Research about (Some sample of Genocide after WWII) in kurdish language. [pdf]

1. 1
‫تاوانا‬‫لسةر‬‫نموونة‬‫هندةك‬
‫َى‬
‫جـجنووجااجدد‬
(
‫َى‬
‫دوود‬‫اا‬‫ـهانى‬ ‫ةنطا‬ ‫ثشىت‬)
َ‫ى‬‫طــروثـــ‬(9)َ‫ى‬:
‫عيل‬ ‫حسـني‬ ‫ئـــادار‬
‫عـبـدالـعـزيــز‬ ‫محـمـد‬ ‫نـيـهــاد‬
‫عـــــلــي‬ ‫حـــــســــن‬ ‫هـــبـــةالـــلـــه‬
‫أحــــمــد‬ ‫بـــرهــــان‬ ‫هــجــران‬
‫أحمد‬ ‫شعبان‬ ‫ر‬ ‫هونه‬
2018‫ز‬/1439‫ك‬

2. 2
ٟ‫َؼٞك‬ٚ‫ث‬.................................................................................................3
َٟ‫َل‬ٚ٢ َٟ‫بٞػ‬:‫ٓريٗػٌٚا‬1945.........................................................................5
‫ٓريٗػٌٚا‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬...............................................................................................6
‫ٓريٗػٌٚا‬ ‫َزٗٗٙا‬ًٚ...............................................................................................6
‫ٓريٗػٌٚا‬ ‫هظٞس‬ ٟ‫ُاظ٘ك‬ ‫ٓريػا‬..................................................................................6
‫ثٞقني‬(‫األُفجاس‬)..............................................................................................7
‫٢اطش‬...........................................................................................................7
ْ‫تٚؼلذا‬.......................................................................................................7
٠‫ػٞس‬ ًَّٚ‫٢ٞجنا‬...............................................................................................8
َ٠ٗٗ‫د‬ َٟ‫بٞػ‬:‫ػاتٚال‬ ٗ ‫طٞبشا‬1982.....................................................................9
َٟٚ‫ط‬ َٟ‫بٞػ‬:‫سٗاُذا‬ ‫ي‬ ٟٙ٘‫ُاظخ‬ َ٠ِ‫س‬ٞ‫ػ‬...................................................................11
٠ِ‫س‬ٞ‫ػ‬ ‫بُ٘ٗا‬ ‫دسٗطت‬ ّٙ‫٢ٞطٞس‬.................................................................................12
‫سٗاُذا‬ ‫ي‬ َ‫ي‬ًٞ٘‫ك‬ ‫ب‬ ‫رُاظربُا‬...................................................................................13
‫٢ٞجناًذاْ؟‬ ٞ‫ٓات‬ َ‫ي‬ًٞ‫كؤ‬ ‫ب‬ ‫رُاظربُا‬ ‫ضٞٗا‬.....................................................................13
‫بشاٗٝطتِٚت؟‬ َُٟ‫تاٗا‬ َٟ‫ظ‬ ْ‫دكش‬ ‫َل٘ي‬ٚ‫ث‬ َٟ‫كٞط‬ َ٠‫٢ٞس‬.............................................................13
‫ٓات؟‬ ‫دًٗآٚم‬ ‫ب‬ ِ‫س‬ٞ‫ػ‬ ‫ضٞٗا‬................................................................................14
َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬ ‫ٓاتِا‬ ‫بذًٗآٚم‬ ٟ‫ثؼت‬............................................................................14
َ٠‫ضاس‬ َٟ‫بٞػ‬:‫طشبشُٚتؼا‬ ‫كً٘ٞهل٘رٙٚا‬...................................................................15
‫طشبشُٚتؼا‬ ‫ًَل٘رٙٚا‬٘‫ك‬.........................................................................................16
ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ‫ثاساطتِا‬....................................................................................16
‫ٗٗسدبني‬ َٟ‫َ٘ٝٙٞك‬ٚ‫ػ‬ ‫ب‬........................................................................................16
ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ َ‫ىل‬ٗ‫س‬........................................................................................17
َٟٙ‫كً٘ل٘ر‬ ًَّٚ‫٢ٞجنا‬..........................................................................................17
َٟ‫َِج‬ٚ‫ث‬ َٟ‫بٞػ‬:‫داسف٘س‬ ‫ي‬ ‫جُٞط‬...........................................................................19
ْ‫َذٝسا‬ٙ‫ر‬ ‫هٚظتا‬........................................................................................22
‫بابٞت‬ِ‫س‬ٞ‫الث‬

3. 3
‫َشةكى‬‫ي‬‫ث‬:
،َٟٙ‫ك٘ر‬ ‫طٞي‬ ‫ِاًاُا‬‫س‬ ‫ب‬ ٞٙ ٟ‫َظذٝٗهٞت‬ُٚ ‫تاٗاُٞكا‬ ،‫َت‬ٚ٢‫بلاسد‬ ‫دا‬ َٟ‫طٚاطٞت‬ ٗ ‫ٙاطا‬ َُٟ‫صًا‬ ‫د‬ ٞٙ ِٟٚ‫الت‬ ‫ثٞٙظٞكا‬ ‫جِٚؤطاٙذ‬
‫َت‬ٚ٢‫بلاسد‬ َٟٙ‫ك٘ر‬ ‫ِٝطٞص‬‫س‬ ْ‫ٙا‬.ْ‫كش‬ ٞ‫َت‬ٚ‫ب‬ ‫دطٞي‬ َٞ‫ه‬ًٞ‫ًا‬ ٟ‫َظذٝٗهٞت‬ُٚ ‫ٙاطا‬ َٟ‫٢اطت‬ ‫هظٞس‬ ‫َت‬ٚ‫دظ‬ َ٠‫ضُٞذ‬ َٟ‫ظ‬ ‫ربٞس‬ ‫ٓٞس‬.
ٞٙ ٠‫ر‬ ٟٙ‫ٙاطا‬ ٟ‫بٞهل‬ ُِٞٚ ٟ‫طٚاط‬ ‫َؼٞكا‬ٚ‫ك‬ َِٟ‫بت‬ ‫جِٚؤطاٙذ‬.
َّٚٓٞ‫كً٘ٞهط‬ ‫د‬ ،‫دا‬ َٟٚ‫ًشٗظاٙٞت‬ ‫َزٗٗٙا‬ًٚ ‫د‬ ّ‫كٞظ‬ َٟ‫كاسٝك‬ ‫بؤ‬ ٞٙ ٠ُ٘ ‫ثٞٙظٞكا‬ ‫جِٚؤطاٙذ‬ ٠‫ٙاُز‬ ‫ًَٞي‬٘‫ك‬ ‫ب‬ ‫رُاظربُا‬ ‫تاٗاُا‬
َِٟ‫دط٘ت‬ ‫دا‬ َ٠‫بٞس‬ َّٚٙ ٟ‫ًشٗظاٙٞت‬(‫كً٘ٞي‬ ‫ب‬ ‫ت٘هظٞكشُا‬)ْ‫ٙا‬(‫كً٘ٞي‬ ‫ب‬ ‫ك٘ػتِا‬)ٗ ٠‫دٙاسكش‬ َّٚ‫ًشٗظ‬ ‫كً٘ٞهٞكا‬ ٠‫در‬
ٗ ْ‫رُاظرب‬ ‫ب‬ ْ‫دد‬ ‫طضا‬ ْ‫ٗا‬ ‫هظٞس‬ ٗٞ٢ ‫َلا‬ٙ‫س‬ َ٠ٗ ‫ربٞس‬ ٘‫بٞهل‬ ،ْ‫بذ‬ َ٠ٗ َٟٙ‫طضا‬ ‫دا‬ ُٞ‫كش‬ ‫كشٙاسٝن‬ ٘‫ربٞسك‬ ُٞ ْ‫ٗا‬ ‫قشكشُا‬
‫بٚت‬ ْ‫ٗا‬ َِٟٚٙ‫٢ا‬ ْ‫ٙا‬ ْ‫ٗا‬ َٟ‫ُِٝط‬‫س‬ ْ‫ٙا‬ ْ‫ٗا‬ َ٠‫سٝطٞص‬ ‫ربٞس‬ ‫ض‬ ،ْ‫ٗا‬ ‫َالُا‬ُٚٓٞ.‫جُٞطا‬ ‫د‬ ‫جِٚ٘طاٙذا‬ َ٠ٗ ‫ًٞصُٚٚا‬ ‫ربٞس‬
‫ب‬ ٘‫ك‬ ْ‫ٙٞٓ٘ٗدٙا‬ ٠‫در‬ ٞ‫ظ‬ ٠‫ُاص‬ ‫٢ٞملاُٚا‬ َٟٙ‫رال‬ ْ‫كش‬ ‫ٓاتني‬ ‫دا‬ َ٠ٗٗ‫د‬ ‫ٙا‬ ُٟ‫جٚٔا‬(‫ٓ٘ه٘ك٘طت‬)‫َلخشاٗا‬ِٙ‫س‬ ،ٝ‫ُاظذاس‬
‫َا‬‫ه‬‫طا‬ ‫ي‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬1948‫طضاداُا‬ ٗ َ٠‫كشٙاس‬ ٟ‫ظ‬ ‫د٢ٞجناًذاُا‬ ‫ي‬ ْ‫كش‬ ٠‫َطش‬ٙ‫س‬ ‫طٞباسٝت‬ ‫َخظت‬ٙ‫دٝس‬ ‫بشٙاسٝن‬
ْ‫٢ٞجناًذٝسا‬.‫ي‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ‫َلخشاٗا‬ٙ‫س‬ ٟ‫ًشٗظ‬ َٟ‫ًاف‬ َّٚٙ‫ٙاطا‬ ‫ي‬ ٝ‫بشٙاس‬ ‫٢ٞظ‬9/12/1948‫ي‬ ْ‫تؤًاسكش‬ ٞ‫ٓات‬
‫بشٙاسا‬260٠‫بٞسٗاس‬ ‫ي‬ ،12/1/1951‫ٙاطا‬ ٟ‫ب‬ ٗ ْ‫ثٞطُٞذكش‬ ٞ‫ٓات‬.1
ْ‫كش‬ ٟٙ‫ٙاطا‬ ‫بشٙاسا‬ َٟ‫ظ‬ ‫هظٞس‬ ‫٢ٌٚضا‬ ‫دسُٝط‬ ْ‫دٝٗهٞتا‬ ‫طٞهٞن‬.‫طاال‬ ‫ػ٘باتا‬ ‫ًٞٓا‬ ‫ي‬ ‫٢ٞملاُٚا‬1955ٗ ، ‫كش‬ ‫هظٞس‬ ‫٢ٌٚضا‬
‫ي‬ ‫ط٘ٙظشا‬7/9/2000‫كش‬ ‫٢ٌٚضا‬.‫بؤ‬ ْ‫دا‬ ٞٚٚ‫ٓات‬ ‫ٙا‬ ٞ‫َِاط‬ٚ‫ث‬ ْ‫ًٓٞا‬ ‫ط٘ٙظشا‬ ٗ ‫٢ٞملاُٚا‬ ‫ٙا‬ ُٟ‫ُٚؼتٌٚا‬ ‫ٙاطا‬ ‫ي‬
ٟ‫ٓات‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ‫َلخشاٗا‬ٙ‫س‬ ‫ي‬ ‫٢ٞٗا‬ ‫ٗٝن‬ َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬.ْٗ٘‫ب‬ ُٞ ًَٟ‫َلٞفتِا‬ٙ‫س‬ َٟ‫ظ‬ ٠‫َطري‬ٚ‫ث‬ ْ‫دٝٗهٞتا‬ ‫طٞهٞن‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬
ٟ‫كشب‬ ‫هظٞس‬ ٠‫ر‬ ‫٢ٌٚضا‬ ْ‫ٗا‬ ٝ‫ضُٞذ‬ ‫ٓٞس‬.‫ي‬ َٟ‫عرياق‬ ‫دٝٗهٞتا‬ ُٞٗ٘‫من‬ ‫بؤ‬20‫كاُُ٘ٗا‬ ٠1959‫٢ٌٚضا‬ ًٞ‫َلٞفتِا‬ٙ‫س‬ ‫٢ٞظ‬
ْ‫٢ٞجناًذا‬ ‫ك٘سد‬ َ٠ٗٞ‫ُٞت‬ ٠‫در‬ َ٠‫جِٚؤطاٙذ‬ َُّٚ‫تاٗا‬ ‫طٞهٞن‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬ ،ٗ٘‫كشب‬.ٗ ْ‫دٝسكش‬ ٞ‫ٓات‬ ٞٙ‫ٙاطا‬ ‫٢ٞظ‬ ٘‫ك‬ ٠‫طٞسٝسا‬
‫طٞهٞن‬ ‫ي‬ ،‫بلٞت‬ َ٠‫كشٙاس‬ َٟ‫٢ٞظ‬ ‫٢ٞجناًذاُا‬ ٝ‫دٗٗباس‬ ‫ر‬ َٟٙ‫َطش‬ِٙ‫س‬ ‫ُٞػٚا‬ ‫ٓٞس‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬ ‫َذا‬ٚ‫ت‬ ْٗ٘‫ب‬ ‫ثؼلذاس‬ ‫ٗٝالت‬ ‫طٞهٞن‬
ٗ ِٟٙ‫٢ا‬ َ٠‫٢ٞطٞس‬ ‫بٞس‬ ‫ر‬ ‫ٓٞس‬ ‫ج٘س‬ ٗ‫ج٘سا‬ َّٙ‫٢ٞطٞس‬ ‫ربٞس‬ ٗ ،ْ‫دا‬ َ‫٢ٞجنا‬ ٞ‫دٓات‬ ٝ‫كشٙاس‬ ‫٢ٞظ‬ َُٟ‫جٚٔا‬ ٠‫هظٞساُظٞس‬ ْ‫جٔا‬
‫رُاظربُا‬ ‫ب‬ َٟ‫بشٙاسٝك‬ ‫دٝسكشُا‬ ‫ب‬ ّ‫ساب‬ ٝ‫طٞسكشد‬ ‫ِٓذٝن‬ ْ‫ٙا‬ ْ‫كٞطا‬ ‫كً٘ٞهٞكا‬ ‫دا‬ ،٠‫د‬ َّٚ‫طٞهٞك‬ ٗ ٟ‫طٚاط‬ ٗ ٟٙٝٗٞ‫ُٞت‬
‫دا‬ ْ‫ٗا‬ ‫دٝطتٔٞالتا‬ ّ‫دب‬ َّٚ‫كٞط‬ ْ‫ظا‬.‫هظٞس‬ ِٞٙ‫٢ِٚا‬ ُٞٗ٘‫من‬ ‫طٞهٞن‬ ًٞ َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬ ‫تاٗاُا‬ ‫هظٞس‬ ٠‫كش‬ ًٞ ‫ظٞك٘هِٚا‬ َٟ‫دظ‬
‫تاٗاُا‬ ‫٢ٞجناًذاُا‬ ‫د‬ ‫َطش‬ٙ‫س‬ ُٞٗ٘‫ُٞب‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬ ،ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ َّٚٙ‫ٙاطا‬ ‫ٓٞبُ٘ٗا‬ ٠‫طٞسٝسا‬ ْ‫كش‬ ِٞٚ‫ٓات‬ ٘‫ك‬ ‫تُ٘ذ‬ َّٙ‫كاس‬ ْ‫ظا‬
‫دا‬ َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬.
1
‫الـعـبـادي‬ ‫مـحـمـد‬ ‫أحـمـد‬ ‫زٌاد‬(2016)‫علٌها‬ ‫والمعاقبة‬ ‫الجماعٌة‬ ‫اإلبادة‬ ‫جرٌمة‬ ‫تحدٌد‬ ً‫ف‬ ‫الخاصة‬ ‫الدولٌة‬ ‫الجنائٌة‬ ‫المحاكم‬ ‫دور‬،
‫ص‬ ، ‫األوسط‬ ‫الشرق‬ ‫جامعة‬.3

