1. Διαχρονική δημοσκόπηση σε μαθητές Λυκείου
για τη φυσική δραστηριότητα χρησιμοποιώντας
το μοντέλο των σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς
Εισαγωγή
Ανασκοπήσεις ερευνητικής βιβλιογραφίας για το νεανικό πληθυσμό (Stensel et al.,
2008; Janssen & LeBlanc, 2010) συνδέουν τη φυσική δραστηριότητα με πληθώρα
από βραχυχρόνια και μακροχρόνια οφέλη στην υγεία τους όπως ο έλεγχος του
σωματικού βάρους, η καλλιέργεια ενός υγειούς μυοσκελετικού και κυκλοφοριακού
συστήματος, η διατήρηση πνευματικής υγείας και η υιοθέτηση ενός υγειϊνού τρόπου
ζωής από μικρή ηλικία. Ωστόσο η παραπάνω γνώση δεν μεταφράζεται σε πράξη
καθώς ένα μεγάλο ποσοστό των νέων δείχνει να στερείται τα οφέλη του δραστήριου
τρόπου ζωής (Currie et al., 2004; Dobbins et al., 2009). Ιδιαίτερα στην Ελλάδα ο
επιπολασμός της φυσικής δραστηριότητας είναι εντυπωσιακά χαμηλός και
συγκριτικά βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των κρατών μελών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης (Tzormpatzakis & Sleap, 2007).
Σύμφωνα με διεθνείς οδηγίες (Cavill et al., 2001; USDHHS & USDA, 2005) ένας
νέος για να έχει τα οφέλη της υγείας που πηγάζουν από τη φυσική δραστηριότητα
θα πρέπει να συλλέγει τουλάχιστον 1 ώρα φυσικής δραστηριότητας με μέτρια
ένταση 5 ημέρες την εβδομάδα ή 20 λεπτά φυσικής δραστηριότητας με έντονη
ένταση 3 ημέρες την εβδομάδα ή ένα συνδυασμό των παραπάνω.
Μέθοδοι
Η παρούσα διαχρονική έρευνα (2 ετών) αποτέλεσε το αντικείμενο του μαθήματος
ερευνητικής εργασίας (project) μαθητών της Α’ Λυκείου του Πρότυπου Πειραματικού
Γενικού Λυκείου Ηρακλείου για τις σχολικές χρονιές 2013-14 και 2014-15. Σκοπός
της ήταν να εξετάσει τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας των νέων στην Ελλάδα
και συγκεκριμένα την περίπτωση των μαθητών ενός Γενικού Λυκείου στην πόλη του
Ηρακλείου Κρήτης. Στον πίνακα 1 φαίνεται η κατανομή του δείγματος και τις δύο
χρονιές. Από το σύνολο του δείγματος χρησιμοποιήθηκαν οι μαθητές της Α’ και Β’
τάξης κατά τη σχολική χρονιά 2013-14 για τους οποίους καταγράφηκαν στοιχεία και
την επόμενη χρονιά (n=117).
Το μοντέλο των σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία
στην διερεύνηση της φυσικής δραστηριότητας των νέων (Nigg, 2001; Nigg, 2002).
Υποστηρίζει ότι η αλλαγή συμπεριφοράς πραγματοποιείται μέσα από μία σειρά 5
σταδίων-φάσεων. Τα πιο συνήθη για τη φυσική δραστηριότητα είναι τα εξής:
1ο Στάδιο: Δεν είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, και δεν σκοπεύει να
γίνει στους επόμενους 6 μήνες (Πριν τη σκέψη).
2ο Στάδιο: Δεν είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, αλλά σκοπεύει να
γίνει στους επόμενους 6 μήνες (Σκέψη).
3ο Στάδιο: Δεν είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, αλλά σκοπεύει να
γίνει στις επόμενες 30 ημέρες (Προετοιμασία).
4ο Στάδιο: Είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, αλλά
για λιγότερο από έξι μήνες (Δράση).
5ο Στάδιο: Είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α,
για περισσότερο από έξι μήνες (Διατήρηση).
