1. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
ĐỀ TÀI THẢO LUẬN:
QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VAI TRÒ CỦA CON NGƯỜI VÀ
CHIẾN LƯỢC TRỒNG NGƯỜI. VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM ĐÓ TRONG
VIỆC PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC ĐÀO TẠO CỦA NƯỚC TA HIỆN NAY.
Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống những luận điểm khoa học rộng
lớn, sâu sắc và phong phú trên nhiều lĩnh vực. Trong lĩnh vực giáo dục - đào
tạo, di sản tư tưởng Hồ Chí Minh là một kho tàng đầy ắp những giá trị nhân
văn cao cả, mà một trong những biểu hiện lớn lao, đó là tư tưởng về con
người và chiến lược “trồng người”.
Khi nói về con người, M.Gorki, nhà văn lỗi lạc của nước Nga Xô Viết
đã từng thốt lên: “... Con người! Tiếng ấy thật tuyệt diệu! Tiếng ấy vang lên
kiêu hãnh và hùng tráng biết bao...” (Dưới đáy), vì thế, từ xưa đến nay, các
bậc vĩ nhân, các nhà triết học, các nhà tư tưởng, các nhà khai sáng ra các tôn
giáo lớn trên thế giới... đều vì con người, hướng về con người bằng tất cả
tấm lòng yêu thương, trân trọng. Con người đã trở thành trung tâm của mọi
hoạt động nghiên cứu. Đặc biệt, với chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ
Chí Minh thì vấn đề con người được nhìn nhận và đánh giá một cách khách
quan, đúng bản chất của nó hơn cả.
Để có được quan niệm khoa học về con người trong thời đại Hồ Chí
Minh, lịch sử đã từng tiếp cận vấn đề con người bằng những phương pháp
khác nhau:
* Chủ nghĩa duy tâm quan niệm: Con người là một thực thể linh hồn,
cái giá trị lớn nhất ở con người là phần hồn, phần hồn là cái sống mãi, cái
2. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
vĩnh hằng, còn phần xác chỉ là cái gì ngắn ngủi thoảng qua, nó rồi cũng
nhanh chóng ra đi trở về với cát bụi. Quan niệm duy tâm về con người đã
ảnh hưởng đến một bộ phận không nhỏ, khiến họ khước từ cuộc sống hiện
thực, một cuộc sống phải sản xuất, đấu tranh để tồn tại vì hạnh phúc con
người, để hướng về một thế giới hư vô, phó thác cuộc đời cho số phận.
* Chủ nghĩa duy vật siêu hình quan niệm: Con người là một sinh vật, cái
giá trị nhất ở con người là cái sinh vật, bản chất người là bản chất sinh vật.
Còn những cái như tư tưởng, tình cảm, ước mơ, hoài bão... chỉ là thứ trừu
tượng, mơ hồ... không có giá trị hiện sinh. Với quan niệm coi bản chất con
người là sình vật, chủ nghĩa duy vật siêu hình về con người đẩy tới việc giải
quyết vấn đề con người chỉ là sự thỏa mãn về nhu cầu vật chất, nhu cầu sinh
vật của con người, kích thích con người lao vào cuộc sống vật chất tầm
thường, đẩy một bộ phận người chạy theo lối "sống gấp" - lối sống theo nhịp
điệu hối hả, sống tranh thủ, gấp gáp, sống nhanh lên sống vượt lên thời gian,
vượt ra không gian, sống ích kỷ, sống chỉ biết mình, không biết đến đồng
loại...
Cả hai cách tiếp cận trên về con người đều dẫn đến chủ nghĩa cực đoan
về con người: Họ đã từ tuyệt đối hóa đến thần bí hóa mặt tinh thần của con
người, hạ thấp mặt sinh vật (phần xác) và ngược lại, không thấy được con
người là một thể thống nhất giữa mặt vật chất và mặt tinh thần.