4. 4
‫كً٘ٞهطٞٓا‬ ٗ ،ْ‫٢ٞجناًذا‬ ِٞٚ‫ٓات‬ َ٠ٗٗ‫د‬ ‫ٙا‬ ُٟ‫جٚٔا‬ ‫جُٞطا‬ ٟ‫ثؼت‬ ٘‫ك‬ َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬ ‫تاٗاُا‬ ‫هظٞس‬ ُُٞٞٗ٘‫من‬ ‫ضُٞذ‬ ٠‫٢ٞظٞر‬
َِٟٚ‫ظٞك٘ه‬ َٟ‫دظ‬ ٗ ،٠‫َلش‬ٚ‫ث‬ ْ‫َذا‬ٚ‫ث‬ ْ‫دا‬ ٟ‫َظذٝٗهٞت‬ًُٚٞ ‫دا‬ٟ‫٢اخفت‬ ‫هظٞس‬:
َ‫ى‬‫جـيـنؤسـايـد‬ ‫َـن‬‫ي‬‫تـاوانـ‬ ‫طــرنـطتـريـن‬
(َ‫ى‬‫دوو‬ ‫يا‬ ‫جيهانى‬ ‫جةنطا‬ ‫ثشتى‬)
‫رواندا‬
1994
‫دارفور‬ ‫ل‬ ‫جةنط‬
2003
‫سربرينتشا‬
1995
‫هريوشينا‬
1945
‫شاتيال‬ ‫و‬ ‫سةبرا‬
1982

5. 5
َ‫ى‬‫َك‬‫ـ‬‫ئـي‬ َ‫ى‬‫بةش‬
‫هريوشينا‬
1945
‫بةزهةظكسن‬
‫علي‬ ‫حشن‬ ‫هبةاهلل‬

6. 6
‫هريوشينا‬ َ‫ى‬‫َس‬‫ي‬‫باذ‬:
َُٟ‫ٙابا‬ ‫ي‬ ٘‫ُٓ٘ؼ‬ ‫طضٙشتا‬ ٞ‫دكٞظت‬ ‫ٓريٗػٌٚا‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬,‫ٓريٗػٌٚا‬ َ٠‫كُٞاس‬ ‫طٞس‬ ٞ‫دكٞظت‬ ٝ‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫٢ٞظ‬ ‫ٓٞسٗٝطا‬.‫دُٝطٚا‬ ٗ ‫ُاظ‬
٠‫هظٞساُظٞس‬ ٟ‫ُاظ٘ك‬ ‫بً٘با‬ ‫ب‬ ْ‫كش‬ ٞ‫َت‬ٚ‫ب‬ ‫هظٞس‬ ‫َشؾ‬ٚٓ ٝ‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫َلًٞني‬ٚ٢ ٝ‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫٢ٞظ‬ ٘‫ك‬ َ٠‫ِٓذ‬ ٘‫ب‬ ‫ظٞدطٞسٙت‬ ٠‫َش‬‫ط‬‫بار‬ ٟ‫ظ‬
َُٟ‫جٚٔا‬.ٞٚٚٚ‫طٞٓؼت‬ َٟٙ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ َّٚٚ‫٢اكِج‬ ‫ٓزًاسا‬ ٞ‫ُ٘ك‬ َّٚٙ‫َش‬ًٚ‫طٞسر‬ ‫هذٗٙف‬1,189,530‫َزا‬ٙ‫بش‬ ،ْ‫كٞطا‬
‫٢اكِجٚبُ٘ٗا‬1300‫كٞغ‬/ٍ‫ك‬2
٘‫ك‬ ٟ‫ثؼت‬ ِٞ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ َّٚٙ ٞٚٙ‫َشٙاس‬ًٚ‫طٞس‬ ‫٢ٞظ‬ ،70‫ر‬ ‫َم‬ٚ٢ ‫بظٞس‬ ّٙٗ٘‫ب‬ ‫دٝسباص‬ َ‫ي‬‫طا‬
٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫هظٞس‬ ْ‫كش‬ ٗ٘‫ٓاتب‬ ٟ‫ُاظؤك‬ َٟ‫ضٞك‬ ‫ب‬ ‫َشؾ‬ٚٓ ٘‫ك‬ ،ْ‫كش‬ ‫ٓاتني‬ ‫دا‬ َٟٙٗ‫َز‬ًٚ ‫د‬ َّٙ‫جِٚ٘طاٙذ‬ ّٙ‫ًٞصُرت‬.
‫هريوشينا‬ ‫َروويا‬‫ي‬‫م‬:
‫طاال‬ ٘‫ب‬ ‫ظٞدطٞسٙت‬ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫داًٞصساُذُا‬ ‫َزٗٗٙا‬ًٚ1549َّٚ‫طضٙشت‬ ‫ػٞؾ‬ ‫هظٞس‬ ْ‫٢اظاكش‬ ٞ‫ٓات‬ ‫َش‬ٙ‫بار‬ ،‫ص‬(‫أٗتا‬ ‫ُٔش‬ ‫دٝهتا‬)،
‫طاال‬ ‫ي‬ ٗ ،ُٟ‫باصسطا‬ ‫ُاظُٞذٝكا‬ ٗ٘‫ب‬ ٟ‫ثاػ‬ ،‫دا‬ ‫ك٘ست‬ َٟ‫ددًٝٞك‬ ‫دٙت‬ ٞ‫خب٘ظ‬ ‫بٞسضاظ‬ ‫َؼلٞفتِٞكا‬ٚ‫ث‬ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ٟ‫ظ‬
1868ْ‫٢اظاكش‬ ٞ‫ٓات‬ َ‫ىل‬ ْ‫ًٞص‬ َٟٙ ٠‫طٞسباص‬ َٟ‫بِطٞٓٞك‬ ‫ص‬.
‫هريوشينا‬ ‫لشةز‬ ‫ناظؤكى‬ ‫َسشا‬‫ي‬‫ه‬:
‫جُٞطا‬ ‫دًٗآٚا‬ ‫ي‬ ٟ‫ُاطاصاك‬ ٗ ‫ٓريٗػٌٚا‬ َّٙ‫َش‬ٙ‫بار‬ ٗٗ‫ٓٞسد‬ ‫طٞس‬ ٝ‫كش‬ ‫درٗاس‬ ‫َشػٞن‬ٚٓ ٟ‫٢ًٞشٙل‬ َّٚٙ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٚ‫ٗٙالٙٞت‬
‫٢اب‬ ‫ًٞٓا‬ ‫ي‬ َ٠ٗٗ‫د‬ ‫ٙا‬ ُٟ‫جٚٔا‬/8‫طاال‬1945‫ص‬.‫طٞهٞن‬ ٗ ٟ‫ُاظ٘ك‬ َّٚ‫بً٘ب‬ ‫ب‬ ْ‫باساُلش‬ ٞ‫بً٘ب‬ ِٞ‫ٓات‬ ‫َش‬ٙ‫بار‬ ٗٗ‫ٓٞسد‬
ْ‫َال‬ٚٓ ٘‫خ‬ ‫هذٗٙف‬ ْ‫ًٞص‬ َّٚٙ‫ثامشا‬.َٟٙٝ‫كُ٘طش‬ ‫كش‬ ‫ِٝت‬‫س‬ َُٟ‫ٙابا‬ َٟ‫ٗٝالت‬ ‫ربٞس‬ ْ‫٢ٞجناًذا‬ ٞ‫ٓات‬ ُٞ‫ِٗظا‬‫ش‬ً ُٞ ‫َشػا‬ٚٓ ‫٢ٞظ‬
ٗ٘‫ب‬ َ‫ب٘تظذا‬ َٟٙٝ‫كُ٘طش‬ ٠‫ر‬ ٘٢ ،‫بذاُت‬ ‫ًٞسج‬ َٟ‫ب‬ ‫٢ًٞشٙلا‬ ٘‫ب‬ َُٟ‫تُٞاصهلش‬ ٗ َُٟٗ٘‫تٞطوٌٚب‬.ٞٚ‫ٓات‬ ‫٢ٞٗا‬ ٟ‫ُاظؤك‬ ‫بً٘با‬
‫ب‬ ْ‫بِاظلش‬"‫بضٚم‬ َٟ‫ك٘سك‬"‫ي‬ ،‫ٓريٗػٌٚا‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ٘‫ب‬ ‫َنت‬ٚ‫ٓاظ‬ ٞ‫ٓات‬6َ‫ىل‬‫طا‬ ْ‫ًٓٞا‬ ‫٢ابا‬ ٠.ٟ‫ٓات‬ ‫٢ٞٗا‬ ٠‫د‬ ‫بً٘با‬ ٗ
‫ب‬ ْ‫بِاظلش‬"ٗٞ‫قٞه‬ ًَٟ‫صٝال‬"‫ي‬ ٟ‫ُاطاصاك‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫بؤ‬ ‫َنت‬ٚ‫ٓاظ‬ ٞ‫ٓات‬9ًَٟٓٞ ْ‫ًٓٞا‬ ٠.‫َشػا‬ٚٓ ٟ‫ُاظ٘ك‬ ‫َشػا‬ٚٓ ‫٢ٞظ‬ ٗ
‫دا‬ َٟٙٗٗ‫َز‬ًٚ ًٟٞٓ ‫د‬ ْ‫٢ٞجناًذا‬ ٟ‫ٓات‬ َٟ‫َل‬ٙ‫س‬ َٟ‫بظ‬ ‫٢ظ٘ا‬ ُٞٙٞ‫َلا‬ٚ٢.2
٠‫َذٝتش‬ٙ‫ص‬ ،‫دٙت‬ ٞ‫خب٘ظ‬ ْ‫ًٞص‬ ‫تاالُلشُٞكا‬ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ٠ٗٞ٢ ْ‫كش‬ ٟ‫ٓات‬ ‫ٓريٗػٌٚا‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫هظٞس‬ ‫َشػا‬ٚٓ َ٠ٗ ‫د‬%90‫ر‬
٠‫ثرت‬ ٗ ،ْٗ٘‫رُاظض‬ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ َّٚٚٓ‫٢اظا‬80،‫دا‬ ‫ردٝطت‬ ‫خؤ‬ َُٟ‫طٚا‬ ْ‫كٞطا‬ ‫ٓضاس‬90ْ‫دٝٓا‬ ،ْٗ٘‫ب‬ ‫بشِٙذاس‬ ‫كٞغ‬ ‫ٓضاس‬
ْٗ٘ٙ ٝ‫٢اٗاس‬ ٗ ْ‫ض٘ٗهلش‬ ‫َش‬ٙ‫بار‬ ْ‫كٞطا‬ ‫ٓضاس‬.ٟ‫ثؼت‬3ٟ‫ُاطاصاك‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ٘‫ب‬ ‫َنت‬ٚ‫ٓاظ‬ ٞ‫ٓات‬ ٠‫د‬ ‫بً٘بٞكا‬ ْ‫ِٗرا‬‫س‬.
ٟ‫َضٙل‬ُٚ َ٠ٗ ‫َؼا‬ٚ‫ك‬ ‫ٓريٗػٌٚا‬ ‫طٞس‬ ٘‫ب‬ ‫َنت‬ٚ‫ٓاظ‬ ٟ‫ٓات‬ ‫٢ٞٗا‬ ًَُٟ٘ٚ‫ٙ٘سا‬ ‫بً٘با‬4.5ٗ٘‫ب‬ ْ‫تُٞا‬.ٗ٘‫ب‬ ٗٞ٢ ْ‫٢ًٞشٙلٚا‬ ‫٢اسًاجنا‬
‫ثشا‬ ٠‫٢ٞٗر‬ ،ْ‫بذ‬ َُٟ‫ٙابا‬ ‫ي‬ ‫طشُطرت‬ ْ‫ًٓٞٚا‬ ‫ر‬ ‫ثشا‬ ‫ي‬ َٟ‫بً٘ب‬ َ٠ٗ(٠ٗ٘ٙٞ٢)َّٚ‫هك‬ ‫حٞفت‬ ‫ٓٞس‬ َ٠‫ثش‬ َٟ‫٢ٞظ‬ ،ٗ٘‫ب‬(‫ُٔش‬ ‫دٝهتا‬
‫أٗتا‬)ْ‫َذدا‬ٙ‫طش‬ ٞ‫َلظ‬ٚ‫ث‬.‫ي‬ ،‫ُٞكٞت‬ ‫٢اسًاُج‬ َٟٔ‫ج‬ ‫ي‬ ‫َنت‬ٚ‫ٓاظ‬ ٟ‫ٓات‬ ٞ‫بً٘ب‬ ًَٟٝ‫د‬800،‫كٞت‬ ٟٔ‫ج‬ ٠ٗ ‫ر‬ ‫دٗٙش‬ ْ‫َٚا‬ٚ‫ث‬
2
‫اٌتو‬ ً‫تاكٌش‬(1994)‫ص‬ ،‫مصر‬ ‫القاهرة‬ ،‫الذرٌة‬ ‫القنبلة‬ ‫مأساة‬ ً‫نغاساك‬ ‫و‬ ‫هٌروشٌما‬.155

