdrugiej był również mocno rozczarowujący, z uwagi na fakt, że przedwyborcze sondaże wskazywały na dwucyfrowe poparcie. Największą jednak porażkę ponieśli Liberałowie, współtworzący dotąd z chadecją rządzącą koalicję. Uzyskali oni poparcie zaledwie 4,8% wyborców (stracili prawie 10%) i tym samym po raz pierwszy od 1949 roku FDP nie dostała się do Bundestagu. Brak dotychczasowego koalicjanta w Bundestagu postawił chadeków przed trudnym wyborem. Pozbawiona realnej alternatywy CDU/CSU musiała zgodzić się na wiele ustępstw wobec socjaldemokratów. Po prawie dwumiesięcznych negocjacjach nad liczącą 185 stron umową koalicyjną i pozytywnym wyniku wewnętrznego referendum w SPD, od którego socjaldemokraci uzależnili wejście do rządu, w grudniu 2013 r. została powołana „Wielka koalicja”. Tym samym Angela Merkel po raz trzeci z rzędu objęła fotel kanclerza Niemiec, po raz drugi zaś w ramach koalicji z SPD. Mimo wynoszącej prawie 20% straty do CDU/CSU, SPD zdołała wywalczyć sobie szereg znaczących ustępstw zarówno w zakresie programowym (m.in. zgoda na wprowadzenie płacy minimalnej, zalegalizowanie podwójnego bywatelstwa), jak i w obsadzie konkretnych stanowisk. SPD otrzymała bowiem sześć ministerstw, a CDU i CSU odpowiednio pięć i trzy. Podział tek między koalicjantami wskazuje na mocną pozycję SPD w rządzie i świadczy o determinacji chadeków do zawiązania koalicji z socjaldemokratami. Kontekst wewnętrzny - dominacja CDU/CSU, hegemonia „Wielkiej koalicji” SytuacjapowyborczawNiemczechjestszczególna. Zawarta przez polityków głównych partii „Wielka koalicja” dysponuje 503 mandatami przy ledwie 127 osobowej opozycji złożonej z dwóch partii: lewicy postkomunistycznej („Die Linke”) i „Zielonych”. Oznacza to bezprecedensową dominację parlamentarnych klubów koalicji rządowej, która zagraża politycznej równowadze w Bundestagu. Gwarantowane prawa opozycji, np. do kierowania niektórymi komisjami parlamentarnymi, dotyczą bowiem partii posiadających co najmniej 25% głosów. Tymczasem w obecnej kadencji cała opozycja dysponuje zaledwie jedną piątą mandatów. Stąd dla zachowania obyczaju politycznego powierzono niektóre komisje opozycji, choć decyzja ta nie została podjęta bezdyskusyjnie. Powyższa uwaga unaocznia podstawową cechę powyborczej sceny politycznej w Niemczech. dr hab. Krzysztof Szczerski, prof. UJ 3. Wybory w Niemczech. Na Zachodzie bez zmian? Wyniki wyborów parlamentarnych potwierdziły dominującą rolę CDU/CSU na niemieckiej scenie politycznej. Powołanie tzw. „Wielkiej koalicji” doprowadziło do zmarginalizowania opozycji. W ciągu najbliższych kilku lat możliwy jest scenariusz stworzenia w Niemczech stabilnego systemu wielopartyjnego z wyraźną dominacją jednej partii. Niemcy pod rządami nowej koalicji w polityce zagranicznej wchodzą w fazę „półkroku mocarstwowego”.
  • 16. 16 Jest nią bardzo duża stabilność koalicyjna, powodująca jej hegemonalną dominację w instytucjonalnym systemie rządzenia, przy jednoczesnej politycznej i formalnej przewadze wewnątrz koalicji po stronie CDU/CSU i osobiście kanclerz Angeli Merkel. Jej pozycja jest na tyle silna (wzmacniają ją zarówno osobista popularność wśród wyborców, jak i formalne uprawnienia jakie kanclerzowi daje niemieckie prawo konstytucyjne), że niektórzy obserwatorzy zadają wprost pytanie, czy na koniec obecnej kadencji Bundestagu, ktokolwiek będzie w stanie stworzyć realną opozycję wobec głównego nurtu niemieckiej polityki, którego bieg wyznaczać będzie Angela Merkel? Przed wewnętrzną polityką niemiecką stoją dziś dwa scenariusze. Pierwszy z nich to wizja sytemu wielopartyjnego zwyraźnąpartiądominującą.JeżeliMerkelbędzie w stanie zachować stabilność koalicji poprzez umiejętny balans między programem chadeckim i socjaldemokratycznym, może okazać się, że w najbliższych latach scenę polityczną Niemiec będzie tworzyć główny nurt „polityki ludowej”, uzupełniony elementami różnych programów partyjnych. Tym samym będzie to oznaczało de facto wyeliminowanie (poprzez wtopienie) SPD jako realnej alternatywy politycznej oraz dalszą marginalizację opozycji spod znaku wschodnioniemieckich postkomunistów, liberałów, zielonych oraz „pozasystemowej” prawicy. Drugi scenariusz to pojawienie się prędzej czy później różnorodnych napięć wewnątrz koalicji, wywoływanych przede wszystkim przez słabszego partnera koalicyjnego (SPD), niezbędnych dla podkreślenia przez tę partię własnej tożsamości politycznej. Nie można wykluczyć, że w sytuacji skrajnej może dojść do rozpadu wielkiej koalicji przed końcem obecnej kadencji, gdyby dalsze trwanie w niej było dla SPD zbyt politycznie kosztowne i prowadziło do zatarcia podmiotowości. Wybory do Parlamentu Europejskiego szansą SPD Paradoksalnie czynnikiem, który może sprzyjać trwałości niemieckiej koalicji, poprzez zrównoważenie wpływów obu partii, mogą być wyniki wyborów europejskich w roku 2014. Już bowiem wiadomo, że SPD udało się przeforsować wśród socjalistów europejskich (przy entuzjastycznym wręcz przyjęciu, np. ze strony polskiego SLD) kandydaturę Niemca Martina Schulza jako kandydata centrolewicy na stanowisko kolejnego Przewodniczącego Komisji Europejskiej. To oznacza, że kanclerz Merkel nie będzie już mogła wskazać kogoś z kręgu swojej partii na to stanowisko, jako kandydata chadeków. Europa źle zniosłaby świadomość, że kwestia wyboru szefa Komisji jest wewnętrzną kwestią polityki niemieckiej. Dlatego też Merkel poszukuje dziś odpowiedniego kandydata, który mógłby stać się jej plenipotentem w polityce europejskiej. W interesie niemieckiej kanclerz na pewno nie jest wybór na przewodniczącego Komisji osoby politycznie samodzielnej. Dlatego namawia ona do startu tych, którzy „błędu samodzielności” z pewnością nie popełnią. Wydaje się, że zwycięstwo lewicy w wyborach do Parlamentu Europejskiego i tym samym sukces Schulza doprowadziłby do potrzeby zawarcia przez Merkel drugiej „Wielkiej koalicji”. Tym razem dotyczyć miałaby relacji Berlin – Bruksela, przy czym pozycja negocjacyjna SPD byłaby w tym układzie dużo silniejsza. Innymi słowy, Europą rządziłby podwójny węzeł niemieckiej polityki: w relacjach międzyrządowych dominowałaby„Wielkakoalicja”kanclerzMerkel, w relacjach ponadnarodowych „Wielka koalicja” przewodniczącego Schulza. Taki scenariusz będzie oznaczał, że kluczowe decyzje na obydwu poziomach władzy pozostawałyby w niemieckich rękach. Przy sukcesie wyborczym europejskiej chadecji rzecz jest jeszcze bardziej czytelna – obiema arenami polityki europejskiej kierowałby Angela Merkel – jedną osobiście, a drugą przez plenipotenta. Warto na tę okoliczność przenikania się polityki wewnątrzniemieckiej i ogólnoeuropejskiej zwrócić uwagę, ponieważ pokazuje znaczenie unijnych rozstrzygnięć dla polityki wewnętrznej Niemiec, a także pozwala umieścić w szerszej perspektywie niemieckie plany dotyczące polityki w Unii Europejskiej zawarte w umowie koalicyjnej między CDU/CSU a SPD.