Quan niệm mácxít về con người là vấn đề cơ bản nhất của cuộc đấu
tranh quan điểm giữa chủ nghĩa nhân văn tư sản và chủ nghĩa nhân đạo
XHCN. C.Mác viết: “ Sự thay thế xã hội tư bản với những giai cấp và đối
kháng giai cấp của nó xuất hiện một liên hợp trong đó sự phát triển tự do
của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”
Luận điểm bất hủ trên đây về con người chỉ ra rằng, quan điểm triết học
về giải phóng toàn bộ xã hội phải được bắt đầu từ việc giải phóng cho mỗi
3. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
cá nhân, rằng tương lai không chỉ là cái gì nối tiếp hiện tại, mà còn là bộ
phận của hiện tại và cấu thành cái hiện tại, rằng đây là cơ sở thế giới quan
“định hướng mục tiêu” của sự phát triển xã hội và đó là hạnh phúc con
người, là phương thức cụ thể của quá trình giải phóng con người.
Với chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, lý tưởng nhân đạo
giải phóng con người khỏi áp bức bóc lột không tồn tại trừu tượng, mà được
tạo ra bởi những tiền đề vật chất - đó là việc thay thế chế độ chiếm hữu tư
nhân về tư liệu sản xuất bằng chế độ sở hữu xã hội để của cải xã hội sản xuất
ra được sử dụng cho việc thúc đẩy sự phát triển năng lực trí tuệ của con
người.
Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh không dựa trên lý
tưởng nhân đạo chủ nghĩa trừu tượng về con người, mà xem xét con người
một cách thực tế, như họ xây dựng cuộc sống ra sao, băn khoăn, trăn trở
cuộc sống như thế nào và ở chỗ nào... Quan điểm Mác - Lê nin và tư tưởng
Hồ Chí Minh còn chỉ rõ rằng, trong hoạt động của mình, con người tạo ra
các mối quan hệ xã hội khách quan và lịch sử và với những quan hệ đó, con
người tự khẳng định mình - tiền đề của “làm chủ bản thân”. Như vậy, con
người sinh ra từ một tầng lớp, giai cấp nhất định và bao giờ cũng chịu ảnh
hưởng đạo đức của giai cấp xuất thân. Và, mỗi con người tồn tại bao giờ
cũng đụng chạm hàng loạt vấn đề có liên quan đến sản xuất, hoàn cảnh thực
tế. Những vấn đề đó luôn được biến đổi bởi thế hệ mới và quy định những
điều kiện tồn tại của chính thế hệ đó.
Vấn đề con người là vấn đề lớn, được đặt lên hàng đầu và là vấn đề trung
tâm, xuyên suốt trong toàn bộ nội dung tư tưởng của Hồ Chí Minh. Tin ở
dân, dựa vào dân, tổ chức và phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân, bồi
dưỡng, đào tạo và phát huy mọi năng lực của dân (ở từng cá nhân riêng lẻ và
của cả cộng đồng), đó là tư tưởng được Hồ Chí Minh vận dụng và phát triển
4. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
trong toàn bộ sự nghiệp đấu tranh cách mạng giành độc lập dân tộc cũng như
xây dựng đất nước. Tư tưởng đó cũng chính là nội dung cơ bản của toàn bộ
tư tưởng về con người của Hồ Chí Minh.
Con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh không tồn tại như một phạm trù
bản thể luận có tính trừu tượng hóa và khái quát hóa, mà được đề cập đến
một cách cụ thể, đó là nhân dân Việt Nam, những con người lao động nghèo
khổ bị áp bức cùng cực dưới ách thống trị của phong kiến, đế quốc; là dân
tộc Việt Nam đang bị đô hộ bởi chủ nghĩa thực dân; và mở rộng hơn nữa là
những “người nô lệ mất nước” và “người cùng khổ”. Lôgíc phát triển tư
tưởng của Người là xuất phát từ chủ nghĩa yêu nước để đến với chủ nghĩa
Mác - Lênin, đến với chủ nghĩa quốc tế chân chính.