7. 7
‫دٗٙش‬ َ٠‫دٝظٞس‬ َ٠ٗ ‫ر‬ ْ‫َرتا‬ًٚ٘‫كٚو‬ ّٙ‫ضُٞذ‬ ٘‫ك‬ ْ‫دٝظٞسا‬ ‫ِٓذٝن‬ ِٞ‫طٞٓؼت‬ ْ‫صٙا‬ ‫ٓٞتا‬ ّ‫كٞت‬ َٟٙٞ‫ُاٗض‬ َ٠ٗ ‫ي‬ ْ‫ًٞص‬ َُّٚ‫صٙا‬
‫ر‬ ‫َذٝتش‬ٙ‫ص‬ ٞ‫طٞٓؼت‬ َ٠ٗ ‫بوِذآٚا‬ ٗ ،ْٗ٘‫ب‬1980ْ‫َٚا‬ٚ‫ث‬.3
‫ٗٝن‬ ٞ‫َشػ‬ٚٓ ‫٢ٞظ‬ ،ّ‫دٝسكٞت‬ ‫ًٞصُرت‬ ‫٢ًٞشٙلٚا‬ َِّٚٚٚ‫َؼب‬ٚ‫ث‬ ‫ر‬ َُٟ‫رُاظرب‬ ٘‫ب‬ َ٠ٗ َُّٚ‫ػٚا‬ ٗ ‫ٓريٗػٌٚا‬ ‫بً٘با‬ َّٚٙ‫ثامشا‬
ّٙ‫طشُطرت‬ ،ًَُٟ٘ٚ‫ٙ٘سا‬ ‫َلظٞبُ٘ٗا‬ٙ‫ر‬ ًَٟ‫٢ٞجنا‬ ‫ر‬ ‫َوت‬ٚٓ‫د‬ ٘‫خ‬ ‫هجؼت‬ ٞ‫بً٘ب‬ ‫٢ٞظ‬ َُّٚ‫صٙا‬ ‫دٙاسكشُا‬ ‫بؤ‬ ْٗ٘‫ب‬ َٟ‫َظتٞك‬ٚ‫ت‬
َٟ‫بً٘ب‬ َٟ‫ظ‬ َّٚ‫طاخوٞت‬:
‫ثةقني‬(‫األنفجار‬):
ٗ ْ‫٢اظآٚا‬ ٗ ُٟ‫خا‬ ‫بؤ‬ ٟ‫طؼت‬ ‫رُاظضُ٘ٗٞكا‬ َ٠‫٢ٞطٞس‬ ٗ٘‫ب‬ ، ٠ٗ٘‫ب‬ ‫ثٞٙذا‬ ٟ‫ُاظ٘ك‬ ‫بً٘با‬ ‫َتِا‬ٚ‫ٓاظ‬ َ٠‫٢ٞطٞس‬ ‫ر‬ ‫ثٞقِٚا‬ ٗٞ٢
َِٟٚ‫ثٞق‬ َّٚ‫َو‬ٚ‫ث‬ ْ‫ٗا‬ ‫ربٞس‬ ،٠‫٢ٞسد‬ َِٟٙٗٗ‫س‬ ‫هظٞس‬ َ٠ٗ ‫َربُا‬ٙ‫ر‬ ٗ ‫ِاًاهني‬‫س‬psi 5‫دطشٙت‬ ٞ‫خب٘ظ‬ ٞ‫بً٘ب‬ ‫٢ٞظ‬ َّٙٗٞ٢.‫٢ٞٗا‬
‫تٚؼلا‬ ‫بٞسٝف‬ ‫دبٚت‬ ٝ‫َذ‬ٙ‫ص‬ ًَٟٚ‫طٞس‬ ‫ثال‬ ٗ ،‫دٙت‬ ‫ثٞٙذا‬ َ٠‫ر‬ َ‫طٞس‬ َٟ‫ٓٞٗاٙٞك‬ ‫َنت‬ٚ‫ٓاظ‬ ٞ‫َت‬ٚٓ‫د‬ ٞ‫بً٘ب‬ ‫٢ٞظ‬ ًَٟٝ‫د‬ ‫سٗٙذدٝت‬
‫َلع‬ٚ٢.
‫ئاطس‬:
‫ر‬ ٠‫٢اطش‬ ‫طٞسًٚٚا‬ ‫ثال‬ ،ًَٟٚ‫طٞس‬ َّٚ‫َو‬ٚ‫ث‬ ٗ ‫طٞؾ‬ ‫ُِٗآٚا‬‫س‬ َ٠ٗ َ٠‫٢ٞطٞس‬ ‫ر‬ ‫درٗاس‬ َٟ‫٢اطشٝك‬ ‫ٓٞهبُ٘ٗا‬ َ٠‫٢ٞطٞس‬ ٘‫ب‬ ٞ‫بً٘ب‬ ‫٢ٞظ‬
4000ٞ‫بلٞهٞخظ‬ ‫دط٘رٙت‬ ْ‫ًشٗظا‬ ٗ َّٚٚ‫دحٞه‬ ‫سًٝى‬ ٗ ٞ‫ػ٘ٗػ‬ ًَٟٚٚ‫طٞس‬ َٟ‫ظ‬ َ٠‫٢ٞطٞس‬ ‫ر‬ ،٠‫بؤس‬ ٠‫طٚوٚض‬ َّٚ‫ثو‬.
٠‫ر‬ ٟٙ‫كاسٝبا‬ َّٚ‫ػ٘ٗت‬ ،‫ٓريٗػٌٚا‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫ر‬ ‫دٗٙش‬ ‫طٞهٞن‬ َّٚٙ ‫بلٞظٚت‬ ٖٝ‫بٞسفش‬ َّٚٔ‫ج‬ ‫هضُٞذ‬ ‫٢اطش‬ ‫٢ٞطٞس‬ ٗ٘‫ب‬ ٠‫٢ٞظٞر‬
‫خؤ‬ ‫َلا‬ٙ‫دس‬ َٟ‫تؼت‬ ‫ٓٞس‬ ٘‫ك‬ ٠‫٢اطش‬ َٟ‫باٙٞك‬ ٗ ،ْٗ٘‫ب‬ ‫دسٗطت‬‫دا‬‫د‬‫خ‬‫ٗا‬‫س‬(‫دبش‬ ‫رُاظ‬).
‫تيشكدان‬:
َٟ‫خٞهل‬ ‫ي‬ ٘‫ساطتٞٗخ‬ ٗ ٠‫٢اطش‬ َّٚ‫تٞثل‬ ‫دبني‬ ْٗ٘‫ب‬ ‫دسٗطت‬ ‫خٚض‬ ‫ب‬ ٗ ‫َى‬ٚ‫دٙل‬ ‫ب‬ َّٚٙ ‫ثٚع‬ َّٙ‫ًادد‬ ‫ثٞقِٚا‬ َ٠‫ر٢ٞطٞس‬
‫دك٘ػنت‬ ‫دًٝوذٝطت‬ ٗ ّ‫دكٞت‬ َ٠‫دٝظٞس‬.‫ثٞٙذا‬ ‫ج٘ساٗج٘س‬ ٗ ‫درٗاس‬ َّٚٚ‫ُٞخ٘ػ‬ ‫ضُٞذ‬ ‫َضٙم‬ُٚ َّٚ‫كٞط‬ ْ‫ٗا‬ ٘‫ب‬ ‫ٓٞسٗٝطا‬
َِٟٙ٘‫خ‬ ‫َشا‬ٚ‫ثٞجنٞػ‬ ٟ‫بتاٙبٞت‬ ٗ ْٗ٘‫ب‬ َ٠‫َش‬ٚ‫ثٞجنٞػ‬ َّٚٚ‫ُٞخ٘ػ‬ ٟ‫ت٘ٗػ‬ ،ْ‫كش‬.َ‫ىل‬ٞ‫ط‬ َّٚ‫طاخوٞت‬ ‫د‬ ّٙ‫طٔ٘س‬ ‫ٓٞسٗٝطا‬
ِٟٚ‫ج‬ َّٚٙ َُٟ‫ٙابا‬(ً‫وراث‬)ْ‫كش‬ ‫ثٞٙذا‬ ِٟٚ‫ج‬ َّٚٚ‫ُٞخ٘ػ‬ ّٙ‫ضُٞذ‬ ٗ ‫كش‬ ‫دا‬.
3
‫ص‬ ،‫المصدر‬ ‫نفس‬.85

8. 8
‫شةزى‬ ‫َن‬‫ي‬‫ئةجنام‬:
ْ‫َال‬ٚٓ ٞ‫خ٘ظ‬ ‫هذٗظ‬ ٟ‫ًشٗظ‬ َُّٚ‫صٙا‬ ْ‫ٓضاسا‬ ‫ب‬ ْ‫بً٘با‬ ‫ٓٞسدٗٗن‬ ْ‫ظا‬.َ٠‫٢ٞطٞس‬ ‫ر‬ ‫بشِٙذاس‬ ‫ٓضاسا‬ ‫ب‬ َ‫ىل‬‫طا‬ َ٠ٗ ‫دًٗآٚلا‬ ‫ٓٞتا‬
‫ر‬ ‫َذٝتش‬ٙ‫ص‬ ٞ‫طٞٓؼت‬ ‫ٓريٗػٌٚا‬ َُّٚٚ‫ق٘سبا‬ ‫ٓزًاسا‬ ،ْ‫ًش‬ َٟ‫َشػ‬ٚٓ َ٠ٗ ‫َلشُا‬ٚ‫كاست‬140٠‫ر‬ ٟ‫ُاطاصاك‬ ‫ي‬ ٗ ،‫كٞطا‬ ‫ٓضاس‬
ٟ‫َضٙل‬ُٚ80ُٟ‫ق٘سبا‬ ْٗ٘‫ب‬ ْ‫كٞطا‬ ‫ٓضاس‬.‫٢ٞٙو٘ٗي‬ ٠ٗٗ‫د‬ ‫ي‬ ‫خؤ‬ ‫تٞطوٌٚبُ٘ٗا‬ ٗ ‫تُٞاصٗي‬ َُٟ‫ٙابا‬ ًَٟٚٞٓ َٟ‫ظ‬ ٟ‫ثؼت‬/9
‫طاال‬1945‫صٝسٙاٙا‬ ‫ي‬ َ٠ٗٗ‫د‬ ‫ٙا‬ ُٟ‫جٚٔا‬ ‫جُٞطا‬ ًٟ‫فٞس‬ َٟ‫َ٘ٝك‬ٚ‫بؼ‬ ٠‫ر‬ َ٠‫ضُٞذ‬ َٟ‫بظ‬ ،‫ساطٞٓاُذ‬ ‫ٓٞظجٞمياُا‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ‫بؤ‬ ‫ص‬
‫ٓات‬ ٠ٗ‫بذا‬ ٌَّٚٓ.
ْ‫ٗا‬ ٟٙٞ‫ٓٞٗج‬ ٗ ،ٗ٘‫دض‬ ‫رُاظ‬ ٞ‫ثٚض‬ ‫ثٚض‬ ‫خبؤ‬ ُٟ‫ٙابا‬ ‫٢ٌٚربات٘سٙٚٞتا‬ ،‫َبنب‬ٚ‫ض‬ ٟ‫ُاظ٘ك‬ َّٚ‫بً٘ب‬ ‫ب‬ َّٚ‫َشػ‬ٚٓ ‫٢ٞظ‬ ٠‫ربٞس‬
‫ُٞدكش‬ َُٟ‫كش‬ ‫جِٚ٘طاٙذ‬ َ٠ٗ ٗ ‫بً٘با‬ ٗٗ‫ٓٞسد‬٘‫اك‬ ‫د‬‫ببت‬ ٍٚ‫تٞطو‬.ْٗ٘‫ٓٞب‬ ٟ‫ظٞػاست‬ َّٚٙ ٟ‫٢ًٞشٙل‬ َّٙ‫٢ٞطٞس‬ ‫ضُٞذ‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬
٠‫٢ٞٗر‬ ،ٟ‫َت‬ٚ‫ٓاظ‬ ٞ‫َِطاظ‬ٚ‫ث‬ ‫٢ٞظ‬ ٘‫ك‬ ‫ٓٞتا‬‫اؿشاس‬‫د‬ ٠ٗ ‫عِٚادا‬ ٗ ‫دا‬ ٠ِ‫س‬ٞ‫ػ‬ ‫طاحا‬ ‫د‬ ًَٟٚ‫بٞسدٝٗا‬ ‫هظٞس‬ ُٟ‫ٙابا‬ َ٠‫ػٞسكٞس‬
٠ٗ َٟ‫ٗٝالت‬ ‫هظٞس‬ ‫دا‬ َٟٚٙ‫بٞسطش‬.‫ٗٝن‬ ٠‫ر‬ ٞ‫بً٘ب‬ ٗٗ‫ٓٞسد‬ ‫٢ٞظ‬ ،ْ‫ددا‬ ٟ‫٢ًٞشٙل‬ َٟٚ‫٢اه‬ ‫ي‬ ْ‫ًٞص‬ َّٙ‫صٝسٝس‬ ٠‫ر‬ َ٠‫عِٚاد‬ َٟ‫ظ‬
‫ٙاباُٚا‬ ‫عِٚادا‬ ‫ػلاُذُا‬ ‫ثؼت‬ ‫بؤ‬ ْٗ٘‫ب‬ َٟ‫ثٞٙاًٞك‬.