Για τον εντοπισμό του σταδίου κάθε συμμετέχοντα χρησιμοποιήθηκε ένα
ερωτηματολόγιο εκ των προτέρων σταθμισμένο σε πληθυσμό μαθητών της Β’
Λυκείου του Νομού Ηρακλείου (Tzormpatzakis, 2012). Η στάθμισή του φανέρωσε
υψηλή ταυτόχρονη εγκυρότητα με καρδιοσυχνόμετρα συνδυασμένα με ημερολόγια
καταγραφής φυσικής δραστηριότητας (Spearman rho=0.76, p=0.00; n=15). Επίσης,
έδειξε υψηλή αξιοπιστία ελέγχου-επανελέγχου 2 εβδομάδων (ICC=0.92, n=0.61). Η
διανομή και συμπλήρωσή των ερωτηματολογίων της έρευνας έγινε στα 5 πρώτα
λεπτά ενός μαθήματος Φυσικής Αγωγής κατά τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο
του 2013.
Αποτελέσματα
Κατά τη μετάβαση από την Α’ στη Β’ τάξη (βλ. Πίν. 2) στο δείγμα μας δεν υπήρχαν
μαθητές στο στάδιο πριν τη σκέψη (1ο). Όσοι μαθητές ήταν στο στάδιο της σκέψης
(2ο) καθώς και της προετοιμασίας (3ο) είχαν αυξημένες πιθανότες να προοδεύσουν
στα στάδια, ενώ όσοι βρίσκονταν στο στάδιο της δράσης (4ο) είχαν ίσες
πιθανότητες να οπισθοδρομήσουν ή να προοδεύσουν. Τέλος το στάδιο της
διατήρησης (5ο) αποδείχθηκε το σταθερότερο από όλα.
Κατά τη μετάβαση από την Β’ στη Γ’ τάξη (βλ. Πίν. 3) το στάδιο πριν τη σκέψη (1ο)
ήταν το σταθερότερο ακολουθούμενο από το στάδιο της διατήρησης (5ο). Όσοι
μαθητές ήταν στα υπόλοιπα στάδια είχαν πολύ υψηλές πιθανότητες να
οπισθοδρομήσουν.
Συζήτηση
Οι διαχρονικές μετακινήσεις των μαθητών Λυκείου φαίνεται να διαφοροποιούνται
σημαντικά ανάλογα με την τάξη που φοιτούν. Συγκεκριμένα η μετάβαση από την Α’
στη Β’ τάξη δείχνει μεγαλύτερη τάση για σταθερότητα ή πρόοδο ανάμεσα στα
στάδια. Αντιθέτως, η μετάβαση από τη Β’ στη Γ’ τάξη δείχνει σημαντικότατη τάση για
οπισθοδρόμιση στα στάδια. Πιθανότατα οι παραπάνω διαφορές να σχετίζονται με
το πόσο ελεύθερο χρόνο έχουν διαθέσιμο για φυσικές δραστηριότητες λόγω της
προετοιμασίας τους για τις Πανελλήνιες εξετάσεις Τα στάδια με τη μεγαλύτερη
διατηρησιμότητα δείχνουν να είναι το στάδιο πριν τη σκέψη (1ο) και της διατήρησης
(5ο). Τα δύο ακραία αυτά στάδια (1ο και 5ο) φαίνεται να φιλοξενούν τις περισσότερο
παγιωμένες συμπεριφορές.
Πίνακας 1. Σύσταση του δείγματος
Συμπεράσματα
Άρα οι μαθητές θα πρέπει να αποτραπούν από τον εγκλωβισμό στο στάδιο πριν τη σκέψη (1ο),
δηλαδή χωρίς πρόθεση για αλλαγή, γιατί έτσι παγιώνουν τον μη δραστήριο τρόπο ζωής. Ο
απώτερος στόχος πρέπει να είναι η ένταξή τους στο στάδιο της διατήρησης (5ο) καθώς εκεί
τους δίνονται οι μεγαλύτερες πιθανότητες διατηρησιμότητας του δραστήριου τρόπου ζωής τους.
Τελος, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί κατά τη μετάβαση στη Γ’ τάξη καθώς οι μαθητές
«υποχρεώνονται» σε ένα καθιστικό τρόπο ζωής που δεν θα πρέπει να παγιωθεί.
Βιβλιογραφία
Cavill N, Biddle S and Sallis J. (2001) Health enhancing physical activity for young people:
Statement of the United Kingdom expert consensus conference. Pediatric Exercise Science
13: 12-25
Currie C, Roberts C, et al. (2004) Young people’s health in context. Health behaviour in
school-aged children (HBSC) study: International report from the 2001/2002 survey.
Copenhagen: World Health Organisation: Regional office for Europe.
Dobbins M, De Corby K, et al. (2009) School-based physical activity programs for promoting
physical activity and fitness in children and adolescents aged 6-18 (Review). The
Cochrane Library. The Cochrane Collaboration.