Theo lôgíc phát triển tư tưởng ấy, khái niệm “con người” của Hồ Chí
Minh tiếp cận với khái niệm “giai cấp vô sản cách mạng”. Người đề cập
đến giai cấp vô sản cách mạng và sự thống nhất về lợi ích căn bản của giai
cấp đó với các tầng lớp nhân dân lao động khác (đặc biệt là nông dân).
Người nhận thức một cách sâu sắc rằng, chỉ có cuộc cách mạng duy nhất và
tất yếu đạt tới được mục tiêu giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và toàn
thể nhân loại khỏi mọi sự nô dịch, áp bức. Toàn bộ các tư tưởng, lý luận
(chiếm một khối lượng lớn trong các tác phẩm của Người) bàn về cách mạng
(chiến lược giải pháp; bàn về người cách mạng và đạo đức cách mạng, về
hoạch định và thực hiện các chính sách xã hội; về rèn luyện và giáo dục con
người v.v...) về thực chất chỉ là sự cụ thể hóa bằng thực tiễn tư tưởng về con
người của Hồ Chí Minh.
5. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh khi nói về vai trò của con người chúng ta
cần làm rõ 2 ý:
* Con người là vốn quý nhất, nhân tố quyết định thành công của sự
nghiệp cách mạng.
Theo Hồ Chí Minh “trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân,trong
thế giới không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân”.Vì vậy vô
luận việc gì đều do người làm ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả.
Người cho rằng việc dễ mấy không có nhân dân cũng chịu, việc khó mấy có
dân liệu cũng xong. Nhân dân là người sang tạo ra mọi giá trị vật chất và
tinh thần. Hồ Chí Minh tổng kết ngắn gọn: dân ta tốt lắm. Người phân tích
phẩm chất tốt đẹp của dân từ lòng trung thành và tin tưởng vào cách mạng,
vào đảng không sợ gian khổ tù đầy, hi sinh đến việc dân nhường cơm xẻ áo
chở che đùm bọc bảo vệ nuôi nấng bộ đội và cán bộ cách mạng.
Dân ta là tài năng, trí tuệ và sáng tạo, họ biết “giải quyết nhiều vấn đề
một cách giản đơn, mau chóng, đầy đủ, mà những người tài giỏi, những
đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không ra”. Đặc biệt là lòng sốt sắng, hăng hái của
dân để thực hiện con đường cách mạng. Hồ Chí Minh có niềm tin vững chắc
rằng với tinh thần quật cường và lực lương vô tận của dân tộc ta, với lòng
yêu nước, chí kiên quyết của nhân đân và quân đội ta, chẳng những chúng ta
có thể thắng lợi mà chúng ta nhất định thắng lợi.
Nhân dân là yếu tố quyết định thành công của cách mạng. “Lòng yêu
nước và sự đoàn kết của nhân dân là một lực lượng vô cùng to lớn, không ai
thắng nổi”.
* Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng phải coi
trọng, chăm sóc, phát huy nhân tố con người
Tấm lòng Hồ Chí Minh luôn hướng về con người. Người yêu thương
con người, tin tưởng con người, tin và thương yêu nhân dân, trước hết là
6. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
người lao động, nhân dân mình và nhân dân các nước. Với Hồ Chí Minh,
“lòng thương yêu nhân dân, thương yêu nhân loại” là “không bao giờ thay
đổi”. Người có một niềm tin lớn ở sức mạnh sáng tạo của con người. Lòng
tin mãnh liệt và vô tận của Hồ Chí Minh vào nhân dân, vào những con người
bình thường đã được hình thành rất sớm. Từ những năm tháng Người bôn ba
tìm đường cứu nước, thâm nhập, tìm hiểu thực tế cuộc sống và tâm tư của
những người dân lao động trong nước và nước ngoài. Người đã khẳng định:
“Đằng sau sự phục tùng tiêu cực, người Đông Dương ẩn giấu một cái gì
đang sôi sục, đang gào thét, và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm khi thời cơ
đến”. Tin vào quần chúng, theo quan điểm của Hồ Chí Minh, đó là một trong
những phẩm chất cơ bản của người cộng sản. Và đây cũng chính là chỗ khác
căn bản, khác về chất, giữa quan điểm của Hồ Chí Minh với quan điểm của
các nhà Nho yêu nước xưa kia (kể cả các bậc sĩ phu tiền bối gần thời với Hồ
Chí Minh) về con người. Nếu như quan điểm của Hồ Chí Minh: “Trong bầu
trời không có gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới không có gì mạnh bằng
lực lượng đoàn kết toàn dân”, thì các nhà Nho phong kiến xưa kia mặc dù có
những tư tưởng tích cực “lấy dân làm gốc”, mặc dù cũng chủ trương “khoan
thư sức dân”, nhưng quan điểm của họ mới chỉ dừng lại ở chỗ coi việc dựa
vào dân cũng như một “kế sách”, một phương tiện để thực hiện mục đích
“trị nước”, “bình thiên hạ”. Ngay cả những bậc sĩ phu tiền bối của Hồ Chí
Minh, tuy là những người yêu nước một cách nhiệt thành, nhưng họ chưa có
một quan điểm đúng đắn và đầy đủ về nhân dân, chưa có đủ niềm tin vào
sức mạnh của quần chúng nhân dân. Quan điểm tin vào dân, vào nhân tố con
người của Người thống nhất với quan điểm của Mác, Ăngghen, Lênin:
“Quần chúng nhân dân là người sáng tạo chân chính ra lịch sử”.
Tin dân, đồng thời lại hết lòng thương dân, tình thương yêu nhân dân
của Hồ Chí Minh có nguồn gốc sâu xa từ trong truyền thống dân tộc, truyền
7. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
thống nhân ái ngàn đời của người Việt Nam. Cũng như bao nhà Nho yêu
nước khác có cùng quan điểm “ái quốc là ái dân”, nhưng điểm khác cơ bản
trong tư tưởng “ái dân” của Người là tình thương ấy không bao giờ dừng lại
ở ý thức, tư tưởng mà đã trở thành ý chí, quyết tâm thực hiện đến cùng sự
nghiệp giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải phóng nhân loại cần lao,
xóa bỏ đau khổ, áp bức bất công giành lại tự do, nhân phẩm và giá trị làm
người cho con người. Ở Hồ Chí Minh, chủ nghĩa yêu nước gắn bó không
tách rời với chủ nghĩa quốc tế chân chính. Tình thương yêu cũng như toàn
bộ tư tưởng về nhân dân của Người không bị giới hạn trong chủ nghĩa dân
tộc hẹp hòi mà nó tồn tại trong mối quan hệ khăng khít giữa các vấn đề dân
tộc và giai cấp, quốc gia với quốc tế. Yêu thương nhân dân Việt Nam, Người
đồng thời yêu thương nhân dân các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới.
Trong sự nghiệp lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh luôn coi trọng sức
mạnh đoàn kết toàn dân và sự đồng tình ủng hộ to lớn của bè bạn khắp năm
châu, của cả nhân loại tiến bộ. Người cũng xác định sự nghiệp cách mạng
của nước ta là một bộ phận không thể tách rời trong toàn bộ sự nghiệp đấu
tranh giải phóng nhân loại trên phạm vi toàn thế giới.
Nếu như luận điểm về con người là sợi chỉ đỏ xuyên suốt của tư tưởng
Hồ Chí Minh, thì vấn đề ‘trồng người” lại chiếm vị trí quan trọng trong luận
điểm xuyên suốt ấy.
Quan điểm của Hồ Chí Minh về chiến lược “trồng người”:
* “Trồng người” là yêu cầu khách quan, vừa cấp bách vừa lâu dài
của cách mạng.
Trên cơ sở khẳng định con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực cách
mạng, Hồ Chí Minh rất quan tâm đến sự nghiệp giáo dục, đào tạo, rèn luyện
con người.
8. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, trồng người là một sự nghiệp có tính
chiến lược. Người mong muốn biến khát vọng vì chủ trương của các thế hệ
cha ông về “khai dân trí” thành hiện thực. Do đó từ khi có chính quyền, Hồ
Chí Minh đã thực hiện một sự nghiệp “khai dân trí” rộng lớn chưa từng có
trong lịch sử nước ta và thu được những thành công hết sức to lớn. Người đã
xác định “chống giặc dốt” là nhiệm vụ thứ tư trong sáu nhiệm vụ cấp bách
nhất của đất nước lúc bấy giờ, là bước khởi đầu và cũng là nhiệm vụ thường
xuyên của sự nghiệp mở mang dân trí. Người chỉ rõ: “Dốt nát cũng là kẻ
địch... Địch thực dân dựa vào địch dốt nát để thi hành chiến lược ngu dân.
Địch dốt nát dựa vào địch thực dân để đưa dân ta vào nơi mù quáng... Một
dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Từ đó, sự nghiệp GD trở thành sự nghiệp
của toàn thể dân tộc, và đối tượng của GD cũng là toàn thể dân tộc. Người
chắt chiu, rèn luyện từng con người, mở những lớp huấn luyện cho từng tốp
nhỏ học trò với cả tấm lòng nhiệt thành, kiên trì, nhẫn nại. Người thường
xuyên tổng kết kinh nghiệm của các phong trào quần chúng, kiên trì lắng
nghe và tìm đọc, suy ngẫm về những gương tốt, những ý hay của nhân dân.
Người viết “Dân rất thông minh, quần chúng kinh nghiệm, sáng kiến rất
nhiều, chỉ cần mình có biết học hay biết lợi dụng mà thôi”. Người căn dặn:
Phải học, học ở nhà trường, học trong sách vở, học ở quần chúng nhân dân,
không học quần chúng là một sai lầm lớn.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh, đề cao, nêu cao, nêu bật vai trò của GD-ĐT,
xây dựng con người mới XHCN và coi đó là một chiến lược lâu dài. Với câu
nói nổi tiếng:
“Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây.
Vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người".
9. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
Hồ Chí Minh luôn đặt lòng tin vào khả năng của GD. Người chỉ rõ: Tiền
đồ của dân tộc chúng ta sẽ ra sao, một phần quan trọng là do sự nghiệp GD
trực tiếp quyết định:
“Ngủ thì ai cũng như lương thiện
Tỉnh dậy phân ra kẻ dữ hiền
Hiền, dữ đâu phải là tính sẵn
Phần nhiều do GD mà nên"
Tất cả những điều này phản ánh tư tưởng lớn về tầm quan trọng có tính
quyết định của nhân tố con người, tất cả vì con người do con người
Như vậy, con người phải được đặt vào vị trí trung tâm của sự phát
triển.Nó vừa nằm trong chiến lược phát triển kinh tế, xã hội của đất nước với
nghĩa rộng, vừa nằm trong chiến lược giáo dục đào tạo theo nghĩa hẹp.
“Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người
xã hội chủ nghĩa”
- Con người xã hội chủ nghĩa đương nhiên phải do chủ nghĩa xã hội tạo
ra. Nhưng ở đây trên con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội thì trước hết phải
có con người xã hội chủ nghĩa. Điều này cần được hiểu ngay từ đầu phải đặt
ra nhiệm vụ xây dựng con người có những phẩm chất cơ bản, tiêu biểu của
con người mới cho xã hội chủ nghĩa, làm gương, lôi cuốn xã hội. Công việc
này là quá trình lâu dài không ngừng hoàn thiện, nâng cao và thuộc về trách
nhiệm của Đảng, Nhà nước, gia đình, cá nhân mỗi người. Hồ Chí Minh đã
từng nói: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ
10. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
nghĩa. Con người xã hội chủ nghĩa là phải đi đến hoàn toàn không có chủ
nghĩa cá nhân. Trong đầu óc mọi người đều có sự đấu tranh giữa cái thiện và
cái ác, hoặc nói theo cách mới là sự đấu tranh giữa tư tưởng cộng sản và tư
tưởng cá nhân”.