9. 9
َ‫ى‬‫دوو‬ َ‫ى‬‫بةش‬
‫شاتيال‬ ‫و‬ ‫سةبرا‬
1982
‫بةزهةظكسن‬
‫امحد‬ ‫بسهان‬ ‫هجسان‬

10. 10
‫وشاتيال‬ ‫صبرا‬ ‫مجزرة‬ ‫أحداث‬
‫الالجئٌن‬ ً‫مخٌم‬ ً‫ف‬ ‫تنفٌذها‬ ‫تم‬ ‫مذبحة‬ ‫عن‬ ‫عبارة‬ ‫ها‬ّ‫ن‬‫أ‬ ‫على‬ ‫وشاتٌال‬ ‫صبرا‬ ‫مذبحة‬ ‫تعرٌف‬ ‫ٌمكن‬
‫عام‬ ‫من‬ ‫أٌلول‬ ‫من‬ ‫عشر‬ ‫السادس‬ ً‫ف‬ ‫وذلك‬ ‫وشاتٌال‬ ‫صبرا‬ ‫باسم‬ ‫المعروفٌن‬ ‫الفلسطٌنٌن‬1982،‫م‬
‫االنعزالٌة‬ ‫المجموعات‬ ‫بعض‬ ‫ٌد‬ ‫على‬ ً‫التوال‬ ‫على‬ ‫أٌام‬ ‫ثالثة‬ ‫لمدة‬ ‫المجزرة‬ ‫هذه‬ ‫استمرت‬ ‫حٌث‬
‫الجٌش‬ ‫إلى‬ ‫باإلضافة‬ ،ً‫الجنوب‬ ‫لبنان‬ ‫جٌش‬ ‫وكذلك‬ ،ً‫اللبنان‬ ‫الكتائب‬ ‫بحزب‬ ‫المتمثلة‬ ‫اللبنانٌة‬
‫عددهم‬ ّ‫أن‬ ‫إلى‬ ‫التقدٌرات‬ ‫وتشٌر‬ ‫المذبحة‬ ‫هذه‬ ً‫ف‬ ً‫الحقٌق‬ ‫القتلى‬ ‫عدد‬ ‫ُعرف‬ٌ ‫وال‬ ،ً‫اإلسرائٌل‬
‫بٌن‬ ‫ٌتراوح‬750‫حتى‬3500‫من‬ ‫العزل‬ ‫المدنٌٌن‬ ‫والشٌوخ‬ ‫والنساء‬ ‫واألطفال‬ ‫الرجال‬ ‫من‬ ‫قتٌل‬
‫اللبنانٌٌن‬ ‫بعض‬ ‫وجود‬ ‫مع‬ ‫الفلسطٌنٌٌن‬ ‫من‬ ً‫ا‬‫كانو‬ ‫أغلبٌتهم‬ ّ‫إن‬ ‫حٌث‬ ،‫السالح‬. .
‫كان‬ ‫الذي‬ ً‫اإلسرائٌل‬ ‫والجٌش‬ ،ً‫الجنوب‬ ‫لبنان‬ ‫جٌش‬ ‫قبل‬ ‫من‬ ‫كامل‬ ٍ‫بشكل‬ ‫المخٌمان‬ ‫محاصرة‬ ‫تمت‬
‫إمرة‬ ‫تحت‬ ‫كانت‬ ‫فقد‬ ‫المحتلة‬ ‫القوات‬ ‫لقٌادة‬ ‫بالنسبة‬ ‫أما‬ ،‫إٌتان‬ ‫ورفائٌل‬ ،‫شارون‬ ‫أرئٌل‬ ‫قٌادة‬ ‫تحت‬
‫هذه‬ ‫ونفذت‬ ‫المخٌم‬ ‫إلى‬ ‫االنعزالٌة‬ ‫القوات‬ ‫دخلت‬ ‫حٌث‬ ،‫المتنفذ‬ ً‫الكتائب‬ ‫المسؤول‬ ‫حبٌقة‬ ً‫إٌل‬
‫إلى‬ ‫وٌشار‬ ،‫والشفقة‬ ‫الرحمة‬ ‫أنواع‬ ‫من‬ ‫نوع‬ ‫أٌة‬ ‫ودون‬ ‫بارد‬ ٍ‫بدم‬ ‫السكان‬ ‫قتل‬ ‫خالل‬ ‫من‬ ‫المجزرة‬
،‫ل‬َّ‫ُز‬‫ع‬‫ال‬ ‫المخٌم‬ ‫لسكان‬ ‫القتل‬ ‫عملٌات‬ ً‫ف‬ ‫األخرى‬ ‫األسلحة‬ ‫من‬ ‫وغٌرها‬ ‫البٌضاء‬ ‫األسلحة‬ ‫استخدام‬
‫اللٌل‬ ً‫ف‬ ‫المضٌئة‬ ‫بالقنابل‬ ‫وإنارته‬ ‫المخٌم‬ ‫محاصرة‬ ً‫ف‬ ً‫اإلسرائٌل‬ ‫الجٌش‬ ‫مهمة‬ ‫لت‬ّ‫تمث‬ ‫وقد‬
‫المهمة‬ ‫هذه‬ ‫سهلت‬ ‫قد‬ ‫إسرائٌل‬ ّ‫فإن‬ ً‫وبالتال‬ ،‫العالم‬ ‫عن‬ ‫المخٌم‬ ً‫أهال‬ ‫هروب‬ ‫منع‬ ‫وكذلك‬ ،‫المظلم‬
‫واحدة‬ ‫رصاصة‬ ‫خسارة‬ ‫دون‬ ‫الفلسطٌنٌٌن‬ ‫األبرٌاء‬ ‫قتل‬ ‫تم‬ ‫وقد‬ ،‫المسٌحٌة‬ ‫اللبنانٌة‬ ‫ات‬ ّ‫القو‬ ‫على‬
‫المتورطون‬
‫ارتكبت‬‫مجزرة‬‫صبرا‬‫وشاتٌال‬‫من‬‫قبل‬‫الجٌش‬ً‫اإلسرائٌل‬‫وجٌش‬‫لبنان‬ً‫الجنوب‬‫والقوات‬
،‫اللبنانٌة‬‫واستمرت‬‫من‬‫ٌوم‬16‫إلى‬18‫سبتمبر‬/‫أٌلول‬1982‫ضد‬‫الالجئٌن‬‫الفلسطٌنٌٌن‬ً‫ف‬
‫صبرا‬،‫وشاتٌال‬‫ووصفت‬‫من‬‫قبل‬‫بعض‬‫ممن‬‫عاٌشها‬‫بأنها‬"‫األبشع‬ً‫ف‬‫التارٌخ‬ً‫اإلنسان‬ ".
‫وجٌش‬‫لبنان‬ً‫الجنوب‬‫أسسته‬‫إسرائٌل‬‫أثناء‬‫اجتٌاحها‬‫لبنان‬ً‫ف‬‫ٌونٌو‬/‫حزٌران‬‫عام‬1982،
‫وهرب‬‫أغلب‬‫عناصره‬‫إلى‬‫إسرائٌل‬‫بعد‬‫تحرٌر‬‫الجنوب‬‫عام‬2000.‫و‬"‫القوات‬‫اللبنانٌة‬"ً‫ه‬
‫الجناح‬‫العسكري‬‫لحزب‬‫الكتائب‬ً‫المسٌح‬ .
‫واعتبرت‬‫منظمة‬‫هٌومن‬‫راٌتس‬‫ووتش‬‫أن‬‫ما‬‫حدث‬ً‫ف‬‫صبرا‬‫وشاتٌال‬‫ٌصنف‬‫ضمن‬‫االبادات‬
‫الحرب‬ ‫جرائم‬ ‫و‬ ‫.الجماعٌة‬

11. 11
َ‫ى‬‫سي‬ َ‫ى‬‫بةش‬
‫رواندا‬ ‫ل‬ ‫ناظخويى‬ َ‫ى‬ِ‫ر‬‫شة‬
1994
‫بةزهةظكسن‬
‫عبدالعزيز‬ ‫حمند‬ ‫نيواد‬

12. 12
‫ِى‬‫ز‬‫شة‬ ‫بوونا‬ ‫دزوست‬ ‫ئةطةزين‬:
٘‫٢اُل‬ َ٠ٗ َٟ‫ُاظ‬ ‫ساًاُا‬ ،‫ُاظٞساطت‬ ‫٢ٞفشٙكٚا‬ ٞ‫دكٞظت‬ ٞٙ ٟ‫٢ٞفشٙك‬ َٟ‫ٗٝالتٞك‬ ٠‫سٗاُذ‬ ‫كً٘اسا‬:(‫طشا‬ ‫ٓضاس‬ َ٠‫٢ٞسد‬)4
.
‫كٚطاىل‬ َ٠ٗ َٟ‫ثاٙتٞخت‬(Kigali)ٞ‫ـ‬.‫ي‬ ٗ ‫تُٞضاُٚا‬ َٟ‫ٗٝالت‬ ٞ‫ظ‬ ٟ‫ِٗرٓٞالت‬‫س‬ َٟٙ‫رال‬ ٗ َ٠ٗ َ٠‫باك٘ٗس‬ ٞ‫دكٞظت‬ ‫٢٘طُٞذا‬ َٟ‫ٗٝالت‬
ّٙٞٓ َّٚٙ ٘‫كٚظ‬ ‫دٝسٙاضا‬ ٗ ٘‫كُ٘ط‬ َٟ‫ٗٝالت‬ ٞ‫ظ‬ ٟٙ‫ِؤر٢اظا‬‫س‬ َٟٙ‫ال‬ ٗ ،٠‫ب٘سُٗذ‬ ٠‫باػ٘ٗس‬.
ٟ‫َضٙل‬ُٚ ٟٙ٘‫ُاظخ‬ َ٠ِ‫س‬ٞ‫ػ‬ ‫سٗٗداُا‬ ٠‫ربٞس‬ ،ْ‫٢اكِجٚا‬ ‫صٗسٙٚا‬ ‫ب‬ ٝ‫ُاظذاس‬ َٟٙ ٞ‫ٗٝالت‬ ‫٢ٞظ‬9‫٢ٞظ‬ ،ْ‫درٙا‬ َ‫ىل‬ ْ‫كٞطا‬ ْ٘ٚ‫ًو‬
‫بضٚم‬ َٟٙ َ٠ٗ َ٠‫ِٗٗبٞس‬‫س‬ ‫ضاظ‬ ‫ي‬ ٞ‫طٞهٞك‬ ‫ٓزًاسٝكا‬ ٝ‫ٓزًاس‬.َ٠ِ‫س‬ٞ‫ػ‬ ‫د‬ ‫ق٘سباُٚٚا‬ ‫َذٝٓٚا‬ٙ‫ص‬ ‫بؤ‬ ْ‫٢ٞطٞسا‬ ‫ر‬ ٗ٘‫ب‬ ‫َم‬ٚ٢ ٠‫٢ٞظٞر‬
‫َالتني‬ٚٓ ‫خؤدا‬ ‫دٗٗف‬ ‫ي‬ ْ‫ق٘سباُٚا‬ ْ٘ٚ‫ًو‬ ‫ر‬ ‫َذٝتش‬ٙ‫ص‬ ٘‫ك‬ ‫٢ٞٗا‬ ،ٟ‫ٓات‬ ‫دا‬ ‫سٗاُذا‬ َ‫ىل‬ٞ‫ط‬ ‫بظٞس‬ َ٠ٗٞ٢ ٟٙ٘‫ُاظخ‬.‫ر‬ َ٠ٗ َٟ‫خٞهل‬
َّٚ‫بًِٞاه‬ ٗٗ‫د‬(ٞ‫قبٚو‬)٠‫٢ٞٗر‬ ‫َت‬ٚٓ‫د‬ ‫َم‬ٚ‫ث‬ ٟ‫طٞسٝك‬:ٟ‫ت٘تظ‬ ‫بًِٞاال‬(Tutsi)٘‫ٓ٘ت‬ ‫بًِٞاال‬ ٗ(Hutu).ٟ‫َضٙل‬ُٚ
85%ٌَِٞٚٚ‫ك‬ ‫ٙا‬ ٟ‫ت٘تظ‬ ‫بًِٞاال‬ ‫ٓٞس‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬ ،ٗ٘‫ب‬ ‫دا‬ ْ‫ٗا‬ َٟ‫ددٝطت‬ ٍ‫ح٘ك‬ َ٠‫ِٓذ‬ ‫ربٞس‬ ،‫بني‬ ٘‫ٓ٘ت‬ ‫بًِٞاال‬ ‫ر‬ ْ‫سٗاُذدٙٚا‬ ‫ر‬
‫طاال‬ ‫ٓٞتا‬1959‫دكش‬ ‫سٗاُذا‬ ‫ي‬ ٍ‫ح٘ك‬.5
‫هظاال‬1959ْ‫دٝٓا‬ ٗ ،‫٢ِٚات‬ ٟٙ‫ثاػا‬ َٟٙ ْ‫ٗا‬ ٌَٟ‫ح٘ك‬ ‫ب‬ ٟٓ‫دًٗا‬ ٗ ‫دٝس‬ ‫٢ِٚات‬ ‫ٙا‬ ٟ‫ت٘تظ‬ َٟ‫ردٝطت‬ ٍ‫ح٘ك‬ ْ‫ٓ٘ت٘ٙا‬
‫٢٘طُٞذا‬ ِٟ‫ٗٝالت‬ ْٗ٘‫ض‬ ْ‫ٗا‬ ‫ثرتٙٚا‬ ،ْ‫جريا‬ َّٚ‫ٗٝالت‬ ْٗ٘‫ض‬ ٗ ‫ِٝظني‬‫س‬ ٟ‫ت٘تظ‬ ‫ٓضاس‬.‫طشٗثٞن‬ ‫ٙا‬ ٟ‫ت٘تظ‬ ‫ِٓذٝن‬ َ٠‫َش‬ٙٗ ‫ي‬
٠‫سٗاُذ‬ َٟٙ ُٟ‫ُٚؼتٌٚا‬ َٟٚ‫٢اه‬ ْ‫كش‬ َ٠ٗ َٟ‫ُاظ‬ ٗ ْ‫٢ِٚا‬ ‫َم‬ٚ‫ث‬ ٝٗ‫تُ٘ذس‬(‫الرواندٌة‬ ‫الوطنٌة‬ ‫الجبهة‬)‫طاال‬ ‫ي‬ ،1990َٟ‫ظ‬
‫طاال‬ ‫ي‬ ‫ٓٞتا‬ ‫دا‬ ْ‫٢اهٚٚا‬ ٗٗ‫ٓٞسد‬ ‫دُاظبٞسا‬ ٟ‫ب‬ َ‫بٞسدٝٗا‬ ِ‫س‬ٞ‫ػ‬ ٗ ‫سٗاُذا‬ ‫طٞس‬ ٝ‫كش‬ ‫َشؾ‬ٚٓ َٟ‫طشٗث‬1993َٟٚ‫٢اػت‬ ‫ثٞمياُا‬
ْ‫َذا‬ٙ‫طش‬ ٞٚٚ‫ٓات‬.
‫ػٞظا‬ ‫ي‬6٠ ‫ُٚظاُا‬ ٠1994ًٟٝ‫د‬ ٠ٗ َٟٙ ‫سٗاُذا‬ َٟ‫طٞسٗك‬ ٘‫ك‬ ‫َخظنت‬ٚ٢ ٞ‫ٓات‬ ‫فشٗكٞٙٞن‬ َ٠(‫ٓابٚاسمياُا‬ ‫ج٘فِٚاي‬)ٗ
٠‫ب٘سُٗذ‬ َٟ‫طٞسٗك‬(‫ُتاسٙاًريا‬ ْ‫طٚربٙا‬)‫ك٘ػنت‬ ّ‫ٓات‬ ٠‫ر‬ ‫دا‬ ْ‫ٗا‬ ‫دطٞي‬ َّٙٗٞ٢ ًٟٞٓ،ْٗ٘‫ب‬ ‫دا‬ َٟ‫فشٗك‬ َ٠ٗ ‫د‬.ْ‫ٓ٘ت٘ٙا‬
(٠‫سٗاُذ‬ َٟٙ ُٟ‫ُٚؼتٌٚا‬ َٟٚ‫٢اه‬)‫بؤ‬ ْ‫٢ِٚا‬ ‫َم‬ٚ‫ث‬ ٟ‫َلخظت‬ٙ‫س‬ ‫ٓٞٗٝكا‬ ‫ٗبوٞص‬ ،ْ‫تاٗاُباسكش‬ ٞ‫ظ‬ ٟ‫ت٘تظ‬ ‫بًِٞاال‬ ‫بظٞس‬ َّٙٗٞ٢
َُٟ‫تاالُلش‬ ٗ ‫ك٘ػنت‬.‫دا‬ ٠‫كش‬ َٟٙ ٝ‫كاس‬ ‫٢ٞظ‬ ‫خبؤ‬ ْ‫ٓ٘ت٘ٙا‬ ّ‫ط٘ت‬ ٗ ْ‫ِٝتلش‬‫س‬ ُٞ‫تاٗا‬ ‫٢ٞظ‬ ٠‫ر‬ ٠‫سٗاُذ‬ َٟٙ ُٟ‫ُٚؼتٌٚا‬ َٟٚ‫٢اه‬
‫كؤًٞي‬ ‫ب‬ ‫رُاظربا‬ َ٠ٗ ‫َلا‬ٙ‫بش‬(‫جِٚ٘طاٙذ‬)ّ‫َو‬ُٚٓٞ ًٞ ٗ ّ‫بل‬ ًٞ ‫دطٞي‬ َ٠.6
4
Encyclopédie :Encarta 2003.
5
‫عادل‬ ‫مستاري‬(2008)‫برواندا‬ ‫الخاصة‬ ‫الجنائٌة‬ ‫المحكمة‬ ،(TPIR)‫ص‬ ،‫الجزائر‬ ،‫بسكرة‬ ،.251
6
http://www.bbc.com