  • 17. 17 Polityka globalna – umacnianie partnerstw Należy podkreślić, że w polityce działań zewnętrznych RFN, zarówno na forum Unii Europejskiej, jak i w polityce globalnej, nie należy oczekiwać zasadniczych zmian. Niezależnie bowiem, która z „wielkich” partii tworzy rząd lub nim kieruje, główne cele polityki zagranicznej i europejskiej Niemiec pozostają niezmienne. W polityce międzynarodowej jest to objęcie przez Berlin pozycji kraju uczestniczącego w głównych globalnych procesach decyzyjnych bez ograniczeń, jakie przez cały okres powojenny nakładały na tę politykę konsekwencje II wojny światowej i niemieckiej odpowiedzialności za zbrodnie przeciw ludzkości. Stąd też docelowym dążeniem Niemiec jest trwałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Dlatego Berlin dba o swoje uczestnictwo we wszystkich ważniejszych negocjacjach międzynarodowych, w tym np. w kwestii Iranu. Dla osiągnięcia tego strategicznego celu Niemcy poszukują sojuszników na całym świecie, wykorzystując między innymi swoje zasoby gospodarcze i kontakty inwestycyjno-handlowe, co znalazło swoje silne zaakcentowanie także w programie rządu Angeli Merkel. Odpowiadając na pytanie, jakie mogą być główne działania w polityce zagranicznej i europejskiej rządowej koalicji w najbliższych latach warto sięgnąć po dokument umowy koalicyjnej, ponieważ jest on – nawet jak na warunki polityki niemieckiej – bardzo drobiazgowy i usystematyzowany. Pozwala to przypuszczać, że – o ile nie zajdą nadzwyczajne okoliczności – rząd federalny będzie realizował zawarte w nim cele. Warto podkreślić, że wszystkie one mają złożyć się na to, co umowa koalicyjna określa, jako „niemiecką odpowiedzialność w świecie”. To jednoznacznie sugeruje bardziej aktywną i współdecydującą o sprawach międzynarodowych politykę zagraniczną Niemiec, co znajdując swe odzwierciedlenie w stanowisku, iż kraj ten chce „aktywnie pomóc w kształtowaniu porządku globalnego”. W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że w umowie koalicyjnej Niemcy po raz pierwszy tak klarownie zwracają się w kierunku instrumentów wojskowych jako narzędzia swojej polityki międzynarodowej. Oczywiście mowa w tym przypadku o działaniach z zakresu interwencji kryzysowych, ale jednocześnie wspomina się także o „uczestniczeniu w konfliktach”. Wumowietradycyjniezapartnerastrategicznego uznanoStanyZjednoczone,wobecktórychwyraża się nadzieję na dokończenie negocjacji wielkiej umowy o wolnym handlu, która stworzyłaby transatlantycką przestrzeń gospodarczą. Idea ta była pomysłem kanclerz Merkel przedstawionym w poprzedniej kadencji, mającym wypełnić lukę po malejącym zainteresowaniu Stanów europejskim bezpieczeństwem. Za partnerów strategicznych, (wedle sekwencji: przez gospodarkę do polityki) wskazywane są także Chiny i Rosja. Partnerstwo z Pekinem to ambicja kanclerz Merkel. Strategiczne relacje z Moskwą to z kolei „konik” ministra spraw zagranicznych z SPD Franka Waltera Steinmeira, który pełnił już tę funkcję w rządzie kanclerza Schroedera (znanego z wiele mówiącej umowy o Gazociągu Północnym). Dobór krajów szczególnego znaczenia nie jest przypadkowy. Wymienione są trzy z pięciu mocarstw światowych, wszystkie to stali członkowie Rady Bezpieczeństwa (dwaj pozostali członkowie to kraje europejskie, więc ich przychylność Niemcy powinny zyskać niejako naturalnie). Partnerstwo z Chinami, Rosją i USA pozwoliłoby zatem Niemcom stać się graczem globalnym „wagi ciężkiej”. Pytaniem otwartym pozostajejednakwypełnienietreściąwskazanych kierunków partnerstwa. W przypadku relacji ze Stanami Zjednoczonymi, obok kwestii umowy handlowej UE-USA pojawia się na przykład oczekiwanie, wywołane głównie przez nastroje opinii publicznej, uregulowania współpracy w obszarze bezpieczeństwa związanego z inwigilacją elektroniczną. W kontekście kwestii wschodnich, charakterystyczne może się okazać stanowisko specjalnego pełnomocnika rządu ds. współpracy z Rosją, który poparł koncepcję Putina trójstronnych rozmów o przyszłości Ukrainy z udziałem Rosji, Unii i Ukrainy, mimo że została odrzucona przez Brukselę. Świadczyłoby to o gotowości Niemiec pod rządami „Wielkiej
  • 18. 18 koalicji” do pogłębionej współpracy z Rosją wykraczającej poza limity polityki wspólnotowej. Polityka unijna – ku niemieckiej Europie WpolityceeuropejskiejczytelnymcelemNiemiec jest zapanowanie nad pokryzysową strefą euro, by w przyszłości nie ponosić kolejnych kosztów jej stabilizowania. W tym celu Berlin chce wymusić na wszystkich krajach Unii Europejskiej „odpowiedzialny model gospodarowania”. Oznacza to przede wszystkim powielenie niemieckiego podejścia do równowagi budżetowej i stawiania zapory przed groźbą wybuchu inflacji wspólnej waluty. Wszystkie proponowane przez Niemcy reformy unijne, niezależnie czy mają charakter gospodarczy czy instytucjonalny,służyćmajątemusamemucelowi –dyscyplinowaniupaństwunijnychiograniczeniu pola ich samodzielnej nieodpowiedzialności. Oczekiwać można także utrzymania kursu obranego przez poprzedni rząd kanclerz Merkel dotyczącego podkreślenia obowiązku wzięcia na siebie ciężarów walki z kryzysem przez kraje, które wpadły w stan nierównowagi finansów publicznych. Jest to podkreślone jednoznacznie w umowie koalicyjnej poprzez odrzucenie jakichkolwiek planów uwspólnotowienia długów publicznych poprzez np. emisję euroobligacji. Wspomaganie jakichkolwiek krajów strefy euro ma być powiązane z ustalonymi z Unią (Niemcami) planami reform wewnętrznych w tych krajach. Nie widać w kierunkach polityki niemieckiej szczególnego entuzjazmu dla żadnych dalekosiężnych zmian w Unii Europejskiej, o których mówił choćby premier Wielkiej Brytanii David Cameron, postulujący nowy traktat unijny i zmianę zasady relacji Unia- państwa członkowskie. Niemcy najwyraźniej chcą porządkować strefę euro za pomocą instrumentów,którejużposiadająiprzyelastycznej interpretacji prawa traktatowego. Najważniejsze dla nich jest powiązanie przepływów środków w UE z wyraźną warunkowością i uzyskanie wpływu na kierunki polityki budżetowej krajów członkowskich. W zakresie polityki europejskiej umowa kolacyjna podkreśla ponadto poparcie Niemiec dla polityki klimatycznej Unii Europejskiej, ale przy zachowaniu potrzeby utrzymania konkurencyjności gospodarki niemieckiej i europejskiej. Oznacza to w praktyce swobodne określanie mixu energetycznego Niemiec. Jest to istotne w kontekście powrotu Berlina do wspomagania energetyki węglowej, przy jednoczesnej redukcji subsydiów, np. dla energii z farm wiatrowych. W ramach dwustronnej polityki europejskiej umowa wskazuje tradycyjnie na znaczenie szczególnych stosunków niemiecko-francuskich, ale też, co warto podkreślić, na rolę relacji niemiecko-polskich, jako istotnych dla skutecznej realizacji polityki niemieckiej na kontynencie. Jak podkreśla się w komentarzach powyborczych, umowa kolacyjna dość niespodziewanie podnosi też znaczenie kontaktów niemiecko-czeskich, ale odnosi to wyraźnie do kwestii zacieśniania współpracywkontekściezacieranianegatywnych konsekwencji tzw. dekretów Benesza (postulat ten do umowy wpisała CSU, w ramach której działają liczne ziomkostwa czeskie). Podsumowanie Niemcy pod rządami nowej koalicji wchodzą w fazę „półkroku mocarstwowego”. Nie są w stanie dłużej pozostawać w roli „średniej siły” (Mittelmacht), jak definiował rolę Niemiec kanclerz Schroeder, ani udawać, że stanowią obserwatora wydarzeń światowych lub „lunatykującego giganta”, który niechętny jest, by go budzić. Niemcy urastają do roli globalnego gracza, kierującego się swoimi interesami narodowymi i sięgającego po instrumenty nie tylko natury gospodarczej, ale także politycznej i militarnej. Nie jest to sytuacja zaskakująca inowa.Niemcystopniowopodnosząwagępolityki zagranicznej, nie zmieniając dotychczasowych kierunków, ale licytując w międzynarodowej grze o poziom wyżej. Na tym polega konsekwentna dynamika polityki niemieckiej, która tylko pozornie może wyglądać na uśpioną. dr hab. Krzysztof Szczerski, prof. UJ – fundator i ekspert Fundacji Dyplomacja i Polityka