Tư tưởng cộng sản với tư tưởng cá nhân ví như lúa với cỏ dại. Lúa phải
chăm bón rất khó nhọc thì mới tốt được. Còn cỏ dại không cần chăm sóc
cũng mọc lu bù. Tư tưởng cộng sản phải rèn luyện gian khổ mới có được.
Còn tư tưởng cá nhân thì cũng như cỏ dại, sinh sôi, nảy nở rất dễ.
- Mỗi bước xây dựng những con người như vậy là một nấc thang xây
dựng chủ nghĩa xã hội. Đây là mối quan hệ biện chứng giữa xây dựng chủ
nghĩa xã hội và con người xã hội chủ nghĩa .
- Độc lập dân tộc là điều kiện tiên quyết để thực hiện chủ nghĩa xã hội,
chủ nghĩa xã hội là mục tiêu, lý tưởng, là điều kiện đảm bảo cuộc sống ấm
no, tự do, hạnh phúc cho nhân dân, là nhân tố đảm bảo vững chắc của nền
độc lập dân tộc. Hồ Chủ Tịch đã từng nói: Nhưng nếu nước được độc lập mà
dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì.
Cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc ở nước ta là theo con đường cách mạng
vô sản, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, vấn đề dân tộc được nhận thức
và giải quyết trên lập trường giai câp công nhân. Do đó, sau cách mạng dân
tộc dân chủ giành thắng lợi sẽ chuyển sang cách mạng xã hội chủ nghĩa, đó
là bước phát triển tất yếu.
- Quan niệm của Hồ Chí Minh về con người mới xã hội chủ nghĩa có
hai mặt gắn bó chặt chẽ với nhau. Một là kế thừa những giá trị tốt đẹp cuả
con người truyền thống (Việt Nam, Phương Đông). Hai là hình thành những
11. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
phẩm chất mới như: có tư tưởng xã hội chủ nghĩa, có đạo đức xã hội chủ
nghĩa, có trí tuệ bản lĩnh để làm chủ (bản thân, gia đình, xã hội ...) có tác
phong xã hội chủ nghĩa, có lòng nhân ái vị tha độ lượng.
* Chiến lược “trồng người” là một trọng tâm, một bộ phận hợp thành
của chiến lược phát triển kinh tế xã hội.
Để thực hiện chiến lược trồng người, cần có nhiều biện pháp, nhưng
giáo dục đào tạo là biện pháp quan trọng bậc nhất. Bởi vì, giáo dục tốt sẽ tạo
ra tính thiện, đem lại tương lai tươi sáng cho thanh niên. Ngược lại, giáo
dục tồi sẽ ảnh hưởng đến thanh niên.
Nội dung và phương pháp giáo dục phải toàn diện, cả đức, trí, thể, mĩ,
đặt đạo đức lí tưởng và tìh cảm cách mạng, lối sống xã hội chủ nghĩa lên
hàng đầu. Hai mặt đức, tài thống nhất với nhau, không tách rời nhau, trong
đó đức là cái gốc là nền tảng cho tài năng phát triển, phải kết hợp giữa nhận
thức và hành động, lời nói và việc làm. Có như vậy mới có thể học để làm
người.
Đối với Hồ Chí Minh, tất cả các phương pháp giáo dục như phương pháp
đối thoại, phương pháp học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn,
phương pháp làm gương, phương pháp kết hợp giữa gia đình, nhà trường và
xã hội... đều nhằm mục đích "nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do tư
tưởng", nâng cao nhận thức, chất lượng và hiệu quả giáo dục. Các phương
pháp này vừa mang tính truyền thống, lại vừa hiện đại, vừa hệ thống, khoa
học, lại vừa cụ thể, thiết thực, luôn gắn với đời sống và thời đại.
12. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
Hồ Chí Minh khẳng định: “...có gì vẻ vang hơn là nghề giáo dục đào tạo
những thế hệ sau này tích cực góp phần xây dựng CNXH và CNCS. Người
thầy giáo tốt - thầy giáo xứng đáng là thầy giáo - là người vẻ vang nhất”.
Theo Hồ Chí Minh “óc những người tuổi trẻ trong sạch như một tấm lụa
trắng. Nhuộm xanh thì nó sẽ xanh, nhuộm đỏ thì nó sẽ đỏ. Vì vậy, sự học tập
ở nhà trường, ảnh hưởng rất lớn cho tương lai của thanh niên và tương lai
của thanh niên tức là tương lai của nước nhà”.
Với người học, người được GD, Hồ Chí Minh luôn luôn nhắc nhở mọi
người phải : “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự
đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại” . Đặc biệt, Người coi
việc đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ, thanh niên, thiếu niên, nhi đồng là vấn đề
có ý nghĩa chiến lược to lớn và lâu dài. Người coi thanh niên là lực lượng có
ý chí và nghị lực vượt mọi khó khăn, luôn xung phong đi đầu trong sự
nghiệp chiến đấu và xây dựng CNXH; coi thiếu niên nhi đồng là người chủ
tương lai của nước nhà.
Tư tưởng "trồng người" của Hồ Chí Minh rất khoa học và toàn diện, cả
về nội dung và phương pháp. Người chỉ rõ: “Việc xây dựng con người cũng
phải có ý định rõ ràng như nhà kiến trúc”. Hiểu sâu sắc thuyết cách mạng
không ngừng, nhìn thấu quá khứ và tương lai, Hồ Chí Minh luôn có một
lòng yêu thương, tin tưởng mãnh liệt ở thanh niên, ở thế hệ trẻ, thấy trước
những đỉnh cao mà con người Việt Nam sẽ phải đạt tới: “Non sông Việt
Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh
quang để sánh vai các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ
một phần lớn ở công học tập của các em”.
13. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
Trong việc "trồng người", Hồ Chí Minh bắt đầu từ xây dựng nền tảng
đạo đức. Người thường xuyên bồi đắp cái nền tảng ấy cho con người. Người
khẳng định: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì
sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải
có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được
nhân dân”. Vì vậy, Người đòi hỏi tất cả mọi người không trừ một ai, không
trừ một cấp nào đều phải thường xuyên trau đồi đạo đức cách mạng cho bền
vững. Hồ Chí Minh hết sức coi trọng đạo đức, song cũng rất mực coi trọng
tài năng. Người trân trọng đón mời, ưu đãi và trao thực chức, thực quyền
cho những người có tài năng. Mặt khác, Hồ Chí Minh đòi hỏi mọi người
phải tinh thông nghiệp vụ của mình, ai cũng đều phải có khả năng hoàn
thành tốt nhiệm vụ được giao. Bởi vậy, Hồ Chí Minh rất quan tâm, coi trọng
và khuyến khích việc “chiêu hiền đãi sĩ”, “cầu người hiền tài” và luôn nhắc
nhở phải “khéo dùng cán bộ”, phải “hiểu và đánh giá đúng cán bộ”, “có gan
cất nhắc cán bộ”, “dụng nhân như dụng mộc” vẽ“muôn việc thành công hay
thất bại đều do cán bộ tốt hay kém”.
Nhận thức sâu sắc về vai trò của giáo dục, Hồ Chí Minh đã gắn bó cả
cuộc đời mình với việc chăm lo, mở mang và xây dựng một nền giáo dục
mới, nền giáo dục xã hội chủ nghĩa - một nền giáo dục mà mọi người đều có
cơ hội phát huy khả năng sáng tạo, mọi người đều được học hành, không
phân biệt giai cấp, tuổi tác, trình độ, giới tính...