13. 13
‫زواندا‬ ‫ل‬ َ‫ل‬‫كومة‬ ‫ب‬ ‫ذناظربنا‬:
َ٠ٗ‫ًا‬ ‫د‬ َِٟ‫بت‬3‫ر‬ ،‫دا‬ ْ‫ِؤرٝكا‬‫س‬ ‫ضُٞذ‬ ٗ ‫ٓٞٙظ‬7‫ُٚظاُا‬ ٠1994‫ٓٞتا‬19َٟ‫َ٘ٝك‬ٚ‫بؼ‬ ،َ‫ىل‬‫طا‬ ْ‫ًٓٞا‬ ‫تًٞ٘ٗصا‬ ٠
‫ر‬ ‫َذٝتش‬ٙ‫ص‬ ٗ ْ‫٢ٞجناًذا‬ ِٞ‫دٓات‬ ‫ت٘تظٚٚا‬ ‫هظٞس‬ ‫َشؾ‬ٚٓ ُٞ‫ٓؤظا‬800,000ْ‫كٞطا‬‫ك٘ػنت‬ ِٞ‫ٓات‬َٟ‫خٞهل‬ ْ‫ٗا‬ ‫ثرتٙا‬ ٘‫ك‬
ْٗ٘‫ب‬ ‫طظٚى‬‫َزٝٙا‬ٙ‫س‬ ‫ب‬ ،:ٟ‫َضٙل‬ُٚ5‫دا‬ َٟٙٗٗ‫َز‬ًٚ ‫د‬ ٞٙٝ‫َز‬ِٙ‫س‬ ّٙ‫بوِذتش‬ ٠‫٢ٞظٞر‬ ،‫دا‬ َٟ‫خ٘هٞكٞك‬ ‫ٓٞس‬ ‫د‬ ْ‫كٞطا‬.7
‫ئةجنامدان؟‬ ‫هاتة‬ َ‫ل‬‫كؤمة‬ ‫ب‬ ‫ذناظربنا‬ ‫ضةوا‬
ْ‫ٗا‬ َّٚ‫ٓٞظشك‬ َّٚ‫ُاظ‬ ٘‫ك‬ ٞ‫ظ‬ ْ‫ٓ٘ت٘ٙا‬ ‫ب‬ ‫طٞس‬ َّٚٙ‫ًٚوٚؼا‬ ٘‫ب‬ ْ‫دا‬ ِٞ‫ٓات‬ ْ‫٢اًادٝكش‬ ‫ٓاتني‬ ٠‫ٓ٘ٙش‬ ‫ب‬ َّٚٙٞ‫هٚظت‬ ‫ِٓذٝن‬
ْ‫بل٘ر‬ ْ‫ٗا‬ َّٚ‫ًاهبات‬ ًَّٚ‫٢ُٞذا‬ ًٟٞٓ ٗ ْ‫ٗا‬ ّ‫بض‬ ‫دا‬ ،ْٗ٘‫ب‬ ‫َذا‬ٚ‫ت‬.‫ٓٞسٗٝطا‬ ،‫دك٘ػت‬ ‫خؤ‬ َُٟ‫جريا‬ ُٟ‫جريا‬ ‫ٓٞسٗٝطا‬
‫ك٘ػنت‬ ٞ‫َت‬ٚٓ ‫دا‬ ‫ِٝتلشبا‬‫س‬ ُٞ‫فشًا‬ ‫٢ٞظ‬ َٟ‫كٞط‬ ‫ٓٞس‬ ،‫ك٘ػنت‬ ٟ‫ت٘تظ‬ َّٚٙ ‫خؤ‬ َِّٚٙ‫ٓٞظز‬ ْ‫صٝالًا‬ ‫طٞهٞن‬.
َٟٙ ٞ‫ظ‬ ‫بًِٞاي‬ ‫ض‬ ‫بظٞس‬ ٘‫ت‬ ‫كا‬ ‫دٙاسدكش‬ ٠‫سٗاُذ‬ ًَّٚ‫ِٝطٞصُا‬‫س‬(ٛ‫اهعشق‬ ١‫األُتٌا‬)،‫ِٓذٝن‬ ٞ‫ظ‬ ْ‫ٓ٘ت٘ٙا‬ ‫ب‬ ‫طٞس‬ َّٚ‫ًٚوٚؼات‬
ٟ‫ت٘تظ‬ َٟٚ‫ٓٞض‬ ،‫با‬ ْ‫ٗا‬ ‫دطٞي‬ ْ‫ٗا‬ ‫ِٝطٞصُاًا‬‫س‬ ‫دظٚا‬ ْ‫بؤسٙبا‬ ‫سا‬ َ٠‫َش‬ٙٗ ‫د‬ َّٚ‫كٞط‬ ٗٞ٢ٗ ْ‫داُا‬ ‫دا‬ ‫َلا‬ٙ‫س‬ ‫د‬ َِِٟٚ‫ثؼل‬ َّٚ‫خاه‬
‫ك٘ػنت‬ ٞ‫دٓات‬ ‫با‬.ٟ‫ت٘تظ‬ َّٚ‫٢افشٝت‬ ‫ٓضاسا‬ ‫ب‬ ‫ٓٞسٗٝطا‬ْ‫كش‬ ٞ‫ٓات‬ ‫دطٞي‬ ٠‫َز‬ٙ‫دس‬ ‫دٝطت‬ ٗ ّ‫طشت‬ ّ‫ٓات‬.َّٙ‫طؤس‬ ّٙ‫ضُٞذ‬ ٗ
‫َذا‬ٚ‫ت‬ َّٚ‫باظ‬ ْ‫كٞهٞخا‬ ٘‫داك‬ ْ‫كؤال‬ ّ‫ٓات‬ َ‫ي‬ًٞ٘‫ك‬ ‫ب‬.
‫بساوةستينت؟‬ َ‫ى‬‫تاوان‬ َ‫ى‬‫ظ‬ ‫دكسن‬ ‫َكول‬‫ي‬‫ث‬ َ‫ى‬‫كةس‬ َ‫ى‬‫ئةز‬
ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َٜٗٞ‫ُٞت‬ ًٟٝ‫د‬ ٠ٗ ‫ي‬UNَّٚٙ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٚ‫ٗٙالٙٞت‬ ‫ب٘ٗضُ٘ا‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬ ،ْٗ٘‫ٓٞب‬ ‫سٗاُذا‬ ‫ي‬ ‫َض‬ٚٓ ‫بٞجلٚلا‬ ٗ
َٜ‫هٞػلٞس‬ ‫ضُٞذ‬ َٟ‫ِٓٚط‬ ٠‫ربٞس‬ َٟ‫طاهٞك‬ ٟ‫ضُ٘ل‬ ،ّ‫ُٞك‬ ‫٢ٞفشٙكٚا‬ ‫ي‬ ٠‫د‬ َِّٙ‫س‬ٞ‫ػ‬ ‫ض‬ ‫َلٞىل‬ٚ‫ت‬ ‫خؤ‬ ٘‫ك‬ ٗ٘‫ب‬ ٗٞ٢ ‫٢ًٞشٙلا‬
‫ك٘ػنت‬ ْٗ٘‫ٓاتب‬ َ‫ي‬‫طؤًا‬ ‫ي‬ ٟ‫٢ًٞشٙل‬.ٟ‫ثؼت‬ ْ‫َؼا‬ٚ‫ظٞك‬ ِٞ‫ٓات‬ َ٠‫َش‬ٙٗ ‫ي‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ٗ ٟ‫بٞجلٚل‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ٟ‫ثاػ‬10
‫ك٘ػنت‬ ‫ٓاتني‬ ٟ‫بٞجلٚل‬ َّٙ‫هٞػلٞس‬.
ٗٞ٢ ٠‫د‬ َّٚ‫ٗٝالت‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬ ،ٟ‫ثاساطت‬ ‫ُاظضٞكا‬ ‫دسٗطتلشُا‬ ‫بؤ‬ ّ‫ِٓاست‬ ‫خؤ‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ٟ‫ب‬ ٘‫ٓ٘ت‬ ‫بًِٞاال‬ ‫ٓٞظجٞمياُا‬ ٘‫ك‬ ‫ُِٝظا‬‫ش‬‫ف‬
‫دا‬ ٠ِ‫س‬ٞ‫ػ‬ ‫ساٗٝطتٚاُا‬ ‫د‬ ‫دكش‬ ًٟٞ‫تٞسخ‬ ٍَٚ‫ك‬ ٘‫ك‬ ‫كش‬ ‫طُ٘ٞٓباس‬.ٞ‫ُ٘ك‬ َٟٙ ‫سٗاُذا‬ َٟ‫طٞسٗك‬(ًٟ‫كاغا‬ ‫ث٘ي‬)‫طُ٘ٞٓباس‬ ‫فشُٝظا‬
‫دكت‬ ‫ِٝت‬‫س‬ َ٠‫ضُٞذ‬ َٟ‫ظ‬ ‫ثاسٙع‬ ٗ ،‫دا‬ َٟ‫ِٓٚط‬ َّٚ‫ًٞصبٞح‬ ‫د‬ ٗ٘‫ب‬ ‫ٓاسٙلاس‬ ٘‫ك‬ ‫دكت‬.
٠‫د‬ َُّٚٞٙ‫ال‬ ٗ ٟ‫َظذٝٗهٞت‬ُٚ َّٙٗ‫َلخشا‬ٙ‫س‬ ‫كا‬ ‫دٙاسكش‬ ‫سٗاُذا‬ َ‫ىل‬ٞ‫ط‬ ‫كشُا‬ ‫جِٚ٘طاٙذ‬‫د‬ ّ‫دٝطتٔٞالت‬ َٟ‫دب‬ ٗ ‫الٗاص‬ ‫ضُٞذ‬
ٟ‫َظذٝٗهٞت‬ُٚ ‫حٞصا‬ ‫هٞس‬ ْ‫كش‬ ِٞ‫ٓات‬ ‫تشطِان‬ َّٙ‫ثظٚاس‬ ‫ضُٞذ‬ ‫ٓٞسٗٝطا‬ ،َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬ ‫تاٗاُا‬ ‫ي‬ َُٟ‫كش‬ ٠‫َطري‬ٙ‫س‬ ٗ ْ‫ساٗٝطتاُذ‬
‫دا‬ َ٠ٗ ‫٢ٞجناًذاُا‬ ‫د‬.8
7
‫المجٌد‬ ‫زوٌنة‬(2013)‫ص‬ ،‫الجزائر‬ ،‫لرواندا‬ ‫الجنائٌة‬ ‫للمحكمة‬ ً‫القضائ‬ ‫االجتهاد‬ ‫ضوء‬ ‫على‬ ‫الجماعٌة‬ ‫االبادة‬ ‫جرٌمة‬.8
8
‫برنامج‬‫التدرٌب‬ً‫المهن‬(2006)‫معهد‬‫السالم‬ً‫االمرٌك‬،‫دورة‬‫تاهٌل‬‫لنٌل‬‫شهادة‬‫تحلٌل‬‫الصراعات‬،‫مع‬‫ه‬‫د‬‫ا‬‫ل‬‫سالم‬ً‫االمرٌك‬،
‫امرٌكا‬‫ص‬ ،.2