  • 19. 19 South Stream jako odpowiedź na Nabucco Idea budowy gazociągu South Stream, łączącego Rosję z Europą, powstała, tuż po intensyfikacji planów budowy tzw. południowego korytarza gazowego do Europy. Służyć miał on do dywersyfikacji dostaw „błękitnego surowca” do państwUE,dziękiuzyskaniuprzezEuropędostępu dozłóżkaspijskich.PokryzysiegazowymwEuropie w 2006 oraz 2009 r. i sporach na linii Ukraina- Rosja, w Unii Europejskiej zaczęto bowiem większą uwagę zwracać na kwestie związane z bezpieczeństwem energetycznym. Zdano sobie wówczas sprawę z konieczności uzyskania przez państwa UE bezpośredniego dostępu do niekontrolowanych przez Rosję surowców i trasy przesyłowej. Zaczęto rozważać wówczas kilka projektów, wśród których za faworyta uchodził projekt Nabucco. Był to najbardziej ambitny projekt południowego korytarza. Zakładał on przepustowość rury na poziomie 31 mld m3 rocznie z możliwością jej podwojenia, co realnie pozwalałoby zdywersyfikować dostawy gazu do UE i jednocześnie wiązałoby również w wymiarze geopolitycznym region kaspijski i Bliski Wschód z Europą. Koszt realizacji projektu miał wynieść około 10 mld USD. Gazociąg miał pozwalać przesyłać gaz do Europy ze złóż Morza Kaspijskiego, w tym przede wszystkim z II fazy eksploatacji azerskiego złoża Shah Deniz, przez Gruzję, Turcję, Rumunię, Węgry i dalej do austriackiego hubu gazowego w Baumgarten. Pomysł budowy południowego korytarza musiał spotkaćsięwięczreakcjązestronyKremla.W2007 r., powołana została spółka South Stream, która miaławybudowaćkonkurencyjnywobecunijnych planów gazociąg, którym rosyjski gaz miał być tłoczony na rynki Europy Środkowej i Bałkanów. W ten sposób rozpoczęła się rywalizacja South Stream z unijnymi projektami, z których najważniejszym konkurentem było Nabucco. Rosyjski projekt okazał się jednym z największych i najdroższych projektów infrastrukturalnych w historii Gazpromu. Przewidywał on budowę gazociągu o łącznej długości około 2430 km (925 km odcinek morski; 1505 km część lądowa w Europie) i przepustowości 63 mld m3 rocznie. Budowa gazociągu ma rozpocząć się od rosyjskiego czarnomorskiego wybrzeża Kraju Krasnodarskiego w rejonie miasta Anapa. Magistrala ma prowadzić z Rosji, po dnie Morza Czarnego przez wyłączną strefę ekonomiczną Turcji, do Bułgarii. Według pierwotnych założeń gazociąg South Stream miał obejmować dwie nitki: północną (Bułgaria, Serbia, Węgry, Słowenia, Austria) oraz południową (Bułgaria, Grecja, Włochy). W aktualnej wersji projektu pozostała tylko nitka północna i to skrócona, ponieważ docelowo gaz trafi nie, jak pierwotnie zakładano, do hubu w Baumgarten, którego nie udało się Gazpromowi przejąć, ale do Włoch. Za budowę poszczególnych odcinków w państwach tranzytowych mają odpowiadać powołane w tym celu spółki joint venture tworzone przez Gazprom oraz państwowe spółki energetyczne (udziały po 50%) krajów leżących na trasie projektu. Odcinek morski z kolei miało wybudować międzynarodowe konsorcjum South Stream Transport AG. Według wstępnych szacunków koszt realizacji projektu z infrastrukturą na terytorium Rosji włącznie miał wynieść ok. 26,6 mld euro. Paweł Musiałek 4. South Stream wygrywa z Nabucco, czyli sukces gazowej dyplomacji Kremla Rosyjski gazociąg South Stream od kilku lat jest jednym z najgłośniej komentowanych projektów infrastrukturalnych w Europie. W 2013 r. jego realizacja weszła w decydującą fazę. Na pełny sukces Rosji złożyła się także rezygnacja z konkurencyjnego projektu forsowanego przez UE– gazociągu Nabucco.
  • 20. 20 Mozaika interesów Ważną motywacją Gazpromu w budowie nowego gazociągu do Europy, poza hamowaniem budowy alternatywnych gazociągów do UE, było zmarginalizowanie roli Ukrainy jako państwa tranzytowego w przesyle rosyjskiego gazu do Europy. Dzięki South Stream i wybudowanemu w2012 r.gazociągowiNordStreamRosjamogłaby tłoczyć niemal cały eksportowany do Europy gaz z pominięciem dotychczasowych państw tranzytowych, w tym przede wszystkim Ukrainy. To pozwoliłoby zwiększyć bezpieczeństwo przesyłu i zaoszczędzić na opłatach przesyłowych płaconych przez Moskwę Kijowowi (ok. 3 mld USD rocznie). Możliwość ominięcia Ukrainy pozwoliłoby także osłabić pozycję ukraińskiego Naftohazu wobec Gazpromu i osiągać większy zysk ze sprzedaży rosyjskiego gazu na Ukrainę. Niezależnie od realizacji projektu, dużym sukcesemRosji byłopodzielenie Europywkwestii samej idei budowy gazociągu. Przedsięwzięcie zyskało poparcie tradycyjnych partnerów Rosji i samego Gazpromu, czyli Niemiec, Włoch czy Francji. Największym rosyjskim sukcesem dyplomatycznym było jednak podzielenie Europy Środkowo-Wschodniej, dotychczas solidarnie wspierającej się w obronie przed rosyjską ekspansją gazową. Państwa, przez które przebiegaćmagazociągchętnieudzieliłyzgodyna realizację projektu, widząc potencjalne korzyści wynikające nie tylko z dywersyfikacji szlaków przesyłowych, ale także z tytułu osiągnięcia pozycji państw tranzytowych. Bułgaria, Serbia, Węgry oraz Słowenia liczą nie tylko na dostęp do gazu przesyłanego przez South Stream, ale także na zyski w postaci opłat za przesył gazu. Ponadto w zamian za zgodę na tranzyt Gazprom oferował obniżki cen gazu. Rosja, świadoma korzyści wynikających ze zwiększenia regionalnej roli tych państw w przesyle surowca, inicjowała rozmowy z państwami sąsiednimi, sugerując możliwość przesunięcia trasy gazociągu (m.in. z Bułgarii do Rumunii oraz z Węgier do Chorwacji). W ten sposób wzmacniała swoją pozycję negocjacyjną, ale także inicjowała rywalizację poszczególnych państw w regionie i rozbijała solidarność w sprawach energetycznych. Rosjanie osiągnęli porozumienia ze wszystkimi państwami, przez które miał przechodzić gazociąg. Tak było również w przypadku Turcji, która udzieliła zgody na budowę gazociągu na trasie biegnącą przez jej strefę ekonomiczną Morza Czarnego, a także Bułgarii, która jest kluczowym państwem tranzytowym tego projektu. Zgoda Sofii i Budapesztu na South Stream była wiele mówiąca, ponieważ wcześniej oba kraje deklarowały poparcie dla Nabucco. Zmiana ich decyzji dowodzi dyplomatycznego sukcesu Rosji. Pozostałe państwa regionu, które nie były bezpośrednimi beneficjentami projektu, krytycznie oceniały rosyjski projekt. Dla Ukrainy, Białorusi, ale także Słowacji jego realizacja będzie oznaczać możliwość ominięcia tych krajów w tranzycie rosyjskiego gazu do Europy, a tym samym utratę dotychczasowych korzyści z tego wynikających oraz osłabienie pozycji wobec Gazpromu. Polska oraz państwa bałtyckie przestrzegały przed realizacją projektu, który zwiększałby uzależnienie Europy od rosyjskiego gazu. Dlatego wspierały realizację budowy południowego korytarza UE, w tym projektu Nabucco. Stanowisko instytucji unijnych nie było jednoznaczne. Mimo oficjalnego wsparcia dla tego projektu, wstrzymywano się z postrzeganiem projektu South Stream, jako konkurenta. Z jednej strony wynikało to z polityki UE wspierania wszystkich projektów, które zwiększają możliwości dostarczenia gazu do Unii. Z drugiej strony nie bez znaczenia był silny lobbing najsilniejszych państw UE i samego Gazpromu,abyrealizacjęprojektutraktować,jako wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego Europy. Zgodnie z interesem Rosji wskazywano, że kryzys energetyczny z roku 2006 i 2009 podkreślił znaczenie konieczności dywersyfikacji tras przesyłowych (czytaj: ominięcie Ukrainy i Białorusi), a nie dywersyfikacji dostawców (czytaj: Rosji), co silnie akcentowała m.in. Polska. Rurociągowy wyścig i zwycięstwo Gazpromu Dyplomatyczna sprawność Rosji i sprzeczne interesy państw UE połączone z ograniczonymi