“ Trồng người” là công việc trăm năm, không thể nóng vội một sớm
một chiều, không phải làm một lúc là xong, cũng không phải tùy tiện, đến
đâu hay đến đó. Nhận thức và giải quyết vấn đề này có ý nghĩa thường trực,
bền bỉ trong suốt cuộc đời mỗi con người, trong suốt thời kì quá độ lên chủ
14. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
nghĩa xã hội, Hồ Chí Minh cho rằng “việc học không bao giờ cùng, còn sống
còn phải học”.
Kế tục và quyết tâm thực hiện thắng lợi sự nghiệp to lớn và cao cả đó
của Người, Văn kiện Hội nghị lần thứ hai BCH Trung ương khoá VIII đã
xác định nhiệm vụ và mục đích cơ bản của giáo dục Việt Nam là "nhằm xây
dựng những con người và thế hệ thiết tha gắn bó với lý tưởng độc lập dân
tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, gìn giữ và
phát huy các giá trị văn hoá của dân tộc, có năng lực tiếp thu tinh hoa văn
hoá nhân loại phát huy tiềm năng của dân tộc và con người Việt Nam, có ý
thức cộng đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa
học và công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực hành giỏi, có
tác phong công nghiệp, có tính tổ chức và kỷ luật, có sức khoẻ, là những
người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng" vừa "chuyên" như lời
căn dặn của Bác Hồ. Và mới đây, tại Đại hội Đảng lần thứ IX, một lần nữa
Đảng ta khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những
động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là
điều kiện để phát huy nguồn lực con người, yếu tố cơ bản để phát triển xã
hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”, “Tiếp tục nâng cao chất lượng
giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học, hệ thống
trường lớp và hệ thống quản lý giáo dục, thực hiện chuẩn hoá, hiện đại hoá,
xã hội hoá. Phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của học sinh,
sinh viên, đề cao năng lực tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề, đẩy
mạnh phong trào học tập trong nhân dân bằng những hình thức giáo dục
chính quy và không chính quy, thực hiện “giáo dục cho mọi người”, “cả
15. Nhóm 7 Tư tưởng Hồ Chí Minh
nước trở thành một xã hội học tập”, thực hiện phương châm “học đi đôi với
hành”, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn với xã hội”.
Hơn 50 năm qua, tư tưởng Hồ Chí Minh về phương châm, chiến lược,
mục đích, nội dung, phương pháp giáo dục - đào tạo con người luôn soi sáng
sự nghiệp trồng người ở Việt Nam. Tư tưởng đó không chỉ là cơ sở lý luận
cho việc xác định chiến lược đào tạo con người, chủ trương, đường lối chỉ
đạo phát triển nền giáo dục Việt Nam của Đảng ta qua các thời kỳ cách
mạng, mà còn là những bài học, những kinh nghiệm thực tiễn giáo dục hết
sức sinh động, thiết thực và hiệu quả đối với người làm công tác giáo dục
nói riêng, ngành giáo dục nói chung hiện nay.
Việc thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối giáo dục của Đảng,
nhà nước và nền giáo dục Việt Nam đã gặt hái được nhiều thành tựu đáng
khích lệ. Từ chỗ hơn 90% dân số mù chữ năm 1945, đến nay cả nước đã cơ
bảnphổ cập giáo dục tiểu học, mỗi năm có hơn 20 triệu HS-SV các cấp học
đến trường. Đội ngũ giáo viên ngày càng phát triển cả về số lượng và chất
lượng. Trong quá trình phát triển ấy, tư tưởng Hồ Chí Minh luôn soi sáng,
không phải chỉ là cơ sở lí luận cho việc xác định chiến lược đào tạo con
người trong thời kỳ mới mà còn là những bài học bổ ích, thấm thía, những
kinh nghiệm thực tiễn giáo dục hết sức sinh động, thiết thực nhằm phát triển,
chấn hưng nền giáo dục tương xứng với vai trò của nó trong công cuộc bảo
vệ, xây dựng và phát triển đất nước.