14. 14
‫هات؟‬ ‫دوماهيك‬ ‫ب‬ ِ‫ز‬‫شة‬ ‫ضةوا‬
‫ٓٞتا‬4‫ثٚض‬ ٗ ‫سابٚت‬ ‫باؾ‬ ‫َلخظتِٞكا‬ٙ‫س‬ ‫ب‬ ‫ػٚا‬ ،ٞ‫ظ‬ ‫ٙا‬ ٟ‫ت٘تظ‬ ‫بظٞس‬ َ٠ٗٞ٢ ٠‫سٗاُذ‬ َٟٙ ُٟ‫ُٚؼتٌٚا‬ َٟٚ‫٢اه‬ َ٠‫تًٞ٘ٗص‬ ٠
‫٢٘طُٞذا‬ َ٠‫هٞػلٞس‬ ‫بٔاسٙلاسٙٚا‬ ‫بطشٙت‬ ‫ُاظضا‬ ٞ‫ثٚض‬.ٟ‫ثاٙتٞخت‬ ‫طٞٓؼتني‬ ‫ٓٞتا‬ ٟ‫ب‬ َ‫بٞسدٝٗا‬ ْ‫دٝظٞسا‬ ‫طشتِا‬ ٗ ‫َشؾ‬ٚٓ
‫كٚطاىل‬ ‫سٗاُذا‬.
‫ر‬ ‫طظٚى‬ َّٚ‫كٞط‬ ْ‫ًوٚؤ‬ ٗٗ‫د‬ ٟ‫َضٙل‬ُٚ ،‫دا‬ ‫ٙا‬ ٟ‫ت٘تظ‬ َٟ‫ددٝطت‬ ٟ‫كٞت‬ ‫دٝطتٔٞالت‬ ٗ ْ‫داطريكش‬ ٟ‫ٓات‬ ‫ثاٙتٞخت‬ ٟ‫ثؼت‬
ٗ ‫ِٝظني‬‫س‬ ،‫ظٞكت‬ ‫خؤ‬ َّٚ‫ت٘ه‬ ٟ‫ت٘تظ‬ ٘‫ك‬ َ٠‫ِٓذ‬ ‫تشطا‬ ‫ر‬ َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬ َُّٚ‫تاٗا‬ ‫ب‬ ‫تً٘ٞتٚاس‬ َّٚ‫كٞط‬ ٗٞ٢ ٗ ٘‫ٓ٘ت‬ ‫بًِٞاال‬
ٟ‫دمي٘كشات‬ ‫ٙا‬ ‫كُ٘طؤ‬ ‫كً٘اسا‬ ‫ي‬ ‫ثُٞابٞس‬ ُٞٗ٘‫ب‬(ٗ٘‫ب‬ ‫صا٢ري‬ ‫كً٘اسا‬ َ٠ٗ َٟ‫ُاظ‬ ًٟٝ‫د‬ ٠ٗ ‫ي‬).َّٚ‫ًاف‬ َّٙٗ‫َلخشا‬ٙ‫س‬ ‫طٞهٞن‬
٘‫ٓ٘ت‬ ‫بًِٞاال‬ ‫ر‬ ‫طظٚى‬ ‫ٓضاسا‬ ‫ب‬ ‫ٗٝسطشتني‬ ‫دٝطتٔٞالت‬ ٟ‫ثؼت‬ ٘‫ك‬ ْ‫تً٘ٞتباسكش‬ ٠‫سٗاُذ‬ َٟٙ ُٟ‫ُٚؼتٌٚا‬ َٟٚ‫٢اه‬ ٟ‫ًشٗظ‬
ْ‫ِٝتلش‬‫س‬ ٞ‫تً٘ٞت‬ ‫٢ٞظ‬ ْ‫ٗا‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬ ،ِٞٚ‫ك٘ػت‬.9
َ‫ى‬‫جينوسايد‬ ‫هاتنا‬ ‫بدوماهى‬ ‫ثشتى‬:
ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ،‫سٗاُذا‬ ‫ي‬ َ٠‫جِٚ٘طاٙذ‬ ‫تاٗاُا‬ ‫٢ٞجناًذاُا‬ ‫ب‬ ‫طُ٘ٞٓباس‬ َّٚ‫كٞط‬ ْ‫ٗا‬ ‫دادطٞٓلشُا‬ ‫بؤ‬ ‫ر‬(UN)‫ي‬
18/11/1994‫سٗاُذا‬ ‫ٙا‬ ٟ‫دٝٗهٞت‬ ‫ُٚظ‬ ‫ٙا‬ ٛ٢‫جِا‬ ‫دادطٞٓا‬(ICTR)‫٢ٞسٗػا‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫ي‬ َ٠ٗ َٟٓٞ‫بِط‬ ٗ ،‫داًٞصساُذ‬
‫داُات‬ ‫تُٞضاُٚا‬ ‫ي‬.ٝ‫رًاس‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ‫٢اطاٙؼا‬ ًَُٟٞ٘‫٢ٞجن‬ ‫بشٙاسا‬955(1994)ٞٙ َ٠ٗ َٟ‫دٝق‬ ٠‫٢ٞظٞر‬ ٗ٘‫ب‬:
(‫أنشأ‬ ‫الذي‬“‫العرقٌة‬ ‫اإلبادة‬ ‫أعمال‬ ‫عن‬ ‫المسئولٌن‬ ‫األشخاص‬ ‫محاكمة‬ ‫هو‬ ‫واحد‬ ‫لغرض‬ ‫دولٌة‬ ‫محكمة‬
‫الرواندٌٌن‬ ‫والمواطنٌن‬ ،‫رواندا‬ ‫إقلٌم‬ ً‫ف‬ ً‫اإلنسان‬ ً‫الدول‬ ‫للقانون‬ ‫الجسٌمة‬ ‫االنتهاكات‬ ‫من‬ ‫ذلك‬ ‫وغٌر‬
‫الدول‬ ً‫أراض‬ ً‫ف‬ ‫المرتكبة‬ ‫المماثلة‬ ‫االنتهاكات‬ ‫من‬ ‫وغٌرها‬ ‫األجناس‬ ‫إبادة‬ ‫أعمال‬ ‫ارتكاب‬ ‫عن‬ ‫المسئولٌن‬
‫بٌن‬ ‫الفترة‬ ً‫ف‬ ‫وذلك‬ ،‫المجاورة‬1ً‫الثان‬ ‫كانون‬/‫ٌناٌر‬1994‫و‬31‫ك‬‫األول‬ ‫انون‬/‫دٌسمبر‬1994(“10
9
http://www.bbc.com
10
‫ب‬ ‫ماٌكل‬.‫شارف‬(2010)‫لرواندا‬ ‫الدولٌة‬ ‫الجنائٌة‬ ‫للمحكمة‬ ً‫األساس‬ ‫النظام‬،UN‫ص‬ ،.1

15. 15
َ‫ى‬‫ضار‬ َ‫ى‬‫بةش‬
‫سربرنيتشا‬ ‫َمكوذييا‬‫و‬‫ك‬
1995
‫بةزهةظكسن‬
‫امحد‬ ‫شعبان‬ ‫هونةز‬

16. 16
‫سسبسنيتشا‬ ‫َمكوذييا‬‫و‬‫ك‬
‫طشبشُٚتؼا‬ ‫ًَل٘رٙٚا‬٘‫ك‬(‫سربرنٌتشا‬ ‫مذبحة‬)َٛ‫ُاظ‬ ‫ب‬ ‫ُٚاطني‬ ٞ‫َت‬ٚٓ‫د‬ ‫ٗٝطا‬ ‫ٓٞس‬(ً‫ف‬ ‫الجماعٌة‬ ‫االبادة‬
‫سربرنٌتشا‬)‫ي‬ َِٟٙ٘‫ب‬ ‫ت٘ٗؾ‬ ‫ٓشطم‬ ٗ ‫ب٘طين‬ ٘‫ك‬ ٗ٘‫ب‬ ‫كً٘ل٘رٙٚٞن‬6‫تريًٞٓا‬1995‫ٓٞتا‬25٘‫ك‬ ًَٟٓٞ ْ‫ًٓٞا‬ ٠
‫َذا‬ٚ‫ت‬8ًَٟٝ‫د‬ ‫طشبشُٚتظا‬ َ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫ي‬ ْٗ٘‫ب‬ ْ‫ك٘سا‬ ٗ َ‫صٝال‬ ‫ر‬ ْ‫ٗا‬ ‫ثرتٙا‬ ٗ ُٟ‫ق٘سبا‬ ُٞٗ٘‫ب‬ ٟ‫ب٘ػِاق‬ َُّٚ‫بظشًا‬ َّٚ‫كٞط‬ ‫ٓضاس‬
ْٗ٘‫ب‬ ٝ‫٢اٗاس‬ َ٠‫دٝظٞس‬ َ٠ٗ َُّٚ‫بظشًا‬ َٟ‫طظٚو‬ َٟ‫خٞهل‬ ‫ر‬ ْ‫ٓضاسا‬ ْ‫دٝٓا‬ ‫ب‬ ٗ ‫ٓشطلا‬ ٗ ِٟ‫ب٘ط‬ َ٠‫ػٞس‬.ٞٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ ‫٢ٞف‬ ٗ
‫جُٞٞساي‬ ‫طٞسكشداٙٞتٚٚا‬ ‫َش‬ٙ‫هز‬ ٞ‫ظ‬ ‫طشبٚٚا‬ َ٠‫هٞػلٞس‬ ‫ٙٞكٞٙٞكا‬ َٟٙ‫ال‬ ‫ر‬ ْ‫٢ٞجناًذا‬ ٞٚٚ‫ٓات‬(‫ًالدٙتؽ‬ ٘‫ساتل‬).َ٠‫٢ًِٞٚذاس‬
َٟٙ ُٟ‫جٚٔا‬ َ٠‫ػٞس‬ ٟ‫ثؼت‬ ‫٢ٞٗسٗثا‬ ‫ي‬ ٞٚٙ‫كش‬ ‫ُاظ‬ ْ‫تاٗا‬ ّٙ‫ًٞصُرت‬ ‫ب‬ ٞٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ ‫٢ٞف‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٚ‫ٗٙالٙٞت‬ َٟٙ ٟ‫طؼت‬
َ٠ٗٗ‫د‬.َٟ‫ُاظ‬ ‫ب‬ ‫ُٚاطني‬ ٞ‫َت‬ٚٓ‫د‬ ٠ٞٓ ‫ٙا‬ ٟ‫ؿشب‬ ‫ٙا‬ ٠‫هٞػلٞس‬ ٞ‫ٌُٚض‬ ‫ٙٞكٞٙٞكا‬(‫اهعكاسب‬)َٟٙ‫كً٘ل٘ر‬ َٟ‫دظ‬ ٠‫ثؼلذاس‬ ٘‫ك‬
‫طاال‬ ‫ٓٞتا‬ ٟ‫ؿشب‬ ‫ٙا‬ ٟٙ٘‫ُافخ‬ ‫ٗٝصاسٝتا‬ ‫ر‬ ٗ٘‫ب‬ ‫ثؼلٞن‬ ًٟ‫فٞس‬ َٟ‫َ٘ٝٙٞك‬ٚ‫ػ‬ ‫ب‬ ٗ ٞٙ‫كش‬ ‫دا‬1991‫ص‬.11
‫َكطستى‬‫ي‬‫ئ‬ ‫َن‬‫ي‬‫نةتةو‬ ‫ثازاستنا‬-:
‫ُٚظاُا‬ ‫ي‬1993‫َال‬ٗ‫د‬ ٞ‫دكٞظٚت‬ َ٠ٗٞ٢ ‫طشبشِٙٚتظا‬ َٟ‫َشك‬ٙ‫بار‬ ٘‫ك‬ ‫ساطٞٓاُذ‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬(‫دسِٙا‬)َ٠‫باك٘س‬ ‫ي‬
‫ب٘طِا‬ ‫َرٓٞالتا‬ٗ‫س‬(ٌَِٞٚٓ ‫دٝظٞسٝكا‬)ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ‫ثاساطتِا‬ ‫َش‬ٙ‫هز‬,‫دكش‬ ٠‫ٓ٘هُٞذ‬ ‫كٞتٚبا‬ ‫ُِ٘ٙٞساتٚٚا‬ ٘‫ك‬
ْ‫ٗا‬ ‫ٓزًاسا‬ ٘‫ك‬ ‫دا‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ‫د‬400ْٗ٘‫ب‬ ‫طٞسباص‬,٠‫بٞسطش‬ ٘‫ك‬ ِٟ‫ب٘ط‬ َّٚ‫بٞخؼ‬ ٘‫خ‬ ٟ‫بِٚات‬ ٟ‫ظ‬ ‫هظٞس‬ ٗ
٘‫خ‬ َٟ‫ضٞك‬ ‫كشُا‬ ‫سادٝطت‬ ‫ب‬ ْٗ٘‫ساب‬ ‫دكش‬ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫ر‬,٠ٝٗ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫ساطٞٓاُذُا‬ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬(ٌَّٚٓ ‫دٝظٞسٝكا‬)‫ثاساطتِا‬ ‫َش‬ٙ‫هز‬
ْ‫٢ٞجناًذا‬ ٞ‫َت‬ٚٓ ُٞ ٞٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ ‫٢ٞف‬ ٘‫ك‬ ‫ُٞكش‬ ٝٗ ٗ ٗ٘‫ُٞب‬ ‫ًفا‬ ‫ض‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬,‫كٞتٚبا‬ َّٙ‫طٞسباص‬ ‫ٗٝطا‬ ‫ٓٞس‬
ْٗ٘‫ب‬ ْ‫بظشًا‬ ْ‫ٗا‬ ‫ثرتٙا‬ ٘‫ك‬ ٟ‫َشك‬ٙ‫بار‬ ٟ‫ظ‬ َّٚٚ‫ٓاٗالت‬ ‫ثاساطتِا‬ ٘‫رب‬ ‫ُٞكش‬ ٠‫ٓاسٙلاس‬ ٠‫ٓ٘هُٞذ‬.
‫ووزدبني‬ َ‫ى‬‫َوةيةك‬‫ي‬‫ش‬ ‫ب‬-:
ًَّٚ‫٢ُٞذا‬ َُّٚ‫فٞسًا‬ ‫ب‬ ٞٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ ‫٢ٞظ‬(ٞٚ‫اهش٢ٚظ‬ ْ‫اسكا‬ ٞ٣ٚٓ)‫ؿشبٚا‬ ‫كً٘اسا‬ َ٠‫هٞػلش‬ ‫ٙا‬(ٗ ٠‫هٞػلش‬ َّٙ‫طٞسكشد‬
ٟ‫طٚاط‬),‫ب‬ ‫بٞسُٚاغ‬ َّٚٙ ‫ب٘طِا‬ َُّٚ‫بظشًا‬ ٠‫در‬ ٠‫سٝطٞص‬ ‫ثاقزكشُا‬ َّٙ‫كشٙاس‬ ‫ب‬ ْٗ٘‫ساب‬ ٟ‫ؿشب‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ(‫ب٘ػِاق‬)‫٢ٞظ‬
‫سٗٙذا‬ َٟٚٚٓ‫ٌَِا‬ٚ٢ ‫ثاساطتِا‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ‫ب‬ ‫طٞس‬ ‫٢ٞٗا‬ ٠‫ٓ٘هُٞذ‬ ‫تٌٚا‬ َّٚ‫ضاظ‬ ‫هبٞس‬ ٞ‫تؼت‬,‫ثاساطتِا‬ ٘‫رب‬ ‫بلٞت‬ ٟ‫تؼتٞك‬ ٘‫ك‬ َٟٚ‫ب‬
‫طظٚى‬ َٟ‫خٞهل‬,‫ثاساطتِا‬ ‫بٞساًب٘س‬ ْٞ‫بل‬ ْ‫ٗا‬ ٟ‫سادٝطت‬ ٘‫خ‬ َٟ‫ضٞك‬ ٗ٘‫كشب‬ ‫ب٘طِا‬ َُّٚ‫ً٘طوٌا‬ ‫ر‬ ‫داخاص‬ ْ‫٢ٞٗا‬ ‫صاُني‬ ٘‫ب‬
٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫ٌَِآٚٚا‬ٚ٢,ْ‫بظشًا‬ ْ‫ٗا‬ ‫ثرتٙٚا‬ ٘‫ك‬ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫ُاظ‬ ٘‫ب‬ ٟ‫ؿشب‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ‫ٓاتِا‬ ٟ‫ثؼت‬ ٘‫ضُ٘ل‬ ‫ُٞدا‬ ٠ٗ‫تؼتٞر٠ش‬ ‫٢ٞظ‬ ٘‫ك‬
11
‫تالٌتش‬ ‫اسنام‬(2008)‫سربرٌنٌتسا‬ ‫قصة‬-‫ص‬ ،‫البوسنة‬ ‫على‬ ‫الحرب‬ ‫عن‬ ‫رواٌة‬.25