  • 21. 21 instrumentami Brukseli spowodowały, że stopniowo na prowadzenie wyścigu wysuwał się projekt Gazpromu. W 2011 r. po kilku latach zabiegów rosyjski koncern zawarł porozumienie z włoskim ENI, niemieckim Wintershall oraz francuskim EdF o utworzeniu spółki South Stream Transport – przyszłego właściciela 900-kilometrowego morskiego odcinka gazociągu   South Stream. Tym samym rosyjski koncern osiągnął duży wizerunkowy sukces przyciągając do inwestycji największe zachodnioeuropejskie przedsiębiorstwa gazowe. Nabucco z kolei stawało się coraz mniej realne. Głównym problemem unijnego przedsięwzięcia było znalezienie dostawców gazu. Wydobycie 16 mld m3 gazu rocznie, które miało pochodzić zdrugiejfazyrozbudowyazerskichzłóżShahDeniz, niebyłowystarczające,abyzapewnićrentowność gazociągu. Coraz bardziej odległe było natomiast turkmeńsko-azerskie porozumienie budowy transkaspijskiego gazociągu po dnie Morza Kaspijskiego,którymgazzTurkmenistanumógłby zasilać Nabucco. W 2011 r. stało się pewne, że gaz z tego kraju ostatecznie trafi do Chin, co bardzo obniżyło szanse realizacji Nabucco. Ponadto USA sprzeciwiały się włączeniu do projektu Iranu, a inne państwa kaspijskie grały „na dwa fronty”, raz to oferując swoje zasoby UE, innym razem kierując ofertę w stronę Rosji. W 2011 r. zawarto porozumienie między Azerbejdżanem, a Turcją dotyczące przesyłu azerskiego gazu, na co długo czekała także UE, ponieważ współpraca Ankary i Baku była niezbędna do budowy Nabucco. Umowa obejmowała jednak szerszy zakres współpracy gazowej między krajami. Zakładała ona bowiem budowę gazociągu Transanatolijskiego TANAP, którymiałłączyćtepaństwa,alejednocześniejego trasa pokrywała się z trasą przebiegu gazociągu Nabucco. Gazociąg TANAP wzmacniał pozycję Ankary i Baku wobec UE, ale przede wszystkim dowodził problematyczności sztandarowego unijnego projektu gazowego. Przedłużenie gazociągu TANAP do Europy nazwane Nabucco- West stało się bowiem odtąd jedynie jednym z wariantów, jakie były brane pod uwagę. Wobec budowy gazociągu South Stream i problemów z bazą surowcową na znaczeniu zyskiwał skromniejszy projekt południowego korytarza - gazociąg Transadriatycki (TAP), który byłprzedłużeniemTANAPskierowanymdoGrecji, Albanii i Włoch. Planowana przepustowość tego gazociągu wynosiła zaledwie 10 mld m3 , czyli kilkukrotnie mniej od Nabucco. Tym samym projekt Nabucco musiał rywalizować już nie tylko z gazociągiem rosyjskim, ale także musiał przekonać Azerbejdżan, że projekt jest bardziej opłacalny od gazociągu TAP. W tym kontekście należy wspomnieć także o innych wariantach, które wówczas rozważano. Brano pod uwagę budowę m.in. interkonektora Turcja–Grecja–Włochy  (ITGI). Zaletą tego projektu był istniejący odcinek pomiędzy Turcją i Grecją. Innym dyskutowanym interkonektorem było połączenie Azerbejdżan– Gruzja–Rumunia (AGRI), które miało pozwalać Azerbejdżanowi ominąć Turcję. Projekt zakładał powstanie terminalu do skraplania gazu na gruzińskim wybrzeżu Morza Czarnego oraz terminalu do odbioru LNG w Rumunii. Najmniej prawdopodobną opcją był projekt White Stream, również omijający Turcję, ale zakładający budowę gazociągu z gruzińskiego wybrzeża przez Morze Czarne do Rumunii, z potencjalną odnogą na Ukrainie. Coraz bardziej zaawansowane prace nad South Stream oraz brak dostępu do odpowiednio wielkich złóż, regularne odsuwanie terminów, wzrastające koszty przy rosnącej niepewności popytu na gaz w Europie spowodowały, że spółka Shah Deniz w czerwcu 2013 r. podjęła strategiczną i długo oczekiwaną decyzję w sprawie przeznaczenia gazu eksploatowanego w kolejnej fazie rozbudowy złóż Shah Deniz. Konsorcjum zdecydowało, że gaz z tego złoża trafi do gazociągu TAP. Tym samym Gazprom osiągnął duży sukces dyplomatyczny, ponieważ najważniejszy cel South Stream – powstrzymanie dywersyfikacji dostaw gazu do Europy - został prawie w całości osiągnięty. Gaz z gazociągu TAP trafi na inne rynki i to w niewielkiej ilości, co nie niesie znaczącego uszczerbku dla interesów
  • 22. 22 Gazpromu. Odrzucenie Nabucco-West było efektem niechęci Azerbejdżanu do wchodzenia w konflikt z rosyjskim Gazpromem. Wpływ na tą decyzję miało także wygranie przez azerską państwową spółkę SOCAR przetargu, który pozwolijejprzejąćgreckąsieciągazowąiterminal LNG, co daje Azerbejdżanowi więcej opcji wyboru przyszłych rynków gazowych. Budowa gazociągu TANAP przez Azerbejdżan i Turcję oraz odrzucenie Nabucco West powoduje, że Południowy Korytarz nie będzie miał znaczenia geopolitycznego dla UE i staje się narzędziem realizacji głównie interesów Azerbejdżanu. Niepewna realizacja? Rezygnacja z budowy Nabucco spowodowała, że coraz częściej pojawiły się głosy sugerujące rezygnację także z projektu South Stream. Od czasu kryzysu w 2009 r. wciąż bowiem utrzymywał się niski popyt na gaz w Europie, a w dodatku Gazprom zaczął tracić na konkurencyjności na europejskim rynku na rzecz innych dostawców. To spowodowało, że coraz bardziej wątpliwa stawała się ekonomiczna zasadność budowy, kolejnej po Nord Streamie, rury. Eksperci podkreślali, że po oddaniu tej ostatniej Gazprom już obecnie odnotowuje dużą nadwyżkę przepustowości w stosunku do zakontraktowanego wolumenu gazu. W kwietniu 2013 r. Rosja zaproponowała budowę gazociągu Jamału II przez Białoruś i Polską, co przez część ekspertów zostało odebrane, jako pretekst do modyfikacji założeń projektu South Stream. Ze strony rosyjskiej konsekwentnie podkreślane jest jednak zainteresowanie projektem. Potwierdza to oficjalne rozpoczęcie budowy, które odbyło się 7 grudnia 2012 r. Wydarzenie miało charakter symboliczny, ponieważ realna budowa ma się rozpocząć w 2014 r. Wydarzenie miało dowieść prestiżowego zwycięstwa Gazpromu i pokazać, że projekt jest realizowany zgodnie z planem. Podobny charakter miała oficjalna inauguracja budowy w Bułgarii 31 października 2013 r. i 24 listopada 2013 r. w Serbii. Niemniej w tych przypadkach wydarzeniom towarzyszyły ważne ustalenia. Pierwszą ceremonię poprzedziło zawarcie nowego porozumienia precyzującego warunki finansowania bułgarskiego odcinka. Wbrew początkowym ustaleniom Sofia będzie pobierać opłaty tranzytowe już od pierwszego roku funkcjonowania gazociągu. Inauguracji w Serbii towarzyszyło podpisanie umowy o finansowaniu inwestycji i umowy o tranzycie, a dwa tygodnie przed ceremonią władze Serbii wydały pozwolenie na budowę gazociągu. Belgrad jako jedyny zgodził się na większościowy udział Gazpromu w joint venture, co wynika ze słabej pozycji negocjacyjnej Belgradu. Realizacja projektu mimo oczywistych i poważnych ekonomicznych wątpliwości, a w dodatku w okresie niesprzyjających okoliczności dowodzi dużej determinacji Kremla w realizacji przedsięwzięcia. Wydaje się, że strategiczna ranga gazociągu spowodowała, że projekt stał się „too big to fail” i rezygnacja z niego oznaczałaby dużą prestiżową porażkę Moskwy. Kontynuacja projektu mimo wątpliwej rentowności dowiodła, że kluczową motywacją Kremla są kwestie geopolityczne, w tym przede wszystkim stworzenie wygodnego narzędzia nacisku na władzę w Kijowie. Zasadne w tym kontekście jest pytanie o budowę South Stream w przypadku przejęcia ukraińskiej infrastruktury przesyłowej. Szef Gazpromu, Aleksiej Miller, deklarował, że w przypadku objęcia kontroli nad ukraińskimi gazociągami Rosja mogłaby w ogóle zrezygnować z realizacji South Streamu. Wyraźny zwrot prorosyjski Ukrainy w stronę Rosji w 2013 r. przed szczytem w Wilnie, który zaowocował odłożeniem ad acta podpisanie umowy stowarzyszeniowej wskazuje, że taki wariant nie jest wykluczony. Co prawda rabat na cenę gazu, jaki Kijów otrzymał w zamian za odstąpienie od podpisania umowy, nie przewidywał zbycia kontroli nad gazociągami, ale w sytuacji utrzymania fatalnej sytuacji gospodarczej i koniecznością dalszej pomocy ze strony Rosji, kolejne żądania Kremla mogą dotyczyć ukraińskich gazociągów. Paradoksalnie, jeśli na europejskim rynku gazu nie nastąpią znaczące zmiany, to nie Europa uzależni się bardziej od Gazpromu, ale to rosyjska spółka w jeszcze większym stopniu