Janssen I. and LeBlanc A. (2010) Systematic review of the health benefits of physical activity
and fitness in school-aged children and youth. International Journal of Behavioral
Nutrition and Physical Activity 7: 40-55.
Nigg C. (2001) Explaining adolescent exercise behavior change: A longitudinal application of
the transtheoretical model. Annals of Behavioral Medicine 23: 11-20.
Nigg C. (2002) Physical activity assessment issues in population-based interventions: A
stage approach. In: Welk G (ed) Physical Activity Assessments for Health-Related Research.
Champaign, IL: Human Kinetics, 227-239.
Stensel D, Gorely T and Biddle S. (2008) Youth health outcomes. In: Smith A and Biddle S
(eds) Youth Physical Activity and Sedentary Behavior: Challenges and Solutions.
Champaign, IL: Human Kinetics, 31-57.
Tzormpatzakis N. (2012) A transtheoretical model intervention to help Greek students adopt
and maintain a physically active lifestyle. Department of Sport, Health & Exercise Science.
Hull, University of Hull. PhD.
Tzormpatzakis N and Sleap M. (2007) Participation in physical activity and exercise in Greece:
A systematic literature review. International Journal of Public Health 52: 360-371.
US Department for Health and Human Services and US Department of Agriculture. (2005)
The dietary guidelines for Americans, 2005 (6th ed.). Washington, DC.
Τζωρμπατζάκης Ν, Αναστασάκης Ζ, Βενέρη Μ, Βενέρης Γ, Καβάσαλης Φ, Λουκαδάκη Κ,
Μαρούση Σ, Νικολουδάκης Θ, Παπαδάκης Ι, Περάκη Λ, Ραπτόπουλος Ο, Ροβιθάκης Ι,
Σαμωνάκη Μ, Σταματάκη Ε, Στρατήγη Μ, Τέλλιου Π, Φθενός Ε, Χαχλιουτάκη Ν. (2014,
Απρίλιος) Δημοσκόπηση σε μαθητές Λυκείου για τη φυσική δραστηριότητα
χρησιμοποιώντας το μοντέλο των σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς. Αναρτημένη
ανακοίνωση στο 17ο Διεθνές Συνέδριο Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Θεσσαλονίκη.
Πίνακας 2. Τάσεις των σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς κατά τη μετάβαση από
την Α’ στη Β’ Λυκείου (n=62)
Ερευνητική Εργασία Α’ Τάξης 2014-15
«Πρότυπου Πειραματικού Γενικού Λυκείου Ηρακλείου»
Συμμετέχοντες μαθητές: Αλεξάκης Ε., Βεϊσάκης Σ., Γαγγιολάκη Ε., Καπετανάκης Ρ., Κικεράκης Α.,
Κυπραίου Α., Λαντζουράκης Ε., Λεονταράκη Κ., Μαματζάκη Ά., Μανουσάκη Ε., Πετρίδης Π., Πρινιανάκη Ε.,
Πτερούδη Μ., Τσιντάρης Κ., Χρηστάκης Γ., Χρονάκης Ν., Ψυχογυιού Α.
Επιβλέπων καθηγητής: Τζωρμπατζάκης Νικόλαος ΠΕ11
Αναρτημένη ανακοίνωση στο 23o Διεθνές Συνέδριο Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού,
Σχολή Επιστημών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού. Κομοτηνή, 22-24 Μαϊου 2015
Πίνακας 3. Τάσεις των σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς κατά τη μετάβαση από
τη Β’ στη Γ’ Λυκείου (n=53).
Σύνολο Αγόρια Κορίτσια Α' τάξη Β' τάξη Γ' τάξη
2013-14 198 41% 59% 33% 35% 32%
2014-15 183 43% 57% 36% 34% 30%
2013-15 117 38% 62% 0% 56% 44%
Α προς Β Σταθερό Μείωση Άνοδος Διαφορά
Στάδιο 1 n = 0 Δεν υπάρχει n = 0 n = 0
Στάδιο 2 22% -22% 55% 33%
Στάδιο 3 50% -17% 33% 16%
Στάδιο 4 33% -33% 33% 0%
Στάδιο 5 75% -25% Δεν υπάρχει -25%
Β προς Γ Σταθερό Μείωση Άνοδος Διαφορά
Στάδιο 1 100% Δεν υπάρχει 0% 0%
Στάδιο 2 17% -83% 0% -83%
Στάδιο 3 14% -72% 14% -58%
Στάδιο 4 0% -100% 0% -100%
Στάδιο 5 52% -48% Δεν υπάρχει -48%