17. 17
ْٗ٘‫ب‬,‫ُاظبٞسا‬ ‫د‬ ْ‫ٗا‬ َٟٙ‫ر‬ ٘‫ك‬ ْ‫صٝالًا‬ ٗ ‫ك٘س‬ ‫ج٘ٗداكشُا‬ ‫ب‬ ْٗ٘‫ساب‬14-50ْ‫صاسٗكا‬ ٗ ‫ثري‬ ٗ ‫٢افشٝت‬ ‫ر‬ ٗ٘‫داب‬ َٟٚٚ‫طاه‬
,‫دا‬ َ٘‫ك‬ َّٙ‫دط٘س‬ ْ‫كش‬ ‫بِ٣اخ‬ ٗ ‫ك٘ػنت‬ ِٞ‫ٓات‬ َ‫صٝال‬ ٗ ‫ك٘س‬ ًٟٞٓ ٟ‫ثاػ‬.
‫َكطستى‬‫ي‬‫ئ‬ ‫َن‬‫ي‬‫نةتةو‬ َ‫ىل‬‫زو‬-:
‫ي‬ َٟٚٚٓ‫ٌَِا‬ٚ٢ ‫جظااتا‬ ‫ٙا‬ ٟ‫طشت‬ ‫كً٘بُ٘ٗٞكا‬ ‫ي‬10‫طاال‬ ‫تٞباخا‬ ٠1995‫دا‬ َ٠,٠‫َش‬ٙ‫بار‬ ‫كٞفتِا‬ ‫ر‬ َٟ‫ٓٞٙظٞك‬ ٟ‫ثؼت‬ ٘‫٢اُل‬
ٟ‫ؿشب‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ َّٚ‫دٝطت‬ ٘‫ب‬,ّٙ‫اٗهرب‬ ‫ًادهني‬(ًٟٝ‫د‬ ٠ٗ ‫ي‬ ‫٢ًٞشٙلا‬ ‫دٝسظٞٙا‬ ‫ٗٝصٙشا‬)َّٚ‫ٓٞٙظ‬ ‫َلا‬ٙ‫س‬ ‫ب‬ ٘‫ك‬ ََِّٚٙٗ ‫ِٓذٝن‬
ْ‫دا‬ ْ‫ُٚؼا‬ ّ‫طشت‬ ِٞٚ‫ٓات‬ ‫دٝطتلشد‬,ّ‫ب‬ ُٞٗ٘‫ٓاتب‬ َ‫ىل‬ ‫ب٘طِا‬ َُّٚ‫ً٘طوٌا‬ ْ‫ٓضاسٝٓا‬ ‫ب‬ ٘‫ك‬ َّٚٙ ْٗ٘‫ب‬ ‫دٙاس‬ ٕ‫ج‬ ٗٞ٢ ‫َذا‬ٚ‫ت‬ ٘‫ك‬
‫صٝظٚٞكا‬ ‫ي‬ ّ‫ظٞػاست‬ ُٞٗ٘‫ٓاتب‬ ٗ ٞ‫ظ‬ ٟ‫ؿشب‬ َ٠‫هٞػلٞس‬ َٟٙ‫رال‬ ‫ك٘ػنت‬ ُٞٗ٘‫ٓاتب‬ ٘‫ك‬ ‫َش‬ُٚ َ٠‫سٝطٞص‬ ‫ر‬ ٟ‫تاٙبٞت‬ ‫ب‬ ْ‫كش‬ ‫٢اخ‬
ٟ‫َضٙل‬ُٚ ‫ي‬ َُٟ‫ضاُذ‬(‫ُ٘ظا‬ ‫كاطابا‬)‫دٗساتٚٚا‬ ‫ي‬19‫طشبشُتظا‬ ‫ي‬ ٍ‫كو‬,َٟ‫كٞهٞخ‬ َِٟ‫ت‬ ‫ب‬ ٟ‫ساطت‬ ‫ب‬33ٟ‫هظ‬ ْ‫كٞطا‬
‫دٙنت‬ ٗ٘‫ٓاتب‬ ٟٔ‫ج‬,‫ر‬ ْٗ٘‫ب‬ ‫ثرت‬ ٘‫ك‬ ٠‫د‬ َّٙٗٞ٢ َ‫ىل‬ٞ‫ب‬400‫ي‬ ْ‫كٞهٞخا‬20‫طشبشُتؼا‬ َّٙ‫دٝٗسٗبٞس‬ ‫ي‬ ‫ج٘دا‬ َّٚٔ‫ج‬,
‫دا‬ َٟٙ‫كً٘ل٘ر‬ َٟ‫ظ‬ َٟ‫دسطت‬ َٟٔ‫ج‬ ‫دظٞػاستِا‬ ‫٢ًٞشٙلا‬ َ‫ىل‬ٗ‫س‬ ‫هذٗس‬ ْ‫كش‬ ‫ثٞٙذا‬ ‫ثشطٚاس‬ ‫طٞهٞن‬ َ٠‫ضُٞذ‬ َٟ‫ظ‬.
َ‫ى‬‫كومكوذي‬ ‫َن‬‫ي‬‫ئةجنام‬-:
(‫كاسادٙتؽ‬ ْ‫سادٗفا‬)ِٞ‫ب٘ط‬ َٟٚ‫ؿشب‬ َٟٙ ٟ‫طٚاط‬ َ٠‫طٞسكشد‬,‫جِشاي‬ ٗ(‫ًالدٙتؽ‬ ٘‫ساتل‬)‫ًٚوٚؼٚا‬ ‫طٞسٗكاتٚٚا‬ َ٠ٗٞ٢
٠‫هٞػلش‬ ٞ‫ٌُٚض‬ ٗ ٠‫هٞػلش‬ ٗ ٟ‫طٚاط‬ َّٙ‫طٞسكشد‬ ّٙ‫ضُٞذ‬ ‫دطٞي‬ ٠‫كش‬ ٟ‫ؿشب‬,َّٙ‫كشٙاس‬ ‫َلخظتِا‬ٙ‫س‬ ‫ر‬ ‫بٞسثشغ‬ َّٙٗٞ٢
ْ‫ٗا‬ َّٚ‫ًاه‬ ‫كشُا‬ ْ‫َشا‬ٙٗ ٗ ‫طظٚى‬ َٟ‫خٞهل‬ ‫ك٘ػتِا‬,ِٞ‫ٓات‬(ْ‫كش‬ ‫حتٌٚى‬),ْ‫طٞسكشدا‬ ْ‫ٗا‬ ‫ثرتٙا‬ ‫دا‬ ًٟٝ‫د‬ ٠ٗ‫د‬ ‫ٓٞس‬
ْٗ٘‫ب‬ ٠‫كش‬ ‫دداخاص‬ ِٞ‫ب٘ط‬ ‫ي‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ٗ َ‫ىل‬٘‫٢ِٚتٞسث‬ َٟٙ‫رال‬ ٗ ْٗ٘‫دبٞسصٝب‬,َّٙ‫كاس‬ ٗ ‫كٞغ‬ ‫ٗٝطا‬ ‫ٓٞس‬
ْ‫ك٘ػتٚٚا‬(ْ‫ق٘سباُٚٚا‬)‫دكش‬ ‫كاس‬ ‫دا‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ‫دُاظ‬ َّٙٗٞ٢ ٠‫ٓ٘هُٞذ‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ,‫ر‬ ٠‫بٞسطش‬ ٘‫ك‬ ْ‫تاٗاُباسكش‬
‫ب٘طِا‬ َّٚٚ‫ؿشب‬ ‫ًٚوٚؼٚا‬ َّٙ‫َض‬ٚٓ ٟ‫سادٝطت‬ ٠‫كش‬ ْ‫ٗا‬ ‫ٓاسٙلاسٙٚا‬ ‫داخاصا‬ َّٚ‫كٞط‬ ٗٞ٢ ‫ٗٝطا‬ ‫ٓٞس‬ ٞٙ‫كش‬ ُٞ ٠‫َش‬ٙ‫بار‬ َٟ‫خٞهل‬
ِٞٙ‫كش‬,ْ‫ًٓٞٚٚا‬ ْ‫ٗا‬ ‫ك٘ػتِا‬ ‫ب‬ ِٞٙٗ٘‫ساب‬ ٟ‫ِٓط‬ ٟ‫ثؼت‬ ٠‫٢ٞٗر‬ ٘‫ك‬.‫هظاال‬ ٗ2004ْ‫تاٗاُا‬ ‫دادطٞٓا‬ َ٠(ٛ٢‫جِا‬)‫ُٚظ‬ ‫ٙا‬
‫ب‬ ْ‫ُاظلش‬ ٗ٘‫ٓاتب‬ ٘‫ك‬ َ٠‫بٞس‬ ‫ٙ٘طغالفٚا‬ ‫ب‬ ‫تاٙبٞت‬ ‫ٙا‬ ٠‫الٓا‬ ‫ي‬ ٟ‫دٝٗهٞت‬(‫كشادٙتؽ‬ ‫دٗصا‬)‫ي‬ َٟ‫تؼت‬ ‫٢ٞظ‬ ٘‫ك‬ ‫ساطٞٓاُذ‬
ْ‫داُا‬ ٗ٘‫ٓاتب‬ ٘‫ب‬ ْ‫ثال‬ ٟ‫ِٓٚل‬ ٠‫بٞس‬ ٘‫ك‬ ٗ٘‫ب‬ ٠‫سٝطٞص‬ ‫كشُا‬ ‫ثاقز‬ ‫كشٙاسٝكا‬ ٠‫سٗٙذا‬ ‫طشبشُتؼا‬.‫هذٙف‬ ٠‫ضُٞذٝر‬ ‫٢ٞظ‬
ٟ‫دٝٗهٞت‬ ‫ُٚظ‬ َّٚٙ‫ٙاطا‬,ْٞ‫دك‬ ‫تاٗاُباس‬ ّٙ٘‫ساب‬ َٟٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ َٟ‫بظ‬ َّٚٙ ٟ‫ؿشب‬ َّٙ‫طٞسكشد‬ ٘‫ك‬ ‫ظٞبش‬ َّٚٙٞ‫بٞهط‬ ‫ٓٞبُ٘ٗا‬ ‫ب‬.
‫ٗهظاال‬2005ًٟٝ‫د‬ ٠ٗ َٟٙ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ َٟٙ ٟ‫طؼت‬ َ٠‫٢ًِٞٚذاس‬ َ٠(ْ‫عِا‬ ٟ‫ك٘ف‬)‫ٙا‬ ‫َذا‬ُٚ‫َشا‬ٚ‫ط‬ ‫٢آُٞط‬ ‫ُاًا‬ ‫د‬
ْ‫ثال‬ َّٙٗٞ٢ ‫دا‬ ْ‫كٞطا‬ ْ‫ٗا‬ َٟٙ٘‫طت‬ ٞ‫دكٞظٚت‬ ٞٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ ‫٢ٞظ‬ ٘‫ك‬ ‫كش‬ َ٠‫ِٓذ‬ ‫ب‬ ٝ‫٢اًار‬ َٟٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ َٟ‫ظ‬ ‫ٙا‬ ُٞ‫طاال‬ ‫بريٝٗٝسٙا‬
٠‫كش‬ ْ‫ٗا‬ ‫ٓاسٙلاسٙٚا‬ َّٙٗٞ٢ ٗ ّٙٗ٘‫ساب‬ َٟٙ ٗ ّٙ‫داُا‬ ٘‫ب‬,َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ٗ ْ‫ًٞص‬ َّٚ‫دٝٗه٘ت‬ َٟٙ٘‫طت‬ ٞ‫دكٞظٚت‬ ‫َذا‬ٙ‫ِٓذ‬ ‫دطٞي‬

18. 18
٠‫َلطشتٚز‬ٚ٢,ْٝ‫بذ‬ َ‫٢ٞجنا‬ ْ‫َشابُ٘ٗا‬ٚ‫ث‬ ‫ض‬ ْ‫ػٚا‬ ُٞ ْ‫ًٞص‬ َّٚ‫دٝٗهٞت‬ ٘‫ضُ٘ل‬,َّٚٚ‫خٞهٞت‬ ‫طٞهٞن‬ ٠‫ر‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ٗ
‫َذا‬ٙٗ ‫سٗٙذاُا‬ ًَٟٝ‫دد‬ ٗ َٟٚٙ‫كً٘ل٘ر‬ ‫سٗٙذاُا‬ ًَٟٝ‫د‬ ٠‫بٞس‬ ْ‫كش‬ ْ‫ًٞص‬,‫ًِٚٚت‬ َ٠‫د‬ ‫طشبشُٚتؼا‬ ‫كً٘ل٘رٙٚا‬ َ٠‫ِٓذ‬ ‫ربٞس‬
َٟٙ‫ٓٞتا‬ ‫دآٞتا‬ ٟ‫َلطشت‬ٚ٢ َّٙٗٞ‫ُٞت‬ ‫َزٗٗٙا‬ًٚ ‫د‬ ‫سٝؾ‬ ‫خاهٞكا‬.
َٟ‫ػ٘ات‬ ‫ٓٞٙظا‬ ‫ي‬2007,‫ٙا‬ ٠‫ػٞس‬ َُّٚ‫تاٗا‬ ‫دادطٞٓا‬ ‫٢ٞٗا‬ ‫كش‬ ‫ثات‬ ٝٝ‫د‬ ٝ‫ضُٞذ‬ ٗٞ٢ ٟ‫دٝٗهٞت‬ ‫ُٚظ‬ ‫ٙا‬ ‫داد‬ ‫دادطٞٓا‬
ٟ‫َخظت‬ٙ‫دٝس‬ َ٠‫بٞس‬ ‫ٙ٘غظالفٚا‬,٠‫سٗٙذا‬ ‫طشبشُٚتؼا‬ ‫ي‬ ‫٢ٞٗا‬ ٘‫ك‬(٠‫كً٘ل٘ر‬)ٗ٘‫ب‬.
‫ي‬8‫تريًٞٓا‬ ٠2015َٟٚٚٓ‫ٌَِا‬ٚ٢ ‫جظاتا‬ ‫بشٙاسا‬ ٠‫در‬ ‫٢ِٚا‬ ‫بلاس‬ ٘‫ظٚت‬ َٟ‫ًاف‬ ‫سٗطٚا‬ َ٠,‫ب‬ ‫طشٙشُٚتؼا‬ ‫كً٘ل٘رٙٚا‬ ٘‫ك‬
(ٞٚ‫مجاع‬ ٝ‫اباد‬)‫دكٞت‬ ‫ٗٝطف‬.