  • 23. 23 będzie uzależniona od europejskiego rynku. Rozbudowa infrastruktury pozwalającej na pozyskiwanie gazu od innych dostawców, w tym z rynku LNG oraz postęp w budowie wspólnego rynku UE, powoduje coraz większą dostępność gazu w Europie spoza Rosji. Nie jest więc wykluczone, że jeśli Gazprom nie będzie oferował konkurencyjnej ceny, wybudowany gazociąg South Stream w dużej mierze może pozostać „suchy”. Co więcej budowa kosztownej infrastruktury powoduje, że rosyjski monopolista będzie miał ograniczone możliwości ekspansji na rynek azjatycki. Mimo deklarowanej od wielu lat dywersyfikacji kierunków eksportu gazu poprzez budowę lądowego połączenia w kierunku Azji Wschodniej, dotychczas rosyjski gaz trafia w niewielkiej ilości na ten rynek, jedynie poprzez terminal LNG we Władywostoku. South Stream a III pakiet energetyczny Istotnym problemem w realizacji projektu jest zarzut Komisji Europejskiej niezgodności umów zawieranych przez Rosjan i państwa tranzytowe (Austrią, Bułgarią, Chorwacją, Grecją, Słowenią, Węgrami i Serbią) z III pakietem energetycznym. Komisja w grudniu 2013 r. wniosła o zmianę porozumień, aby uwzględniały fakt, że Gazprom jako producent nie może być właścicielem i operatorem systemu przesyłowego. Komisja zwróciła także uwagę, aby zapewniony był swobodny dostęp stron trzecich do gazociągu oraz w transparentny sposób rozstrzygnięta kwestia taryf. Spór wokół South Streamu jest drugim strategicznym starciem między UE a Rosją dotyczącym unijnego prawa gazowego. Pierwszym jest rozpoczęte w 2012 r. i wciąż nierozstrzygnięte postępowanie antymonopolowe przeciw rosyjskiej spółce. Zarzuty Komisji zostały formalnie przedstawione w trakcie trwającego politycznego konfliktu na Ukrainie. W związku z tym często były odczytywane, jako sygnał o wykorzystywaniu sprawy South Stream w geopolitycznej grze z Rosją, ale należy mieć na uwadze fakt, że działania KE są wynikiem długofalowych działań UE na rynku gazu. Stanowisko KE, podobnie jak w przypadku zastrzeżeń dotyczących nadużywania pozycji rynkowej, spotkało się ze sprzeciwem Rosji, która podnosi, że jako państwo nienależące do UE, nie jeststronąIIIpakietuenergetycznego.Kremldąży do pełnej swobody dysponowania dostępem do gazociągu i jego przepustowością. Dlatego przedstawiciele Rosji zabiegają o wprowadzenie zapisu gwarantującego wyłączenie rosyjskich gazociągów spod unijnych regulacji do umowy Rosja–UE. Szanse na uwzględnienie postulatów Gazpromu są jednak niewielkie. Należy jednak podkreślić,żenawetnegatywnaopiniaKomisjinie jestwstaniezatrzymaćinwestycji,aconajwyższej utrudnić jej finansowanie. Stanowisko Komisji jest niezręczne przede wszystkim dla państw UE, które podpisały z Rosją umowę, a które nie mogą sobie pozwolić na otwarty konflikt wokół prawa UE. Obecnie starają się balansować, aby z jednej strony zachować zgodność gazociągu z III pakietem, a z drugiej wywiązać się ze zobowiązań wobec Gazpromu. Komisja ostrzegła, że jeśli Rosja odmówi renegocjacji umów z rządami, będzie musiała zalecić krajom członkowskim, by nie stosowały tych umów, ponieważ nie będzie to zgodne z prawem UE.  Paweł Musiałek – ekspert Fundacji Dyplomacja i Polityka
  • 24. 24 Wprowadzenie W czerwcu 2013 r. na łamach brytyjskiego dziennika The Guardian i amerykańskiego The Washington Post ukazała się seria artykułów przedstawiających skalę inwigilacji prowadzoną przez amerykańskie służby specjalne. Źródłem informacji okazał się informatyk Edward Snowden, były współpracownik CIA i NSA, który od kwietnia 2012 r. zbierał tajne dane wskazujące na przekraczanie kompetencji amerykańskich służb i ich rzekomo nielegalnych metod działania. Szpiegowanie obywateli Dokumenty dostarczone przez Snowdena ujawniały, że Narodowa Agencja Bezpieczeństwa systematycznie gromadziła dane milionów użytkowników telefonii komórkowych w USA, w tym informacje dotyczące lokalizacji i treści rozmów. Upubliczniono m.in. istnienie tajnego programu PRISM, dającego pełny i niekontrolowany dostęp rządowym agencjom do informacji zawartych na serwerach takich potentatów IT, jak Microsoft, Facebook, Yahoo, Google, YouTube, Apple. Komputerowy system X-Keyscore umożliwiał z kolei wgląd rządowym analitykom do prywatnej mailowej korespondencji Amerykanów, czatów, historii przeglądania stron internetowych i śledzenia transakcji pieniężnych bez uprzedniej autoryzacji sądowej, dzięki czemu tworzono wyszukane modele społecznych powiązań danej osoby, mogące określić jej profil i lokalizację. Krótko po opublikowaniu tych informacji prezydent Barack Obama zapewnił w jednym z wywiadów, że „nikt nie szpieguje Amerykanów”, ale James R. Clapper, dyrektor National Intelligence wydał oświadczenie, w którym stwierdził, że informacje uzyskiwane za pomocą tych programów „wykorzystywane są do obrony kraju przed rozmaitymi zagrożeniami”, czym potwierdził fakt inwigilacji. Sensacyjnymi okazały się doniesienia o szpiegowaniu obywateli w innych państwach. NSA miała pozyskiwać dostęp do systemów telefonii komórkowych, m.in. w Chinach, Brazylii, Australii, Niemczech, Francji, Holandii i krajach skandynawskich. Przy tym dostęp ten często odbywał się przy aprobacie służb inwigilowanego kraju. Przykładowo niemiecka agencja bezpieczeństwa Bundesverfassungsschutz miała systematycznie przesyłać dane osobowe niemieckich rezydentów do NSA i CIA w zamian za informacjedotycząceszpiegostwawsieci.Według doniesień Snowdena amerykańska Agencja Bezpieczeństwa dziennie potrafi zgromadzić informacje z ponad 20 milionów rozmów telefonicznych w Niemczech, a w Hiszpanii tylko w grudniu 2012 r. zgromadzono ponad 60 milionów takich danych. Dopuszczano się również szpiegostwa gospodarczego inwigilując firmy handlujące surowcami naturalnymi, jak brazylijski Petrobras. Szpiegowanie przywódców innych państw Prawdziwą konsternację wywołały w mediach doniesienia o szpiegowaniu przez amerykańskie dr Rafał Wordliczek 5. Medialna wrzawa, niewiele znaczące skutki. Konsekwencje afery Snowdena. W połowie roku 2013 światem wstrząsnęły informacje dotyczące ogromnej inwigilacji obywateli, jaką miały prowadzić amerykańskie służby specjalne. Źródłem przecieku okazał się pracujący w CIA informatyk - Edward Snowden. Oburzenie było tym większe, że szpiegowaniu podlegać mieli także przywódcy innych państw. Pomimo dużej medialnej nośności afera podsłuchowa dotychczas jednak nie przyniosła poważnych konsekwencji ani w polityce wewnętrznej, ani międzynarodowej USA.
  • 25. 25 agencje rządowe przywódców i instytucji innych państw. Media doniosły o podsłuchiwaniu m.in. ambasady Unii Europejskiej w Waszyngtonie, europejskich przedstawicieli przy ONZ w Nowym Jorku, Komisji Europejskiej w Brukseli, przechwytywano tajne rozmowy dyplomatów podczas szczytu G-20 w Londynie w 2009 r. i Toronto w 2010 r. We wrześniu z informacji udostępnionych przez Snowdena wynikało, że obiektem inwigilacji było 35 światowych przywódców, w tym prezydent Brazylii Dilma Rousseff i jej najbliżsi współpracownicy, prezydent Meksyku Enrique Peña Nieto, a także sama kanclerz Niemiec Angela Merkel. Biały Dom zaprzeczył tym doniesieniom stwierdzając, że kanclerz nie była i nie będzie podsłuchiwana. Inny tajny program o nazwie Stateroom zakładał przechwytywanie informacji telefonicznych z ministerstw w 80 państwach na świecie dzięki nadajnikom zamontowanym w siedzibach amerykańskich ambasad i konsulatów. Program przeprowadzany przez amerykańskie misje dyplomatyczne na polecenie NSA i CIA pozwalał na dogłębną inwigilację pod przykryciem oficjalnych akredytacji i immunitetów. Do monitorowania niemieckich agencji rządowych i członków Bundestagu wykorzystywana była między innymi amerykańska ambasada w Berlinie, zlokalizowana tuż przy Bramie Brandenburskiej. SamEdwardSnowdenjeszczeprzedujawnieniem światu informacji dotyczących nieprawidłowości w pracy amerykańskich służb specjalnych uciekł do Hong Kongu. Po wybuchu skandalu, E. Snowden w wywiadzie dla The Guardian ujawnił, żetoonjestźródłemtychsensacyjnychinformacji. Powiedział też, że jedynym jego motywem jest chęć poinformowania światowej opinii publicznej o powszechnym niebezpieczeństwie inwigilacji. 14 czerwca 2013 r. postawiono mu oficjalne zarzuty kradzieży rządowej własności i ujawniania tajnych informacji dotyczących bezpieczeństwa narodowego, co zgodnie z amerykańskim prawem jest formą szpiegostwa. W dniu unieważnienia przez Stany Zjednoczone paszportu Snowdena i wydania nakazu ekstradycji, bohater afery uciekł do Moskwy, gdzie przez ponad miesiąc przebywał w strefie tranzytowej lotniska Szeremietiewo, aż do czasu uzyskania rosyjskiego azylu. W międzyczasie starał się o uzyskanie azylu w 26 krajach, jednak żaden nie przyjął podania amerykańskiego whistblowera. Będąc w Moskwie Snowden dalsze tajne dokumenty, które zdołał wykraść podczas swojej pracy dla NSA, a których, jak sam twierdzi, jest około miliona. Amerykanin uzyskał poparcie dla swoich działań ze strony Juliana Assange’a, założyciela WikiLeaks i organizacji kontrolujących swobody obywatelskie, m.in. od Amnesty International, Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka oraz Transparency International. Inwigilacja nie od dziś W Stanach Zjednoczonych po aferze Snowdena rozgorzała dyskusja na temat prawa do prywatności obywateli i ewentualnych jego naruszeńprzypozyskiwaniuosobistychinformacji przezsłużbyspecjalne.SekretarzstanuJohnKerry przyznał,żewniektórychprzypadkachNSAmogła „posunąć się za daleko w swojej działalności”. Niemniej szef NSA gen. Keith Alexander broni programu PRISM twierdząc przed senacką komisją, że umożliwił on powstrzymanie wielu groźnych przestępców i terrorystów zarówno w USA, jak i w innych krajach. Przypomniał, że dzięki internetowej inwigilacji udało się zapobiec zamachom przygotowywanym przez Nadżibullaha Zaziego, Afgańczyka mieszkającego w Stanach Zjednoczonych, który przyznał się do planowania samobójczych ataków terrorystycznych w Nowym Jorku. Generał i część polityków z Waszyngtonu oskarżyła Snowdena o nadwyrężenie bezpieczeństwa kraju. Sama amerykańska opinia publiczna jest podzielona w ocenie wydarzeń. W ostatnim sondażu Pew Research Center 55% badanych stwierdziło, że Snowden naruszył publiczny interes Ameryki ujawniając tajne dokumenty. Pomimo dużej medialnej nośności afera podsłuchowa, którą wywołały informacje przekazywane przez Edwarda Snowdena, nie przyniosła dotychczas poważnych konsekwencji ani w polityce
  • 26. 26 wewnętrznej, ani międzynarodowej USA. Towarzyszący wydarzeniu szum medialny nie odpowiadawięcrealnemuznaczeniuwydarzenia. Przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych korzystaniezpodsłuchuwcelachbezpieczeństwa jest znaną opinii publicznej praktyką. Pierwsze masowe inwigilacje sięgają czasów między I a II wojną światową, kiedy w latach prohibicji za pomocą podsłuchów próbowano złapać przemytników alkoholu, a w okresie pierwszej czerwonej gorączki wytropić komunistów i anarchistów. Po II wojnie światowej metody inwigilacji stają się coraz szerzej stosowane ze względu na rozwój dotychczasowych służb specjalnych, w tym FBI, jak i dzięki powstaniu nowych instytucji, w tym CIA i NSA. W latach 70. XX w., dzięki działalności senackich komisji opinia publiczna dowiedziała się, że od lat 50. masowo inwigilowano setki tysięcy osób podejrzewanych o działalność zagrażającą bezpieczeństwu Stanów Zjednoczonych. Wspomnieć należy chociażby o trwającym wiele lat programie FBI COINTELPRO, podczas którego infiltrowano studentów, działaczy ruchów obywatelskich, imigrantów, itp. Jednocześnie od tego czasu mamy do czynienia z próbami usankcjonowania działalności służb specjalnych, które mogą naruszać konstytucyjne swobody obywatelskie. Po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 r. nastąpiła kolejna fala zmożonej aktywności agencji. Ustawy PATRIOT, Protect America oraz poprawka wniesiona do ustawy FISA umożliwiły tajnymsłużbomswobodniejszydostępdodanych obywateli. Zmiany legislacyjne usprawiedliwiane były ideą narodowej strategii bezpieczeństwa i prewencyjnym działaniem przeciw aktom terroryzmu. Konsekwencje w polityce wewnętrznej Rozwój sprawy Snowdena, gdzie po serii pierwszych informacji sprawa ta straciła na dynamice, dowodzi, że dla wielu Amerykanów takie metody działań służb nie budzą dużych emocji. Edward Snowden nie okazał się na tyle ważną personą, aby oddalić przeciętnego Amerykanina od problemów wewnętrznych, z jakimi borykają się obecnie Stany Zjednoczone. Po pierwszych sensacyjnych doniesieniach o powszechnej inwigilacji sprawa ta ustąpiła miejsca problemom z przyjęciem ustawy budżetowej, wdrażaniem nowego systemu opieki zdrowotnej, czyli tym, co bezpośrednio dotyka każdego obywatela. Świadczy to o tym, że ranga tego wydarzenia najwyraźniej nie jest, aż tak istotna jak próbują to przedstawić niektóre media i środowiska. Nagłośnienie sprawy było w dużej mierze efektem wakacyjnego okresu, na który przypadł rozwój afery, a który sprzyja nagłaśnianiu spraw mających drugorzędne znaczenie. Naruszenieswobódobywatelskichorazwolności, będącej fundamentem Ameryki, miało, w ocenie wielu komentatorów, spowodować utratę popularności Baracka Obamy. Tymczasem sprawa Snowdena w bardzo niewielkim stopniu nadszarpnęła wizerunek Prezydenta USA. Główne media i ośrodki opiniotwórcze nie wiązałysprawypersonalniezObamą,wwiększym stopniu obarczając odpowiedzialnością jego administrację. Do tego zmierzali również doradcy medialni Prezydenta wskazując, że nie jest on w stanie w pełni kontrolować ogromnej machiny administracyjnej, w tym wszystkich operacji służb specjalnych. Należy jednak przypuszczać, że prawdopodobnie posiadał on wiedzę przynajmniej o inwigilacji najważniejszych przywódców. Pierwszy czarnoskóry prezydent Stanów Zjednoczonych, a więc postać symboliczna, cieszy się jednak na tyle dużą popularnością i silną pozycją medialną, że sprawa podsłuchów nie powinna obciążyć jego karty w historii kraju. Afera podsłuchowa jest jednak prestiżową porażką Stanów Zjednoczonych. Po raz pierwszy na taką skalę pracownik służb specjalnych ukradł i upublicznił tajne materiały. Podobna sytuacja miała miejsce przy aferze WikiLeaks, ale w tym przypadku szeregowy Bradley Manning dostarczający tajne dokumenty został aresztowany i skazany za kradzież własności państwowej. Afera Snowdena jest bardziej dotkliwa wizerunkowo dla Waszyngtonu,