19. 19
َ‫ى‬‫َنج‬‫ي‬‫ث‬ َ‫ى‬‫بةش‬
‫دارفور‬ ‫ل‬ ‫جةنط‬
2003
‫بةزهةظكسن‬
‫علي‬ ‫حشني‬ ‫ئاداز‬

20. 20
‫َكس؟‬‫ي‬‫دةسج‬ ‫شةزى‬ ‫ضةوا‬
‫روويذاو‬ ‫سىدان‬ ‫ل‬ ‫دارفىر‬ ‫را‬ ‫فه‬ ‫ده‬ ‫ل‬ ‫جيثىو‬ ‫ىك‬ ‫فجىنه‬ ‫هه‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫تشه‬ ‫دارفىر‬ ‫ل‬ ‫نك‬ ‫جه‬,‫هب‬ ‫مه‬ ‫ل‬(2)‫سبال‬ ‫ل‬
(2003)‫يه‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫دادوه‬ ‫هيسا‬ ‫و‬ ‫سىداين‬ ‫ريسكبركرنب‬ ‫هيسا‬ ‫وزي‬ ‫ئه‬ ‫تىنذره‬ ‫مني‬ ‫كىمه‬ ‫دوو‬ ‫سثيكري‬ ‫ده‬ ‫مي‬ ‫ده‬
‫ته‬ ‫يل‬ ‫ة‬ ‫ره‬ ‫عه‬ ‫نه‬ ‫وين‬ ‫ئه‬ ‫دارفىر‬ ‫تيك‬ ‫خه‬ ‫زينكرنب‬ ‫ره‬ ‫ة‬ ‫تبوانثبر‬ ‫وا‬ ‫ئه‬ ‫سىدان‬ ‫تب‬ ‫كمه‬ ‫حى‬ ‫تكىشتنب‬ ‫كسبن‬
‫ميك‬ ‫خه‬ ‫دزي‬ ‫رستي‬ ‫ته‬ ‫ز‬ ‫كه‬ ‫ره‬ ‫تبقشكرنب‬ ‫وا‬ ‫هه‬ ‫هريشكرنب‬ ‫ة‬ ‫فه‬ ‫يت‬ ‫حىكمه‬ ‫زاليي‬ ‫دان‬ ‫هبته‬ ‫وان‬ ‫رسفب‬
‫ئه‬ ‫يف‬ ‫ر‬ ‫زته‬ ‫و‬ ‫سفيه‬ ‫ميك‬ ‫خه‬ ‫هسار‬ ‫هبن‬ ‫ده‬ ‫سه‬ ‫كىشتنب‬ ‫ري‬ ‫كه‬ ‫ئه‬ ‫تى‬ ‫وه‬ ‫هه‬ ‫فه‬ ‫ئه‬ ‫ة‬ ‫ره‬ ‫عه‬ ‫نه‬ ‫وين‬ ‫ئه‬ ‫دارفىر‬
‫سىداين‬ ‫رويك‬ ‫سه‬ ‫ري‬ ‫كه‬(‫امثشري‬ ‫حسن‬ ‫عمر‬)‫دزي‬ ‫و‬ ‫نيك‬ ‫جه‬ ‫تبوانني‬ ‫و‬ ‫كىزي‬ ‫كىو‬ ‫ة‬ ‫تبوانثبركرن‬ ‫هبته‬
‫يت‬ ‫ومه‬ ‫ده‬ ‫ريب‬ ‫دادوه‬ ‫هب‬ ‫دادكه‬ ‫زاليي‬ ‫يت‬ ‫مروفبيه‬.12
‫سثيكري‬ ‫ده‬ ‫نب‬ ‫دوواليه‬ ‫ة‬ ‫نكه‬ ‫جه‬ ‫ف‬ ‫ئه‬
‫تىو‬ ‫ويج‬ ‫نجب‬ ‫مجه‬ ‫ئه‬ ‫تىميسني‬ ‫و‬ ‫سىدان‬ ‫هيسين‬ ‫دزي‬ ‫ري‬ ‫شه‬ ‫ئيكيي‬ ‫ين‬ ‫اليه‬,‫سىدانيه‬ ‫كب‬ ‫هيسه‬ ‫كى‬
‫ئبنكى‬ ‫را‬ ‫كىجه‬ ‫يت‬ ‫تبيثه‬ ‫يب‬ ‫ره‬ ‫عه‬ ‫تني‬ ‫شريه‬ ‫عه‬ ‫زز‬ ‫تيكذهيت‬(‫امثذو‬)‫تشكذار‬ ‫يب‬ ‫ره‬ ‫عه‬ ‫مني‬ ‫كىمه‬ ‫ترانيب‬
‫دارفىر‬ ‫ل‬ ‫تى‬ ‫نه‬.
‫وا‬ ‫ئه‬ ‫كسبن‬ ‫يه‬ ‫و‬ ‫ري‬ ‫دادوه‬ ‫تسافب‬ ‫و‬ ‫سىداين‬ ‫ئبزادكرنب‬ ‫تسافب‬ ‫يت‬ ‫تبيثه‬ ‫تىنذره‬ ‫مني‬ ‫كىمه‬ ‫يي‬ ‫دووي‬ ‫ين‬ ‫اليه‬
‫ك‬ ‫وه‬ ‫مىسنامن‬ ‫ين‬ ‫رست‬ ‫ته‬ ‫ز‬ ‫كه‬ ‫ره‬ ‫مني‬ ‫كىمه‬ ‫ز‬ ‫تكذهيت‬(‫امغىر‬,‫امسغبة‬,‫املسبميت‬)‫ر‬ ‫سه‬ ‫تب‬ ‫يت‬ ‫ته‬
‫ت‬ ‫دكه‬ ‫ره‬ ‫نجبويجب‬ ‫جه‬ ‫تى‬ ‫خى‬ ‫هبريكبريب‬ ‫سىداين‬ ‫تب‬ ‫حىكمه‬ ‫هنذيرا‬,‫كى‬ ‫نه‬ ‫هه‬ ‫ركرده‬ ‫سه‬ ‫ك‬ ‫هنذه‬ ‫يت‬
‫ريكخستنب‬ ‫و‬ ‫يك‬ ‫جخ‬ ‫و‬ ‫مبددي‬ ‫هبريكبرين‬ ‫زي‬ ‫هبريكبريب‬ ‫زوان‬ ‫هيسا‬ ‫ن‬ ‫فب‬ ‫هبريكبريب‬ ‫تى‬ ‫ن‬ ‫دكه‬ ‫دوتبد‬
‫مروفبن‬ ‫كىشتنب‬ ‫يب‬ ‫ريسه‬ ‫كى‬ ‫ديبركرن‬ ‫دهيته‬ ‫كى‬ ‫سفيه‬ ‫سني‬ ‫كه‬ ‫دزي‬ ‫يت‬ ‫تتبيثه‬ ‫هفثشيك‬ ‫ه‬ ‫هريشني‬
‫كىشتيب‬ ‫ز‬ ‫هبن‬ ‫ده‬ ‫سه‬ ‫هيته‬ ‫دكه‬,‫نه‬ ‫يبن‬ ‫تريس‬ ‫يبن‬ ‫كىستني‬ ‫تى‬ ‫دزفريت‬ ‫كىشتيب‬ ‫يب‬ ‫زور‬ ‫ريسا‬ ‫ف‬ ‫ئه‬ ‫و‬
‫سبخيب‬.‫ته‬ ‫فه‬ ‫هب‬ ‫تكه‬ ‫خيفه‬ ‫ف‬ ‫ره‬ ‫ته‬ ‫و‬ ‫تن‬ ‫منيىين‬ ‫كىجب‬ ‫تىيش‬ ‫كرن‬ ‫جبر‬ ‫نه‬ ‫تك‬ ‫خه‬ ‫زي‬ ‫نذي‬ ‫جه‬ ‫فئ‬ ‫ئه‬
‫سنىرا‬ ‫زكرنب‬ ‫رتب‬ ‫ده‬ ‫ة‬ ‫راتن‬ ‫ن‬ ‫يب‬ ‫رتني‬ ‫ته‬ ‫نب‬,‫مروفبن‬ ‫يرانب‬ ‫قه‬ ‫تى‬ ‫نذي‬ ‫جه‬ ‫يف‬ ‫ر‬ ‫زته‬,‫زيري‬ ‫وه‬ ‫هنذي‬ ‫ر‬ ‫زته‬
‫يب‬ ‫يل‬ ‫كىمه‬ ‫دزي‬ ‫تبوانني‬ ‫ة‬ ‫دوخه‬ ‫تبرو‬ ‫ف‬ ‫ئه‬ ‫ري‬ ‫ته‬ ‫يي‬ ‫مريكب‬ ‫ئه‬ ‫يي‬ ‫رفه‬ ‫ده‬(‫جينىسبيذ‬)‫نبفكرن‬ ‫ة‬
12
‫توبٌانا‬ ‫وجٌروم‬ ‫غرامٌزي‬ ‫كالودٌو‬(2012)‫المنسٌة‬ ‫دارفور‬:‫جدد‬ ‫والعبون‬ ‫قدٌمة‬ ‫أسالٌب‬‫ص‬ ،‫سوٌسرا‬ ،.47

21. 21
‫يفب‬ ‫هه‬ ‫ل‬ ‫ري‬ ‫شه‬ ‫ستبنذنب‬ ‫راوه‬ ‫تى‬ ‫ز‬ ‫كريذا‬ ‫ك‬ ‫ميبنه‬ ‫فثه‬ ‫هه‬ ‫ري‬ ‫دادوه‬ ‫تسافب‬ ‫و‬ ‫سىداين‬ ‫تب‬ ‫حىكمه‬ ‫هنذي‬ ‫ر‬ ‫زته‬
(2)‫سبال‬ ‫ل‬(2010)‫تى‬ ‫ئبشتيي‬ ‫زتى‬ ‫ميك‬ ‫ده‬ ‫ميبنب‬ ‫فثه‬ ‫هه‬ ‫ف‬ ‫ئه‬ ‫و‬,‫يه‬ ‫راده‬ ‫تب‬ ‫كسبن‬ ‫يه‬ ‫و‬ ‫ري‬ ‫دادوه‬ ‫تسافب‬ ‫و‬
‫فتني‬ ‫ركه‬ ‫سه‬ ‫كفتىكىكرين‬ ‫ر‬ ‫مسه‬ ‫زن‬ ‫مه‬ ‫يك‬,‫ك‬ ‫وه‬ ‫شيبين‬ ‫تشتي‬(‫رايت‬ ‫حكم‬)‫ست‬ ‫تذه‬ ‫ري‬ ‫فه‬ ‫ده‬ ‫تى‬
‫تخني‬,‫وه‬ ‫و‬ ‫هريشكرنئ‬ ‫ة‬ ‫سىداين‬ ‫جيشب‬ ‫تبوانثبركرنب‬ ‫ري‬ ‫كه‬ ‫ئه‬ ‫ر‬ ‫زته‬ ‫جيثىن‬ ‫نبكىيك‬ ‫زي‬ ‫هنذي‬ ‫ل‬ ‫ودكه‬
‫كىنذا‬ ‫تيك‬ ‫خه‬ ‫دزي‬ ‫كىرزا‬ ‫شبنذنب‬,‫زنرتين‬ ‫مه‬ ‫كسبن‬ ‫يه‬ ‫و‬ ‫داد‬ ‫تسافب‬ ‫كى‬ ‫دان‬ ‫هبتنه‬ ‫هىشذاري‬ ‫نذي‬ ‫جه‬ ‫فئ‬ ‫ة‬
‫دانىستبنذنب‬ ‫زنبفربنب‬ ‫زتى‬ ‫دارفىر‬ ‫ل‬ ‫زنبفربنب‬ ‫زتى‬ ‫وين‬ ‫تىنذره‬ ‫مني‬ ‫كىمه‬.

22. 22
‫َدةران‬‫ي‬‫ذ‬ ‫ليستا‬:
‫تاليتش‬ ‫اسنام‬(2008)‫رسةرينيتسا‬ ‫قصة‬-‫التوسنة‬ ‫عىل‬ ‫الحرب‬ ‫عن‬ ‫رواية‬
‫املهني‬ ‫الذدريث‬ ‫ةزنامج‬(2006)‫شهادج‬ ‫لنيل‬ ‫داهيل‬ ‫دورج‬ ،‫االمزييك‬ ‫السالم‬ ‫معهد‬
‫امزيكا‬ ،‫االمزييك‬ ‫السالم‬ ‫معهد‬ ،‫الرصاعاخ‬ ‫دحليل‬.
‫ايذو‬ ‫داكييش‬(1994)‫مرص‬ ‫القاهزج‬ ،‫الذريح‬ ‫القنتلح‬ ‫مأساج‬ ‫نغاسايك‬ ‫و‬ ‫هريوشيام‬.
‫املجيد‬ ‫سوينح‬(2013)‫للمحكمح‬ ‫القضايئ‬ ‫االجذهاد‬ ‫ضوء‬ ‫عىل‬ ‫الجامعيح‬ ‫االةادج‬ ‫جزميح‬
‫الجشائز‬ ،‫لزواندا‬ ‫الجنائيح‬.
‫دوةيانا‬ ‫وجريوم‬ ‫غزاميشي‬ ‫كالوديو‬(2012)‫املنسيح‬ ‫دارفور‬:‫والعتون‬ ‫قدميح‬ ‫أساليث‬
‫سويرسا‬ ،‫جدد‬
‫ب‬ ‫مايكل‬.‫شارف‬(2010)،‫لزواندا‬ ‫الدوليح‬ ‫الجنائيح‬ ‫للمحكمح‬ ‫األسايس‬ ‫النظام‬UN.
‫عادل‬ ‫مسذاري‬(2008)‫ةزواندا‬ ‫الخاصح‬ ‫الجنائيح‬ ‫املحكمح‬ ،(TPIR)‫الجشائز‬ ،‫ةسكزج‬ ،.
http://www.bbc.com
Encyclopédie :Encarta 2003