  • 27. 27 ponieważ jej główny bohater uciekł z USA do Hong Kongu, a następnie do Rosji, próbując wcześniej znaleźć schronienie w krajach Ameryki Łacińskiej, również tak nieprzychylnych Stanom Zjednoczonym jak Ekwador, Wenezuela, czy Boliwia. Dlatego wydaje się, że Amerykanie w dalszym ciągu będą podejmowali działania celem ściągnięcia Snowdena do USA i osądzenia go pod zarzutem dokonania zdrady. Konsekwencje międzynarodowe Z dokumentów udostępnionych przez Edwarda Snowdena świat dowiedział się, że obiektem zainteresowaniaamerykańskichsłużbspecjalnych byli nie tylko obywatele amerykańscy, ale także innych narodowości w wielu różnych krajach. W mediach bardzo często pomija się jednak fakt, że przy gromadzeniu danych o obywatelach poza USA głównym źródłem dostarczającym informacje są lokalne służby krajowe, a więc nie tylko NSA czy CIA, na które zrzuca się odpowiedzialność. Rola „Sojuszu Pięciorga Oczu” (Five Eyes), czyli porozumienia pomiędzy tajnymi służbami Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii, Nowej Zelandii i Kanady o wymianie informacji zawartego jeszcze pod koniec lat 40. XX w. oraz ich kooperacja z innymi krajami pokazuje, że współpraca wywiadów jest standardem dzisiejszej rzeczywistości politycznej na świecie, a inwigilacja zjawiskiem powszechnym. Podsłuchiwanie przywódców i polityków obcych państw nie jest również praktyką dotychczas nieznaną w polityce międzynarodowej. Nie ma wątpliwości co do tego, że doniesienia z pierwszej ręki od osób decyzyjnych w kraju są najbardziej pożądanymi przez wywiad i każde liczące się państwo dąży do tego, aby uzyskać jak najbliższe kanały dostępu do najwyższych rangą polityków. Nadszarpnięcie zaufania ze strony sojuszników Stanów Zjednoczonych jest jedną z najważniejszych konsekwencji afery podsłuchowej,aleniewydajesiębyćonaznaczącą dla pozycji USA na świecie. Mocno podkreślana przez media reakcja kanclerz Angeli Merkel na informacje dotyczące jej podsłuchiwania wydaje się być jedynie grą pozorów. „Musimy mieć zaufanie do naszych partnerów; szpiegowanie swoich przyjaciół jest niedopuszczalne” – mówiła kanclerz. Angela Merkel rzeczywiście mogła być zdziwiona podsłuchem, aczkolwiek przesadą jest „zszokowanie” inwigilacją, o czym donosiły niektóre media. Rozpoczynająca trzecią kadencją szefowa niemieckiego rządu bardzo dobrze zna realia pracy wywiadowczej i zdaje sobie sprawę, że takie praktyki są domeną każdych służb specjalnych. Ponadto zbyt wiele wzajemnych interesów łączy Niemcy i Amerykę, by ta kwestia mogła poważnie wpłynąć na wzajemne relacje. Afera nie spowodowała więc oziębienia stosunków czy zmian w polityce Berlina wobec Waszyngtonu, aczkolwiek z uwagi na posiadanie wielu wrażliwych informacji przez Snowdena nie można wykluczyć, że sprawa będzie rozwojowa. Sprawa inwigilacji została wykorzystana propagandowo przez antyamerykańskie rządy latynoskich prezydentów. Przebywający w strefie tranzytowej lotniska Szeremietiewo Snowden starał się o azyl w krajach Ameryki Łacińskiej. W lipcu w Moskwie przebywał prezydent Boliwii Evo Morales, który po śmierci Hugo Chaveza pretenduje do bycia przywódcą latynoskim przeciwko Stanom Zjednoczonym. Istniała obawa, że w drodze powrotnej do La Paz zabierze on na pokład Snowdena, dlatego zmuszono prezydencki samolot do lądowania w Wiedniu. Po przeszukaniu stwierdzono, że bohatera afery nie było w samolocie. Rosja całą sytuację uznała za skandal, który, zdaniem Kremla, dowodził, że Europa jest na usługach Ameryki, która w realizacji swoich interesów nie cofnie się nawet przed upokorzeniem głowy państwa. Należy jednak zwrócić uwagę, że kryzys w stosunkach amerykańsko-boliwijskich trwa od 2006 r., kiedy prezydentem został Morales. Sprawa Snowdena nie była więc bezpośrednim źródłem napięcia relacji z Waszyngtonem, a jedynie służyła Moralesowi do celów propagandowych. Tą samą retoryką posłużył się także prezydent Rosji. Władimir Putin wykorzystał incydent z prezydentem Boliwii do udowodnienia egoistycznej postawy Stanów Zjednoczonych w polityce międzynarodowej i promocji Rosji,
  • 28. 28 jako państwa sprzyjającego interesom regionu Ameryki Południowej. Podsumowanie Sprawa podsłuchów ujawniona przez Edwarda Snowdena, jak wskazuje prof. Zbigniew Lewicki może być elementem gry wywiadów prowadzących do osłabienia Stanów Zjednoczonych. Jest zagadką dlaczego świetnie opłacany trzydziestolatek nagle przechodzi na stronę antyamerykańską i mówi o tym, że leży mu na sercu dobro obywateli amerykańskich. To są jednak pytania, na które oddaleni od kulis polityki ludzie, czy nawet obserwatorzy sceny politycznej mogą tylko dywagować. Racje ma dr Grzegorz Kostrzewa – Zorbas, który skomentował sprawę mówiąc o „globalnym teatrze rozgrywanym przed zdumionymi oczami społeczeństw, które nie znają się na polityce i rządzącymi nią regułami”. Wiedzą o nich tylko gracze polityczni, a reszta porusza się w tej materii po omacku bazując na informacjach z drugiej i trzeciej ręki. Dlatego afera miała większy rezonans dla opinii publicznej niż w realnej polityce. Ujawnione praktyki amerykańskich służb specjalnych pokazują jak wygląda współczesny świat i międzynarodowa polityka. Państwa, które reguł tych nie przyjmują same odcinają się od źródłem informacji. Sama afera nie zmieni metod działalności służb, aczkolwiek zmusi ich do lepszych zabezpieczeń i bardziej dyskretnych mechanizmów pozyskiwania informacji. dr Rafał Wordliczek – ekspert Fundacji Dyplomacja i Polityka współpraca – Agnieszka Nowak, analityk Fundacji Dyplomacja i Polityka
  • 29. 29 Wprowadzenie Niespodziewana rezygnacja papieża Benedykta XVI z posługi Piotrowej, zapowiedziana przed gronem kardynałów w dniu 11 lutego 2013 r. w Watykanie, a następnie przekazana światu przez media, postawiła po raz pierwszy świat katolicki i Kościół przed faktem dotąd niespotykanym. Niespełna ośmioletni pontyfikat wybitnego „papieża teologa” – niedocenianego i wielokrotnie niesłusznie krytykowanego za zarządzanie Kościołem – zakończył się w sposób niecodzienny. Niespodziewana decyzja Benedykta XVI pozwoliła jednak ocenić jego dokonania w sposób bardziej zrównoważony i neutralny. Nawet najwięksi przeciwnicy papieża uznali jego gest za godny prawdziwego męża stanu, a poczucie odpowiedzialności za Kościół, którym się kierował za cenne przesłanie dla współczesnego świata. Tym niemniej stan niepewności, troski o przyszłość Kościoła i stawiane znaki zapytania o kierunek dalszej strategii zdominowały przekaz medialny. Stolica Apostolska i Kościół katolicki znalazły się porazpierwszyodśmierciJanaPawłaIIwcentrum zainteresowania mediów całego świata. Wskazywano na pozytywne procesy wewnątrz samegoKościołaimożliwościzwiązanezwyborem nowego następcy Świętego Piotra. Analizy, spekulacje medialne i wskazywanie faworytów wśród kardynałów (papabile), zwłaszcza po efektywnym opróżnieniu katedry Św. Piotra (po 28 lutego 2013 r.), uwzględniały globalny i powszechny charakter Kościoła katolickiego. Rozważano możliwość wyboru kandydata spoza Europy, choć początkowo uznawano takie rozwiązanie za mniej prawdopodobne po dwóch niewłoskich pontyfikatach. Bardziej wnikliwi obserwatorzy utrzymywali jednak, iż sytuacja dojrzała do podkreślenia uniwersalnego przekazu Kościoła, jego pasterskiej i misyjnej roli w świecie. Zaznaczano w związku z tym, iż od kilkunastu lat epicentrum świata katolickiego przeniosło się z Europy na nowe kontynenty, zwłaszcza pod względem liczby wyznawców (3/4 katolików mieszka poza Europą), jak również ilości powołań i rozbudowy struktur kościelnych. Wybór przez Kolegium Kardynałów 77-letniego arcybiskupa Buenos Aires, Jorge Maria Bergoglio, na 266. następcę Świętego Piotra był zaskoczeniem nie mniejszym, niż wybór 35 lat temu arcybiskupa Krakowa. Wprawdzie Bergoglio znajdował się na liście potencjalnych kandydatów, a Amerykę Łacińską uznawano od dawna za najbardziej obiecujący dla Kościoła kontynent (z liczbą katolików sięgającą prawie 500 milionów, w stosunku wobec 300 milionów w Europie) to jednak z uwagi na zaawansowany wiek argentyński kardynał nie był postrzegany jako faworyt. Ukazanie się papieża w dniu 13 marca w loży błogosławieństw Bazyliki Świętego Piotra, proste i serdeczne gesty pozdrowienia skierowane do zgromadzonych wiernych oraz wybranie imienia Franciszek wyznaczyło od razu nowy, bardziej otwarty styl pontyfikatu. Wielu komentatorów z niedowierzaniem odnotowywała wybór argentyńskiego jezuity o włoskich korzeniach na nowego papieża upatrując w tym znak czasu, nie koniecznie prowadzący do pozytywnych rozwiązań dla Kościoła. Lewicowe media niemal dr Krzysztof Strzałka 6. Papież Franciszek i nowy pasterski wymiar działalności Stolicy Apostolskiej Niespodziewana decyzja Benedykta XVI postawiły Kościół Katolicki w sytuacji dotąd niespotykanej. Wybór na Stolicę Piotrową dnia 13 marca 2013 r. argentyńskiego kardynała Jorge Maria Bergolio i jego proste oraz serdeczne gesty pozdrowienia skierowane tego wieczoru do zgromadzonych wiernych wyznaczyło nowy, inny styl pontyfikatu.
  • 30. 30 od razu wyciągnęły niesprawdzone i, jak się później okazało, nieprawdziwe informacje o współpracy Jorge Bergolio z reżimem argentyńskich generałów w latach 70-tych. Nie przeszkodziło to tym samym środowiskom po kilku miesiącach nowego pontyfikatu uczynić z papieża „rewolucjonistę” i swojego „pupila”, przede wszystkim za sprawą interpretacji wyrwanych z kontekstu publicznych wypowiedzi Franciszka dotyczących kwestii etycznych i moralnych. Pierwsze tygodnie potwierdziły, iż nowy pontyfikat będzie oznaczał dla Kościoła i świata nową jakość. Widocznym było, że stanie on pod znakiemjezuickiejsłużby,ubóstwaŚw.Franciszka, prostoty gestów i wezwań do pokory, miłości i miłosierdzia. Papież Franciszek przywykły do prostego trybu życia i pracy w Argentynie, bezpośrednich kontaktów oraz bycia blisko wiernych - starał się zaadoptować te mechanizmy do warunków działalności w Watykanie. Zrezygnował z zamieszkania w Pałacu Apostolskim na rzecz skromnej rezydencji w Kolegium Św. Marty. Porusza się najczęściej pieszo. Komunikuje bezpośrednio swoje polecenia oraz stara się osobiście odpowiadać na listy i prośby do niego kierowane. Komunikację ze światem umożliwia papieżowi Franciszkowi także uruchomiony niemal natychmiast po inauguracji pontyfikatu profil na Tweeterze, który cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem internautów (ponad 11 milionów wpisów do końca 2013 r.), co wzmacnia zainteresowanie jego działalnością. W uroczystościach z udziałem papieża Franciszka w 2013 roku w Watykanie (audiencje generalne, spotkania na modlitwie Anioł Pański, Msze Święte) wzięła udział rekordowa liczba ponad 6,6 mln osób. Stanowi to dwukrotnie więcej niż w okresie pontyfikatu poprzedniego papieża Benedykta XVI. Duszpasterska odnowa Kościoła w duchu Św. Franciszka i Św. Ignacego Papież „pochodzący z końca świata” poprzez proste gesty, serdeczność oraz pozytywny i spontaniczny przekaz słowny potrafił niemal od razu ująć i zachwycić świat nie tylko wierzących, czego wyrazem są wielotysięczne tłumy obecne na modlitwach, audiencjach generalnych, czy też publicznych nabożeństwach. Bezpośredni styl zarówno w działaniu, jak i w codziennych homiliach, częsty uśmiech na twarzy, solidarność z cierpiącymi i potrzebującymi zjednują papieżowi ogromną popularność i sympatię oraz świadczą o „pasterskim” charakterze nowego pontyfikatu. Czy z tych zewnętrznych świadectw można wysnuć jednak prawdziwy program nowego papieża? Niektórzy sądzą, iż sam wybór imienia Franciszek, jezuicki rodowód Ojca Świętego oraz jego argentyńskie doświadczenie są przekonującymi wskazówkami, aby rozpoznać wnichcharakternowegookresuwżyciuKościoła. Wydajesię,żejestwtymsporoprawdy.Wkażdym razie powyższe elementy, pierwsze publiczne wystąpienia, dotychczasowe homilie i dwa oficjalne dokumenty papieskie (encyklika Lumen fidei – Światło wiary - z 5 lipca 2013 r. i adhortacja apostolska Evangelii gaudium - Radość ewangelii - z 24 listopada 2013 r.) świadczą o dość jasnym przesłaniu, jakie się wyłania na przyszłość. Kościół Franciszka to „kościół ubogi dla ubogich”, samarytański, przemawiający prostym, zrozumiałym dla wszystkich językiem, Kościół pokorny i otwarty, bliski cierpiącym i poszukującym, wyciągający rękę do wątpiących i bardziej miłosierny, niż potępiający. Niewątpliwie taki pastoralny i duszpasterski charakter nowego pontyfikatu jest wyrazem nowego spojrzenia na Kościół i jego potrzeby, na Kościół nie jako instytucję, ale wspólnotę wszystkich wierzących: osób konsekrowanych, świeckich oraz poszukujących. Wezwanie papieża do skupienia się na podstawach wiary, wyjaśniania jej poprzez nowe i proste formy przekazu oraz osobiste świadectwo jest wezwaniem do odnowy i reformy. Adhortacja „Radość ewangelii” powstała na zakończenie „Roku Wiary” (ogłoszona 24 listopada 2013 r.) i będąca efektem pracy Synodu Biskupów na temat nowej ewangelizacji (z października 2012 r.) wyraża w sposób najpełniejszy programowe tezy nowego papieża.